Rhetoricorum M.T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor. Eiusdem de inuentione libri 2

21쪽

A D H E R E N. L I B. I. et ex injiciatione iudicatio constituitur,hoc modo. Intentio, occidi i Aiacem. Injiciatio, non occisi Iudicatio, occiderit et Ratio utriuses orationis,ut ante dictum estiad hanc iudicationem conferenda est. Si plures erunt constitutiones, aut partes constitution , iudicaestiones quoque plures erunt in una causased omnes stimili

ratione reperientur.

Sedulo dedunus operam, ut breuiter, et dilucide quia bus de rebus adhuc dicendum suti,diceremM. Nunc quoaniam huius uoluminis magnitudo satis etcuit, commodius est in Atreo libro de ceteris rebri deinceps exponete, nequa propire inlatitudinem luctam poni animum tuum defatigatio retardare. Sed si quo tardius haecquam studet absolventur,cum rerum magnitudinetum no his quos occupationibu3 as ignare debebis. Veisruntamen maturabimus: et quod nosti onegotio diminutum furest, exaequabimus induiuria, ut pro tuo in nos officio,' nostro in testudio,munus hoc accuraui sis

22쪽

COMMENTARIO

RUM RHETORICORUM AD HERENNIUM LIBER II. N PRIMO Iibro Herenni breae Dictorum aeviter exposivimus, quas causas oratorcii rescin recipere oporteret, et in quibus Uicissarita elilorare conveniret, et ea micia qua ratione sicilime consequi posci.

Verium quia neque de omnibuM rebius finita dici poterat, et de maximis primum scribendum fit, u) caetera tibi sciliora cognitu uiderentur, ita nobin placitum est,ut ea quae difficilinia es ent,potifimum scriberemius. causarium tria sunt genera: Demonctrativum, Deliberi ratiuium, Iudiciale Multo dissicilinium est iudiciale,rego id primum absolvemus. Hoc et priore libro et ius, cum de quinque oratoris offici s tram iij, quorum invenetio et prim et dissicilima est. Ea quoque nobis erit hoc in libro propemodum absoluta, sed paruam panicia eius

in tertium uolumen transferemus.

Desiex partibius orationis primum scribere inceptatis. In primo libro locuti sumus de exordio, narratione, diuisione,nec pluribus uerbis,quam neces eluit: nec mirus dilucide,quam te uelle exictimabamus. Deinde coniurictim de cilirmatione, et conflatione dicendium fuit. Quare genera constitutioniam, et earum partes aperuimus: ex quo pirul ostendebatur, quomodo

23쪽

xx A B H E R E N. : eon litutionesther paretris constitutionis,causaposita,rea periri oporteret. Deinde docuimu3 iudicationem, quemadmodum quaeriri conueniret: qua inventa,curandum est, ut omnis ratio totius orationis ad eam con, algr. Postea admonuimus esse causas complures n quibus plures costitutiones, aut partes constitutionum accommodarentur. Reliquum libadebarum esse, ut ostenderemus, quae ratio possiet inuentiorines ad unamquamque constitutionem,aut partem confiis tutionis accommodare. Et item quales argumentationes, quas Graeci im sim erat appellant ,sequi, et quales uistari opoteret:quorum utrunque pertinet ad confirmatioanein,' confluationem. Deinde ad extremum docebinrug, cuiusmodi conclusionibu orationum uti oporteat, qui locu3 erat extremu3 defiex partibus orationis. Primum ergo quaeremus, quemadmodum quanque causam tramri conueniat: et nimirum constiturae

eam, quae prima, quaeo dissicilima est, poti limum conis

sideremm .

lapsa coni: m N eausa coniecturali, narratio accusatoris, suspiciori nes interietas,-di persas habere debet, ut nihil actum,nihil dictum,nusquam uentum, aut habitum, nihil deni, Actum sine causa putetur. Destnsoris narratio simplicem,et dilucidam expositionem debet habere cum ata tenuatione suspitionis. Huius constitutionis ratio in sexi partes est distribui probabile,collationem signum,argumentum, consecutionem, approbationem. Horum vnulla quodque quid ualeat aperiemi Li exobsiste. Probesisse est per quod probatur reo expedisse peracare

24쪽

LIBER II. a ecte: et asinali turpitudine hominein nunquam; a infuse. Id diuiditur in causam, et in uitrum causa est ea quae induxit ad maleficium commodorum spe, aut inocommodorum evisione: ut cum qua ritur, num quod commodum maleficio acquis rit, num honoron, naeni pecuniam , num dominationem , num aliquam cupidinetem amoris, aut huiusmodi libidinis uoluerit explere: aut num quod incommodum uitabit, inimicitias, in aemuam, dolorem, supplicium. Hic accusator in peconia modi cupiditatem Uendet aduersu , in uitatione incon modi formidinem auebit. De sor autem negabit fisse causam,si poterit, aut eam vehementer extenuabit. Deae inde iniquum espe dicet: omnes ad quos aliquid emoluae menti ex aliqua re peruenerit, insuli tonon malefici deuocari. Deinde uita hominis ex antelictis si embitur. In quo primum considerabit accusator, nunquando famile quid ficerit. Si id non reperiet, quaei et nunquanta uenerit insimilem suspicionein, et in eo debebit esse ora cupatus, ut ad eam causam peccati, quam paulo ante exoposuerit, uita homini, posset accommodari: hoc modo: Si

dicet pecuniae causa ficiste, ostendet eum semper duarum fisse :si bonoris, ambitiosum: ita poterit anim uitium

cum causa peccati conglutinare. Si non poterit par an, mi uitium cum causa reperire , reperiat di par. Si nori poterit avarum demonstrare, demonstret corruptorem,

uel perfidiosum ,si quo modo poterit. Denis aliquo aut quam plurimis uiti s contaminabit personam: deinde qui illud 'cerit tam nequiter, eundem hoc tam perperam fricis' non spe mirandam. Si uehementer castus,c T integer, exsistra

25쪽

A D H E R E N. ex aviabitur aduersirius, dicet Fata,non am stemii oportere, illum ante occuluseba flagitia, se planum et re ab eo malescium non abessee. Definsor primum demo nisabit uitam integari,si poterit: idsi non poterit, confugiet ad imprudentiam ultitiam,adolescentia, uini,

persuasionem, quibus de rebus vituperatio eo , quae v extra id crimen erunt,non debeat eignari. Sin uehementer hominis turpitudine impedietur,et infamia, priri darebit operam, ut falsos rumores dii ipatos ese dicat de inis

tere. Sin nihil eorum si mi poterit, utatur extrema definissione, et dicat,non se de moribu3 eius apud censores, sed de criminibu3 aduersariorum apud iudices dicere. Coiulio, collatio est, quum accusator id quod aduersarium Dcise criminatur,alij nemini, nisi reo bonum fulse demonis Pat:aut alium neminem potuisse perficere, ni i aduersa. Hurm : alit eum ipsum alijs rationibus, aut non potuisse, aut non aeque commode potuisse: ut eum figis' alias ra. tiones commodiores propter cupiditatem Hoc loco deae,nsior demonstret oportet, aut alijs quoque bonum fuisispe, ut alios quoque id quod ipse insim eiur,scere potuit'. hi qm sign- esl, per quod ostenditur idonea perficiendi si

euitas ese quaesita. Id diuiditur in partes sex,locum,tendie pu illiatium,occasionem,spem perficiendi ,stem celandi. o tW Locri quaeritur,celebris an desertus: an semper destrinrug,an tum, quum id actum sit, erit in eo loco solitudo. Sacer an prophanus:publicus an priuatus fuerit:cui moredi laci attingant,num qui est passu ,perspectu, aut exa

26쪽

LIBER II. asditus esse posit. Horum quid reo, quid accusatori corruemniat,praescribere non grauaremum, nisi ficile quiuus, posita possis iudicare. Initia enim inuentionis ab arte debent proficisci,caetera Facili comparabit exercitatio. Tei M ita quaeritur, qua parte anni', qua hora, noes remp-ctu, an interdiu, qua die, quota hora mese Acarum, et cuiusmodi tempori*- , Spatiam ita confideratur, satis ne longum fuerit ad eam rem transigendam,'potueri ne pire satis ad id

perficiendum spatij futurum. Nam parui restri satis stariiij fise ad id perficiendum ,si id ante sciri, et ratione

provideri non potuit. Occasio quaeritur, idone ne fuerit ad rem adoriendi tactidam , an alia melior, quae aut praeteritast, aut non exapestata.

Spes perficiendi quae fuerit, spe itur hoc modo,hqu supra dicta sunt signa, concurrerint :si praeterea ex

altera parte vires, pecunia, consilium, scientia, appararitio: ex altera parte imbecillitas, inopia, stultitia, imprudentia, inapparatio demonstrabitur fui sie. Qua re scire potuerit utrum di Menum,an consilendum fuerit. Spes celandi quae fuerit, quaeritur ex conscissi arbitrii, adiutooribus,liberis,autferulis,aut utrisq;. Argumentum est, per quod res coarguitur certiorubud argumentis, et magis Frina fusticione. Id diuiditur

in tempora rei praeteritum,in Eris,consequens. In praeterito tempore oportet considerare, ubi fuerit, Tempora uis

ubi uisus sit,qui inuisivi sit,ium quid apparari,num quem conuenerit, num quid dixerit, num quem habuerit de b di confissis

Argumentum.

27쪽

A D II E R E N. cons ris, de adiutoribus, ct adimentis, num quid in Ioaco praeter consuenidinem ferit, aut alieno tempore. Is instinti tempore quaeritur, num uisiiu sit cum sciebat, num quis prepitus, clamor, crepitus exauditu3, aut de nis num quid aliquo sensu perceptum sit, aspectu, milia tu, tactu,odoratu,gresti . Nam quiuii horum sensus potest conflare fuit itionem. In consequenti tempore spembiatur,num quid re transacti reluium fit, quod indicet, aut, fictum esse maleficium, aut a quo fit Actum Factum esse

hoc modo: Si tumore, aut liuore decoloratum corpus es mortui ,significat e ueneno necatum. A quo A

sit, hoc modo: Si telum, si uestimentum, si quid eiusmodi relictum sit, aut si ucstigium rei fuerit repertum , si cruor

in uestimentis, si in eo loco deprehensus, aut usus sit , transacto negotio,quo in loco res gella dicitur. conuinum consecutio esὶ, quum quaeritur quae signa nocentii, et innocentis consequi soleant. Accusator dicet, si pote.rit, aduersarium quum ad eum uentum sit erubuisbe , exisp luisse, titubaile, inconsister locutum esse, concidisse, pollicitiam esse aliquid:quae signa conscientia fiunt. Si reus' hora nihil licerit, accusator dicet eum usqueadeo praemea

diritum, se quid sibi cstet usu uentum, ut conmittis, me consiperet,et res oderet: quae signa sunt confidentia,

non innocetis. De risor,si pertimuerit, magnitudine prariculi,non coficientia peccati se commotu esse dicet. Si non pertimuerit,si Num innocentia negabit esse commotum. Approbatio. Approbatio est, qua utimur ad extremum confirmata fusticione. Ea habet locos proprios,ais communes.Proapris sunt ij, quibus nisi accusator, et ij quibus nisi definissor,nemo potes uti. communes sunt, qui alia in causa ab

28쪽

L I B E R I I. roo,dia ab accusatore traminium IN causa coniecturaei proprius lacus accusatoris quum dicit in orim misereri non oportere, et quaru DAP 'auget peccati atrocitatem. Deitastris proprius locus est, squam invisericordiam captat, et quam accusatorem caes 'Iamniari criminatur. communes loci sunt, cum accusatoaris, tum defensioris,laestibus, contra testes: aquaestioniabum contra quaestiones:ab argumentis, contra argumenis

ta:a rumoribus,contra rumores.

A testibus dicemus secundum autoritatem, et ui testum,cr constititiam testimoniorum. contra testes,uine turpitudinem, testimoniora ineonta Vmmi sim

stantiam,si aut fieri non potuise dicemus,aut non Factumese quod dicant, aut scire illos non potuisse, aut cupide

dicere, et argumentari. Haec et ad improbationem, et approbationem testiam pertinebunt. A' quaestionibus dicemus, quu demonstrabimus malaa A qaerei res veri inveniendi caus torment , et cruciatu uoluisse

quaeri,' summo dolore homines cogi, ut quicquid sciat, dicant. Et praeterea confirmatior haec erit distulatio, si quae dita erunt argumentando, isdem vijs,quisug omnis coniectura trastitur,trabem aduerisimilemsuspicione, idems hoc in testimon siicere oportebit. contra quaestiones hoc modo dicemug, primum maiore res uolitisse certiis in rebu3 interponi quaestiones , quum quae uere dicerentur sciri,quae,so in quaestione pronuntiarentur, refisti possent, hoc modo: Quo in loco quid

positumst Loesi quid est sinule quod uideri, aut aliquo

gno simili percipi post:deinde dolori credi non oporaetersis alius alio sit recentior in dolore,qu)d ingeniosior

29쪽

fiant, rem credi, qMm

30쪽

LIBER II. natura inalevolos , et irra duos confinxisse dicenius, cr ut aliquam stam salutam in aduersarios ad Fremus, quam dicamus omnibus in ore es e, aut verum rumorem proferemus, qui illis aliquid turpitudinis 'rat: nes tramen ei rumori nos fide habere dicemus, ideo quod quiuis homo posit quemuis turpem de quolibet rumorem proaferre,et constam sabulam disipare. Veruntamen si m mor uehementer probabilis esse uidebitur, argumentanis domissidem poterimus abrogare. Mod et deficit atra tu est constitutio coniecturalis, et in ueris causis saepblime tractanda est,eo diligentiu3 omittas eius parteis pycrutarismu ,ut ne paruula quidem titubatione, aut Uensioite impediremur,si ad hanc ratione praeceptionis,

Uiduitate exercitationis accomodaremus. Nunc ad legiritimae constitutionis partes transtamug. Constitutionis legitimae parita.

um uoluntas scriptoris cum scripto disidere via,ebitur,si 'ipto dicemus,lai locis utemuir secundum narratione.Primum scriptoris collaudatione Deinis descripti recitarione. Deinde percontatione, scirent nedduersum id scriptum fulse in lege, aut tessunento, aut stipulatione, aut quolibet scripto, quod ad eandem rem pertinebit. Deinde collatione,quid scriptumst, quid adriuersarii se fecisse dicant, quid iudicem sequi conueniat, utrum id, quod diligenter perscriptum sit, an id quod acute sit excogitatum. Deinde ea sententia, quae ab adauersari s fit excogitaret, et scripto attributa, contemneatur, et infirmabitur. Deinde quaeretur quid ei objerit, si id uoluisu adscribere, aut num non potuerit perstris