장음표시 사용
261쪽
co ; nam & illi apposite dicere ad admirationem curant. Quod si finem etiam esse quis dicat Hiastoriae , & Rhetoricae artis delectando iuuare, ac proinde neque differre per nos a Poetica, dabimus hoc illi, quantiis non omni ex parte verum sit, ut artes hae delectent etiam, ac iuuent neque
enim inconueniens est, sicut omnes artes unum
prospiciunt generalissimum finem , ut inferius dicetur, ita & affines has subalternum quendam respicere, scuti Geometria, & Arithmetica cicca quantitatem, tanquam commune obiectum, at vero ut particulare , illa circa continuam, haec
circa discretam versatur: dc Physica ac Medicisna quae corpus quidem naturale considerant, illa tamen ut naturale, seu ut mobile ; haec vero ut curabile.) Caeterlim a Poetica illas non differre facultates negauimus , Historia enim, de Rhetorica dicendo efficere id curabunt, haec vero imitando, illae quae gesta sunt, quomodo gesta dice- do: haec vero no quae gesta, quomodo gesta fiant, sed quomodo agi debuerint, aut debeant, si tur, effingendo, qua de caus a praestantiorem illa
esse historia recte dixit Aristoteles. Neque etiam est, quod mouere pariter praeter delectare, de in uare , finem este Poeticae dicas cum Syncero Mpud Minturnum ; hoc enim esset ut L Ogicorum verbis utar entia sine necessitate multiplicare velle , quis namque ignorat, ut superius diximus, animum nostrum eo ipso quisὰ delectatur quod iuuatur, moueri vel inpositive, vel saltem in priuatiue contraria λ Maior oriri posset ex dictis dubitatio, quis nimirum praecipuus sit finis
262쪽
Poeticae, delectarene, an iuuare, quandoquidem diuersa haeci Et quidem praeter commune scien- riarum omnium atque artium finem, bonum,nimirum teste Aristotele; proprium unamquam- que artem habere finem , neque unicum dunta-
xat, sed plures sitam & in ipsis actionibus, & operationibus quandoque finis : quandoque in operibus quibusdam extra ipsas ) ex eiusde phi- losophi doctrina didicimus. Sed quia duplicem praecipuum finem nulli arti contingere patitur concors uniuersi dispositio ; hinc est , quod si
duplicem finem unica respiciat ars alterum prae cipue , alterum vero minus principaliter, & in ordine ad illum alium attingere curet, Vt bene post alios immortalis memoriae Tassus filius aduertit. Dico igitur positis hisce, Poeticam pri- mo dc principaliter iuuare tanquam suum architectoi cum finem ita enim eum vocat philosophus intendere: minus vero principaliter,' aut secundarib, delectare. Caeterum hoc veluti instrumento, de fine, ut ita dicam , instrument li ad consecutionem finis architectonici semper uti. Quod de ratione. & autoritatibus probatur. Ratione, quia nimirum ille est praecipuus alicu- ius artis finis, qui licet alterius superioris, & ge-
nec lissimi respectu dici possit subalternus, magis , ac magis accedit ad illum artium omnium supremum , atque optimum finem, quem esse constat flammum morale bonum: at vero iuuare, quod cum utili, & honesto coniunctum est,ma- gis accedit ad rationem boni huius, quam voluptas, Adelectatio, igitur iuuare, & non de- lectare, Moralium
263쪽
lectare,praecipuus Poetica: sinis debet credi:n& eYperimento constat, aures, atque oculos primo , animum deinde velut inescari, de capi ea voluptate, quae ex concinnitate carminum , fabulae pulchritudine, peripetiis, atque agnitionibus oritur. Vtile postremo, quod iuuet, rebus hisce , veluti vehiculo, in animum ipsimi vehi, ac ibi voluptatis amoto famulitio , residere, ac dominari: atque hoc, ut ultimum in exequuti ne, praecipuum finem : illud vero , ut in exequutione primuin, non ita. Autoritate vero id probatur minimae vulgaris notae scriptorum. Maximus Tyrius , quid intendat Homerus explicare
volens paulo post principium. Commentitia haec omnia fuerunt,sed qui expedito animo usus quasi se ui quodam vehiculo, magis quam corpui ipsumsit taperegrinodum idoneo, in omnem partem vagiabatur, natur que considerauit uniuersam , quod videlicti motus sunt coeli, quales a setitiones terra, Deorum con-De audien filia, homiri naturin, dcc. Sed melius Pluta dis Poet. chus. Ne nos quidem Poeticam, qua est Arusarum vitis, extirpemus, neque perimamus. Caeterum sicubi
prae effusa voluptate ad gloriam ferociens procaciter L latitat, luxurieturque fabulositas eius, a assi s. ibi manu iniectas nos ei imponamus, ct reprimamus. At si quando festiue attingat aliquid doctrinae, orari nisique mei, Gr illecebrae non infrugiferae sunt , et ei tisae: hic philosophiam inducamim, admisiaeam eat.
Vt enim iuxta vites nasicens mandragora, atque τι
sitam in vinum tranfundens, impressionem eius P tantibus e ficis leuiorem, ita doctrinam Porsis ex phil ophia accipiens cum fabulis confisam, leuem Irit an as
264쪽
iamque iuuentuti eam reddit ad disicendum. Itaque non sunt philosophari intendentibus Poemata dej--: gienda, sed in Poematibus nauiter philosophandumis seu sic mibus in dele labili et narisu tum 2 ampi - dii. Quod Lucretius Poeta simodo hoc nomine,& non philosophus appellandus in perpulchro ostendit simili in primo lioro, ac deinde in quar-s es initio eisdem ferme versibus,ubi sic.
Nam veluti pueris abfnthia tetra medentes Cum dare conantur, prius oris pocula circum Contingunt medis dulci ,-uoque liquore, Vit puerorum aetas improuida ludificetur, brorum tenus interea perpolet amarum G snthi latatam, decept ue non capi. Gur Sed potius tali facilo recreara valescat. Sic No nuuc quoniam haec ratio eorunque videtur Trifor esse quibus non stractata, retr ne
Volgus abhoriret ab hac: volui tibi suave loquenti, Et quasi solso dulci contingere mede, Si tibi forte animum tali ratione tenere Versibus in nostris possem, dum percipis omnem
Naturam rerum, ac praesentis utilitatem.
Et in hac opinione aliquando fuit nunquam satis laudatus Torquatus Tassus; sed expresie Ale- ander Carrerius suam sentetitiam superioribus Lucretij versibus comprobans, quod si aliquando secus fiat. & delectetur potius animus, quam uuetur Poeti a , non artis peccatum erit, sed velit artiscis, qui aut carminum utitur genere,Poerincae persectarn rationem vix participante,attinge- leve ; ut fabulam praue texuit: vel aRdientisy certe, cuius animus praue dispositus eam, quar
265쪽
ex Poertica prouenit, utilitatem, seu non sentiat. seu reiiciat,voluptati duntaxat addictias.
bomoediae , ac Tragoediae: disserentiam aliam e se ab ea , 'uae mulo credrt r. CAPUT XXI.
non mediocrem in scribendo ad pii sunt laudem, aliud agentes cum tamen de Tragoediae, ac Comoediae agererit disserentia, eam aut in hoc duntaxat, aut saltem praecipue versari dixerunt, quod Como diae finis laetus, ac hilaris, Tragoediae e contra terribilis semper, ac funestus debeat esse. Ita censuit pinionis huius antesignanus ut credo Priscus ille Grammaticus Diomedes; haec enim de Tragoediae ac Comoediae differentia inter alia. Dein
in hac Comoedia) tristibus laetiora succedunt. Hac ille, quamuis non a necessariis, sed a communiter accidentibus differentiam videatur cumpsisse.
de Como, absolute tamen deinceps id censuere C .lius Rhodiginus, Lilius Gregorius Gyraldus , Fran-- cistus
266쪽
ciscus Narisca, Floridus Labinus Alexander Car-rerius: Caesar Scaliger; Iason de Nores, licet hie parum sibi constans, contrarium deinde affirmarit ; Sed quid enumerandis scriptoribus immoror λ omnes fere , qui de Poetica scripserunt, sensere ita, communis haec vulgi opinio. Verum imuero quantiis certo sciam marime periculosum scribenti esse communem contradicem sententiam, atque eam niti eradicare opinionem , quae in animis hominum altis in haeret infixa radicibus, tanto tame veritatis detegendae desiderio flagro, ut non dubitem Statianus alter
Hippomedon hinc intumescentis magistelloruGurgitis undis, inde contra sentientis vulgi telis postiis opponere meum : sed dispari exitu ut spero ille enim infensum sibi Deum expertus
occubuit, me vero veritatis vindex numen victorem reddet. Dico ergo fere, Hostatio sol contra Tosicana tu ita: . satis constare ex Aristotele aliam csse desinitio- Nauc in LPrimord. in Poes tract. de Comoed. Sabin . Sucisci is uor. l. r.
Nores nel discorso dela Tragicomedia. Et deinceps. nel A pologia contrai'autore dei
nem Comoediae, aliarn Tragoediae ,& quidem valde inter se differre. Comoedia nanque praetcr
imissis aliorurn desinitionibus, de qui us Lilius . . a
Gyraldus , ex Aristotele haec. Comoedia autem est peiorum quidem imitario, non tamen secundum omne Poet. c.i. nos quan tu im ridiculum a turpiproficiscitur: ridiculum enim aliquo pacto peccatum est, ct turpitu-
ne dolore, minimes noxiae perinde ac riscula f.arim appareat deformis facies distorta sine dolore. Tere oediae autem talis definitio ex Aristotele be- D. poti ine a Minitarno explicata, quantumuis eam reii- ubi supra. ciat Ca sarci caliger. Tragoedia est imitatio aerioris Poet.c.3.
267쪽
Hustris, absoluta , magnitud nem habentis sermones uti separatim singulis generibus in partibus agent
bus , non enarrationem ; per misericordiam vero
atque terrorem perturbationes huiusmodi purgans. Si ergo tam veru cst, quam quod verissimu,res primo , & principaliter per suas differre essentias liceat nunc logico loqui sermone & ratiori generis, aut speciei constitutivas, veluti animatum quod ab inanimato differt per animam arii matum illud constituendum, & homo ab equo per rationem, quae illum animal rationale reddens difforre simul facit ab equo, leone, M aliis rationis experimus.Differentia certE Tra ediae,& Comoediae in actione consistet, quae in altera est illustris, & illvitrium personarum terror continens, ac misericordiam: in altera vero humilis, humiliorum , & ridicula, seu turpis, Mnon in exitu se lici,aut inscelici, hilari, aut m sto, cuius certe in definitionibus nullam fecit mentionem Aristoteles. At hilaris, dicet aliquis, in Comoedia exitus, & funestus in Tragoedia in minus essentiae, propria tamen sunt quarto modo cui Lorici dicunt id est absque subiecto iri
corruptione inseparabilia: vel certe conditi nes, sine quibus non : aut complementa, M ali quo saltem ex hisce modis necetiario in similibus requiruntur poematibus. Sed nullo ex praedictas modis requiri iam probabo autoritate, ratione,& cxemplo. Aristotcles humanorum Cinnitam studiorum princeps de Tragicae fabulae ut xii tudine agens, haec subdit. Eum sane dicimus lex timum huic sere magnitudinis terminum cum re is ta
268쪽
l rommodam fortuno ex incommoda, siue eae comm da ad incommodam perpetua serie mutata fuerit. Hoci etiam ratione conuincitur, & exemplo. Nam si proprium quarto modo esset hilaris exitus Co- mmmae,funestus Tragoediae , cum proprium sic,
, seu propria passio conuenire debeat illi, cuius ἱ proprium est, omni, so5, & semper, non posset, ab eis separari absque subiecti destructione ; datur tamen Comoediar aliquot cxitus nequaquam
hilares,& Tragoediae laeti euentus, non igitur il- lud proprium est Tragoediarum , & Comoedi rum. Neque potest esse conditio, sine qua non: si enim talis esset conditio, neque dici posset aboque illa Comoedia, Comoedia, neque Tragoedia,
Tragoedia,neutraque suum assequerentur finem, non enim delectando iuuarent: at vero Comoedia: absque laeto exitu, &Tragoediae etiam absique tristi exitu, seu exodo cita enim vocat Aristoteles eam Tragoediar partem extra quam nullus est chori cantus) & sua retinent nomina, dc suum assequuntur finem: in Tragoedia nanque a timore, misericordiave delectationem per imitationem Poeta parat, teste Aristotele, non igitur est necessarius assignatus ab aliquibus hiscei Poematibus finis: retinere nomen patet: assequi finem per peripetias, agnitiones, & perturbationes, quae in illustrium virorum actionibus repe-' riuntur,satis apparet, intentum crgo habemus. Rursus neque tanquam complemcntum requi-
ritur hilaris, aut lugubris finis, absque illo enim Comoedia, & absque hoc Tragoedia perfectae
sunt, nullo igitur modo requiritur. Exemplis co-
269쪽
firmabitur hoc totum, ex ipsis nanque dependet fere superius dictorum comprobatio;In Comin- diis ii que Aristophanis Comoedia Nebula nul-cupata, Strepsiadis vindicta, Socraticae domus . inccndio, ipsius Socratis, ac discipulorum thςrymis terminatur. Plauti Asinaria,& Mileui risus poena, & luctu te inantur, senis illa, haec militis; cum tamen ambo essent praecipuae actionis persona'. Inter Tragoedias praetermissa Sophoclis Elerit, a s de qua iure potest disputari, laetusne dicendus illius finis sit,in qua iniustam p rentis necem, suasque ipsus iniurias Tyranni, Minatris nece Orestes ulciscitur, regnoque potitur terno. Philo letecerte illius nullus negat, imo neque negare poterit,laetitia terminari in illa enim intentum assequitur Vlysses, qui Philochelcm secum ad Troiam vehit ex Lemno , neque iam reluctantem. Quod si negent, testimonio nobis erit Chorus, sic enim ultimam Tragoediae in
num imponens canit. o. Eamus ecce omnes congregatii
Quod si parum videatur hilaris Tragoediar huius Sophocleae finis, Euripidis duae Iphigeniae, ait xa in Aulide , in Tauride altera, Id, Alcestisque,
ncc non Oeta iis Hercules canitibus iam adscriptuS,Gloriosusque matri apparens, fidem nobis in hac parte satis , superque facient. NeqRe est cur crions ex aduersariis quis ertasse ho dicat Poetarum proceres ; Aristotclis enim testimo-nzo, non minimam in hoc meruille laudem inirmabimus :
270쪽
mabimus: sic nanque ille de Euripide.suamo rem illi quidem decipiuntur ob id ipsum, quo Euri-pirim damnant, ut qui in Tragoediis suis illud obsim
uet, earumi plures in felicitatem terminen ur, id quod omnino, ut diximus, ex arte est, argumento vera i lud fit maximo , quod in scenis, arque adeo incerta inibus hae ,si refle recitentur, maxime quidem
Tragicae appareant Euripide que ipse tametsi aliqua
parum recte istenset, omnium tamen Poetarum maxime Tragicus videri potest. Haec Aristoteles, &haec ex illo nostra, ac verissima circa Tragoediar differentiam , & sinem sententia , cui nullus , quod sciam, adstipulatus est , exceptis duobus, Minturno videlicet in suo Poeta, qui licet dubie prius loqui visus sit, demum de Tragoediae actione agens concludit ita. Idporro in Tragoedia seruandum omnino censimus, ut actiosis luctuosa,ancepsque fortuna , siue tristem, siue iucundum exitum habeat, cr quorum quidem res agitur in maximo illi discrimine versentur; atquc illo qui sub Altigetati nomine libellum contra Iasonem de Nores vulgari sermone, sed non vulgari elegantia conscripsit: & si placet) excepto etiam ipsomet Iasone de Nores vel parum sibi constante, vel iam saniore facto in sua Apologia. Caeterum quoniausonis de Nores incidit mentio, cquum erit nostras aduersus ipsum tueri partes,nec non contra alios Hispanicarum Comoediarum detractores. Praedietiis nanque autor cum non satis fortasse habuisset iure, vel iniuria,imo iniuria certe illud reprehendere immortali laude dignum, ac nunquam in memoria doctorum, a uorumque om-