장음표시 사용
371쪽
m L. V. ART. RECTE RATIOCINANDI.
examinandis tempus teratur. Quamam ista sint, comis monstrasse me memini cap. ii. libri I. At Janus Gual-hertus de Soria Rational. Phil. Insiit. c. i. pari. II. earum rerum numerum incredibiliter auget, quarum
in .estigatio est nobis sedulo deest uanda ; contendit
enim nos corporis universim accepti essentiam.ignorare, qua quidem in re ei omnino non refragamur 1Dagulorum corporum essentias etiam nos latere; fu-pere itidem, ac pora ori iure meritis nostrae aciem substantiarum insensilium ac spiri alium naturas , perceptionum, indolem praeterire nos etiam, utrum qua notiones ex iisdem objectis, hominibus aliis advenerint, sint illis smileg, quas nos ex fontibu i iisdem hau
simus , & alia plura quorum enodatio ex recensuis rebus dimanat. Ac proinde ne operam qui S e X pendendis hisce ludat, auctor eli. Verum bona pace tanti viri, quae sentio, ut libere promam, veritatis amor compellit. Ac principio adeo rem diducit, ut Scepticismum inducere videatur; nam si quae profert eo tendant , ut nos moneat, ne in iis notionibus corpo vis ae spiritus &c. tuto acquiescamus, quas jam comparavimus vel sensuum minii erio, vel meditationis
ope, quasi adaequa e res ipsas robis exhiberent ; sui Iaudatores & adst clas nos quoque habebit ; si porro
eo spectant, ut nostrum injiciat in pectus desperationem pioiiciendi in ejusmodi rerum contemplatione , & ut nos ab hisce iludiis avocet, longe opiniore sua
fallitur. Uerum lioc alterum adit ruere conatur , ut
qui initio L i. A plura sunt, scribit rerum genera,
quae intellectus humani aciem omnem effugiunt , quaeque ultra humanae scientiae limites conitituta, ac posita sunt. Ne quis erga forte tempus & operam incaute perdat in iis inquirendis , . quae crassis semper circumfusa & involuta tenebris homines latebunt , opportunum ducimus, paucis heic ea omnia complem&-percensere , quae. non ignorare non p8iIumus
Fretem illis hisce superiora subjicit . At nisi summa inesset de hocce philosopho meo animo opinio, eum utpote in physica, totaque philosophita hii loria hospitem insce tu exciperem . bed in tama litterarum luce
372쪽
luee eum caecutire videtur. Nam forte eum pra erit Corporis naturam ex . gr. mitifice 'uisse a phjlcnopnig potissimum recentioribus, illustratam; quippe qui experimentis , observationibus, accurat iique animadversionibus deprehenderunt dari nonnulla in tributa quae vocant nec intensioni, nec remi illo Di . Obnoxia , ut
extensio , soliditas , inertia , mobilitas , quiescibilitas, figura brlitas; ω alia duo quae intendi remittique Valent, ut gravitas, & attractionis vis; quae qua dem omnia ita se habent, ut hactenus corpus nullum si-Ve magnum , sive 'paruum , sive durum, sive fluidum inventum fuerit, qpin hisce attributis praeditum sit
Fugit fortasse eum notitia proprietatum corporum , quarum nonnullae quibusdam corporibus insunt, nonnullae vero absunt, nonnullae vero quandoque, nonnullae vero semper; vi esse opacum, pellucidum, firmum, fluidum , .coloratum, calidum , frigidum, . sapidum, insipidum , odorum , inodorum, senorum, non sonorum, durum, e lacticum , molle, asperum , laeve cetὶ Probe novit isthaee ominia vir plane erudituS. Ergo si omnia iilhaec, partim ex inflagro a recentioribus philosophis detecta, partim vero clariori in tuis mine posiva, qua fronte, quave ratione obgannire poterit Janus, ut ea studia declinemus 3 Non inficior equidem multa esse adhuc dum tenebris inuoluta super corporum spirituumque natura e multa aciem nostrae mentis etiam in 'posterum esset praeteritura e sed non omnia; ac proinde nequaquam inutilis esse poterit earum rerum investigatio, quas si ut recensuit, indiscriminatimque permiscuit Janus. Vide cap. Im n. sit. Di I. v. lib. III. horumce Elem eo
III. Triplex quaestionis genus proponitur, ac paucis explicatur . Vindicata quaestionum materia. ab ineptis memorati philosophi dissicqltatibus, oportet jam triplex quiestionum genus dili inguere pro triplici, que is conflantur vocabulis, subiecto videlicer, copula, & attributo, ac paucis explicare. Prima est , quum dato subjecto quaeratur, num aliquod attributum cum eo conveniat, copularique possit ut quaeritur: Quanta
373쪽
344 L. . ARΤ. RECTE RATIOCINANDI.
lit diliantia telluris a luna . Alte.ra est, quum dato attributo, quaeratur subjectum, quocum connecti debeat; ut aenam sit aetius maritim caussa. Tertia est, quum datis subjecto , & attributo, inquiratur, Dum ill haec vocabula tuto copulari queant , ut Ancorpora omnia sint suapte natura gravia . 1 HI. Anal Gica, vel onthetica methodus Gyae Dees analyticae a tertintur. EJusmodi porro quae iliones nouunica solum ratione solvi possunt : hinc duplex earum disceptandarum methodus exoritur sa), an aluti- ea videlicet , & synthetica. Analytica methodus sive resolutionis est ratio veritatis inveniendae per rein Iolutionem compolitorum in simplicia , est Horum in cauissas: quare methodo isthac docemur, ab iis, quae notiora su ni nobis, ad ea gradum facere, quae notiora sunt per se, δc natura sita : Synthetica e converto , live compositionis procedit ab universalibus ad lingularia, a sim piscibus ad composita , a caussis ad enecta, sive ab iis, quae sit ut notiora suapte natura, ad notiora nobis. Illa ad . in Veniendum satis idonea est : haec ad docendum & explicandum magni eli usus Utriusque regulas proferre & illustiara oportet. Atque ab analytica incipiens, sit Ι. Animum tuum excute, utrum sit ea cognitione praeditus, qua sit in antecessum imbutus oportet, ut quae-ltioni alicui solvendae par esse queat. II. Quaestionis statum diligenter expendito, atque eum ita definito, . ut res a re facile discerni possit . se Omnis in quaerendo , monuit oeportune Cicero de fi n. l. II. c. I. quae via quadam & ratione habetur, oratio, praescri- here primum debet , ut inter quos 'disseritur , conveniat , quid sit id, de quo disseratur ri. ΙΙΙ. Animadverte, num quae illo composita silet, atque eam in partes dividito ; singulasque accurate examinato .
. aliam methodi commin unitir partitionem. 1n simplicem, compositam ἰ fmpi cem dictivi, quae rem amniendo, Quid sit , enucleate compositam vero, quae argumentando , quaestionem compostam, Ouale sit. disi foreιt. Huc illud Arisoresis l. i. de Anim. Dcit: Ser
374쪽
IIII. Ab ea disceptanda abitineto, si ex iis pise de- Prehenderis, quarum in velligatio inutilis, pericsili plena, tuique ingenioli viribus impar sit. V. Animum
ad vocabula,queis exprimitur, advertito, atque si ambigua, vel, obscura sint, fac ut tibi nitide explicentur, ne dubio verborum sensu, frustra divexeris, inque errores abripiaris . VI. Excute ad quod genus quaestionis, ex iis, quae. supra recensuimus, pertineat,
ut si ad primum spectet, si tributum quale subjecto dato conveniat , si ad secutiuum , quale subjectum dato attributo, inquiras si porro ad tertium atti neat, in velliges, nim datum subjectum & attr: butum xi te inter se copulari possint. VII. Ut in eo negotio recte procedas, retiaque acu tetigere Paleas, in au xilium accersito ratiocinationem, experientiam, ali Tumque testimonium, quorum ope effectus, caussas, attributa, proprietates, qualitates. relationeS, ana
logias detegere possis, utque ita quaestionem propositam solvere. VIII. In eo examine isthoc effatum prae oculis habeto: quidquid evidentissime cognoveris,ne dubitev
quin sit, sicuti cognoscatur a . VIIII. Principia Mmedias notiones, quibuscum conferre quaestionem valeas, investigato horum enim ope, quod prima fronte non probabile videtur, in auditorum animum induces, evidunt er comm6nstrando relationem, connexionemque inter dubiam notionem, & eas , quae extra 0mnem dubitationis aleam sunt positae. X. Acine tibi sucus fiat, eas primum notiones.& principia iu a) me eis celeberrimum Cartesiidnorum axioma ς
atque in ea Aristotelis duo summa disputandi principiare .loi pose contendit Fuciolatus: Γuidquid et , quandiu est, necesse es em y Non poteli idem esse, ac nome se. UtriQque critertum es evidentia criterium porro criterii es conscientia quia illud mihi evidens reveraeis , quod me plane comprehendere , nec aliter compremfande re posse, mihi conscius sum. Verum Carte ius i
iud axioma ex Lucullo apμd Cic. Acad. II I l. c. XI III.
fortas didicit, qui se Perspicuitas, ait, fatis magnam habet vim, ut i a per se , ea quae suς, ι a ut sat , indicet D.
375쪽
346 L. V. ART.RECI . RATIOCINAND L
in dubium tantisper revoca, quae uel rute certa in antecessum judicasti, hel ab aliis tibi .pro certis ob- , trudantur; non eo id examinis . suscipitur , ut certa
reiiciantur , vel ad dubia & incerta amandentur; sed ut nihil firmnm ratumque habeatur, quin prius examine diligenter fuerit excusi um , evidenterque comprehensum. XI. Si post accuratum examen haud poteris quidquam enucleate comprehendere, iudicium de ea re suspendito; vel dubium, qualis cognitio tua est, pronunciato . XIL Hliorum auctoritates ne in eas res cumules, quae ratiocinio , sensum minii e-xio, emrimentis sunt discutiendae, & e contrario in iis disciplinis , ita quibus primum locum auctoritas vel Quina, vel humana sibi vindicant,' eas proserto. XIII. Hypothelas adhibere quandoque potes, modo prudenter iis uti scias. Hypothesis nomine huc loci de. 1ignatur fictio quaedam probabilis, cujus ope quaestio
Divitur . Cartinus , Copernicus , aliique recentes philosophi in detegendis rerum caussis , explicandisique naturae phaenomenis non sine fruitu eas ut parunt. At ne iis turpiter abutaris, animum adderte ad lingula rei attributa, vel phaenomena, mam hypothesi recte ongruante si recte eongruant , observato diligenter', num pugnantia hypothesis complectatur, ex quibus nec probabilis , nec possibilis esse depreheneatur. Si vero possibilem probabilemque esse agnoveris, rationibus, argumentis, coniecturisque prudem
ribus eam eonfirmare conator , ut aliis madere Ualeast adsectasque tuorum inventorum, tuique ingenii admiratores comparare tibi possis. a
parandae fuse exposuit; sed fuc omnia rectati vir more vocisus apta aesentrione explicaris e principia ne adm=tias nis plane profatae enunciata omnia fac ex huj moda principiis ortanti r : rite recteque demon Ira I iuauiuando, o demonsrando, cor sequentia ex antecedeum
376쪽
tur. Jam ad methodum syntheticam venio , cuIus I. lex est: Obscura & ambigua vocabula si adhibeas, in antecessum enucleato, distinguito, ac definito, ne a lectori, aut auditori, ut te tuaque intelligant, morari injiciant. In hunc scopulum saepe impingunt viri dOcti, quippe qui aliorum ingenia ex suis dimetiuntur, nec suorum discipulorum, vel lectorum imperitiam,
imbecillitatemve prae oculis habent. Obscura porro Vocabula non ira soJuna vocito, quae r ncidula atque Obsoleta existimantur, sed etiam ea, quorum notio au ditorem, lectoremque laxeat. Ambigua vero ea, quae
multiplici sensu accipi queunt. II. Ea praemittito quae , lucem dicturis adiiciunt; quare in bono lumine collocato , atque extra omnem dubitationis aleam pO- σnito et ut fidem tuto iis, qui legunt, adhibere valeant. III. Eas enunciationes, diffinmones, finitiones praestabilito, quae rem versandam spectant : ut illotum vitium declines, qui plura congerunt, ac praemittunt vel non necessaria, vel lucem dicendis ac sub te Xen' dis haud allatura r qua quidem in re peccavit P π
bi , ubi propositiones moltiplicat, commentaria ia . ea S lucubrat, quae nulla probatione indigent, ut qu
sunt per se clarae r atque eae omnes eo spectant, ut inlumine collocent rem, quae paucis explicari verbis enucleate poterat. IIII. Simplices generalesque propositiones, fac ut praeeant compositas minusque Rene rates. U. Ex iis, relie constitutis ac praeiactis genuina elicito consectaria, ea uidelicet, quae re vera iaantecedentibus contineantur. Quo quidem in negotio attentio summa eii adhibenua, num sint ita connexa ut liquido unum ex altero di manet. a
methodus, scholastica ex lanatur. Proximum ell, ut celebriorem methodi divisionem proseram, ac paucis explanem. Partitur porro methodus in scholasticarn .&
ribus nota fecito e eas dumtaxat Ohotheses si me , Vt M veri viam aperiaut o a certis probabilia , . a rebus aeris probe distinaue. ' -
377쪽
mathematicam scholastica methodus est, qua proposito quaestionis sigio, rationes, quibus propria auctoris sententia fulciatur , proferuntur , atque adversariorum objectiones diluuntur. Ac proinde ejus canones erunt. I. Quaestionis flatum , sive disceptationis cardinem iEnucleate exponere , ut qua de re sermo sit, statim lectori, vel auditori innotescat. II. Varia auctorum super ea materia in medium placita proterre , ut quid de re eadem viri docti excogitarint , erobe noveris , atque hinc ansam arripere tuam sententiam
proponendi. III. Principia & enata certa, de quibus nulla apud doctos disputatio est , ea quae attente
sunt declinanda, quaeque diligenter sunt advertenda, ut disceptationis caput acu rangatur , praemittere.
Haee o mula scholastici, praenotanda, sive praesupposita
appellant. III. Rationes ac momenta afferre, non verborum sesquipedalium copia , non figurarum apparatu , non eloquentiae ubertate ornata ac depicta,
sed simplici , perspicua, artificiique experti oratione
exposita, ut rationis, argumentique vim nullo labore dispicere, ac deprehendere valeas. V. Adversariorum objectiones subtexere , ac nitide explicare , iapro virili parte refellere, atque harum solutione n xum susceptae caussae lumen aspergere. VII. Mathematica desuitur, s partes, quae eam c Φfiant, declaranti r. Mathematica vero methodus ea est, qua ex praemissis definitionibus , postulatis N axiomatis quicquam de monti ratur . Eam methodum in suis dogmatis tradendis usurpant Mathematici , quia definitionibus orsa capiunt; inde ad postulata, &axiomata, in mathesim ista, ad observationes,& experientias gradum faciunt; hi* tandem theoremata,&problemata superstruunt; ubique vero corollaria, scholia, & lςmmata, si res id postularit, adjiciunt. Quid sit definitio, quoruplex lite & quibus legibus regatur, sat Is abunde lib. O. cap. m. n. Um. dictum est. Pollula sum est enunciatio clara oc perspicua petitionem coni plectens , cui abnuere auditor nequit;
uti pollulo, ut a quovis puncto ad quodvis punctum recta linea ducatur. Haloma , Pronunciatum , sive
378쪽
Effatum a Cicerone dictum est propositio adeo evidens & certa, ut ab ea disssentire nulla ratione possitis, qui vocabula, queis exprimitur, recte perceperit; ut Totum majus est unaquaque sui parte; Duae rectae lineae spatium non comprehendunt. &c. Ex definitionum, postulatorum, ti axiomatum comparati ne&usu demonstratio habetur . e. gr. Quod eX omnibus sui partibus constat, est majus unaquaque sui parte: Totum autem ex omnibus sui partibus conitate Ergo totum ei maius unaquaque sui parte. Dem On-1iratio porro omnis mathematica ab antiquis scripto xibus dividitur in Problema, & Theorema. Problema eam appellant demonstrationem , quae aliquid constituere subet ac docet ; ut si quis demon lirare conetur , supra recta linea finita posse triangulum aequi laterum constitui , de monil ratio huiusmodi problema nuncupabitur ; non secus atque apud
Dialecticos problema dictitatur quaestio ilia , cujus utraque pars contradictionis ut scholae loquuntur est probabilis, qualis est quaestio haec: Daturne vacuum an non Sic etiam quaestio Mathematicorum qua quicquam construi jubent, cujus contrariaen fieri etiam valet, problema vocitatur; & ne ab allato exemplo abeam e potest etiam supra eadem recta linea triangulum non sequi laterum constitui , Ilo- sceles videlicet, et scalenum. In eo autem problema mathematicum a dialectico abludit , quod hoc probabili dumtaxat ratione, illud vero firma euidentique demonstratione confirmari possit. Theorema porro nuncupant eam demonstrationem , quae assectionem solum quandam, proprietatemve unius, vel plurium quantitatum rimatur ; ut si quis dem strare velit, in omni triangulo tres anguloς esse aequales duobus rectis, ejusmodi demonstrationem, theorema appellabunt; quia non jubet, aut docet triangulum, aut quidpiam aliud construere, sed contemplatur tantum
modo hane trianguli cujuslibet constituti assectionem, quod illius anguli duobus rectis aequales sint. Quare a
contemplatione theorema dictitatur. In theoremate porro ueri aequit, ut pars utraque opposita vera esse queat.
379쪽
si, L.U. Am. RECTE RATIOCINANDI.
aeterea tam problema, quam theorema propositi nis nomine a mathematicis donata sunt ; quia in utroque quicquam proponitur vel essiciendum , vel demonii randum . Ad haec ad problematum, ac theorematum demonstrationes advocantur quandoque in auxilium problemata quaedam, ac theoremata minus praecipua, vel ex aliena disciplina excerpta , vel ex iis, quae antea demonstrata sunt, perspicua, atque prOblematis uel theorematis praecipuis inseruntur, ut haec brevius & facilius de monti tentur . Lemmata dicuntur; ac definiri p)llunt in hunc modum : Sunt demon-lrrationes, si ve coni ructiones illius , quod ad demta si rationem alicujus ibeorematis, vel problematis praecipui assumum ur, ut demonstrarton εs, expeditiores brevioresque evadant . Corollaria, quae demonstrationibus si ibnesti solent, sunt consectaria, quae ex illis dimanant. Scholia denique sunt quaedam notae, in quibus ob Iestra, ac dubia explanantur, ac decernuntur, doctrinarum usus commonstrantur , historia atque Iuventionum fontes describunt dr, atque id generis alia exhibentyr a . Regulas, quibus iii haec methodus yegatur, 'am supra explicuimus , quum de synthetica sermonem inlii tui muς ; quare nihil superest aliud , quam ut media explanemus, quarum ope veritas in- veitigati Q er, meditationem videlicet, lectionem scriptorum alienorum, & disputationem ; in quibus peragendis, eXposita Iam methodorum genera, prout rei natura atque indoles postulabito ad bibenda sunt.
VIII. Quid meditatis , s quo odo cinstituenda sit. Atque ut a meditatione incipiam I primum quid eo
a 3 Alia methodi speHes , quae inter scholasticam
se math maticam incedit , qua e utri que particeps vi, nec inficere urbia appellari potes . Atque est, sti aepν at is divitionibus,atque disiudilonibus aliis, quae tamen conjequentibus ad regunt, Propositiovem profert, ea neque argumentis firmat, obvet a disjicit , O quaudoque corollaria, vel uectilia Iubrexit . Hanc sequutus
s Bertius in Theologia, P. de Turre, s P. Scarellain P0 secis; eandem in no1 ιa r hoc opere usurpaVi-
380쪽
nomine designetur; ac deinde quae requirantur , ut recte instituatur , patefaciam . Itaque meditatio eit accurata & critica rei consideratio, &in omne latus versatio . Quam quidem eo aggredimur, ut penitius rem quamque introspiciamus , atque, ut plenam ac distinctam effectuum , caussarum , attributorum , Proprietatum , qualitatum , modorum ejus notitiam nobis comparemus . Methodum analyticam in eo negotio usurpemus oportet , ii oleum & ope viri perdere nolimus , & animo praeiudiciis exuto. me summe attento meditationem aggrediamur ,
uitateque prosequamur opus eii . De praejudiciis
recolenda I. lib. dicta. Ad attentionem porro quod attinet eam excitare debemus I. Saepe nobiscum se Iio reputando, veritatis excellentiam, utilitatem , necessitatemque, scilicet eam ei se veluti mentis no-1trae sblem , qua illum luctu e . atque exornetur , &1ane qua in tenebris ignorantiae & obscuritatis turpi ter marcescit. II. Mentem nostram ab alienis cogitationibus, & molestis occupationibus arcendo, tra inquillam pacti tamque servando . III. Prae oculis vetus illud: Festina lente, habendo, id est, sedulo rem
Versando, maturoque consilio; non obiter, sed diligenter, Ita tamen, ut ea mobe cognita, ad alias res gradum facere, possimus. ΙΗΙ. Litteris consignando, quae meditamur ; ea ratione Omnem mentis aciem ad eam rem convertemus, quam non solum sugienti oculo lectitamus, sed verbis exprimere, & in chartam conjicere curamus .EV. Solitarios esse studendo-
qetum soli sumus serio in rem incumbere valemus
eamque expendere, eiusque caussa S , essecta, relationes, modos animadvertere positamus. VI. Silendo nam non solum nos qui animum in rem intellectu difficilem intendimus, sed etiam ii qui nobiscum sant, taceant oportet; convicium enim & turba quidquam animo reputare prohibent. VII. Horas matutinas in meditatione
insumendo ; djfficile quippe dictu est, quam id temporis rebus accurate examinandis aptum sit . Equidem
saepe acu tetigi , probeque intellexi in iis horis , quae alias vel penitus non perceperam , vel perperam at ,