장음표시 사용
381쪽
7 et L. V. ART.RECTE RATIOCINANDI
ram, & admodum conluse . VIII. Mentem diu in lrebus contemplandis exercendo ; fastidium enim ac itaediurn, quod parere nobis meditatio solet, exercita- itio vel omnino vincit, vel saltem minuit, extenuat- sque. VIIII. Attentionem ultro in meditatione stim- lmain adhibebimus , si prae oculis habebimus facile lnos derisum iri a viris doctis , qui in lucubrationibus nostris ob attentionis defectum, errores, inscitas au torum interpretationes, ridiculas opiniones, leves Conjecturas deprehendent. Ac praesertim si ad ver
illos, quibuscum bellum nobis eli , scriptitam,
Omnem hujusmodi homines mentis aciem ac uel l . quidquamcm libris noliris offendant , quod carpant, vel licent, sugillentque . VIIII. Utiid legeudum , cur , quomodo . Ad
haec meditationis materia vel experimentum, vellectio esset poteti: de experimentis rite conficiendis cunis sule scripta lib. III. c.' i. n. v I ; de lectione vero pauca adnectamus oportet ; sed recolenda , quae c. v D. lib. laudati protulimus, sunt diligenter. Acmonitum I. erit : A libris cave , qui bonos mores inficiunt, atque ad vitia prosequenda hortantur. Di Dficile dictu eli, quot mala Italis quam pluribus sciolis pravo tum librorum a s dua lectio pepererit l,Hic nim comparata sibi ex compendiolis & di monariis, quibus arvum nolirum satis abundat, umbratili scientiarum notitia, magna aviditate, incredibilique studio , lucubrationes transalpinorum hominum arriis Piunt, evolvunt, devorantque , perciti vel barbaro auctoris nomine , vel nova libelli inscriptione , vel scita materiae versandae,methodo. Verum quum plerumque in qjusmodi libris, eruditioni impietatis semi. na admisceantur, ipsique iuvenes satis acuminis , a doctrinae haud habeant, ut errores deprehendere posse .sint, incaute eo. bibunt, magno animae, reipublicae inque detrimento. Sapient isti me se gesserunt, Valerio teste lib. I. c. t M. Lacedaemonii, qui Archilocti poetae libros e sua civitate exportari iusserunt , utpote
Parum verecundos ac pudicOS , timentes ne eorum
Iectio plus liberorum suorum in Oribua uoceret, quam
382쪽
Ingeniis exornandis prodesset . II. Libros lectita ad
augendam scientiam tuam idoneos; scilicet eos, qui non perfunctorie rem versent ac per summa capita, sed accurate, exacte, copiose . Non me latet, adolescentes ut plurimum a lectione diuturna ingentium librornm vehementer abhorrere, ac scientiarum compendiosis & misellis institutionibus maximopere ob lectari. Sed pro certo habeant se imperfectas admodum & mancas scientiarum notiones in iis offensuros, neque horumce librorum lectione in viros vere doEtos evasuros. III. Libellos fetii vos ac iucundos eo evolvito, ut elegantiam , & veritatem una cum hone ita voluptate inde carpas . Hujusmodi sunt comoediae, tragoediae, & alia poematia, libelli erillici, ephemerides, & novellae litterariae : in harum praesertim lectione mens mira voluptate assicitur, quum ob eventuum varietatem, multiplicemque eruditionem, tum ob ulli nitorem & feltivitatem, quo conscribi plurimum solent.πequidem quum quandam litterariam ejusmodi historiam in manus sumo, eandem ex ejus lectione voluptatem accipio , ac sii scitulam romanensem fabellam manu versarem. II II. Eius libri, quem legendum suscipis, editionem exactiorem emendatioremque, qubad ejus fieri possit, tibi compa. xato. Non leve sane incommodum lectori studioso a Dfert liber mendosus, atque erroribus undique refertus & in assequenda genuina auctoris mente saepe impedimento eit . Typographos accuratos propterea eo gnoscere oportet , ut libros ab eis editos conquira inmus; cuiusmodi sunt volumina typis excusa a Manutiis, Philippo Junta, Stephanis, Wecheliis, Jodico , Badio, Seb. & Antonio Gryphiis , Frobentis, ammerio Patissono, Christophoro Plantino, Francisco Raphelen gio, Et reviris, Hieronymo Commelino, Jo. Oporino, Gabriele Jolito, aliisque ; quorum
quidem editiones magni ducuntur . Inter nostrates prae ceteris eminent Fratres Simonii, Regius Typographus , Josephus Rai mundus, &e. U. Libros non multos , sed honos, idest, rebuς selectis , ordane mirabili, eleganti ullo, criticae luminibus, conscriptos
383쪽
3 4 L. V. ART. RECTE R IOCINANDI
ut habeas curato; secus tempus teres, cerebrum Obtundes, memoriam inutili merce onerabis. Nullius pretii libros noveris ex Historia litteratia , in qua uel non occurrunt, ut qui laude di 'ni minime sitit, vel male mulcantur; ex dictis virorum doctorum, e 1
obscura auctoris fama , quum illum apud alios laudari haud offenderis. In ea re peccant quandoque biqui nimis eruditi videri amant. Quosvis libros etiam de triuio arripiunt, evcliuntque ; eorum loca , dc auctoritates in suiς porro lucubrationibus afferre non erubescunt . In hunc scopuliam impegit piae ceteris eruditiss. Hyacinthus Cimma. VI. Selaeso libro, eum
attente, i non persurustorie , a capite ad calcem percurrito atque an antecesium visa τ ὰ destinae, se tae, initituti , ramaeque audioris notitia uti conquirito in Historiis, Novellisque litterariis. V.II. aepe tecum ipse recolito quo tua lectio ripatet, ut ad ea potissimum animum advertas, quapropter librum leuitas. Hinc si eloquentiae comparanda, philosophiae, theo logiae, Ac. caussa, in iis diutius immoreris locis , ubi de rebus ejusmodi sermo erit. VIII. Solidassia similibus, vera a falsis, certa a dubiis aeenrare lacernito; atque ubi in frivola , levia, Ton necelsaria incit deris, ea lih ter praetemo, ne ad utiliora,pddileen da spatium surripias. VLIII Quum botum memoria
dignum iii rederis, tant i sper consiste, mel, sed pluries lectita, ut penitus animo mandes. . prodetri et, iam ore proterre, ut citius ediscas: X. . In ad unuaria ei erto, futuris usibus seponito. quae notatu dueniora Midebuntur, ne memor; a, quae labilis elli, altareque decrescit; tibi Excidant, nullusque diu tarnae variaeque
lectionis fructus tibi superlit. Memorabile in ea fuit, uti scribit Clard. Federiciis Borro teuq in: opusculo quodam in edito apud Muraturium. Icitast. lapra u
qui vel in itinctu divino , vel admonitu fortatienc iuspiam, quo primum i mpore, adi Ecclesiasticam Hirtioria mea mum adiecit , notaverati, e X cerpsera I que
multa , & ivolumen quoddam, inconditarum' rerum divvrsarum sibi praepara ruet , cujus quotidie clescen Ie
384쪽
mole potuit ditissimus, copiosii fimulque videri, sicuti
uero erat, apparatus atque supellex eiusmodi vel uti pignus est laturae mellis, & inclusa intra sinum c pia ultro lacellit animum, ut in legitimam justamque scriptionem ima proseratur. JEgnatis Baronu Siti Ius fuit, ma)or haud dubie eo, ii rerum scientiam ingeniique acumen spectaris: aviditate discendi pares erant, multaque Baronius in quotidiano congressu a Sir leto
didicerat , & in magi liri prope loco ipsum quidem
Uenerabaἔur . . Sirletus Baronio minor fuit hoc ipso,
quod ea, quae legisset, minime coacetvabat , atque Pauculis notis librum, quem legerat, adspertisse, αpauri idem ad libri, calcem deicripsisse contentus , nullam aliam curam adhibuit: & sicuti memoria pollebat, id saetis sibi foro est arbitratus. Inde falsum est, ut quum nullum rerum apparatum haberet Sir-letus, nihi2 etiam scriberet. Baronium contra supellex illa ingens ad scribendum invitavit. Et in vitae fine venerabilis Sirletus volens utique studiorum sus-rum hullum ad publicam utilitatem exstare aliquem, admonuit suoς, volse pleraque volumina componi ex iis, quae passim notata reliquerat:4eaque colligi, in ordinem adduei, divulgarique mandavit. Sed id po-uea minime fadsum fuit. XI. Eam methodum in latice excerptis rebus disponendis adhibeto, quae tibi expeditius faciliusque rem quaesitam exhibebit. Ratio ipsa cuique dictabit rationem partas opes commode reponendi, res videlicet notatu digniores sub certos titulos referendas esse, & earum indicem ad margi4nem esse appingendum. Notatu, dixi digniores, ne trivialium vulgariumque rerum silvam congeras ; α 'libros unde excerpsisti , diligenter notato cum capirite, articulo, se ξtione, pagella. Si liber porro tuus erit,
necesse non est locum exscribere praesertim proli Sum Si vero liber vel codex in s. nec tuus erit, nec Obvius , Dd rarus , locup tibi erit etiam si . prolixug omnino exscribendus . Ne te porro pigrum exstitisse frustra poemteat. Praeterea si quam vel tuos, Vel alio. rum libros percurreris, quidquam ii fit in mentem venerit, quod apprime ad rem, qua de scribere postea L a ani-
385쪽
ri 6 L. V. ART. RECTE RATIOCINANDI
animus eis, ne te litteris mandare pigeat. Cl. Ma-etochius ita se gessisse testatur in conflando suo Spici legio Biblico . Ergo ut inceperam , scribit Prole-gomenon sedi. i. li quid mihi venisset in mentem , quod ab altis non ante animad Uersum reperirem, tum demum s non omisso quidem quod agebam, sed quantum necesse, intermisso haec παρεργον paucis exposita , mandabam singulis foliis , invicem a se di-vudiis. Tantumdem& in hoc Gymnasio Neapolitano seci: quo me ad explanandas Divinas Scriptutas jussa Caroli Regis evocaverunt ab hinc annos prope triginta. Cur in singularibus, inquis, soliis illa notabra , ac non potius, uti fit, in codice uno conspacto , & hisce scriptitandis deliinato Quia non id
tunc agebam , ut in Scripturas ex ordine commentarer , verum,ut quae forte in quemlibet locum extud Issem , ea mihi ne dissipata perirent ; atque ut haec, quae nullo servato ordine tunc e notassem facillime pollea in seriem consuetam digeri pol sent. Quid enim facilius quam confusam foliorum it ruem modo singulorum initio adscriptum suerit, ad quemnam Scripturae librum, quodve caput , capitisque versum ea adnotatio pertineat ordinate disponere i Quae commoda ab libro compacto ablunt . Ergo proceisu temporis, quot sunt Scripturae libri, tot fere hujus modi foliorum congeries , suo quamlibet in olucroe opertam, ad manus habebam , in quibus & nova addete & demere quaelibet, & reperire oli in scripta primo accessu liceret . Haec notavi ut sciatur, qua ratione sim usus, ut labor milii levior evaderet, simul que ut a soliis dissolutis ordo seriei semper adhibitus
X. Luid d sputatio, quot lex , quibus legibras regenda sit . Foli qmo de disputatione loquut mus , culus ope verum nancisci ac deprehendere nitimur , primum quid sit , deinde quo tu plex , denique leges, queis regenda sit , exponemus . Atque ad primum quod attinet, ni bil est aliud disputatio , quam impugnatio alicujus opinionis, ut eius falsitas argum eo Lis.ostendatur , vel dogmatis , ut ejus veritati lux
386쪽
maior accedat ; eaque inter binos homines peracta quorum alter patronum agit , alter vero strenuom ejus opinionis, vel dogmatis impugnatorem . Hinc luculenter apparer, non esse diseeptationes ejusmodi instituendas vel rixandi , vel eruditionem ostentandi, vel vanam gloriolam aucupandi gratia , sed veritatem investigandi ac deprehendendi, vel deprehensam illustrandi uberius, ae validius confirmandi. Duplici porro ratione confici solet; vel servata exacte disserendi methodo, per longam videlicet syllogismorum& enthymematum catenam , quibus ille qui patronum agit , accurate respondere adstringitur singulas Enunciationes repetendo, & veras coli cedere , falsas negare , dubias distinguere ; idque est in forma, ut
a junt, argumentari: vel eontinua atque ornata oratione objectiones in medium pro serendo, minime sdhibita illa ieiuna syllogismorum serie, cui, qui respondet, satisfacere cogitur singula rationum momen ta expendendo , ac diluendo ; idque argumentandi genus vulgo academicum audit; quia scilicet ea ratione in academia , congressibus eruditorum hominum disseritur , in quibus linguli collegae, vel scademiae membra , suas dissertationes, diatribas, syntagomata & alia id generis lucubrationes recitare solent. Utrumque astument Edi morem eommemorat Seneca ep. LXXX vir II. is omnis oratio, scribens aut continua est, aut inter rogantem, & respondentem distincta : hane dialecticam , illam rhetoricam placuit appellare,,. Latino sermone in hisce disceptationi hus tituntur quippe quod res inter eruditos ac doctos homines agitur: quanquam si rei utilitas id postulet, vel eorum conditio qui intersint , itali eum sermonem adhibere non dedecet. Et plane si Commercium, vel Agricultura, vel ejusmodi aliud disputationis materia seret, in omnium etiam latini sermonis impexi torum commodum disserere italica oratione deceret. Eadem ratione permotus Bartholomaeus interius de Te publica litteraria egregie meritus, in Cathedra quam
de Commercio, & Mechanica Neapoli instituit, voluit hujusmodi artes italica lingua doceri . A recepta Z a vulgo
387쪽
32 L. V. ART. RECTE RATIOCINANDI
vulgo, cotisiuetudine abcundum non esse libenter toncedo; sed si eorum condit: o, qui adsunt, secus agendum prudenter ous ahit , a consuero more discedera nutas haud eis . Hinc P. Ricciottius Dominicanus paucis ab hine annis in gratiam nobilium mulierum Florenti nurum theses quasdam ex philosophia depromtas in medium disputandas italica oratione proposuit. Quod vero ad tertium spectat, primum monita quaedam subjiciam impugnatori ad amussim servanda , deinde alia quaedam ad defensorem attinentia. Ac I.
Illud disceptandum tibi sumito , quod pro dignitate versare potis eris . Quare ea declinare debes , quae Captum tuae mentis superant so), nisi velis ficte tiin speciem, vel a theorum, vel haereticorum partes agere arcana fidei mysteria aggrediendo, ut ex disceptatione lux iis splendidior accedat , vel ea, in quibus
aut plane hospes eris, aut parum versatus , ne tibi in disputatione coram ingenti auditorum turba aqua haereat, vel obmutescere cum dedecore summo coga rix. II. Selecta thesi, quam impetendam sumere animus est , primum enucleate eam exponito , & quo sensu impugnes. De qua re convenire cum defensore debes, ne tibi elenchi ignoratio objiciatur, neve An- dabatarum more pugnantem auditoribus te deride
dum propines. III. Argum e in maelium proferto solida, vel saltem probabilia Mne sophistis nota tibi
inuratur neve te non veritatem detegere, sed gloriolam arguti ingenii comparare tibi velle ollendas. IIII. Ne airedia argumentandi ratione abeas, id probato, quod negandum jure duxerit defensor. Nec mediam notionem semel susceptam mutato , ne tibi medium jam mutasso obganniatur . V. Digressiones
ad rem minime iacientes sedulo devitato , ne extrachorum canas . Licet quandoque digredi , atque altius rem repetere; sed ut res probe teneatur, nitide exponatur, luculenterque demonstretur . At inutilis digresso moras trahit , auditores taedio assicit , de
388쪽
la disputando obscuritatem declinato, sed perspicuo, elegantique, quoad eius fieti poterit, sermone loquitor . Id vitii vel ex tarditate & paucitate iugenii disputantis, vel ex celeritate, & abundantia, qua lum. Pr4 res disce prandas rapitur , vel etiam ex fastu &superbia, qua itilo turgido, sesquipedalibus oblotetitque Verbis utitur , di manare solet . Si ergo tardum tibi ingenium est, noli id oneri sit ibi assulnere, sed pru'
denter cauteque declina ; neque enim tanta est disputatorum caritas, ut tu, minerva invita, reluctanti
busque viribus disputare cogaris . Si vero copia αceleritate abripiaris , corrigere arte A moderatione ejusmodi mentis naturaeque ter vorem poteris. Si postremo superbia laboras , tecum serio reputato nihil esse, a quo homines universi ne superbos quidem ipsos eΣcipio , qui quum id vitii vehementer stomachantur, ipli ai mittere non verentur magis abhorreant, quam a superbiloquentia. uare ab ea. abstinet O , ne quum gloriolam ac plausu in inquiris ; ut 'tuperas lonem dc infamiam aissequaris . Ea de re te'ctitanda est politissimi Faecio lati Acroatis vra. ceonscurit . in disputando. VI. Ex superbia etiam pro-fiuuat convicia, di teria, aculeata mord acitas, derisus , quae stipe usurpant in disputando tricones , ut
. Mud rationibus non valeant, conviciis obtinere conintendant. Tu, si sapis, id vitii caue pejus & angue
Jam ad partes delenioris explicandas gradum face- re oportet . Ac l. Si tu in publicum prodire velis, ac disceptandas theses vel ex philosophia, vel ex theologia, vel e X alia quavis disciplina excerptas proponere: diu
in id rei nitente incumbito , libros de eadem re agentes, diurna nocturnaque manu versato, disti cultates ac nodos sedulo expendito, responsaque validiora ac solidiora inquirito, ac probe addiscito. II. Vires inge nii tui in antecelsum diligenter excutito ; ac si id oneris ferre recusent, assumere tibi noli ; ne quum oneri sustinendo impar sis , indecore succumbere in Propatulo cogaris. III. Ingenii viribus exculsis, at d 4 quu
389쪽
que penitiori rei disceptandae notitia comparata, in publicum dicta jam die animos e prodito ; ac primum eleganti eruditaque praefatione disputationi viis ana sternito; deinde qui invitandi munere fungitur, argumentaturo primo loco perhonorifice adnuat, ut& brevi ver horum apparatu primum veluti proludat, ac tandem argumentis thesim tuam impetere aggre diatur . ΙΩΙ. Disputatoris argumentum perhumaniter excipito, brevi elogio assicito, & ad amussim aD sumito, vel repetito. Quo peracto accurata observato , num syllogismus sit ad regulas exa s ; atque si in eas peccare deprehenderis , complexionem inficiari summo jure poteris ut quae in praemissis nota contineatur, neque cum iis connectatur, quod rectae ratiocinationis caput est. U. Si vero in serma syllogismus non peccabit; in examine cujusque enunciationis subsistito ; nam in iis falsitas vel saltem ambiguitas latitet necesse est; ac proinde si earum aliquam falsam esse dispicies , abnegabis ; si vero du-hiam ancipitisque sententiae distinctionem adhibebis,& sensu, quo vera apparebit, dabis, quo contra falsa, negabis. Poteris etiam enunciationem inficiari, si quo tendat , non satis perspicies , ut adversarius se suamque mentem enucleatius explicare possit. VI.Si porro ad veris parris argumeqti vim ac rationem iam probe tenes, tuum est ejus vim ac nodum soluere,& in id sedulo in eum bere, quum ut solidum & grave responsum adhibeas, tum ut responsi vim ratio nibus, expeti mentis, Obseruationibus, auctoritatibus pro materiae indole ac natura eonfirmes 4tque ii- lustres. Non est sane ferendus illorum mos, qui jejune vel negant , vel concedunt , vel distinguunt, nullam adiicientes rationem sui responsi. Quod quidem eo saltem essiciendum est, ut adversarius respiret, & resumendae argumentationis tempus ei praesto ut . Ceterum auditoribus etiam taedio sunt e con trario quorundam defensorum copiosa ac prolixa res
ponsa, quae quia summo labore addidicerunt in medium proserunt, etsi ad rem minime faciant : qui quidem Cicerones agere non illepide dicuntur. VII. Cave
390쪽
Cave, ne quam enunciationem adversario imprudenter concedas , qua tibi negotium facessere queat , atque inimici laqueis , quum eos astu declinare negligis, turpiter te irretitum deprehendas. Ceterum beatus Au quilinus, cumque eo omnes ad unum fi mines ii, qui veritatem non gloriolam inanem diseputando.inquirunt, posse temere concessa , iterum inii clari arbitrantur . se Non solent , inquit lib. I.
contra Acad. n. Um. al. c. m. concedere illi, quos
ad disputandum non inveniendi veri cupiditas , sed ingenii puerilis iactantia impellit . Itaque apud me praesertim quum adhuc nutriendi educandi qua sitis ,
non solum conceditur , sed etiam in praeceptis habeatis volo , ad ea vos distutienda redire oportere , quae concesseritis incautius is . VIII. Si adversarii argumentum ad incitas te redegerit , atque nulla ad evadendum amplius pateat tibi rima , veritatis amans ingenuus si fores , in ejus partes concedere , atque in ejus sententiam manibus pedibusque descendere deberes: At quum in more sit positum, ut ab eiusmodi litterario bello defensor non victus , sed
victor discedere debeat , hinc enititor longo verborum apparatu fucum disputatori facere a . Interim tecum porro adversarii momenta reputans si deprehendes validiora solidioraque iis esse, quibus tua sulciatur opinio ; ne dedecere te ducas victas ei manus dare, mutatoque consilio eam porro in lucubrationibus tuis sententiam amplecti, quam vero limiliorem esse cognovisti; licet in eo certamine, ut de sensoris per lanam pro more ageres , ab ea abhorrere com monstraveris. VIIII. Postremo, qui defensori assidet, quum ei aquam haerere, vel in argumentis assumea dis , vel in responsis opportunis achibendis , vel iaquavis alia re caespitare sentiet , suppatias actutum ei ferat , partes eius agat , animum addat , atque adversariorum tela retundat , nullum denique non moveat lapidem, ut ei subveniat, atque ab inimico
a ic agitur, probe novi . Sed non is ego sum qui id moris probem o eo Iolum isthaec allevi, ut consuetudini vulgo recepta me attemperarem.