장음표시 사용
41쪽
dium.Haec proprietas non couenit solis relatis, sed etiam iis, quae in eadem diuisione sibi inuicem opponuntur,id est,du bus differentiis oppolitis,quς diuidunt idem genus, ut ratio
nati,& irrationali,ut volucri oc terrestri α aquatili. infruap. IJ. partic.3. Rursus non conuenit omnibus relatis, ut ex eo pater,
quod scibile est prius scientia,& sensi bile est prius sensu qu do quidem res prius cst scibilis, quam eius scientia habeatur: dc prius cst scisibilis,quam actu a sensu pcrcipiatur.Adde,quod Clementa sunt priora animalibus: cum elementa sint scibilia ac sensibilia,sola autem animalia sciant & sentiant. 1 f Haec relata secundum dici, scii verbo icnus accepta,
non constituunt categoriam relatorum. nam categoriae con
stituuntur ex eo,quod res sunt, non cx co,quod dicitur. Ita que scientia est qualitas, quamuis vcrbo tenus reisratur ad stibile. Item partes secundarum substantiarum sunt in categoria substantiae,licet vorbo tenus referantur ad totum, ut supra dicebamus caput csse capitati caput. Quamobrem Aristoteles negat haec esse vere relata,& cam esse veram Sc persectam relatorum definitionem,quae relatis secundum dici tributa fuit partic. O. 3 Re ipsi,vel secundum esse relata definiuntur, Quo rum cssentia est in relatione ad alterum constituta. Horum relatorum proprietates duae ab Aristotele proponuntur. J. Id quod sunt, aliorum esse dicuntur, vel quocunque alio modo ad aliud referuntur, ut supra exposui. nam quae est definitio relatorum secundum dici, eadem est proprietas relatorum secundum csse. II. Alterum sine alterli definite non cognoscitur. vlputa non potes dc finite aCcerto scire aliquid esse duplum,quin scias cuius sit duplum: nec potes liquidb scire aliquem esse patrem, nisi scias cuiussit pater.
De qualitate, quali. Valitas est,ex qua dicuntur quales. - L 6 Qualitatis species sunt quatuor. I. Habitusta affectio. II. Naturalis fucultas de imbecillitas. III. Pasiasio & patibilis qualitas. IV.Figura seu sorma externa.
42쪽
4 Habitus Sc affectio differunt. I. Quia habitus est fi
mior δί diuturnior ut cum quis leuiter scientiam aliquam a tigit,dicitur esse aliquo modo affectus: cum autem cana perfectE didicit,habitum contraxisse dicitur. II. Quia habitus
potest vocari affectio, non contra. ctenim quicumque habitum contraxit,eo est affectus:at non quicumque est affectus, etiam habitum contraxit.
8 Vtrumque refertur ad unam Sc candem qualitatis speciem, cum ob rationem modo expositam, quia nomen affectionis potest habitui tribui; tum etiam quia cadem species qualitatis, ut virtus, aut scientia, initio voca tur affectio, postea, cum magis confirmata est , appellatur habitus. 9 Similiter naturalis iacultas & imbecillitas constituunt unam speciem: quoniam eadem qualitas diuers' respectu utrumque nomen sortitur.ut durum habet facultatem ad resistendum siccanti,M imbecillitatem ad hoc ut secetur. contra molle habet facultatem ad recipiendam sectionem, de imbecillitatem ad resistendum secanti. so Passionis verbum est homonymum: quia interdum accipitur pro patibili qualitat interdum pro Categoria Pati, distincta a categoria qualitatis: tuncque passio dicitur, quae facile amouetur,ut rubor propter verecundiam : patibilis autem qualitas dicitur,quae firmius ynhaeret,ac vel nullo modo, vel non facile amoueri potest , ut rubor ab ortu innatus. Nam ab hac quales appellantur,ut rubri:, passionc Vero minime : verbi gratia ruber non dicitur, qui propter Verecundiam erubescit. si Patibiles qualitates partim in anima insunt, ut amenti iracundia, partim in corpore, Vt albor, nigror, dulce,
sa Hae corporeae qualitates patibiles nominantur, vel quia passione senuina afficiunt,ut dulcedo,& amaror, vel quia a passione aliqua proficiscuntur,ut albor,nigror rubor, dc alij
3 Forma externa & figura inter se differunt ut natura te & mathematicum.nam proprie loquendo, rina tribuitur rebus naturalibus,figura rcbus mathematicis,ut rectum, obluquum, angulis praeditum,angulis carcnS..
43쪽
1. Rarum,densium,asperum,laetae,non sunt species qualitatis,sed situs: significat enim partium corporis positioncm: quandoquidem densium cst,cuius partes sibi inuice proximae
sunt: rarum,cuius partes a se inuicem distant laetae, cuius par tes in rectum quodam modo positae sunt:asperum, cuius pars cminet,pars depressa est.
1 Quale est, quod a qualitate vel denominatur, Vt a iii
stitia iustus;vel alio modo dicitur,ut a currendi facultate cursorius,&το της με τῆς σπου Aia virtute studiosus.Quod igitur aqualitate non denominatur, sed alio modo dicitur,in duplici est differentia. quandoque enim desideratur nomen qualitatis,ut facultas currendi nomine vacat: quandoque cisi qualitati nomen cst impositum, tamen ab ca quale non denominatur:Vt virtute prςditus non denominatur a virtute,quia Vocabulum virtuosus non est in usu. 6 Proprietates huius categoriae sunt quatuor. I. Recipit contrarietatem:vi album cst contrarium nigro, & iustitia iniustiti .Hςc proprietas neque couenit toti huic categoriae,
quia figurς triangulari,vel quadratae, vel smili nihil cst contrarium: ncque huic soli categoriae, sed etiam aliis, ut docui supra parti c. i. memb.l. II.: Si duorum contrariorum est rum sit in hac categoria, necessc est alterum quoque ad candem roserri. veluti si iustitia est qualitas, etiam iniustitia est
qualitas.Patet autem hanc proprietatem non conuenire Omnibus qualitatibus bEqualibus: luia iam docui quibusdam nihil esse contrarium. III. Recipit contentionem ac remissionem. Hanc proprietatem conuenire etiam aliis categoriis, docui supra parti c. l. mcmbr. 2. Nunc notandum cst,hanc proprietatem non conuenire omnibus qualitatibus primi generis,licet conueniat qualibus inde denominatis .exempli causa, non dicitur magis vel minus sanitas, vel grammatica, sed magis vel minus sanus,aut grammaticus. Rursus notan dum est, hanc proprietalcm non conuenire qualitata biis quarti generis,ut triangulo,& quadrato. IV. Ratione qua
litatis dicuntur res similes,vel dissimiles .Hqc proprietas conuenit huic categoriae toti,dc soli.
44쪽
De actione,er possione, o reliquo categorias.
materiam agere:Vt calciacere,refrigerare.
18 ' Actionis diuisiones duae notentur. I. Velestinam
nens,quq in externam materiam non transit,ut contemplari: vel transiens in cxternam materiam, ut secare. II. Aut est naturalis, ut clim lapis descendit: aut violenta, ut cum lapis adscendit: aut voluntaria,ut disserere: aut fortuita, ut fodien tem terram inuenire thcsaurum.
sy Proprietates actionis sunt quatuor. I. Recipit contrarietalcm, ut Calefacere ,& refrigerare. II Intenditur, Mremittitur. dicitur enim aliquid magis et minus calefacere, vel refrigerare. Has proprietates etiam qualibus, dc nonnullis relatis supra tribui, de passioni mox tribuam. III. Non sine motu fit,qui ab agente procedit. Haec proprietas conuenit etiam passioni. IV. Infert passionem.veluti si quid calcfacit, neces s est aliquid calefieri. Haec proprietas omni & soli ctioni conuenit. 6o Passo est,secundum quam subiectum dicitur pati. si Passionis duplex diuisio notetur. I. Alia est animi, ut tristari,laetari: alia corporis,ut calefieri,refrigerari. II. Alia est corruptiua,quae subiectum de suo statu dimouet,ut ca- 'lesicri alia perfectiva, tuae subiectum non corrumpi sed omnino pci scit, quantacumque si ut discere. 62 ' Proprietates passionis sunt quatuor. I. Recipit contrari tatem:vt calcfieri,& refrigerari. II. Intenditur,dc re mittitur. dicitur enim aliquid magis, vel minus calefieri, aut refrigerari. III. Non fit sine aliquo motu. Has pro prietates non conuenire soli passioni, constat cx his quae di .cta sunt parti c. q. .IV. Infert actionem veluti si quid calefit, necesse est aliquid calefacere. Haec proprietas omni dc soli passioni conuenit.
63 Quando est, secundum quod aliquid dicitur cile in
tempore:vt cras, heri, nudiustertius.
45쪽
prietates conueniunt etia aliis categoriis,ut substantiae,quantitati, ubi. III. Ad eas tantum res pertinet, quae ortui interitui sunt obnoxiis. Nam Deus non est in tempore, quod fluit,sed in aeuo permanente. idcirco omnia dictitur csse Deo praesentia, nihil praeteritum, nihil fururum. Haec proprictas conuenit omni δί soli quando.
6 Vbi est,secundum quod aliquid dicitur esse in loco.
6 6 Accipitur autem tribus modis: circumscriptiue,definitive, dc repletiud. primus modus est physicus: reliqui duo theologici.Primo modo corpus est in loco: secundo modo angeli,5 humanus intellectus a corpore separatus tertio modo Deus. nam corpus a loco circumscribitur: angelus a loco definitur, ac terminatur,quia non est infinitus: Deus, cum sit infinitus,nec circumscribitur,nec terminatur, sed omnia re plet sua virtute omnipotente.
6 Loci physici proprium est, I. Non intendi, nec re mitti, IL Nihil habere contrarium, III. Circunscribere
corpus locatum .Haec postrema est vera proprietas, quae con uenit omni dc soli nam duas priores conuenire ctiam aliis categoriis,patet ex supra notatis.
Cap. Io. 68 Situs est partium corporis apta dispositio:vt stare, sedere,iacere.
69 Proprietates situs sunt tres. I. Non habet contra Tium. II. Non contenditur,nec remittitur.Ex dictis constat, has proprietates conuenire etiam aliis categoriis. III. Partium corporis inter se respectum significat, postione sum ytum: Vt cum aliquis stat, caput est superius cςteris partibus: cum iacet,caput non est superius,sed aequo loco. 7o Habere,cst circa corpus vel partem corporis aliquid
Gi Est igitur duplex: alterum in parte, Vt habere a .nulum in digito:alterum in toto,ut togatum esse,armatu cile.. 72 Proprietates huius categoriae sunt tres. I. Nihil contrarium habet. II. Non intenditur,nec remittitur.Has proprietates iam scimus ctiam aliis categoriis couenire. III. Si : gnificat relationem corporis habentis erga cxternum corpus
quod habetur. Haec significatio est huius categoriae propria, nec ulli ali) competit.
46쪽
C A P. X. De oppositas. 73 Ppositorum genera sunt quatuor. I. Relata : ut pa- Cap. Ii.
ter,& filius. II. Contraria: Vt album,Sc nigrum. II I. Priuantiae ut videns,& caecus. IV. Contradicentiarvi, omnis homo cst iustus, non omnis homo est iustus.
De relatis supra dictum fuit prolixd: dc inter cςtera dictum est elata id ipsum quod sunt,ad sua correlativa re-Drri: ut pater dicitur relationc habita ad filium, de duplum dicitur respectu dimidij. 71 Contraria duobus modis diuiduntur. I. Aut
sunt simplicia , ut album δί nigrum : aut in oratione sp ctantur , Ut, omnis homo cst iustus , nullus homo est iustus. II. Alia sunt immediata, alia mediata. Immediata sunt, quorum alterum neccile est inesse in subiecto ad ea recipienda apto: Vt omnis numerus necessario est par, vel impar. Mediata sunt, quorum utrumque a subiecto ad recipiendum apto abesse potest. verbi gratia, non est necesse ut omne corpus sit album, aut nigrum : quia potest esse rubrum, aut viride: hi namque sunt medij colores inter album& nigrum. 75 Porro quae media sunt intcr duo contraria, partim sunt nominata, ut rubrum. viride albo dc nigro interiecta: partam innominata , ut inter ipstum S iniustum est id quod nec iustum nec iniustum est. Atque haec dicuntur media pernegationem extremorum:illa vero, media per participatio
77 ut priuatio recte attribuatur, Primo debet attribui subiecto, quod possit habitum recipere: ide6que caecitas recte tribuitur homini, non lapidi. Secundo debet eo tempore attribui,quo secundum naturam habitus inesse potest itaque vir, si careat dentibus, dicitur edentulus: infans vero ne
78 Aliud est priuatio, aliud est, priuatum esse: item aliud est habitus , aliud est habere habitum, siue habitu praeditum esse : sed idem est oppositionis modus inter priu tum esse de habere habitum , qui est inter priuationem
47쪽
habitum. Similiter aliud est assirmatio de negatio, aliud res assirmata vel negata: sed eadem oppositio est inter rem assir
malam Sc rem negatam, quae est inter assirmationcm dc negationem.
9 Notetur duplex discrimem inter contraria, dc pri uantia. I. Contrariorum immediatorum semper necessc est alterum in subiecto ad recipiendum apto inesse; ut semper necesse est hominem vel bene valere,vel aegrotare. mediatorum autem vcl utrumque potest abesse, ut aliquod corpus nec cst album,nec nigrum,sed rubrum aut viride; vel definite unum semper inest, ut ignis semper calciacit, numquathrestigerat: priuantium autem aliquando utrumque abest, ali quando alterutrum inesse necesse est; Vt homo recens natus, nec habet dentes , nec est edentulus; quando autem natura comparatum cst ut dentes habeat,tunc vel habet dentes, vel est edentulus. II. In contrariis cst regressus, ut idem homo potest cx sano fieri aegrotus, & ex aegroto unus: a priuatione autem ad habitum non datur regressus, Ut videns potest aspectum perdere,scd oculis captus non potest aspectum recipere. Hoc intellige de priuatione,quae non solum actum, sed etiam potcstatem tollit. alioqui multa excmpla obstabiit: ut tenebrae sunt priuatio luminis, & in acto lumen iciae brae sibi inuicem succcdunt. 8o Contradicentium proprium cst,omnimodo alicrum esse verum,alterum talsum:vt omnis homo est albus, non Omnis homo est albus: item Socrates est iustus, Socrates noncst iustus.Nam oppositis simplicibus,ut patri de filio, videnti
5 caeco,albo & nigro. neque veritas neque falsitis conuenit: Contrariae Vero orationes possunt esse ambae Alsae, ut omnis homo est albus, nullus homo est albus item mortuo Socrate, utraeque hae orationes contrariae sunt falsae, Socrates valet, .
si Vod est bono contrarium t iustitiae iniustitia, iacccs- Urib est malum. Quod aulcm malo es bcontrarium, modo est bonum , ut iniustitiae contraria est iustitia: modis malum,ut profusioni contraria est auaritia.
48쪽
Σ Vnum contrarium sitne altero esse potest, ut sanitas ii ne morbo. nam si omnes lint sani, nemo aegrotat: A si Socratcs bene valeat, Socrates non aegrotat. 83 subiectit in contrariorum vel est unum specio, ut iustitia Miniustitia spectantur in homine: vel unum gehcrc.ut sanitas S morbus spectantur in animali, albor δί nigror in
8 Contraria vel sunt in codem genere,ut albor δί ni gror sunt species coloris vel in contrariis generibus, ut iusti ita est species virtutis iniustitia est species viti j: vel contraria genera, Vt bonum, malum. CAP. XI . De priori.
8s Rius dicitur tribus modis:tem puro, natura,Θrdine. 1 86 Temporc prius est, quod cst vetustius, ut bellum Troianum bello Carthaginens. 7 Natura prius accipitur tribus modis. I. Id quod non reciprocatur secundum existendi consecutioncm : Vt V num est prius duobus: quia si duo sint, unum quoque cst: at si cst unum,non propterea sunt duo Hoc modo genus cst prius specie: quia si sit exempli gratia ) homo, necessarib cst ani mal sed si sit animal non continuo est homo, clim possit cise equus,vel asinus. II. Quod est pricitantius. quae quidem si gnificatio est maximo impropria. III. Causa est prior cs tectis,ut sol luminc. 8 Ordine prius est,quod priori loco collocatur,Vt pro-
mium narratione,narratio probationc,probatio cpilogo. CAP. XIII. . De moris Simul.
89C Imul dicitur duobus modis. I. Tcmpore: ut Caesar S , Pompeius. II. Natura:vt relata,veluti pater S si lius: A quae in eadem diuisione sibi inuicem opponuntur , Ut in animalis diuisione rationale S irrationale. C A p. XIIII.
9ori Cotus est actus, quem mobile, quatenus mobile,li a Ibet, mouente. 9I Motus genera quatuor sunt: quia spectatur in quatuor catCgoriis. I. In substantia ortus de interitus. Ortus cst motus
49쪽
a no esse ad esse. Interitus cst motus ab esse ad non esse. II. In quantitate auctio & deminutio Auctio est motus a minori quantitate ad maiorem. Deminutio est motus a maiori quantitate ad minorem. III. In qualitate variatio, quae est motus in contrariam qualitatem,Vt cx albo in nigrum, & ex ni gro in album. IV. In categoria ubi, motus localis: qui est a loco ad locum,ut adsccnsus,& descensus. 91 No est necesse id quod variatur augeri vel minuimc-que id quod augctur Vci minuitur, variari. ut quadratum a b d c, addito gnomo ne eb g, fit maius, non tamen Variatur, quia figura cadem manet.
93 's Motui opponitur quies,ut habitui priuatio. dc specia limotui opponitur specialis qui cs, ut motui locali quies in loco. 9 Praeterea motus motui contrarius cst: vi ortui in- . teritus,auctioni deminutio, dealbationi denigratio, adscensui descensus.. CI. P. X V. De mori, habendi. Cap. xv. 9JTTAbere dicitur septem modis. I. Qualitatem, ut albo 1 3 rem, vel scientiam. II. Quantitatem, Ut magnitudinem duorum, vel trium cubitorum. III. Circa corpus , ut vestimentum ci circa partem corporis,ut annulum. IV. Partem Jt manum,Vel pedem. V. Rem contenta, Vt Vas aquam. V I. Rem possessam , ut domum, vel agrum. VII. Contu gem,Vt Virum,aut Uxorem. Haec significatio secundum Aristotelem impropria est,& tantum cohabitationem notat. Ex his sola tertia fgnificatio categoriam habendi constituit.
50쪽
V A T v o re subordinata sunt:res, mentis conce- Ut, plus,vocabula, S literae seu scriptura. Res est, ut
quuS.mcntis conceptus, sunt rcrum simulacra. ut equi intellectio. vocabula sunt conccptuum notae: ut cum aliquis profert hoc nomen equus, auditor equum mente concipit. literae sunt notae vocabulo
rum: nam quibuscum loqui propter abientiam no possumus, erga eos scriptura utimur. et Res de conceptus sunt a natura, ideόque pro gentium varietate non variant.sed vocabula dc scripturς sunt ex hominum instituto, proinde apud alios alia sunt: ut idem ab He braeis vocatur nIN, Adam, a Graecis , a Latinis homo. Loquor enim de vocibus articulatis, questa sunt nomina δίverba,quae scribi possunt. nam belluarum voces in articulatae de illitcratae,ut latratus canti,& vlulatus luporsi, sunt a natura. 3 Cum vocabula interpretentur conceptus animi no stri,merito ab Aristotele vocantur interpretationcs. Et ex diuisione conceptusi sumitur diuisio interpretationis. vi. n. conccptuu alij sunt simplices,vcritatis talsitatis experies,ut intellectio equi aut ligni;alij coniuncti, qui in. co- positione vel diuisione sp cchatur,&nc cessarib sut veri aut fauit, homine currere,homine n a churere: ita cita alia sui simplicia vocabula, nec veru nec falsu significatia, Vt nometa Vcrbia currin alia conlucta, in quibus veritas aut falsitas cc