Rhetoricorum M.T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor. Eiusdem de inuentione libri 2

41쪽

A D H E R E N. iij cupidirite, si militi irae compendium fraude maxinis

comularunt, cui mira uidebitur istam a maleficio propter acerrimam formidinem non temperasse s Virum friti tamum, integerrimum, inimicitiarum persequenti, imum, iniuria laces itum, ira excitarum, homo timi , nocens, conscias sui peccati, infidiosus,inimcum incolumem esse inoluit,cui tandem hoc misti uidebituri Nam curemus bes in uideamitis alacres, et erectis uadere, ut alteri b noceant,non est incredibile putandi , lius quos animum ferum, crudelem, ars inhumanu cupide ad inlauci perniis ciem professi praesertim in in besti s nullam nes bonam, nes malam ratione uideamus, in isto plurimus, et ps

inas rationes sempers se intelligamus. si e postic

tugsura me daturum causam, qua inductus Vbi es acceseserit ad maleficium, etsi inimicitiarum acerrimam ratiooenem,' periculi metum interces ille demonstraui,non es

dubium,quin confiteatur causam maleficis Fusse. Ergo absolutis ima est argumentatio e quae ex quin spartibus constat , sed ea non semper necessh est uti. Tum enim complexiones persedensi est, si res breuis est,qua

facile memoria comprehendatur: tum exornatio praetera

mittenda est,si parum locuples ad uinplificandi et exoranandum res uidetur esse. Sin et breuis erit argumentario, Cr res tenvn,aut humilis, tum et exornatione,' conlaplexione supersedendum est.In omni argumentatione de duabus partibus postrei vis, haec, quam exposui, ratio est habenda. Ergo amplifima argumentatio est quinquepartita. Breutfima est tripartita Mediocris,sublata aut exornatione,aut complexione quadripartita. Duo

42쪽

LIBER II. rDuo sunt genera uitiosam argumenoetion quod ab aduersario reprehendi potest d quod peris

tinet ad causam. Alterum, quod etsi nugatorium est, tamen non indiget reprehensione. mae sint, quae reprehensione confutari conueniat, quie tacite contemni,atque

uitari sine reprehensione, si exempla subiecero, dilucide

intelligere poteris. Haec cognitio uitiosarum argumentaretionum duplicem utilitatem Ueret. Nam et uitare vitium in argumentatione admonebit , ab alijs non uitatum commode reprehendere docebit.

Quoniam igitur ostendimus plenam, perfectam aris. gummiatione ex quiris partibias conitae,in unaquaque parte argumentationis quae uitia euitanda sunt,con deis remug: ut et ipsi ab his uti s recedere, ac aduersarior argumentationes hac praeceptione in omnibus partibus

tentare,et ab aliqua parte labes're posimus. Expositio uitiosa es in ab aliqua, ut a maiore parte Eaeposita ad omnes consertur id, quod no est necessario omniabu attributu,utsi quis hoc modo exponat:Omnes qui in paupertate sunt, malunt maleficio parare diuitias, quis officio paupertatem tueri. Si quis hoc modo exposueruargumentationem, ut non curct quaerere qualis ratio,aut

rationis coFirmatio sit, ipsum Facile reprehendamus expositionem: cum ostendemus id quod in aliquo paupere lim probo sit, in omnes pauperes mso et iniuria consimi. Item uitiosa est expositio cum id quod raro sit, fieri

omnino negatur, hoc modo: N emo potest uno aspectu,nes praeteriens in amorem incidere. Nam cum non nemo deuenerit in amorem uno affectu, et cum ille neminem

c a dixerit

43쪽

A D E E R E N. . dixerit,omnino nihil differt, raro idferti dinimodo .ctis quando feri, ut possie feriantilligatur.

Item uitiosa expositio est,cum omnes res ostendemus nos collegisse, et estquam rem idoneam praeterimm hoc modo: Oniam igitur homine occisum constat esse, nocespes aut a praedonibius, aut ab inimicis occis esse, aut abs te, quem ille haeredem testamento ex parte ferebat. Praedones in illo loco nunquam uisi sunt, inimi nnulum habebat:relinquitur, si neque a praedonibus,nes ab inimicis occisus est, quoniam alteri non erant, alteros non habebat, ut abs te sit interemptus. Nam in huiusceis modi expositione utem reprehensione, si quos raeterras,quos ille collegerit,potuisse suscipere maleficiu osse derimu3:uelut in hoc exemplo, cum dixerit necesse spe, aut a praedonibu ,aut ab inimcis,aut a nobis occisin esisse, dicemus potuisse uci a fretalia, vel a cohaeredibu3 n piis . cum hoc modo illorum collectionem disturbauerismus, nobis latiorem locum destndendi reliquerimus, erago hoc quoque uitandum est in expositione,nequando diomnia collegise uideamur, aliquam idoneam partem rea linquamus. Item uitiosa expositio est, quie conflat refica muri meratione : visi, cin plura sunt, pauciora dicamu ,hoc

modo:

Duae res sunt iudices,quae homines ad malebim impeli

Iunt,luxuries, et avaritia.

Quid amor,inquit quistiani,quid ambitio,quid irreis ligio,quid metus mortis, quid imperil cupiditas,quid deuntque alia permulta

Item

44쪽

LIBER II. 3 Item fisi enumeratio est, cim pauciora sunt, et platam mmm ra dictam, hoc modo: Tres res sunt, qme homines AH folicitant: metus, cupiditas, aegritudo. Salu enim fuerat idisese metim, et cupiditatem, quoniam aegritudine cum Eutraque re coniunctam esse necesse ULI tem uitiosi expositio est, quae nimium lange repetia itur,hoc modo: Omnium malorum stultitia est mater, quae prae caeteris parit immensas cupiditates : immense porro cupiditates, infinitae, et immoderatae fiunt, hae pariunt auaritiam: auaritia porro hominem ad quodvis madeaficium impellite ergo auaritia inducti aduersarij n Ibi, hoc in se sarinus admiserunt. Hic id quod extreismum dictum est, satis fuit exponere: ne Ennium, et Materos poetas lautem , quibu3 hoc modo loqui concessum est:

Vtinam,ne in nemore Pino securibus crinita caesa cecidisset alietna ad terram trabes, di e ue inde nauis inchoanta exordium coepisset,quae nunc nominatur nomine Argo,qua uecti Argivi delecti uiri, Petebant illam pellem auratam amictu colchis,imperio regis Peli per dolum. Nam nunquam hera errans mea , domo ei mei pradem Ide a animo aeue amorestuosaucia.

Nam hic satis erat dicere, si id modo, quod esset satis, curasset poeta: Vtinam , ne hera errans mea, domo emet peadem Medaea

45쪽

A D H E R E mmedaea remo aegra, imoreseuo sucu Ergo hac quos ab ultimo repetitione in expositidanibus magnopere supersedendum est. Non enim repreis

hensione,sicut alia complures, sed suas onte vitiosae

Ratio uiriosa. Vitiosa est ratio,quae ad expositionem non est accomodata, uel propter infirmitatem,uel propter vanilassem. Infirma ratio est, quae non necessario ostendit ira est, quemadmodum expositum est,uelut apud Plautum: Amicim castigare ob meritam noxiam ' Immane est facium,urem in arcite utile Et conducibile. nec expositio est,uideamri quae ratio as ratur: ego amcum hodie me Non ciuigabo pro commeris noxia.

Ex eo quod irae Ficturus est, non ex eo quod fieri conlleanit,utile qui liratiocinatur. Hati Vana ratio est,quae ex Asa causa , hoc modo: Amor fugiendus non est, na ex eo uestima nascitur amiscitia. Aut hoc modo: Philosophia e tanda, us t enim

secordiam ars desidiam. ram hae rationes iiii Ase essent, expoeitiones quoqualiarum ver ese consterra muri Item infirma est ratio, quae non necessariam causam erit expositionis,uelut Pacuuiri: Fortunam esse insanam, et cecurii , et brutam perhibent

philosophi, saxij iiij, globosi praedicant uolubilem.

Qiso saxim impulerit fors , cadere fortunam dummanti caecam ob eam rem autumant , quia nihil cernat quo sest

46쪽

LIBERII.upplicet.

Insanam autem esunt, quia atrox, incem, in Ebili bBrutam quia dignum atque indignum nequeat intem

sunt autem iuid philosophi qui contra, foret una negent V m esse niseriam , sed temeritare omnia regi: id magis verisimile aiunt, quod usu reapse experiundo ed

cre,

velut Orestes modo fui rex , modo mendim fetas est, Naustagio res contigit. Trinpe ergo haud fortuna obtigit. Nam hic Pacuum infirma ratione utitur, eum ait, 'verin esse temeritate qum Fortuna res gem utras opinione philosophorum fieri potuit,ut ii qui rexfibet, mendicus fiam; eset. Item infirma ratio est, quae uideturpro ratione errari,sed idem dicit quod in expositione istum est, hoc mois do: Magno malo est hominibus auaritia, idcirco quod homines magnis, et mulus incommodis conflictantur propter immensam pecuniae cupiditatem. Nam hic a suerbis idem per rationem dicitur, quod dictum est per expositionem. Item infirma ratio est, quae minus id neam, qua ii res potatat, causam sub cit expositioni Ahoc modo : Vtilis est sapientia, propterea quod qui se plantes sunt, pietatem colere consueuerunt. Item, utile estumcoi ueros habere: habeas enim quibus cum iocari

47쪽

M A B II E R E mpsis. N.un in bis modi rationibus non uniuersili neaque absoluta, sed extenuata ratione expositio confirma,tur. Item infirma ratio est, quae uel alij expositioni potes accommodari, ut Facit Pacu , qui eandem abberationem,quare caeca: eandem, quare bruta fortuna discaturi commauso mN confirmatione rationis , niata et uitanda in noalpra, et obseruanda in aduersariorem ratione sunt vitia, proptereasq; diligentius consideranda sunt, quod

accurata confirmatio rationis totam vehementiFime comis probat argumentationem.

utuntur igitur studiosi in confirmanda ratione duplici

conclusione,hoc modo:

Iniuria abs te dicior indigna pater. Namsi improbum ese crespontem existimaveram Cur me huic locabas nuptissisin est probus,

cur talem invitam inuitum cogis linqueres, Quae hoc modo concludentur, aut ex contrario conagertentur,aut exsimplici parte reprehendentur. Ex conistrario ioc modo:

Nila te indigna nata eicio iniuria. Si probus est,bene locauesin est improbus, Diuortio te liberabo incommodis. Exsimplici parte reprehendetur,si ex duplici conclua sone alterutra pars diluitur,hoc modo: Ieamsi improbum crestontem existimaueras, cur me huic locabas nuptiis duxi probum, Erraui,pUcognoui,'figio nunc cognitum Ergo rendensio huius conclusionis duplex est, curitior

48쪽

LIBER II. itior in sipretor ,scilior haec posterior ad excogium, ni Item uitiosa est confirmatio rationis, ea re,quae plures res significat , abutimur pro certo univi rei fregno, hoc modo: Necessie est quoniam pallet, aegret Baut, necesse est peperibe, quoniam Abinet tuerum inis sntem. Num haec sua Dionae cerri signa non habent, si non caetera quoque simillia concumrant: quodsi concuris rerint, nonnihil huiusmodi signa adaugent susspitionem.' item uitiosis est cim uel in alium, uel in eum ipsim qui dicit, id quod in aduersarim dicitur, potest conueni re, hoc modo:Miseri sunt qui uxores ducunt, at tu duximalteram. Item .uitiose id est quod uulgarem habet deis

snsione hoc modo: Iracundia inductu peccauit, aut adolescentia, aut amore . Huiusmodi enim deprecationes si probabunetur, impune maxima peccara dilabentur. Item uitioissum est, cum id pro certo Mitur, quod inter omnes non constat, quia etiam nunc in controuersias, hoc modo:

Eho tu, dg quibus est potestas motus superum atque

instrum. Pacem inter sese conciliant,conmunt concordiam.

Nam ira pro suo iure hoc exemplo usum crestonatem Ennius induxit, quasi iam fatis certis rationibus ira esse demonstrasset. Item uitiosum est , quod iam quas sero atque acto negotio dici uidetur, hoc modo: In mentem imbi si uenisset Qui ites , non commisis.sem, ut hunc in locum res ueniret, nam hoc, aut hoc

ycii ri: sed metum haec ratio figit . Item uitiosumes,

49쪽

s A D H E R E mel eum id quod in aperto delicto positum est, lamen alis qua leui tegitur definsione,hoc modo:

Cum te expetebant omnes lorentifimo Regno reliqui,nunc defertum ab omnibus

summo periclo sola ut restituam paro. Item uitiosum est quod in aliam partem de dictum fit,potes accipLId est huiusmodi, ut si quis potens acFractiosis in concione dixerit , sativi est uti regibus quam malas legibus . Nam et hoc tametsi rei augendae causa potest sine malitia dici , propter potentiam tamen eius qui dicit,non dicitur sine atroci suspicione. I tem uiti sum est filiis aut uulgaribus definitionibus uti. False sunt huiusmodis quis dicat iniuriam esse nullam,nisi qua

ex pulsatione, aut conuitio constet. Vulgares sunt qua nihilominus in aliam rem transferri possunt: utsi quis diis eat,quadruplatonis breuiter describam,capit is est. Uenim improbus, et pestim ciuis. N am nihilo magis quare druplatori quam Fris,quam sicam, aut proditoris ait Et definitionem. Item uitiosum est pro argumento sumea

re quod in disquisitione positum est, ut si quis quem furisti arguat, dicat eum esse hominem improbum, auarum, fraudulentum, ei rei testimonium esse quod sibi furtum ficerit. Item uitiosum est controuersiam controuersia dissola re hoc modo: Non conuenit censores istum uobis satis si irae , ex eo quod ait se non potuise adesse, ita ut iuratus ferari quod si ed exercitum non uenisset, id ne tribuno militum Aceret s Hoc ideo vitiosum est, quia non expedin m iudicata res, sed impedita, et institui controuersia

posita

50쪽

postri exempli loco profertur. Item uitiosum est, cum id de quo summa controuersia est, pstum expeditur, et quasi trans ei relinquis

tur,hoc modo:

Aperte Atur Mio i intelligas. Taei dari arma, uasis qui gessit fui, Iubet,potiri si studeamus Pergamo.Quae ego profiteor esse mearum me aequum est Di

Fraternis armis, i is adiudicarier, Vel quod propinquaesiuel quod uirtute aeraria

item uitiosum ess ipsum sibi in sua oratione dissentia

, et contra ea quae ante dixerit,dicere )oc modo: causa accusem hunc, nequeo exponendo moli

uere.

Nam si ueretur,quid eum accusem,qui est probustβin inuerecundum animi denim pos idet, Qigid eum accusem qui id parui auditum ex meis Don incommoda ratione uidetur sibi ostendisse, quare

non accusaret.

Quid quodpostea ait Nunc ego te ab ino iam detexam exordio. Item uitiosum est quod dicitur contra iudicis uota luntatem, aut eorum qui audiunt: si aut partes in quiabus ilii student, aut homines quos illi charos habent dantur, aut Ziquo huiusmodi uitio inarur auditoris

uolunt.

Item uitiosim est,non omnes res confirmare,qua poli licitus sis in expositione. Item uerendum est, ne de alia re dicatur, cum aliad dere