Rhetoricorum M.T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor. Eiusdem de inuentione libri 2

51쪽

so A D H E R E N. de re controuersia sit, ius huiusmodi uitio consideranis

dum est, ne aut ad rem addatur quid, aut quippiam de re detrahatur,aut tota causa mutant in aliam causam deriuratur. Vti apud Pacuuium Zetius cum Amphione, quorum controuersia cum de musica indum est, disturetio in supientia rationem,et uirtutis utilimitem consumitur. Item considerandum est, ne aliud accusatoris crinlinaestio contineat, adiud dei 'fioris ratio purget, quod sepe consilio multi ab reo siciunt, anguRijs cause coacti. Vtiqui cum accusetur ambitu magiaratum peti Fe, ab imis peratoribus sepenumero se apud exercitum donatim esse dicat. Hoc si diligenter in aduersariorum oratione obstruauerimus; saepe deprehendemus, et in eiusmodi deprehensione ostendemug eos de ea re quid dicant non

habere.

Item uitiosum est artem aut scientiam, aut Iludiurni quodpiam vituperare propter eorum uitam, qui in eo spudiosi sunt, ueluti qui rhetoricam uituperant propter alia

cuius oratoris uituperandam vitam.

Item uitiosum est ex eo quod perpera siclum esse conristit, putare ostendi a quo homine Dum est, hoc modo:

Mortuum deformatum, tumore praeditum, corpore deis coloratum fise constit, ergo ueneno necatus est. De et inde si sit usque adeo in eo occupatu3,ut multi sciunt,veanenu datum,uitio no mediocri conflictetur. Non entas actum nexit,quaeritur sed a quo ficturas L .: Item uitiosum est in comparandis rebus alteram rem ferre, de re altera mentionem non fure, aut neglia

sentius distulare, ut si comparetur utrum satiussu poepulim

52쪽

pulim mentum accipere,aut non accipere: quae commmodasint in altera uitet,aut curet enumerare: quae in alitera incommodi sint ut depressa praetereat: ut ea quae mmma sunt dicat. IItem uitiosum est in rebus comparandis necesse putare alteram rem uituperari, cum alteram laudes. Quod gererm i quaeratur utras maior honor habendus in Albens bufian Venustas,qued Reipub et populi Romani praeis sidio prosuerunt, et is qui dicat ab alteris alteros tadat Non enim necesse ei si alteros praeponas, teres uitupe rare.Fieri enim potest, ut cum alteros magis laudaueris aliqua alteriri Iaudis partem attribua Gne cupide pugnasse contra uerimem puteris. u. I tem vitiosum est de nomine, et uocabulo eiug rei con' ouersiam j ruere, quam rem consuetudo potest optime indicare. Velut Sulpitia qui intercesserat,ne exules, quia bug causam dicere no licuiset,reduceretumsed idem posteri immutata uoluntare,cum eande lege ferret, adiam sesere dicebat propter nominu commutatione, nam Ad exulas, ed ut erectos se reducere aiebat. Perinde quasi id tuis. set in controuersia, quo in nomine appellarentur a Po. oma aut perinde quasi non omnes quibu3 aqua et igni interdictam est,exules appellentur.

verum in F,tasse ignoscimurisi cum causaficit: nos

tamen intelligimus uitiosum esse intendere controuersiam propter nominum comm tetrionem.

Quom in exornatio constat ex similibus,' exenta Exomatis pus, et amplificationibus, et iudicatis reburi crcaetcrii quae pertinent ad exaggerundam, et Iocupletanaed i dam

53쪽

si A D H E R E N. 3s,rebri dum argumentationem,quaesint his generibus uitia, conSimile ui- siderentus. Simile uitiosum est,quod ex .liqua parte distatio 'm', nee habet parem rationem comparationii, aute, iubivin. sib psi obest qui illere Excmplum uitiosum est,si aut, fim est,ut reprehendaturi ut si improbim, ut non sit imi

Res iudicata, tandio aut maturiavi illium,ium res po stulabit.

R es iudicata uitiost pro retur, si aut dii inusi de reprehctur,aut de ea re,qua de controuersia non est, ut si improba, aut eiusmodi, ut aut plures, aut magis idoneae res iudicatae ab aduersurijs profreri possent. Ite uitiosim est,id quod aduersaris Actum esse confitiatur,de eo reuelamen Vincet planum p esassium es Cnam id tuitu augeari oportet. Item uitiosum est id augere,quod conuenit doceri, hoc modo: Vist quis quem arguat hominem occis disse,' antequam sunt idoneri argumentationes attulererit, augeat peccatum, et dicat nihil indignius esse quam hominem occidere. Non enim utrum indignum H an no, sed Actum est quaeritur. Complexio es Omplexio uitiosa,quae non id quod primum dicturu tW est complectitur, et quie non Preuiter concladi ACTquae non ex enumeratione certum, co Ens aliquid reae

linquit,ut intelligatur quid propositu in argumentatione sit, uid deinde ratione,quid confimatione,quid tota aetagumentatione demonfiratum.

couausionei. Onclusiotici quae apud Graecos lari hem non natur, tripartitae sunt. Na constant ex enumeratione amplificatione, et commistratione In quatuor locis uti posuismus conclusionibus,se principioinecundum narrationem, fecundum yrociniam argumentationem, in conclusione. Enume

54쪽

LIBER II. Enumeratios quam colligimus, et commorimus, Et istam, quibus de reta uerba fecerimus, breuiter , ut renovetur no redintegretur oratio. Et ordine, ut quicquid erit di reseramus,ut auditor, i memoriae mandauerit,ad id quod ipse meminerit, reducatur. In qua curandum est, ne aut ab exordio, aut a narratione repetatur oratiotin enlimem ratio. D sta enim et dedita opera compamat fratio uia

debitur esse rejic signiracundi, ingen q; uenditandi,

memoris ostentandae causa. sapropter initum enume a 'rationis est . diuisione fumensi. Deinde ordine breuiter exponendae sunt res quae tractabe erunt in confirmatione Cr confutatione.

Amplificatio est, quae per locum communem instigatio Miri innis auditorum Musa fumitur. Loci communes ex decem praeceptis commodi inres .muntur adaugendi crimius causa. Pristius locus sumitur as autoritate, cum commemoraram, quantae curae ea res fuerit dijs immortalibus, aut maioribu3 nos his, regibus, ciuitatibus, nationibus, homionibus sapienti semis, senatui. I tem maxime quo modo de his rebus legibus sancitum sit. Secundu3 locvi est ,cum consideramim illlae res,de quiabus criminamur, ad quos pertineant: utrum ad omnes, quod atrocifimum eis: an ad superiores, quod genvi his uni, a quibus autoritatis Iocus comunis sumitur: n ad pares,hoc est, in isdem partibus animi, corporis, fortunam rum positos: an ad in riores,qui his omnibus rebus ante a

celluntur.

Tertius locus est,quo percontamur quid fit euentum

, si omni

55쪽

s omnibus idem concedatur, et ea re negleffs, ostendeamus quid periculorum, aut incommodorum consequatur. Quartus locus est, quo demonstratur,si huic fit remis. , multos alacriores ad maleficia futuros, quos adhuc expeditio iudicii remoratum. Quintus locus est,cim ostendemus,si semel aliter iudiacatum fit,nullam rem fore quae incommodo mederi, alit perperam fictum, aut erratum iudicium corrigere positi

Quo in loco non incommodum erit uti caeterarum rerum

comparatione, ut ostendamu3 alias res posse aut uetustate sedari,aut consilio corrigi: huius rei aut leniendae, aut corrigendae nullam rem adiumento suturam. Sextu3 Iocta est,cum ostendemus ex consulto siesu,m dicemus uoluntario facinori nullam excusationem,sed ima prudentia iussis deprecationem paratam. Septimus locus est,cum ostendemu tetrum Facinus, Me,nem , t rannicum esse,quod genus iniuria mulierum aut earum rerum aliquid,quarum rerum causa beta

suscipiuntur,et cum hostibu3 de uita dimicatur. Oinuus locus est, quo ostendimus non uulgaresdsingulare esse milleficium Furcum,nefarium, et inusitatum:

quo maturium' atrocius uindicandum fit. NonM ocri constit ex peccatorii comparatione,quasi eum dicimus maiu3 ese maleficiu stuprare ingenua,quam faetum Ledere, quod alterum propter egestam, ter propter intemperantem superbiam t. Decimus locus est, per quem omnia quae in negotio . . gerendo acta sunt, quaeq rem confiequi solent, exponeremus acriter, ' criminose,cet dissi ter,ut agi res,et geri negotium

56쪽

negotium uideatur rerum consequentium enumeratione. Misericordia commouebitur auditoris animitas ua, Misericoririum Fortunam commutationem dicemis ,si ostram demus in quibus conrodit Fuimus ,si quibus in incommodissimum comparatione, et quae nobis Murasint, nisii caurisam obtinuerimus,enmerabimus ostendemus. SiApplicabimus, et nos sub eorum, quorem misericordiam captatimuripotestisenisubi ciemu Si quid nostiis parenae tibus, liberis, caeteris necessurijs casuruem fit propter noris ras calamitates aperiemug simul oriendemus istois rum nos solitudine, et nustria, non nostris incommodis dolere. Si de claventia, hinnanitate, misericordia nostra, qua in alios usi sumus, aperiemus Si nos semper, aut diu in malis fuisse octendemus. Si nostrum satum, aut friurinam conqueremur. Si animum noctrum Fortem, patienatem incommodorum ostendemu3 futuram. commiseratiorenem brevem esse oportet. Nihil enim lachonia citius areficit. Fere locos obscure mos totius artificij tramutavis in hoc libro: quapropter huic uolumini modus hic sit, reliqum praeceptiones quoad videbitur ii tertium librum transferemus. Rec si ut conquisite conscripsimusiua tu dia Istenter fueris consecum , et nos industriastuctus ex illa scientia capiemum et tute noctram diligentiam laudabis, tuas perceptione talaberis: tu scientior eris praeceptorerum artificio, nos alacriores ad reliquum persoluendum. Verum haec Atura satis scio, te enim non ignoro, nos dem inceps ad cetera praecepta transeamus, ut quod libene istae scimus,luae uoluntati rectifimae morem geramus.d cons

57쪽

COMMENTARIO,

Rura RHETOR IcORVM AD ORERENNI VM LIBER , T E R T I V s. D omnem iudicialem causim quemadmodum conveniret inventionem rerum accommodari, satis abundanter, ut amisbitror,in superioribM libris demonsti is

tum est. Nunc earum rationem rerum

quae pertineant ad causas deliberatiuas, in demonstratiuas, in hunc librum transtulimus: ut oremnis inueniendi praeceptio tibi quam primi in perpluereatur. Reliquae quatuor partes erant arti h De tribus partibus in hoc libro dicemus, distositione, pronunciatisone,Cr memoria. De elocutione,quia plura diceda uideae bantur, in quarto libro conscribere maluimu3: quem, ut arbitror, tibi librum celeriter absolutu mittemu3, ne quidi tibi rhetoricae artis de pepulit. Interea prima quaes, et nobiscum cum voles, et intersi sine nobis legendo conis sequere:ne quid impediare, quin ad hanc utilitatem paria ter nobiscum progredi possi Nunc tu fac ut attentum te praebeas,nos proficisci ad instituta pergemuc Degenere deliberativo.DE liberationes partim sunt huiusmodi, ut quaeratum utrum potiu3 faciendum sit: partim huiusmodi, ut quid potis unum Faciendum sit , confideretur. Vtrum poatius, hoc modo: Carthago tollenda, an relinqueda uidea

iur. Quid potisum, hoc pacto: ut si Annibal confluitet

58쪽

AD HEREN. LIB. III. sa ex Italia carthaginem accersitur, an in Iesu rem neat,an domum redeat, an in AEdiptum prostellas ore pet Alexandriam. Item deliberationes partim ipse propter se coninulata sunt, ut si deliberet senatus captiuos ab hostibus redimat, an nompretim propter aliquam exatraneam causam ueniunt in deliberatione et confutatiois nem,ut si deliberet senatius bello Italico fiolas ne legibis Scipione, ut eam liceat ante tempus cosulem feripartim di propter se sunt deliberandae, et magis propter extraianeam causam ueniunt in consultationem , ut si deliberet fenavi baeo Italico fiorijs ciuitatem det, an non. In qui bis causis rei natura et deliberationem, omtus oratio ad ipsam rem accommodabitur. I n quibus extranea ea si conficiet deliberatione,in his ipsa erit causa adaugenis da aut de inrenda. Omnes orationes eorum qui senistentiam dicent, finem sibi conueniet utilitatis proponere, ut omnis eo totiug orationiis rario constratur. Vtilitas in duas parteis in ciuili consultatione diuidiae viniantur, tutam, et hones Tuta est, quae conficit initatis et mi aut consequentis periculi uitationem qualibet ratione. uee diistribuitur in uin et dolum:quorum alterum se uaratim,aut utrunq; sumemus coniunctim. Vis discernitur per exercitus, diles, rem tormenta, reuocationes honunum,et alias huiusmodi res. Dolus consumitur in pecuniam, pollicitationes, dis Potu

fimbitiones, maturationes, mentiones, et ca teras res,

de quibu3 magis idoneo tempore sequc mu quando de re nasum, aut de adaanisatione reipublicae scribere

velimussi

d i Honesti

59쪽

A D H E R E N. Re . Honesti res diuiditur in rectu, et laudabile. Rectu ei quod cu uirtute,cr Uicio P. Id diuiditur in prudenti iustitiaim,sortitudine,modestui Prudentia est caliditas, quae e ratione quadi potest delectu habere bonorum, et malo Hi Dicitur item prudelia scientia cuiusdam artisic :appellatur item prudentia multaru rerumemoria, et usus plum iustitia. Hicin negotiori . I uilitia est aequitas, ius unicuis tribuens tam M' dignit,te euiu's. Fortitudo est rem magnam appctistio, rei u humiliu conleptio et laboris cit utilitatis ratioae Modestia. ne perpola. Modestia ess in animo cotines moderatio cita

piami Prudentiae partibus utemur in dicendos comoda deni eo incommodis constremug,cum alterii sequi,alterii rum P ri cohortabimur. Aulsiqua in re cohortabimur aliquid,

cuius rei aliqua disciplinabile scientiam poterimus habeaere,quo modo, aut qua quid si ratione scri oporteat,oy demus. Aut si suadebimu quippia,cuius rei gestae aut ne

sentem, aut auditam memoria poterimus habere,qua in refcile id aeuelimus, raepio allato persuadere poterimus. ii illi lilii Iustiti e partibus utemur, si aut innocentum, aut supinplicum dicemus misereri oportere. Si ostendemus bene merentibus gratiam reriri conuenire. Si demonstrabiemu ulcis i male meritos oportere. Si fidem magnoperecen inius construandam. Si leges, et mores ciuitatis egregie dicemu3 seruari oportere. Si societates atque mucitias studiose dicemus coli conuenire. Si quod miri parentes , deos, patriam natura comparauit, id relis glose colendum demonstrabimus. Si hostilia, client Ia , cognationes, e nitates caste colendas esse dicemus. ii nec prctio, nec gratia, nec periculo, liccsimultate a

60쪽

LIpER III. uia rem ostendemus oportere deduci. Si dicerm aequa se in in omnibus statui conuenire. His atque huiusmodi partibus iustitiae si quam rem in concione,aut in concilio jaciendum es e censebimus,lumm esse oriendenti ficontra arijs iniustini. In flet,ut eisdem locis ad suadendum, ad

dissuadendum simire parati. Sin Fortitudinis retinendae causa faciendum quid esse di ro, humiscemus,ostendemus res magnas,e T excelsa sequi,CT appeti oportere, et item res humiles indignas uiris fortibus, uiros fortes propterea contemnere oportere, nec idoneas

dignitate sua iudicare. Item a nulla re honesti periculi aut

laboris magnitudine deduci oportere, antiquiorem moristem turpitudine haberi,nullo dolore cogi ut ab officio recedatur, nullius pro rei veritate metuere inimicitia si

quodlibet pro patria,pamentibu hospitibus,micis,et ijs rebus quas iustitia colere cogit,udire periculu, quemalibet suscipere laborem. Nos is partibus utemur,se nimias libidines bonoris, pecuni sinultuans rem uituperabimus. Si unamquanque stet 'rem certo naturae termino de niemus. Si denis quid cuius satis sit ostendemus, et nimium progredi dijuadebimu3, di modum unicuique rei stituemu3. Huiusmodi partes sunt uirtutis amplifcand. , si suadebimus: attenuanis , si ab his dehombimur:ut haec attenuentur quae supra .

demor raui. N am nemo erit qui sientiat a uirtute recradendum: ueri in aut res huiusmodi non dicatur esse, ut uirtutem p inrug egregiam experiri, aut in contraius potius rebu quam imbi uirtu3 constire ostendatur. Item

si quo pacto poterimusquam ii qui contradicet iustitiam

uocatrie