Joh. Francisci Buddei Exercitatio de cultura ingenii. Ubi de necessitate, modis, ac rationibus ingenii, animique excolendi ac de fine & utilitate disciplinarum saluberrima praecepta traduntur

111쪽

varet multos , illa non legisset non profecto quod BCD quicquam, quod momentum trahat, proserunt, cum Diu utplurimum mediocriter dota, quas offundere intellectat isti homines adnituntur nebulas, discutere facile possint: sed quod pronior ad deteriora mens mortalium facilius ea admittat, quae novitatis quadam specie illisabblandiuntur. sceptici quoque omnes, modo reVera sceptici sint, huc pertinent, quippe per quos si sta' ret, relino omnis morumque probitas, & honestas. Iam pridem ex orbe universo esset proscripta. Quod qui accuratius secum expenderunt, illico in eam imgressi sunt sententiam, scepticismum esse sentinam omnium malorum I . Quia omnino negari non pintest, modo illos, qui, ad stultam dogmaticorum ph, losophorum fiduciam exagitandam, modeste de quibusdam rebus dubitant, non statim in hunc censum reseras. Illis enim improbus ille scepticismus non magis exprobari potest, quam veteribus christianis, i nocentissimis mc sum, praeter alia scelera athei sinus quoque obieehis suit. a quemadmodum &recenti ri aetate plurimi docti & probi viri perperis ut athei traducti fuerunt, & etiamnum hiate traducuntur . quorum innocentiae strenue vindicandae ut nonnulli cordati viri non desuerunt, ita nec deerunt in posterum , qui diligentius ahuc & accuratius eodem munere sint perfuncturi. f. VIII. Quaestum etfam Inter Hros doctos fuit. num omnino su sit, hominem christianum ethnic

112쪽

BUmrum. libros voluere' Qui id abnuunt, Hieronymi si

DLUS coram tribunali divino, ob assiduam Ciceronis leta nem vapulantis, exemplo, lippis etiam & tonsoribus

noto, utuntur. Provocant iidem ad experientiam, qua constet, profanos utplurimum induere mores, quos

profanorum scriptorum lectio occupat. Obiiciunt Bem- hos, Politianos, Bonamicos, Scioppios, profanorum scriptorum improbo amore ita captos, ut divinis litterae stre illis sorderent. Hos, inquiunt, inde retulerunt fruetus, ut odis Pindaricis mattas statuerent pretium, quam palmis Davidis. Haec, ut non comtemnenda prorsus sunt, sed ut caute hic nos ger mus, merito nos commonesectant, ita ut quoslibet scriptores ethnicos abiiciant, nondum a prudentioribus impetrabunt. De iis, qui Obscoena, turpia, bonisque moribus inimica tradunt, non contendo: hos

iam supra procul iacessere iussi: sed de illis, qui

aut historias narrant, aut riciis antiquos exponunt,

aut de philosophia praecipiunt, vel ad linguas addiscendas viam muniunt, nobis sermo est. Ad hos qui accedit, eum moribus per christianae religionis sacra emendatis praeditum esse volo, ut discemere quodammodo noxia a profuturis queat, sciatque, quousque hisce immorari, quando referre pedem deceat. Qui enim promiscue omnes ad quaelibet studia librorunaque utut per se innoxiorum lectionem admittunt, parum profecto pensi habent, rebus imnocentissimis ad suam perniciem abuti hominum pravitatem posse. Sed qui, ita instructus & praemunitus, ad librorum etiam ab ethnicis scriptorum lectionem se

14 Ind. mei oismus ep. ad Eustoch. T. I. opp. f. 76. ad i. D. Conradus Dieterieus in diatribe de usu G Musu scriptor. feci

113쪽

e conseri, tantum abest, ut illi ullum inde immi-BUmaeat periculum, ut maximum percipere usum queat. DL Quod cum Bembus, Polluanus, esiique negligunt, mirum non est, quod quandoque in praeceps agantur,1st ipsorum, non librorum culpa hoc fieri manisellium est. Emendatae autem purgataeque ritae homines, d quod ceteroquin dissicile est, modum servare hienorunt, quod ceteris non aeque pronum est. Quod autem ad Hieronymum attinet, si vera sunt, quae narrat, &ipsum limites, quos christiani hominis ossicium hic statuit, migrasse arbitror, nec aliud quid ipse imnuit. Ast si vera, inquam, sunt. Erasmus I enim sabulam vocat, quicquid huius narratur. Et videtur sane Hieronymus ipse non satis sibi constare, cum mox somnium dicat, quod alibi somnium fuisse negat . Ceterum caute ethnicos quosvis legendos, & per se constat,& peculiari opere Iulius Crispus docuit. Vel philosophi documento sunt, quorum placita si securius, quam, decet, assumantur, m am christi nae religioni cladem inde inferri necesse est. Experta id iam est vetus ecclesia: hinc illa Tertulliani querela et . Isiderint, qui Stoicum, Platonicum, dialecticum christianimum protulerunt : nobis

euriositate opus non est post Christum Iesum, nocinquisitione post evangelium. Non dicam de aliis,

ne sollicite multa conquisivisse videar, nonne inc sulta & intempestiva librorum Platonis lectio multos in transvorsum egit' Possem, si opus esset, demo strare, Gnosticorum , Valentinianorum , ManichaeOrum, Marcionitarum, aliorumque foedos errores, si vera sunt, quae de illis narrantur, ex Platonicae phi-

114쪽

Bumlosophiae sonte promanasse. Multi doctores veteres, uri a coeco Platonis amore abrepti, eiusque placitis nimium imbuti, talia effati sunt, quae in erroris suspicionem haud immerito eos adducunt. Et quid mirum cumpe num licet, iudicarent, a Platonis philosophia non multum cin illianam distare religionem. Qua in sentemtia ipsum Iullinum Martyrem I , aliosque fitisse, conistat. Quin nonnullos Platonis amor ita fascinavit, ut, ipsum Christum sua ex Platone hausisse, asserere non erubescerent. Quorum vesaniam peculiari libro, ut par erat, compressit Mediolanensium antistes, Ambrosius.

Testis huius rei est Augustinus ab. Quartam noster Ambrosius quaestionem solvit, calumniantibus, Platonis lectoribus θ' dilectoribus qui dicere ausi sunt, omnes Domisti nostri Iesu Christi sententias, quas

mirari s praedicare covuntur, de Platonis libris didicisse, quoniam longe ante humanum adventum Domini Platonem fuisse, negari non potest . .

S. IX. Si ergo animum rite praemunitum, suique non immemorem, nobisinim afferamus, prolanorum scriptorum ieetio adeo contemnenda non est, ut, si sobrie & pie instituatur, omnes quidem, maXime tamen illi quoque, qui divinis litteris operentur, insi- gnem inde percipere fructum queant. Non is sum, qui divinarum litterarum cultoribus necessariam horum lectionem dicam, quod ineptum foret: utilem saltem illis esse contendo, quorum ratio, ut in hisce studiis aliquantisper commorentur, permittit . Atque id isdemum abnuet, qui sine historiarum antiquorumque

s i J AEOL I. pro Grip. p. o. adri Augustinus T. n. ep. LLAT

115쪽

cios

rituum, ut & linguarum pericla, panim ab Elihnicis, Bum partim a Iudaeis, si fontes spei,s, petenda, cunita DE plana satis, & intellectu facilia esse autumaverit. I vat quoque ierdum miseram hominum, qui septemtiae regnum sibi vindicant, sortem cum Christianorum conteraere felicitate, ut ad divinam benignitatem d praedicandam eo acrioribus stimulis concitemur. Extat Oratio Basilii Magni, οπιμ αν-ἁφελοῖντολογων, quomodo ex scriptis Gentilium utilitatem ompere debeamus, qua ex instituto id egit, quod hic volumus. Siquidem, inquit I ibi inter alia, aliqua doctrinarum mutua est Uinitas, admodum utilis rit earum secularium litterarum cognitio: sin m nus attamen inter se contendere non parum confert ad confirmationem potioris. Sed F si utramque doctrinam alicui rei adsimilaveris, commodam foras imaginem habebis. Sane quemadmodum plantae vi rus propria est, maturo fructu turgere ἰ addunt amrem aliquid decoris folia ramis eircumiectar ita an

mae praecipuus quiiam fructus est veritas, revelata

non tamen ingratum est, externam sapientiam rimgere S circumponi instar foliorum, cum tegumen sum, tum speciem non inanem fructui praebem rium. Praeclare rem omnem effert, & id, quod pii mo, quodque secundo loco tractari debeat, designat Falluntur utique turpiter, qui tum quorumvis, tum praecipue ethnicorum scriptorum ieetione ita delerem tur, ut ad divinam gloriam veritatisque coelesia vit riorem invesuationem, commendationemque, & hinc

profluentem morum emendationem cuneti non res

rant. Quicquid igitur hinc petitur, ornamentum saltem est, aut instrumentum, tructan sola scriptum is

vita oste

116쪽

BUm cra nobis exhibet. Et ita capiendum, quod Greg D s rius Nariangenus ait Io: Illud inter omnes sanaomentis homines constare arbitror, eruditionem inter humana bona primarium locum tenere, non quidem hanc solum nobiliorem F nostratem, sed istam quoque externam, quam multi christiani, ut ins diosam G periculosam, F a Deo avertentem repudiant. Hisce sustragatur Augustinus 2 : Sicut Ae-nptii non solum idola habebant F onera gravia, quae populus Israel detestaretur F fugeret, sed etiam vasia atque ornamenta de auro argento,

vestem quae ille populus exiens de Aeg to sibi

potius, tanquam ad usum meliorem, clanculo vindia

capit : sic doctrinae omnes gentilium non solum simulata F superstitissa flamenta, gravesque fare nas sup2rvacanei laboris habent, quae unusquiseque nostrum duce Christo, de societate gentilium exiens, debet abominari atque devitare, sed etiam liberales disciplinas ustui veritatis aptiores, Fc. Provocat deinde Augustinus ad exempla: Quid aliud fecerunt multi boni fideles nostri' Nonne adspicimus, quam ro auro F argento F oeste Iustricinatus exieris de Aegypto Caprianus, doctor suavissimus, θ' mamur beatissimus: quanto Lactantius, quanto Victor nus, Optatus, Hilarius, ut da visis saream 8 Pos sem idem Clementis Alexandrini ca), Hieronymi ), Socratis s , Lactandi 6 , aliorumque testimoniis

117쪽

comprobare, si id nunc agerem, & non alii iam pri- Bundem id praestitissent. Fateor tamen, plerosque pa' De trum eodem morbo laborasse, quo hodie plurimi laborant, & secularium litterarum studiis ethnicorum' que lectioni, plus quam christianum decebat, ab buisse, uti nonnullis bene observatum est. f. X. Tertium medium proficiendi in litteris, limgeniumque rite excolendi, est meditatio. Vana &inutilis sine ea omnis est lectio. Quin meditationi Omnia tribuit illud Periandri oraculum: μελλη To παν. Uti ergo figuli, celerrima rotae & manus concitati ne, in dissimiles & prope infinitas imagines mollioris argillae massam ininsimulant: simili modo universa, quae ex quotidianae eruditionis, consuetudinis & lectionis tritura cumulamus, in varios usus acriter ratiocinando commutare oportet, paria paribus, comtraria contrariis, praeterita praesentibus opponendo, rerumque omnium causas & varios eventus, accura te explorando. Eleganter hunc in modum hac de re .

disserit Edmundus Richerius 1 . Nimirum nec ad

corporis robur firmamque valetudinem, cibos multos mandisse, neque ad magnam eruditionem multa legisse, quicquam conseri, si haec multa cogitatione in succum sanguinemque non convertantur. Quin obest nonnunquam lettio, quae meditatione non due geritur, & quo minus veritatem, quam Omnes eruditi ut finem scopumque praefixum sibi habent, &ad quam contendunt, assequamur, obstat. Contingit quippe, ut, quo magis rerum varietate memoria r

Pleatur, eo magis imaginandi vis ipseque intellectus

118쪽

Bum hebescat, & plane iners fiat, ut, quando etiam velit, DEUs res arduas atque dissiciles iusta meditatione prosequi, inque intimos recessus penetrare, nequeat. Obstat deinde & copia rerum, monti ex intempestiva lectione sive ordine obversantium, quas ita, ut gecer, evolvere & explicare, non cuivis concessum est. Accedunt praeiudicatae opiniones, quibus inficiuntur, quibus lecto utramque in eruditione paginam facit, nec accurata meditatione temperatur. Namque, ut alia taceam, aliorum plerumque, praesertim veterum auctoritati ,

plus quam decebat, deserunt, quod rationum momentis destituti, testimonia & documenta tamen scriptorum, quibus assertis quibussibet fidem Sciant, num- quain desint. Unde tandem eo deveniunt, ut non tam de rebus, quam doctorum virorum sententiis sint solliciti, omneque tempus in eo ridicule consumant, utrescitant, quid Plato, quid Aristoteles, quid Epicurus senserit. Quod aut ob monumentorum desectum . aut sermonis, quo isti usi sunt, obscuritatem, aut stu-stra omnino. aut aeque dissiculter exquiritur, quam rerum ipsiarum natura indagatur. Interim si tandem

quibusdam tam felicibus esse liceat, ut, quid alii si tuerint , exploratum habeant, ipsi quidem, a verstate adhuc utplurimum longissime remoti, nihil aliud sciunt. quam viros quosdam doctos ita de re ista existimasse . Haec & alia mala' illos comitantur, qui, meditat ne neglecta, tantum ex aliis sepere pulcrum ducunt. Quod cum abnuere nemo queat, mirari quis posse, qui tandem fiat, ut nihilo secius quotidie hic peccetur, & plerique eruditorum ad hunc scopulam naufragium sectant ' Malebranchius ci) varias eius rei excogitavit rationes, quibus praeclare sontem huius mali

119쪽

mali mihi detexisse videtur. Utique enim, ut 'redis B iudicat, ignavia saepius obstat, inciriue, ut inulti DEUs meditandi lincrem , subterfugiant. Accedit difficultas meditationis, praesertim apud illos, qui a tenera aetate mentem satin ad meditandum, & promte ratiocinandum, non assites erunt. Hucissimi etiam perspectum habent, quam necessirium sit, meditando ad prima principia cuncta deducere, fundamentisque prinbe iactis, cetera deinceps superstruere; plerique comm verosimili & perfunctoria rerum cognitione comtenti, ibi subsistunt, & in prosundiora, &a sensibus

remotiora, se immittere renuunt. Nonnullos etiam varia ambitio in transvorsum agit. Nihil aliud nempe in votis habent, quam ut in eruditorum reserantur cemium, ut viri πολυμαθε τοι & librorum helluones audiant. Hoc facilius lectione obtinent, perquam brevi temporis spatio talia congerunt, quae iucum imperitioribus faciant. Sunt &, qui inconsulta antiquitatis veneratione abrepti, a regia via aberrant. Persuadent sibi, veteres longe acuum vidisse recensoribus, adeoque quicquid illi dixerint, asseruerintque , hoc sine contradictione esse comprobandum . Unde non alia i vestigandi veritatem via ex illorum sententia esse po test, quam assidua librorum lectio, qua in sententiam

veterum mamducamur. Perperam quidem. Enimvero legendi sunt veteres, nec contemnendi recentiores:

sed utrique semper ad rectae rationis normam serio sunt exigendi. g. XI. Hoc unicum superest, ut ingenium probe exculturus ordine quoque procedat. Hunc qui negligit, hoc demum agit, ut post prolixas ambages, &insistos errores, intelligat, aliam sibi viam ingrediendam

120쪽

Bumdam fuisse. Quare & Galenus IJ, methodum ac o DLUs dinem adolescentibus ad litterarum studia accessuris cumprimis quoque commendavit, exemplo naturae, quae nihil absque ordine meditata est, vel effecit umquam. Propterea Plato, observante Gabriele Nam daeo et , ordinem esse dicebat scientiarum ac amrium omnium formam: & Socrates se eius libenter, tanquam alicuius Dei, vestigia secuturum asseruit, qui recte possis distribuere. Lmo vero, ita pergit Nam daeus, quemadmodum nisi debito tempore occationes , repastinationesve, F tertiationes quae methodus est agricolarum ) campis a ferantur, nisi paululum interquiescere permittantur caelique diversas tempestates opportune excipium , quantuncumque Danatura fertiles sim S uliginosi, ipsi tamen pro stimmento rubos, pro siligine fientes, pro tritici deliciis infelix lolium G qui uilias proferent: pari modo

iuvenis animus nihil unquam egregium in studiis praestare poterit, nisi prius mentem suam a confusione liberet, θ' medicorum instar qui liqui solidis , F coctu facilia in stolumbum praemiseiuni J a facilioribus incipiendo, etiam sibi ad difficiliora muniat, omnia suaziter disponens, arte uas scientias per panes addisiens, abrique ulla abe ratione. Intellexerunt illud puto viri eruditi, qui, certamine velut inito, de methodo & ratione discendi commentati sunt ca). Quorum nimia profecto lab ramus copia, ut, si quis omnes evolvere prius velit, quam ad rem ipsam se accingeret, illi longior suturai' Loco supra est. 24 In Butum. de Ruso liberali eap. VII. p. 588. . 33 HA. MOMU. in po'hist. litterar. lib. H. cap. GL per