장음표시 사용
461쪽
& operatio, adeoque symbolum promptae executionis in praesenti Emblemate, perinde ae olim apud Danielem rotae illae igneae accensae in throno a Dei, quibus & potentia divinae vim & operandi vel citatem adumbrabat. Tempus opportunum sibi sumat prudentia i ut diximus i ad consultandu; at statuere & exsequi ita sibi invicem velim respondeant, ut uno eodemque m tu agitari videantur, ne ulla intercedat mora: Oportet emnim consultatio & executio manus sibi mutuo pori igant. ut altera alterius adjuta Ope, ambae simul bonos effectus bproducant. Carolus U. Imperator dicere solebat , animam consilii tarditatem esse. celeritatem executionis; ambas autem simul junctas quintam essentiam , .ut loquuntur , prudentis alicujus Principis. Res magnas feliciter gessit Rex Ferdinandus Catholicus , quia & maturo cum consilio , quae animo pro pomsuerat, expendebat, & magna cum celeritate aggrediebatur. Si a virtute hac utraque instructus fuerit Princeps, nunquam a latere illius recedet Fortuna,
quae ex occasione nascitur;haec vero celerrime prsterit,&nunquam revertitur. In momento
advenit, quod magnas nobis praebet utilitates, aut abit quod nocumento nobis est. Eam ob caussam Atheniensibus vitio dabat Demosthenes, quod
in rerum apparatu tempus consumerent,nec adverterent
tamen occasiones eunctationes istas minime praestolari. Si consilium e re boni publici
fuerit, quantum in ejus execumtione tardabitur , tantum ei de utilitate decedet. e Nullus cunctationi Deus est in eo eonsilio, quod non potes laudati, nisi peractum. Foetus informis cis consilium,& quoad executio, quae
animae instar est, vitam ac motum ei tribuat, mortuum remanet. Ab intelligentia proficiscitur , actus Mirarum prudentiae practieae, & si in sola contemplatione sistat, non nisi vana fuit imaginatio, de mentis illusio. Cito exequendum esse Gebat Aristoteles, quod statutum semel fuit , sed deliberandum tarde. Iacobus Angliae Rex filium suum monuit, ut in consultando prudens esset & ei cumspectuin in decidendoe fi mus & constans promptus de expeditus in exequendo: ad quod postremum Natura ipsa manus pedesq; cum digitorum fabrica , & nervos tam flexiles largita est. Populo d eunctatis
femilis, statim exequi,regium videtur.Fuerunt olim Romani in actionibus suis considerati, Sceonstantia ac patientia omnia superarunt. Grandiores Mona chiae plerumque tardioris executionis laborat vitio, eo quod nimium suae confidant potentiae, uti in Othone Imperatore videre fuit,cui e quo plus viriumne roboris e fidueia tarditas ineret.
Accedit, quod propter hoc telurotarum pondus, quibus Majestatis amplitudo innititur,& ne ea, quae possidet, in discrimen abducat, Praeceps Imperii sui finibus contentus vivat. f Quod segni-
462쪽
segnities est , sapientsa voeatur, uti illa I meeratoris Galbae. Ita omnes se suaque servare posse crediderunt,& periere omnes. Iuvenilis Imperiorum ςt asceleritate vires acquirit ac robur
dum fervet adhuc sanguis , vigentque spiritus majoiis glorisae dominationis in alias Ν
tiones. a Agendo, audendoque res Romana erevit , non bis segnibus ccnsiliis. qua timιdi carata voeant.
Posteaquam ad maturi tatem pervenit, Majestas ipsa & auctoritas facile diuque Imperia sustinent, tametsi ardor lamae desit, de dominatus augendi
cupiditas, perinde ac mare aliquanto tempore motum cΟ servat, etiam postquam ventorum vis desaeviit. Dum ergo Imperia in suo isto vigore perstiterint, illam in statuendolentitudinem non improbave rim se enim plus suppetit temporis , ut partis quiete frui liceat a & consilia nimis subitaericulo non carent. Atque inoc casu veria habet illud Taeiti:b Potentia eautis quam aeristribus consiliis tutiaes haberi. At si
aetate illa deficiente languescant vires, si existimatio perire incipiat, si contra audacius insurgant alii , aliam viam ingredi oportet, maturare consilia, & pristinum instaurare vigorem aetatemque juvenilem, riusquam senio ingravescente e se ampliu3 sustentare nequeant , & amissis sensim viribus miserabiliter corruant. In minoribus statibus aetates istae considerari non pomini, quin opus est potius, ut assidue vigilet attentio ad explicanda omnia vel a , si fortunae Zephyrus aspiraverit: etenim nunc his, nune illis ea favet per vices ;
haud secus ac per eircumferentia horletontis coningunt Ven-ti,qui alternis terrae dominanis tur. Secundissimos Aquilones habuere aliquando Gorni, aliqvique Nationes polo viciniores.
uibus tanta cum industria uisunt, sua pandentes vela, ut ad ipsas Herculis column extremos tunc orbis terminos usque
penetrarint. Sed abiit postea illa caeli clementia, & successit alia aliorum Imperiorum is vori & eommodis secunda. g. Constantia in eonsiliis susceptis exequendis, seu pro-itia illa sint, seu aliena, maximi emper mometi est. Ea quia e ruit ς Pςthus, de Parthis triumphare non potuit. Omnia fere ingenia ignea , & velocia hoc habent, quod de eito dece nat & cito eos facti poeniteat: fervent sub initia, alpent sub finem: Onantur omnia, nihil ad perfectionem adducunt: similes
animali quod Calipedem dicimus t illud enim celerrime semovet, sed longo etiam tempore ne ad unum quidem pasilum progreditur. In negotiis omnibus prudentia & animi magnitudine opus est : una, ut disponat; altera, ut ea perficiat.
est arduum, contra.qui in omni re dubius haeret & anceps, mille experitur difficultates, &quam plurimas amittit occasioneS. d Vir ea ratione fiet optimur,s in deliberanda quide eun tetur, o pratimeat, quicqui4 potest tan
tingere, in agendo autem eonfiat.
Hoc postremum si desit, eadit animus, & omissis opportunis mediis coepto desistit.
g. Paucae madi Parrhus tractu belli pote- ναι, si Patho aut in suis, aut in aheniseensiliis longamia fuisset. Tas. i. ID
463쪽
g. Pauca sunt negotia, quae ingenium superare non possit, aut occasio paulatim di tempus faciliora non essiciat. Eam ob rem non oportet ea facile Abrumpere, sed in vigore suo conservare potius. Crystal Ius, si semel eonfringatur, uni ri iterum non potest; ita Zenegotia. Quantumvis grandis si dissicultatum tempestas, tutius tamen est aliquod saltem explicare velum , ut mi nus sit periculi, quam omnia omnino contrahere. Negotia pleraque ideo successii carent . quod desperentur.
tot circum fluctus conti nua serie excitat, ut eum ad extremam usque ripam pervenerint , infiniti propemodum sint turbentque omnino lucidissimum illud sequor & puri simum speculum , in quo repercussae rerum imagines, quae persectissime sese antea oculis exhibebant , nune non nisi confuse se offerunt. Idem rorsus in animo accidit, ubi emel in errorem aliquem labi contigerit , ex uno illo multi naicuntur alii, consula iam & exeoeeato judicio . eκ- citatisque voluntatis fluctibus, ut intelligentiae facultas r tum veritatem satis perspicere nequeat ; dumque unum errorem corrigere cogitat, in alium incidit , inde rursum in alium, ut tandem
quam plurimi sint, quo a primo distant longius: eo grandiores sunt ; non secus ae stuctus a centro, a quo exeru
s. Illud autem necessarium est cumprimis , ut qui mand ta exequi debet , eadem apud animum suum approbet et qui enim improbaverit, aut minus ea convenire iudicat, aut dissicultatem in iis reperit; proindeque non tanto studio ad ea se 4 abit ae decet, nec magno pere curabit, si rite non succedant. Optime omnium ea
executioni dabit ille ipseM nister. a cujus consilio prosecta sunt : siquidem ad hujus
existimationem interest plurimum , ut quam rectissime in effectum deducantur.
pium dieitur esse dimidium νε-tius , itaque pamum in principis erratum corressondem est ad alias partes. Ea re diligenter aniamum advertere oportet ad eris
cipis peccatum fuerit, non ad e. tremum malum aliquod evadat.
In Μasinissa id videre licuit, qui reprehensus h Scipione , quod Sophonistam in matrimonium duxisset; dum errorem istum emendare voluit , in alium graviorem lapsus est, herbis venenatis eam tollendo E medio. se) Vitiis sese
Rex Witieta dederat, Obscura ta haud parum floria gubernationis feliciter inchoatae, ne concubinarum numero, quas uxorum loco cultuque habebat . aliquam turpitudinis notam contraheret, vi
a Arist. l. a. Polit. c. q. 4 Idem l. r. polito c. I.
464쪽
quin & lata lege Eeclesiasticis matrimonii ineundi fecit potestatem ; cumque porto hos suos errores Religioni ad Qersari cerneret, Romano Pontifici obedientiam denegavit, unde totiuS Regni incurrit odium I quare ut suae PIO-spiceret securitati , plerasque urbes m nibus & munitionibus nudavit; quo factum denique , ut Hispania tota Maurorum deinde lincursionibus P teIet. Atque omnes isti er- ores alii ex aliis ordine nati,& in immensum aucti, Vitam illi ante tempu, extorsere. Ea- dena In ommodorum series etiam in Duce Ualentino no
lata fuit: 9uduerat is multo rum ruina suam fabricari foris tunam, eumque in finem nihil
465쪽
cannidis praetermi serat, priore saevitia ad ulteriores majoresque semper a incitante , donec statum una & vitam amitteret, aut discipulus malus , aut malus Machi avelli Magister. I. Errores Principum non nisi dissiculter possunt corrigi, eo quod plerumque ad multos ii pertineant obstat etiam obstinatio interdum , aut ignorantia. Ingenia magna , quae communiter fere magis ingenua sunt & docilia errores suos facile agnoscunt, iisque melius erudita de emendatione serio cogitant, aedificii male structi lateres iterum dissolvendo , ut meliori deinde carmento eosdem iterum coagmentent.
symbolum sui te saeed male ea pium est , ne pigeat commutasse. Qui iter relegit quo aberrasse se videt, facilius in viam redit.
Frustra erroris postea poenituisset.b Nil iuvat expises mersa jam
ρμppe fateri. Ratio Status catena quaedam est . quae . vel unicus in ea Tumpatur annulus, dissolvitur illico , nisi iterum consolidetur. Prineeps . qui a se statu-
tuta noxia esse , id et , nec ea immutat tamen , suae magis
opinionis amans est , quam boni publici, pluris vanam aliquam gloriolae umbram aestimat, quam veritatem, constaris videri vult,& pertinax fit. Supremae dominationis hoc viti v n est , quae tum demum existimationem suam rite tue
retro referat. -im-j-c suamque regale
hee putet SceptrιF superbas qui quis ad.
Tam ea in re rationi paruit Carolus Quintus Imperator, ut cum aliquando privilegium nescio quod manu sua consignasset: monereturque, justitiae legibus non sat esse consentaneum, mox reddi sibi voluit, & dilaceravit: Maia , inquienS , meam lacerare scripturam . quam animam. Tyranni-
ea obstinatio est, errores agnoscere quidem , nec tamen emendare vesia τ eos Uero etiam defendere: ut honori consulatur, nihil aliud est, quam cena velle saepius, & blandiri sibi de ignorantia r inaurare illos, est ferrum auro o ducere , quod mox iterum se prodit, & sormam pristinam
Iecuperat. Error correctus id emeit, ut rectius curentur cae
tera ia& expedit interdum erinrasse , ne peccetur deinceps gravius. Tanta est ingenii no-1tri imbecillitas . ut ipsosmet nostros errores Magistros habeamus. Ex iis primum recte agere discimus : d Vsti probatum est , Ieses egregias , exempla honesa , apud bonos ex isti lis aliorum sunt. Prudentissirna etiamRespubl. multa in gubernando fecit imprudentius. antequam ad perfectionem perveniret. Solus Deus ab aeter no mundi hujus fabricam absinque errore comprehendit, &postea tamen certo quodammodo e panituit eum , quod
466쪽
secisset hominem. Plus interdum erratis nostris debemus, quam recte factis r illa siquidem nos erudiunt, haec jactantiae & inanis gloriae sunt semina. a Instruunt NOS Patriarcha , non serum doeentes , sed etiam errantes. Vmbra picturae lucem dedit . ab illa namque ars ista habet quod tam eximia sit. Non semper imprudentia errorum causa est : saepe a tempore ii oriuntur , aliisque eventis fortuitis. Quod prius si mmodo erat , post in exitium vertitur. Nulla tanta est prudentia , cujus consilia pro omni tempore salutaria sint.b Nee debet reprehensibile iudieari . si seundum varietatem temporum statuta quandoque varientur humana, praesertim eum metens neesitas , vel evidens
utilitas id expoeit; vel ex illis gravia nascuntur incommoda, vel Princeps relatione
aliorum in fraudem inductum se videt. His principiis Rex
Assuerus nitebatur, cum revocatae se sententiae , quam iniqua Amani accusatione deceptus . adversus Dei populum tulerat imprudentius, rationem redderet. e Nec putare Lbetis, inquiens , si diversa
jubeamus . ex animi nostri venire levitate ; sed pro qualitate ct necesi itate temporum , ut Rei.
publica poscit utilitas , ferre sententiam. In his & similibus ea sibus nulla est animi levitas , sed prudentia , mutare consilium , & ea ', quae semel statuta fuere ; nec inconstantia dici debet, sed constans
potius robur sequendi ratio nem ducem , quale est in bra theola venti indice , in omnem se partem una cum vento vertere , aut in acu nautica ante non conquiescere
donee ad stellam potarem o posita sese stiterit. Medicus
secundum ea, quae corpori varie accidunt, medicamenta v riat . quia sanitatem prae oculis habet. Infirmitates, quibus conflictantur Respublicae, variae varios quoque curandi m dos desiderant. Honori itaquesbi dueat Princeps, sua subinde iterum inspicere decretare corrigere, immo & erro res, nec hujus eum pudeat. I lini S committere, incogitantia esse potuit; emendare , forti ludo prudens; obstinatio vero stulta semper est & repre hendenda. Prudentiae tamen
erit, illud ipsum ita scite redissimulanter facere, ut Vulgus non animadvertat: istud enim utpote ignorans & imperitum
errorem pariter imprudentiam interpretatur, & emendati nem levitatem. S. Tametsi vero errorum retractandorum auctor smPrincipi, id tamen de omnibus universim intelligi non debet: aliqui enim tam exigui sunt, ut in iis corri Undis graviorem levitatis suspicionem, aut existimationis jacturam vereri merito quis possit: ade que ubi paullatim se ipsis desinunt, nec aliorum grandiorum periculum est , satius erit
Alii istius sunt conditionis, ut sequi eos praestet, immo fortiter etiam & constanter ad eosdem continuaridos inflammare animum, eo quod gravius
467쪽
gravius forte immineat periculum, si ab iis expedire te cogites ; id quod in expeditionibus bellicis frequenter accidit. Negotia quaedam sunt,
in quibus, ut reete agas, necesse est, ut extra limites primum abeas, etsi in errores aliquos labi contigerit : sicut qui
baculum incurvum in contrariam inflectit partem , ut ry ctus evadat. Tum vero de iis magnopere laborandum non est, uti nec de causiS e rundem, aut mediis, cum nec iustitiae, nee honestati illi adversentur, & optimi inde sperentur effectus: hac enim ratione prodesse incipiunt, & dispositiones potius ad bene recteque agendum dici debent , quam errores. Alii non nisi mapnis immiscentur conatibus sapien-
I Nnovatio rebus natura cavi ducis perpetuitatem tribuit.
In individuis , dum alia aliis
continuata serie succedunt, perennant species. Eam ob rem agricola serit arbores, quas in demortuarum locum possit sufficere e non eam curam casui relinquit, quia aut plantae eum delicerent, aut certe nec essent eae quibus indigeret , nec locis convenientibus , neque sibi ipsis recta sursium assurgerent, nisi ars &industria, dum tenerae adhuc sunt, eas dirigat: postea enim nulla vi flecti se sinunt & corrigi. Non minor eura juventutis esse debet . ut haec a teneris sormetur probe , in iis praesertim Provinciis, ubi ipsa coeli constitutio magna insenia praestantesque natu
E D R IR Symb. tissime alias susceptis , haud
secus, ae rosae spinis involvuntur, ut absque laesone mainnus eas contingere nequeat.
Atque illud ideo accidit, quia rebus fere omnibus , quae quidem ad bonum universale putantur conducere, aliquis miscetur error bono Privato no xius. Rerumpublicarum cor
pora diversis constant partibus& oppositis inter se , quod ad
qualitates & humores attinet:& remedium, quod toti adhibetur corpori, plerumque alicui nocet parti : adeoque singulari prudentia opus est in eo, qui aliis imperat, ut detrimenta de commoda conferat inia ter se & expendat, magno item animo ad exequendum . ne illorum sorte metu haec plane negligat.
ras procreat . quae tanquam agri quidam fertiles facile sylvescunt, nisi ars & cultura fiscunditatem eum tempore corrigant. Quo spiritus major est , eo gravius nocet Reipublieae, si eum educatio non tempori moderetur. Animus excelsus A Ze ad magna connitens semetipsium ferinte non sustinet. Legum fra num excutit, & ad libertatem asipirat, adeoque Oportet, ut ars & institutio, tum occupatio in exercitiis gloriosis, eum graviter excolant. Vbi juventus, aliquantum aetate Pro cesserit, proderit haud parum levitati erus eurandae, si adhibeatur ad tractanda negotia publica. Haec causa fuit, opinor . cur quaedam Respublicae adolescentes in Senatum ad- mise-
468쪽
miserint. Illud optimum,quod agricolis in more est , qui arbusculas , dum tenerae sunt, transsatas alio in solo iterato plantant, ut radices, quae se nimium dissuderant, constringantur , & trunci directe sursum in proceritatem sese eri-rant. Nunquam fere juventus' an solo patrio ad insignem frugem maturescit. Ibi consan guinei 8e amici lieentiorem
Non ita apud exteros, ubi eam compellit necessitas, ut suas studeat componere acti Ones , & hominum sibi animos devineire. Domi in patria plusculum licere nobis arbitramur . etsi extra limites sit, &facile veniam nobis pollie
mur. Vbi noti non sumus , legum
469쪽
I egum rigorem metuimus. EX-tra natale solum corrigitur paullatim illa morum asper tas, & naturae contractio; elatio illa animi stolida & inhumana , quae eos fere comitari
solet, qui cum Nationibus diversis versati non sunt. Ibi linguae addiscuntur, re cognoscuntur Nationum ingenia, Ob servantur consuetuatnes singularum ac mores, quarum
Ierum notitia insignes emeit Viros, ad artes tam pacis, quam belli idoneos. Plato , Lycur Rus, Solon, & Pythagoras varias obeundo Provincias, prudentes Legum latores & Phialosophi evasere. In solo patrio
una eademque fortuna eum homine nascitur, & eum e
dem simul emoritur, foris maiores sese offerunt. Nullus Planetarum in domo sua propria
exaltatur, sed in alienis , etsi non absque detrimento suo ,
atque incommodo. I. Peregrinatio magna prudentiae Magistra est, si ad animum melius formandum, non
ad oblectandum solum suscipiatur. Ea in re laudem merentur populi septentrionales . qui non minori eum curiosi tale, quam attentione animi relictis patriis laribus, orbem Iustrant, & linguas , artes ac seientias condiscunt. Hispani, qui majora, quam ullae aliae Nationes, habent subsidia exinteras adeundi Provincias, quippe quorum Monarchia quaquaversum se porrigit, pry omnibus tamen aliis domi in patria sua desident, nisi ad arma
cum nihilominus plurimum referat, qui diversi, Nationi
eiis variis bella gerunt, perfectam quoque earundem habeant notitiam. Duo potissimum sunt. quae viros Nobile domi in terra natali detinent: primum quidem . quia Hispaniam undique fere mare alluit , neque se er navigandi
occasio tam praelio est. ac ter
ra iter faciendietommoditas, alterum deinde vana quaedam prςconcepta opinio. qua existimant absque magna pompa Mimpensis peregrinationes istas institui non posse , qua in re modestiores sunt Exteri . etsi magnorum Principum filii. I. Neque tantum juvenes in liud solum transferri do bent , sed a teneris etiam se formari velut plantulae, ut aliis aliquando in muneribus &ossiciis succedere valeant, neque neeesse sit, aliunde homines novos negotiorum re a tium imperitos accersere, qui
deinde cum Reipublicae detriamento per multos suos err res experientiam sibi comparent : id quod in Emblemate praesenti per fasces, symbolum
Magistratus, indicatum volui, illae siquidem virgae plant tae alias iterum progignunt;& quia in unoquoque gener triplieis illius formae Reipublicae , Monarchia, nimirum . Aristoeratia, & Democratia, diversae sunt gubernandi rationes , diversa quoque juventutis exercitia sint oportet . pro cujuslibet Reipubl. tristitutis , proque rerum conditio ne , in quibus unaquaeque viris excellentioribus magis indiget. Ea in re omne suum
studium postiere Persae, AEgyptii, Chaldaei & Romani, cum primis vero elaborarunt in eo,
470쪽
pueritia pio Magistratu instituerent, utpote a quo deinde
bono , aut malo , conservatio aut ruina Rerumpubi. dependeret , quarum ille est anima, re prout ipse affectus fuerit, tales quoque totius corporis erunt actiones. In Hispania magna cum providentia erecta fuerunt Collegia, quae serpinaria essent insignium virorum pro gerendo Magistratu, re administranda Iustitia , quo rum constitutiones licet futiles videantur Ac Uanae,prudentissimae tamen sunt eo nomine , quod ad modestiam erudiant, faciantque ut prius obedire norint, qui aliis dein imperare debent.
g. Alibi scientias inter politica regnandi instrumenta
illud quaeritur , an iis etiam conducant, qui parere debent, re an juventus popularis iis instruenda sit Z Natura in ipso
capite, tanquam totius eorporis Principe, intelligentiam
constituit . ut scientias con- disteret, uti & memoriam, ut
manibus At membris reliquis non nisi habitudinem ad ob diendum impertiit. Homines societatem inter se communitatemque coiere operandi causa , non speculandi, magis
mutui, quam theoriae subtilitatem. Non sunt fortunatae Resp. ex eo, quod ingenium penetrat, sed ex eo, quod manus perficit. Studiorum otium vitiis alitur, & in charta ea
omnia aeternitati consecrat, quae temporum adinvenit malitia. Multa contra supremam LITICA. qGγmolitur potestatem,& plebem
ad seditiones concitat. Sparta ni a literas ad usum saltem discebant . reliqua omnis doti lina erat, ut pulchre parerent,ut labores perferrent, ut in pugna vincerent.
novitates amant, carpunt gubernationem, consulta Principum vocant ad examen,& p pulum commovent. obedie tiam magis promptam esse o
portet, quam ingeniosam; sinisceram magis, quam b astutam. Ignorantia praecipuum Impe rit Tui eici fundamentum est.
Qui in illo scientiarum spargeret semina, facile id everteret. Quietam felicemque vitam vi vunt Helveti,apud quos scientiae non admocium vigent, de
proscripto subtiliori philosophandi genere, non minus b na cum politica se suaque moderantur,quam aliae Nationes rvehementi illa contentione in seientiis perdiscendis langue scunt vires, & vilescunt animi, dum nimia ingenii acie pericula penitissime penetrant. Stu diorum amoenitas, eruditionis gloria,&prςmia multos alliciunt; unde viri desunt pro armis de defensione Statuum , qu rum plus interest, fortitudine praestare populum, quam literis.Quod in his generosum est, fastidire facit ea omnia eXercitia , quae corpus magis, quam animum occupant. Otio literario ingenia fiunt melancholica, ut vitam magis ament solitariam & coelibem; contra ac fieri oportet ad hoc , ut Re pubi. sese multiplicet, fleviros habeat ad munera de ossicia