장음표시 사용
391쪽
rum laqneis gloriose eripiat. εXl. De . munere doctoris. Parta veritas vel viva voce in scholis , vel lateris in libris explieari solet ;quare de doctoribus, & scriptoribus sermonem instituere oportet . Ac de ratione docendi loquuturus , ne ea quae de magistris libro. I, , δέ de iis qui loquuntur lib. II. c. II. scri ps , quae doctores etiam speξtant, hue loci reperam, pauca adjiciam, quae pro prie ad doctores attinent; deinde de scriptoribus verba Deiam. Ac I. probe sciat doctor oportet ea, quae alios docere velit; nam si scietat iam vel artem non calleat, in omnes partes excusserit , penitusque cognoverit, diurna meditatione & commentatione familiarem libi reddiderit, uno verbo suam fecerit, quonam p. m pro dignitate eam auditores suos do.
cere potis eritὶ Si enim in saltatione, in cantu, in aliisque id generis levibus artificiis, nemo scite agit, nisi quod agit, saepissime iam egerit , quanto magis
in hoc gravi Thirio docendi munere necesse est , quaecumque tradere avemus , ea prius eogitando versare .& bene addiscere λ IL Nonnullas artes non solum penitus cognoscere , sed etiam experiri oportet , ut satiuς auditores suos docere valeat prudens doctor . Qua de re historiam admodum iucundam narrat Tullitis de orat. n. 73. Quum Annibal Carthagine expulsus Ephesum ad Antiochum regem venisset, inuitatuq est ab hospitibus suis, ut Phormionem peripateticum audiret. Quod quum se non renuere dixisset loquutus est copiosus homo aliquot horas de imis perato is ossieri, & de omni re militari. Ceteri qui
illum audierant, vehementer eJus -Oratione deiectati,
quaesiere ab An bale , quidnam ipse de illo philosopho indicatet: hic Poenus libere respondisse fertur : se se multos deliros senes vidisse e sed qui ma- is , quam Phormio deliraret , vidisse neminem se . Neque mehercule injuria . Quid enim arrogant rus fieri potuit, quam graecum hominem is qui nunquam hostem, aut castra viderat ne nummam quidem partem ullius piiblici muneris attigerat, Gre praece- via de re militari Annibali , quI tot annos de un-
392쪽
perio certauerat cum populo romano omnium gentium victore ID. Dilucidis verbis rem explicare debet doctor, ut ab.auditoribus suis rite intelligi pose
sit . Hinc eorum magistrorum morem aequo animo ferre nunquam potui, qui quum adolescentes nec fa ais acutos, nec satIs cultos alloquuntur, ex qui litum turgidumque sermonem usurpant. Ιmam popularem que orationem adhibeant, ut se eorum aetati, ingenio, imbecillitatique accommodent. Quare Vocab la auditoribus inc nita luculenter explicent, claras accuratasque rerum finitiones proponant , exempli Sopportunis illustrent, & lapa adolescentulos latet-
Togent , an omnia quae audiverint, probe perce ye- .rint. ΙΙΙΙ. In docendo prolixas & crebras digressiones vitare oportet ; licet nihil eorum , quae ad rei cognitionem necesuria sunt, praetermitti debeat. U. Ad singulas doctrinas ingentes auctorum turmas laudare non decet , ne tironum cerebrum obtundatur potius quam erudiatur ; selectos tantum optimos libros pro re nata sanias doctor memorabit, ut eos adire& consulere, quuti piis facultas erit, auditores que ant . UI. Nexum doctrinarum servare docentes debent, atque ut eum auditores percipiant, curare sum m opere debent, ne aqua eis haereat in intelligendis consequentibus, qui antecedentia vel non rite perceperunt, vel saltem quum opus est, non animadvertunt. VII. Hi ne iuvat multum admodum, vel sibi
Proprio ingenio, vel suo, ut alunt, marte, illius sci- . Entiae aut artis , quam tradendam suscipiat doctor , institutiones conficere ; vel si per se potis hon erit eas elucubrare , accuratas perfectas atque omnibusti iam eri r absolutas se sigere , dique auditoribus suis plane explicare. VIII. Neque omittere debet in iis explanandis monitos auditores suos facere , quanam ratione doξtrinae, quae ad manus sunt, cum illis quae in antecessiim positae atque enucleatae iam suerant, cohaereant atque connexae sint . VIIII. Se sacilem patientemque praebeat doctor tam in audiendis disci
sutorum dissicultatibus , quam in eximendis scrupuis , qui illis sorte suboriantur . X. Antiquis nova
393쪽
prudenter admisceato novisque antiqua , prout res.
conditio postulet, sapiens doctor; ubi enim antiquis
dostrinis major lux ac splendor ex novis accedit; acno Uis firmius robur ex antiquis, doctoris est utraque sapienter ac per belle temperare , atque auditoribus suis propinare. Recolenda sunt etiam dicta n. Im. hujusce capitis, quae huc plane spectant. XII. De sicriptoris muneribus . Postremo reliquum est, ut pauca adnectamus de ratione veritatis litteris tradendae, sive de libris conscribendis .' Aecurate dc exacte rem persequi non est hujus loci, nec mei instituti ; praeter ea quae hie Sc illic sparsim in hoe
opere ac praesertim in lib. DI .. ubi criticae artis elementa exposuimus, dc in hoc , quem perficiendum curamus, quaedam generalia praecepta solum proferemus. Ae I. qui scribit, vel historiam refert, vel disciplinam proponit, vel auctores explicat, vel ali
xum errores refellit; quare apiri me calleat ea Oportet, quae muneri suo rite obeundo necessaria sunt. II.
Hi ne si ad historiam conscribersam animum appellere velit, veram gellarum rerum notitiam sibi comparare, ac litteris consgnare itudeat, nec ei ex suo ingenio quidquam adjicerere, vel demere audeat; ac proinde non solum edita volumina evolvere, sed etiam mss. consulere, atque ex iis genuinas veraeesque rerum notitias haurire debet. Cicero de Oratore lib.
I i. hi st oriat leges explicans, , Quis nescit , scribit , primam esse historiae legem nequid falsi dicere audeat deinde nequid veri non audeat ὶ nequa suspicio grariae sit in scribendoὶ nequa simultatis Hatescilicet sundamenta nota sunt Omnibus. Ipsa autem exaedificatio posita est in rebus, & verbis. Rqrum ratio ordinem temporum desiderat , regionum descriptionem vult etiam; quoniam in rebus magnis, m
moriaque dignis consilia primum, deinde acta, postea eventus ex spem ntur, 3c de consiliis significari, quid scriptor probet , de in rebus gestis declarari non sta. Ium, quid actum aut dictum sit, sed etiam quom do ; dc quum de eventu dicatur, ut caussae explicantur omnes, vel casus, vel sapientiae, vel temeritatis:
394쪽
hominumque ipsorum non solum res gestae , sed etiam qui fama ac nomine excellant, de cujusque Vi ta atque natura ,,. III. Si disciplinam tradendam suscipit, ea omnia probe sciat necesse est , quae modo
n. anteced. monuimus . IIII. Si vero interpretem agit, iis . utatur regulis, quas de arte hermene uti ca lib. ID. dedimus. U. Si denique aliorum errores re
futandos sumit, critices lumina in auxilium advocet, ac ne rectos praetereat fines sedulo curet . VI. Ne extra chorum canat monitum illud ptaeclarum P ljnii junioris secum reputet ,, In iumma primum ego i crimptoris ossicium existimo, ut titulum suum legat, at que identidem interroget se, quid coeperit scribere,,. VII. Partas opes aecurate dividere ac per belle dii- Ponere studeat; ne, quae praecedere debeant, postpOnat , neve confuse omnia in unum. lectoribus.exhibeat: titulum igitur operi suo, brevem , succi pi
Num , proprium , non mendacem , non copiosum, non translatum apponat; opus omne in partes, Vel
libros, libros in capita distribuat ; atque cuique libro , vel capiti rei summam & argumentum praefigat. Haec omnia ad operis materiam attinent. Ad
eloquentiam iam venio. VIII. Vires suas diligenter
CX pendat, num potis sit ea decore eloqui, quae ex diuturna lectione ae meditatione congestu; liquidem plures sunt, qui ad inveniendas lies aptum habent inpenium, ad luculenter vero explicandas ineptum. Hinc
Tullius Tuscul. I. c. s. o Multi iam esse latini libri dicuntur scripti inconsiderate ab optimis it Iis quidem Viris, sed non satis eruditis . Fieri autem potest ut recte quis sentiat, & id quod sentit , polite eloqui
non possit: sed mandare quenquam litteris cog Ha lo Des suas, qui eas nee disponere, nec illul rare pollis, nec dele atione aliqua allicere testorem , hominis est intemperanter abutentis & otio & litteris . Itaque suos libros ipsi legunt cum suis , nec quisquama Itingit praeter eos, qui eandem licentiam scrimendi sibi permitti volunt ,, . Neque idem dicendi Mnescuilibet scriptioni convenit, sed pro rei varie rate V a
rium est. VIIII. Quale Cicero ce hi uorico titio ver-
395쪽
ha faciens in hunc modum eum paucis describit do Ural r. lib. I r. se Verborum autem ratio, & genus Orationis fusum atque trpctum, & cum lenitate quadam aequabili profluens, sine. hac iudiciali asperitatis,& sine sententiatum sorensium aculeis prosequendum eii ,,. X. Oratio docentis pura, perspicua, propria, elegans, quoad ejus fieti possit, .m theticis fiauris destituta sit oportet; ae proinde 'ti omnibus didacticis lucubrationibus vocabula barbara, obscura, translata Viranda sunt , modo nece ilitate compulsus aliquod ejusmodi verbum usurpare non adstringatur. XI. In aliorum libris explicandis quis orationem ferret tur-'Ridstm , obscuram , perturbatamὶ ut ergo lucem aucioribus explanandis adspergat interpres, non aute irspissiores tenebras offundat, perspicue loquatur neces-i se eli . XI. In aliorum erroribus rejiciendis 'festived dicendi genere uti decet, modo calumnia, dicteri a VConvicia, scommata de vitentur. XII. In iis deniquei scriptionum generibus, in quibus narratur, doce iuri explicat ut, refellitur , stilus iis dotibus milius quae Tem prae manibus habitam non dedeceant, adhibendus est. Qui vero ea de re plura aveat, eonsulat Hei nec clana Fundamenta stili cultiorix pari. I. cap. II.
De monitis quibusdam ad omis sudii genus oestantihus : de Rudio Matheseos , Ph. ., Medicina , -- raphisicae, Ethice, Juris Naturae, Gentium , Civilis,
Canonici , atque omulum sientiarum prrucipis Theologiae ; nec non de auditoribus , qRisinsulas, omnes recensitarum Icientiartim parces excoluerunt, illuseraruntque.
I. Monita quaedam ad omne D Eliquum est, ut de scien-
PMdat genus attinentia. I tiaram quarundam stu dio Ierba faciamus . Ar monita quaedam Omne studi aeuus. specta mi . prae jaciantur oportet, ut ea prae oculis studiosius quisque christianus homo habeat ne oleum di operam luem. Ac I. . princep& ac Mi
396쪽
reus studii scopus sit ope scientiarum , penitius Deum,
ejosque infinitas perfectiones cognoscere ; ac velutis radat .m per hasce veritates naturales ad supremam falli ae fallere nesciam veritatem pervenire. II. Satius pleniusque Deum cognoscens studiosus lismo se ad eum super omnia diligendum , honore summo ,
lande maxima prosequendum excitare debet , atque ad eius mandata saria tecta habenda . Nam ut sapientissime aduertit's. Paulius i. Cor. l .ri Et si habuero omnem scientiam, caritatem autem non habuero, nihil sum . Salomon in iuventute sim arcana scietatiarum mysteria novit, atque cora rn Deo &hominibus magni tactus quippe qui intellediu ς scientiae, cordis caritatem erga Deum elinque praecepta adjungeret e verum ubi se vitiis perdite mancipavit , Lloriam nominis p. rtam turpiter conspurcavit: o Dedisti maculam in gloria tua is Eccli. XXXXVI l. Quare huc omnia itudia redeant, ut Deum tuum glorifices, reverearis, & cola g. Nam ii beatus Apollo ius monuit: C. Cor. X. is Sive manducatis, sive bibitis, sive aliud quid facitis , Omnia in gloriam Dei facite is quanto magis sp: ritus noliri opera tiones, ut studio laveritatum naturalium in velligatio &c. sunt Dei cultui & gloriae devovendae ὶ III. Laboremian studio
ex antlandum , tardium subeundum aequo animo exincipiat ad tuenda peccara, atque ad aeternum praemium
in coel sibi comparandum. IHI. Hi ne libros perniciosos, maledicos, impios in Deum, ac sanctam Religionem cane pejus & angue abhorreat . U. In ea potissimum studia incumbat , tu quibus vertatus litoportet, ut muneri suo probe ac recte obeundo a plus esse queat; quapropter Sacerdos theologiae, S .cra. Tum Litterarum , Ss. Patrum. Hilloriarum Ecclesiasticarum liudio se dedat ; me' icus libros artem medendi enucleant os diurna noctu: naque manu verset; legis peritus leges ejusque interpretes evolvat. Licet quandoque animi levandi ergo ad aliena digredi, sed cito iti reaeundum, unde discessi natis, ue quum aliena conseetia iTur , propria ignoremus . Legendi sunt de
methodo itudendi libelli ab eruditis viris conscripti, iu
397쪽
in quibus monita praeclara exhibentur, tum ad rite studendum , tum ad mirifice in sciem iis proficiendum. Adeundus P. Bernardus Lamius presbyter Oratorianus: Trattent menti sopra te scien Ze, Lud. Ant. Mu-atatorius, Buon Gullo; Joannes Mabillonius, De si diis monasticis, Schola Mabillonica, P. Octavius im. hettius, Metodo di studiare te scien et e &c. Hi omnec regulas pro quoliber studii genere exhibent ; verum
ut animae aeternae quoque saluti studium prodesse valeat, lectitandus est brevis tractatus de methodo chri
stria ne studendi, quem scripsit A. Chanterismus in Beelminum Moralium tom. I. II. Matheseos divisio, s recentes eius ilitiseratores indigalantur. Congerendas huc loci alias praeceptiones super studio rite instituendo minime duxi , quippe qui eas, ubi de ratione legendi verba feci, ex hi huisssem Neque de singularum scientiarum studio heic agendum aggredior, praecipuas attingam , easque pol illimum, quae in scholis doceri solent. Atque ut a mathematica disciplina exordiar, quae mentem in ratiocinando excolere, perficereque valet , primum quot
partes complectatur; deinde quinam ad haec ei illu-1frandae egregie operam navarint; postremo cui usui in rebus praesertim physicis sit, commonstrabo . Atque ad primum quod spectat, a Gemino vetusto geometra & aliis , ut Proclus in commentariis in primum Euclidis librum, tradit , in hunc modum disciplinae mathematicae partiuntur. Quam quidem divisionem, quoniam distincte copioseque docet, quam late Matheus pateat, ad uerbum ferme ex Proeto secundum Frandisti Baroeli patricii Ueneti interpretationem huc adseribam. Volunt itaque praedicti aiultores scientiarum mathematicarum quasdam in intelligibilibus dumtaxat ab omni materia separatis, quasdam vero in sensilibus, ita ut attingant materiam sensibus obis noxiam, versari. Prioris generis statuunt duas longe primas praecipuasque scientias , Arithmeticam , &Geometriam: Arithmetica universim computandi silentia definitur: computatio vero vel per numerosa, a, 3 &e. sit, vel per litteras a, b , c &c. quae
398쪽
numerum, quantitatemve quamlibet iudicant : prior computandi ratio , Arithmetica vulgo appellatur , posterior vero Arithmetica Speciosa, vel Algebra dictitatur. Geomema vero est magnitudinum scientia, linearum nempe, superficierum, ac solidorum in posteriori vero genere constituunt sex , Altrologiam , Perspectivam , Ceodamiam . Canonicam sive Musicam, Supputatricem , atque Mechanicam . Alirclogiam dicunt esse eam facultatem, quae de mundanis edisserit motibus , de corporum coetellium magnitudinibus, figuris, & illuminationibus, a terraque distantiis, ac de aliis hujusmodi rebus. Hujus rursum
Ires constituuntur partes , Gnonomica , quae in horarum dimensione , positu gnomonum , e Xercetur :Metheo roscopica , quae elevationum differentias, siderumque reperit' dii tantias , nec non multa alia ,& varia astrologica perdocet theoremata : & Dio P trica, quae planetarum, ceterarumque stellarum dimitantias hujuscemodi dioptricis dignoscit in suum eu-tis . Perspectivam a junt a Geometria gigni , atque uti radiis visoriis, tanquam lineis , & angulis, qui
ex hisce constituuntur oculorum radiis . Dividitur autem in eam, quae proprio nomine dicitur Perspectiva , quae quidem reddit caussam earum apparentiarum, quae atrier, quam sint, sese nobis offerre solent, ob eorum, quae sub visum cadunt, alios litus &distantias , ut parallelarum coincidentiae , vel qua
dratorum , tanquam circulorum, aspectionis r & in universam Speculariam, quae circa varias multiplicesiaque versatur refractiori es : nec non in eam , quae
Sciographice, hoc est umbrarum designatrix appellatur, quae olfendit, qua ratione fieri ponit ut ea, quae in imaginibus apparent, haud inconcinna, vel detormia ob designa totum dii tantias, altitud mesque videantur. Geod resiam appellant ea in scient lam. coae res
quantas metitur, ut materi allum rerum acer UOS, tan
quam conos, & puteos, tanquam cylindros. Quod quidem non assequitur intelligibilibus rectis lineis , ut Geometria, sed sensilibus tantum, interdum quidem certioribus quodam pacto , ut radiis solaribus, A a in-
399쪽
ῖ o L.V. ART. RECTE RATIOCINANDI
interdum vero crassioribus, ut spartis, & perpendicu lo . Dividitur haec, ut Geometria , in eam partem , quae plana, & in eam, quae solida dimetitur. Canonicam sive Musicam , vocant eam scientiam , quae
apparentes concentuum considerat rationes , sensu sique ubique utitur adminiculo ; & quar ut Plato
inquit talis exsiliit, ut menti aures. ipsas praeposui iase videatur. Supput rati x eadem apud ipsos eii, quae apud nos Arithmetica practica, Haec enim numeros Considerat, non ut in intelligibilibus, sed ut sunt in sensilibus ipsis . Mechanica denique , quae in cognitione rerum sensilium materiaeque conjunitarum consistit , apud ipsos multiplex eli . Quaedam enim est instrumentorum effectrix, quae ς γαν 'owmἰ vocatur, eorum, inquam, quae gerendis sunt bellis idonea, qualia sane Archimedes etiam fertur tonstruxisse, Syracusas terra marique obsidentibus resistentia ; quaedam mirabilium prorsus rerum ess ctrix , quae τικὴ dicitur , quippe quari alia quidem spiritibus maximo cum artificio construit , quemadmodum etiam Ctesibius, atque Heron operantur; alia antem ponderibus, quorum motus quidem in aequilibrium , status vero aequilibrium esse cavs Iam censendum est, ut Timaeus et lana determinavit; alia Vero nervis, spartisque animatas convolutiones, ac motus imitantibus: quaedam eii aequilibrantium omnino, & eorum, qua centro ponderantia vocantur, cognitior quaedam denique sphaerarum effectrix, ouar o c sta appellatur, ad coelestium circumvolutionum imitationem , qualem Archimedes etiam fabricatus est: atque ut uno verbo dicam , omnis, quae materiam movendi vim habet. Hae igitur sunt disciplinae mathematicae apud antiquos. Militarem autem artem, eam, inquam, quae ad instruendas coordinandasque pertinet acies, quam
Graeci vocant , unam aliquam ex mathematicis partibus dicendam esse non censent, ut quidam alii voluerunt , sed uti eam volunt modo quidem arte Supputandi, ut in enumerandis legionibus; modo vero Geod aesta, ut in dividendis, dimittendisque castra metuationi spatiis in campo,,. Hisce paene O-
400쪽
mnibus Matheseos partibus mirificam lueem adsperserunt recentes eruditi viri, qui in ea scientia illuliranda augenda perficiendaque nervos omnes intenderunt. Si eorum huc loci nomina solum recensere vellem, infinitus forem. Innumeros Gallia, Germania, Anglia, Italia, hoc, saeculoque proxime praeterito, arterna memoria dignos Mathematicos ediderunt . Quis uel a limine historiam litterariam salutavit, atque
ignorat Galilaei, Ut viani, Cartesii , Neutoni, Chale- si, Hiraei, Oetanani, Vallisi i , Ste vinii, Ricciolii , Clavit, Tacquetii, Erigonii, Arnaldi, Viettari, Hariotii in Mathesin meritaὶ Consuli potest illustri utrimathematicorum hominum catalogus, quem cl. Vonsus in tractatu de mathematicis disciplinis pertexuit.
Christianus Wolfius mathesim universam pluribus voluminibus illustravit; atque dissicile dictu es quanto amore ejusmodi disciplinam cl. ille philosophus
prosequeretuet, quotque labores in ea adornanda ex an tiarat l8 At quid transmontanos commemoro otin si es Italia nostra magnos geometras parit λ Nullus plane excurrit annus, quin ex typographicis os-ficinis Neapolitanorum , Romanorum, Florentinorum, Bononiensium , Venetorum &c. in publicam lucem emittantur Elementa, Institutiones, Dissertationes, Tractatus &c. de mathematica re. Nicolai de Martino, Viti Cara velli, Rogerii Iosephi Bosthouichii, Leonardi Ximenesii , Antonii Lecchii , Francisti Jacquierit, Comitis Julii Caroli a Fagnano, Eustachii
Manli edit, Octaviani Cametti, Pantini a s. Josepho, Joannis Baptistae Caraccioli , aliorumque mathematicae lucubrationes. in huiusce perutilis scientiae studiosorum gratiam , publica luce donatae luculenter ollendunt , & quanti apud nostros Italos id teneris disciplina fiat; & quos adire optimae spei adolesc-tes debeant , ut hujusmodi scientiae elementa addi
III. Quot bona sudilam matheseos asserat . Quot
porro bona in reliquas scientias, atque artes ex Ma theseos cultu, & incremento dimanarint, ii norunt omnes, qui in re litteraria hospites non sunt omni- δε ara no.