Rhetoricorum M.T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor. Eiusdem de inuentione libri 2

31쪽

A D H E R E N. bere. Deinde a nobis sententia reperietur,et causa pro 'retur, quare id scriptor senserit, quo perscripserit: crdemon itur scriptum illud es e dilucide, breuiter,comimos,perfita, certa in ratione. Deinde ex la prohinis . tur,quaeres ab aduersarijs fientelia redderetur,et vomluntas astraretur, a scripto potius iudicataesint. Deinde ostendetur quam pericillo sit a scripto recedere L eu convinis est contra eum, qui qum meatur se contra id quod legibus sancitu, aut testimento perscriptum sit, flesse, en sim quaerat definsionem II fientelia sic diceniugi Primam laudabimus scriptoris commodistem,atque breuirum, qui tantum scripserit, quod necespe fuerit,il Iud quod sine scripto intelligi potuerit, non necessaribscribendum putarit. Deinde dicemus calumniatoris esse officium, uerba et literra 'qui, negligere voluntatem. Deinde id quod scriptu sit, ut non pose fieri, aut non lege, non more,non natur non aequo,et bono posse feri, quae omnia scriptorem noluisse quam rectistae feri ne, imo dicet: at ea quae a nobis sin sint, iussistae Am Deinde contrariam sententiam, aut nullam esse, aut puli itam, aut iniustim, aut non posse feri, aut non const cim superioribus et instrioribus sententijs,aut cum iure

communi, euit eum alijs legibus communibus aut cum rebus iudicatis dissentire. Deinde exemplorum a uoluntate, et contra scriptum iudicatorum enumeratione litemur. Deinde legum,et stipulationum breuiter exceptum,in quibu3 intelligatur scriptorim uoluntas,et expositio.Locus communis contra eum, qui scriptum recitet, et pruptoris uoluarum non interpretetur.

32쪽

LIBER I L st lcum duae leges inter se discrepant, uidendum est priis si duxim num quae abrogatio,aut derogatio sit. Deinde,uinis sq* i Ieges ira essentiant, ut adtera iubeat, altera uetet: an ira, iut altera cogat, altera permitis. I ristara enim erit cisis

Fnsio, qui negabit se fecisse quod cogeretur, cum altera

lex perstritteret.Plus enim ualet sanctio peram, iione. Item

illa de fio tenuis est, cum ostenditur id sectum esse, quod ea lex sanciat, cui legi abrogatum, aut derogatumst: id quod posteriori lege sancitusit, ese negleam. Cum

haec erunt considerari, stitim nostrae legis expositione, ita a rectatione, cos laudatione utemur. Deinde contrariae Ieae lgis enodabimius uoluntatem, et eam trabemus ad nos re cause commoda m. Deinde de iuridiciali absoludi fineis irrus rationem iuris,et quaeremus partes iuris, utrum cum

ea sciunt:de quitas potarius disperrinus. si ambiguum est scriptum, ut pura, quod in duas, aut si ambigum plures sententias trahi possit, hoc modo tratandum est. Primum si ne ambiguum,quaerendu est. Deinde quo moedo scriptum est, etsi id quod aduersurum interpretantur, reum s t i scriptorfieri uolui et, ostendendum est. Deinde id quod nos interpretemur, et fieri posse, et honeste, et recte, et lege, et more, et natura, bono et aequo fieri posse.

god aduersurrum interpretantur, e contrario. Necesse ambigue scriptum, cum intelligitur utra sententia uera sit. Sunt qui arbitrantur ad hanc causam tractanis dam,uehementer pertinere cognitione amphibologiarum eam, quae a dialecticis profertur. Nos vero arbitramur non modo nesto adiumento esse,sed potius maximo impe. dimento. Omnes enim illi amphibologias aucupantur, etiam

33쪽

si A D H E R E N. etiam eas quae parte ex altera sententiam nullam possunt interprem. itas et alieni sermonis molesti inter pellatores, et scripti tum odiosi, tum obscuri interpretes sunt, et dum caute et expedite loqui uolunt,infiitifimi

reperiuntur. Ita si metuunt in dicendo ne quid ambiguudicant,nomen suu pronuntiare non possunt. Uem horum pueriles opiniones,rectis is rationibus, an voles, refrilenim In praesentia haec interim dicere non alienu fuit,ut huius insutis garrulam disciplinam contemneremus. C, im definitione utemur, primum asteretim breuem uocabuli d nitionem, hoc modo: Maiestirem is minuit, qui ea tollit, ex quibu3 rebu3 ciuisitis amplitudo coniis,

quae sunt ea, quae capiunt seragia populi, et magistrauius consilium. Nempe igitur tu et populum AJragio,

et magi atum consilio privasti, cum pontes disturbaaes i. Item ex contrario: Mastitam is minuit, qui amplis tudinem ciuitatis detrimento ascit. Ego non aberi, sed prohibui detriment1 Aerarium enim conseruaui, libidini maiora resisti, maiestae omnem interire non passim sum Primum igitur uocabuli sententia breuiter, et ad utilit

rem cause accomodate describetur. Deinde asti nostrum cum uerbi descriptione colangetur. Deinde contraria deis

scriptionis ratio refletur,si aut fisa erit, aut inutilis, aut turpis,aut iniuriosa. I d quos ex iuris partibus sum tur de iuridiciali absoluta, de qua iam Ioiuemur.

. Quaeritur in translationibus primum, num aliquis eius rei actionem, petitionem, aut executionem habeat, quem non oporteat. Ninn alio modo, tempore, loco, nam alia lege, num adio quaerente,aut agente. Haec legis bu ACT

34쪽

LIBER II. 33bimet moribM, aequo,et bono reperientur,de fictus dicetur in iuridiciali absoluta. In cais rationaei primum quaeretur, ecquid in rebus ''maioribus, aut minoribunauis nutibus in aliter scriptim ''' aut iudicatum sit. Deinde utrum ea res sinulis sit ei rei, qua de re agitur,an disimilis. Deinde utrum consulio A . ea rescriptum non sit, quod noluerit cauere, an quod santis cautum putarit propter caeterorum scriptorum similis tudinem De partibus legitimae constitutionis satis die mest:nunc ad iuridictam reuertemur. De iuridiciali sthluta. AB Iura iuridiculi utemur constitutione, cum ipsam rem quam nos fici e confitemur, iure fictam dis . coem: sine usta assumptione extrariae definsionis. In quaeri conuenit , iure ne sit Actum. De eo causa possem dicere poterimus, si ex quibus partibus ius constet,

cognoverimuE. constit igitur ex bis partibus,tiatur lege, consuetudine,iudicato,aequo, bono,pacto. Natura ius est, quod cognationis, aut pietatii causa N. uecobseruatur, quo iure parentes a liberis, et a parentibus Iiberi coluntur.

Lege ius est id, quod populi iussu sancitum est: quod

genus, ut in iug eam cum noceris.

consuetudine ius est id quod sine lege aeque ac si Iegb

rimum sinusitatum est quod genu3 est i quod argentario obtuleris expensum socio eius recte repetere positi. Iudicatum ess i de quo sentetia lata est, aut decretum ita ium

interpositis . Ea sepe diuersa sunt, ut aliud alij iudici,

35쪽

er in ut de eadem re sepe alius aliud decreuerit, aut i dicarit: quod genu3, M. Drusus praetor urbanus, quod cum haerede mandati ageretur, iudicium reddidit: Sextus Iulius non reddiditatem, Caius caelis iudex absobiit i iuriarm eum, qui Lucilium poetam in scena nominatim laeserat:Publius Mutius em,qui L.Accium poetam nominaverat, condemnauit Ergo quia possunt ressimili de eausa dis inliter iudieatae proferri,cum id usu uenerit,illa dicem cum iudice , tempu3 cum tempore , numeram cum numero iudiciose prostronus. Ex aequo, et bono ius consis,quod ad ueritarem,m V uti Tiritem communem uidetur pertinere: quod genus, ut maior annis do. et cui morbug causa es cognitorem det. Ex eo nouum ius constitui convenit ex tempore, et ex hominis digniret'

bino. Ex paclo ius est , si quid inter se pepigynt ,si quid

inter quos conuenit. Pata sunt, sine legibus obstrua da sunt,hoc modo: Rem ubi pagunt,oratione pagunt.In comitio, aut in foro ante meridiem causam con cito.sunt item pata quae sine legibus obstruantur ex conventu,quae iuri praestire dicuntur. His igitur partibus iniuis riam demonsar ius confirmari conuenit, ido in absolari iuridiciali sciendum uidetur. De eompar, m coparatione quaeretur,ut satius fuerit odire uoue. id quod reus dicat se ficisse, an id quod accusator dicat oportu seser primum quaeri conuenit,urem fuerit uti

lius ex contentione,hoc est, utrum Facilium venustis conm. ducibilis s. Deinde oportebit quaeri,ipsum ne oportuerit iudicare

36쪽

LIBER I L . 3s iudieare urem fuerit utilium an Aiorum finit ut Fbis

tuendi potestis. Deinde interponetur ab accusatore suis picio ex constitutione coni cli,quare putetur non ea ratione Actum es , quo melius deteriori anteponeretur, sed dolo malo negotium gestum. Deinde quaeretur , pol tuerit evilari,ne in eum locum veniretur. Ab de fore contra restiletur virgumentario coniecturalis aliqua proabasili causa, de qua ante Areu es His locis ita tractatis, accusator utetur loco communi in eum sui inutile utili praeposueriticum fruendi non habuerit potestam. Deis fensior contra eos, qui aequum censerant rem perniciosam utili praeponi,utetur loco comuni per conquestionem, et

ut quaeret ab accusatoribus, et ab iudicibus ipsis, qui Euri essent,si in eo loco suissent: et tempus locum,

rem,deliberationem suam ponet ante oculos. Tristitio criminis est, cum ab reo ficti edusae in allata Tram rum peccatum transfertur. In qua primum quaerensi est, uere ne in altu crimen transferatur.Deinde pectandu est, an aeque magnufit illud peccam,quod in alium transstraatur,ari' illud quod reus suscepisse dicatur. Deinde oporis tueritne in ea re peccaron qua clivi ante peccarit. Deis inde oportuerit ne iudicI ante fieri. Deinde, cummum iudicium nonfit de illo crimine, quod in alium transstraatur,oporteatme de ea re iudiciu feri, quae res in iudicium

non veneri Locus comunis accusatoris, contra eum qui

censeat uim plus quin iudicia uesere oportere: et ab

aduersarijs perco itur accusatoriquid'tumsit,fi idem eaeteri faciant , ut de indemnatis supplicia fumant, quod ros idem ficisse dicat. Quesct ipse accusator idemscere e t uoluisset

37쪽

in quos crimen transrtur rem, locum, tempus ante omistos ponet,ut ij qui audient, exictiment aut non potuisse, .ut inutile sitis rem in iudicium uenire.c hui', concesto est, per quam nobis ignosci postulamus. Ea diuiditur in purgationem, et deprecationem. Purgatio est, cum consulto a nobis Aelim negamus. Ea diuiditur in necessitudinem, Fortunam, imprudentiam. De his prisimum partibus ostendendum est, deinde ad deprecationem reuertendum videtur. Primum, considerandim est, num per culpam uentum sit in necessitudinem, nim culpata ueniendi neci situdo ferit. Deinde querendum est,quo modo uis illa uitari poturarit ac leuari. Deinde is qui in neces itudinem causam conafret, expertu ne sit, quid contra sacere, aut excogitare possiet. Deinde nunquae suspiciones ex coniecturali conis

itutione trahi possent, quae significent id consulto sta cura esse,quod necessario accidisse dicitur. Deinde,si mraxime nece ludo quaepiam fuerit, conueniatrue, eam Ditis idoneam causam putari. si autem imprudentia reus se peccasse dicet, primum quaerretur utrum potuerit scire, an non potuerit. Deinde, utrum datasit opera ut sciretur, an non. Deinde, utrium casu nescierit, an culpa. Nam qui se propter uinum, aut amorem, aut iracundiam fugisse rationem dicenis animi uitio uidebitur nescissi non imprudentia. Quare non inis prudentia se defindet, sed culpa contaminabit personanti. Deinde coniecturali constitutione quaeretur, utrum pirarit,an ignorauerit: et cosiderabitur, satis ne imprudelia

38쪽

cum in frtunam causa constretur, et ea re destrisior ignosci reo dicet oportere, eadem omnia nidentur conmsideranda, quae de necesitudine praescripta sunt. Etenim hae tres partes purgationis inter semitimae sunt, ut in omnes eadem me posint accommodari. Loci remurum nes in his causis, Accusatoris contra euem qui cum se peccasse confiteatur, lamen oratione iudices demoretur. Definsorii locus de humanitate, misericordia, voluntatem in omnibus rebus spectari conuenire, quae consulto sista non sint,ea si audi spe non oportere. Deprecatione utemur, crimebimur nos peccasse, necti Qxprecaud id imprudenter , aut fortuitu, aut necessario sic sie dic inu et lamen ignosci nobis postulabimus. Hic ignoscens di ratio quaeretur ex ijs locis plura, aut maiora oscia quam maleficia uidebuntur conitire, i lia virtus,aut nombilitas erit in eo, qui supplicabit , siqua spes erit rumpi turi sis ne supplicio disces erit, si ipse ille supplex,mana suetus, et repericors in potestitibus Uendetur fuisse,pea quae peccauit,non odio, dein crudelirate,sed oscio,

recto studio commotus ficit , si tali de causa alijs quoque ignotu fit, si nihil ab eo periculi nobis futurum uidebitur, si eum mi Fura ferimus nulla aut a nostris ciuibuis, aut 'ab aliqua ciuilate uituperatio ex ea suscipietur re. Loci commuires,de himanitate, Fortuna, rastrico rem comtalia ratione. His locis omnibu3 ex contrario uicturu qui contradicet, cum amplificatione, et enumeratione omnium peccatorin Rec causa iudiciali fieri non potest,

iit in Id. i. ostentim , sed quod potest uel ad senatum,

39쪽

i tmotio crimi cum a nobis crimen removere uolennis , aut in rent,

aut in hominem nostri peccati causim constremus. Si eausa in hominem conferetur, quaerendum erit primum, potuerit ne tantum,quantim miri demostrabit is,in quem causi constretur. Et quonam modo aut honeste, aut sine periculo potuerit obsisti. Si maxime ita fit,nem ea re concedi reo conveniat, quod alieno inductu fecerae Deinde in coniecturalem trahetur controversiam, et quaeretur, num consulto mum sic Si causa in rem quandam comiferetur, et haec eadem me, et omnia quae de necesu dine praecipimus, confideranda erunt Argumentationes quomodo sint

tractandae.

Quoniam situ ostendisse videmur, quibu8 argumenis

sationibus in unoquos genere causae iudicialis uti conueniret, cosequi uidetur, ut doceamu3,quemadmodum ipsas argumentationes ornate, crabstule tractare postan . Nam 're non dissile est inuenire quid sit c use

adiumento: dissilinium uero est inuentium expolire, Crexpedite pronuntiare. Haec enim res Facit ut nes diutius, quum sumsit, in isdem Iocii commoremur, neque eodem identidem reuoluamae, nes inchoatam argumentatiorinem relinquamug, neque incommode ad aliam deinceps transeamu3. Itas hac ratione et ipsi meminisse potem mus quid in unoquos loco dixerimu3, et auditor cii toritis causae, tum uniuscuiusq; argumentationis distribuispariis. Ergo absolutisima, et pers Syma est arginem ai tio

Arganitiati

40쪽

LIBER ILtio ea quae in quinque partes est dilibuta, propositiois

nem, rationem, rationbi confirmationem,exornasionem, complexionem.

Propositio est, per quam ostendium seminatim quid Proposum filiquod probare uolumus. Ratio, est causa quae demonstrat uerum esse id quod Milo. intendimimbreui subiectione. Rationis commatio, est ea quae pluribus argumentis Miloniaten

eorroborat be ter exposium rationem. Lunam, Exornatio est,qua utimur rei honestata, et corom gaeo ratio. pletandae causa consimata argumentatione. complexio est,quae concludit breviter colligens para complexi tes argumentationis.

Hisce igitur quilis partibu3 ut avolutifime utamur, hoc modo tramimili argumentationem. causam ostenis demus vici fuse quare interficerit Aiacem. Inimicum enim acerrimum de medio tollere uolebat, a quo non iniuria sibi summam periculum metuebat: uidebat illo incolimsise incolumem non murum perabat illius morate, se silutem sibi comparare: consueuerat, si iure non potuerat, iniuria quavis inimico exitium machiis nari, cui rei mors indigna Palamedis testimoniim dat. Ergo et metus periculi hortabatur eu interimere,qquo suppliciu uerebatur:ra consuetudo peccandi,malefcrum suescipiendi remouebat dubitatione. Omnes enim in minima peccata cu aliqua causa suscipitit, tum uero illa quae mulito maxima sunt maleficia,aliquo certo emolumento inducti suscipere conantur. si multos inducit in peccatum pra