장음표시 사용
131쪽
l poris habitus, ct quibus prassertim plethora cum cacochymia est conjuncta, i nimiam vasorum repletionem & simul & semel per venae sectiones suspectami habeant, quoniam transpiratio exinde aeque ac in plethora laeditur atque ii l puritas humorum increscit,quare iisdem auctor suasorq; essem, ut ad paucami saltem quatilitatem sanguinem dc ad paucas saltem uncias peI Venael sectionem imminuant ,.& reliquum , qui in vasis adhuc superfluus est , per frictione s repetitas , pr sertim & cibi abstinentiami de similia discutiant atque sie successive absumant. Medendi rationem Galli quidam totam luis venereae in frictionibus S sudoribus ponunt. Mulierculae nostrae ex utilitate,nutricum Ubera ira aut terrore percitarum priusquam
infantes ab hac alteratione admoveant, bene fricanda aut emulgenda praeci- iunt. Aliqua ex parte huc spectat evocatio corporum solidorum, quorum exclusioni ut vocant spiritus admonentur ossicii sui a frictionibus, quo &subsistentia humorum tollitur & putredo arcetur.Cons. Vedelius Amoenit.M. M.p. 6 . Atque etiam expulsio Veneni suscepti juvatur quae partim peragituri transpiratione perti itiones aucta partim per easdem minuendo I csis cii Liam in loco ubi minus id nocet, ut dein vel ipsius Νaturae opera vel medicaminum
pellatur A expellatur,ut olim id per suctus Marsorum & Psyllarum fiebat. 6 XXIV. Restant quidam casus chirurgici praeter illos qui in antecedentibus v. gr. de gangliis ac tumoribus aliis, jamdum adducti sunt, quia frictionibus auxilum quoque cxspectant V. gr. si in manu carpi & metacarpi& in pede, tarsi & metatarsi ossicula introrsum vel eXtrorsum, frequentius tamen introrsum luxantur , si titione quoque juxta ipsum Hippocratem lib. de arti cul. g. 7. restituuntur, quae tunc repositionis vicem explet. Hic ad huc ultimo loco commemorandum convenit frictionem cum convenientibus mediis dentium gingivarumq; vitiis mederi,qua de re jamPlinius egit. Plura quidem de insigni frimoniam usu possemus addere,sed haec primaria sussietant & modo modum & finem in recensenda illarum utilitate faciamus. 6 XXV. Ablolutis indicationibus, quibus frictiones satisfaciunt, icrUtanda S illa sunt, quae earum usum certo modo prohibent, aut saltem eum moderari jubent. Ut enim transpiratio, quam movent frictones minor sie et ain major & nimia corpori exitiosa est. Equidem lenes, mollas &paucae vix nocebunt, siquidem semper sine corporis perturbatione per
untur, sed multae saltem & durae quandoque, non debito loco S tempore adhibitae incommode esie possunt. Sic eaedem in principio momborum sic die oram putridorum, item phrenitide &e. minus conveni Unt, ouod etiam a Veteribus jam cautum esse legimus. Minus . quoque qua-
132쪽
omittantur ab iis qui longa inedia exhausti sinat. Quando enim plus pe spiratur quam victu reparari possit, necesse est eum quantitate suecorum diminuta minui circuitum sanguinis & vires brevi omnes consumi , quod Minnuit Galenus Lib. II. Aph.Comm. 16. dicens: Frictio cum inedia non ieri debet. Et Lib. V. de sanitate tuenda, partibus infirmis illas, quo istempore laborant, admoveri non convenit. It. Lib. III. l. c. frictiones sedurae tum fugiendae, dum simul & excrementa digeri, & qus densa sunt molliri convenit. Ita S de aliis circumstanti is judicandum erit, v
gr. in spasmo non applicari debent parti ipsi laboranti & jam debilitatae , seditius eulis antagonistis, Ut contracti ad tequilibrium iterum sollicitentur. Guil. Fabr. Hildanus in Chirurg. sua p. 3 AE . equidem illas damnat in omnibus morbis acutis,V. gr. in pleuritide &c. quia sanguis nimiopere calefieret. Quod vero de frit fione nimis sorti duraque intelligendum esse,
mollem autem S levem, minime nocere posse, reor, ex rationibus supra allegatis. Recte igitur nimiae quandoque fri fion es dissuadentur, ne a suesum justo uberiorem concitent, & frequentior partium exteriorum attritio eas per transpirationem nimiam reddat etaetas, quo corpora nimis exsideantur ' extenuantur teste Galeno L. IV. Aph. Conaria. I 3. qua ratione etiam in alvi suppressione, & iliaca passione, nimiae & durae facile, transpiratione aucta, nocere possunt. Quando & in antecedentibua ind6loribus & vulneratis suasimus frictiones illud in partibus ab illis remo iis, pro derivatione, reVulsione, evacuatione intelligendum est; hie vero eas in ipsis partibus dolentibus,vulneribus S ulceribus dissuademus,licet enim frequenter partes dolentes manibus scalpantur, unde dii tum illud atum: ubi dolor ibi manu', ac permulcendo ad blande frieando levari
dolor videatur, nonnunquam tamen major irritatio exinde, major humo rum assiuxus, majorqUe inflammatio concitatur. Vulnera item S ulcera. non raro manuum frequenti contrectatione pejora redduntur. Atque si
nudae frictiones quandoque suspes ta esse possunt, eo magis eaedem quae cum variis medicaminibus fiunt. Exempli loco saltem adducam casum quem D. Coberus in obf. suis castrensibus adducit de Νobili Polono, bilio sod tentoris & delicatioris constitutionis,qui frequenti morbo inHun aria comreptus ex forti illa consueta , ibi cum allio, aceto, pipere, faIe communi sed intempestiva frictione in lethalem febrem acutam aegre curandamiae idit. Hinc ad praecavendam forte ΠOxam, quam timent, Verulami-
Ire V. M. p. s48. levem inunctionem cum oleo post frictionem
133쪽
CO SCRIPTA ET EDITA LIPSIAE ANNO M DCXXIL
134쪽
Ii tempore hostes, ut pax aurea atque securitas ρtiblica reparetur, varia agitantur con sina, intenduntur Iaso res, variique conquiruntur bell ct apparatus I Co iguntur arma
iam defenfra , galeae , lorica , cHcaphrsictae , csc. quam offfensidia, glad/i, acivaces, pugiones, hastae, bipennes tormenta, tombardae, siclopi, ejusmori bellicus amaratus , Aulvis Draus, globuli plumbei c..Iν 9 non semper ex armamentatorio, sedet exigente M rerum statui ac necessitate ex horreo stabuloque depromuntur , sepeque praeuis , vorii bus , falcibus fui nariis , peroicibus , furcis , f tibus , rastras , clavis, Iopadibusi ruentes i dra depinuntur, nec bis res omnis semper c satim potest decidi, no varia occasione ubi etiam s e comin ssi e eminus pugnandum vis vique petunda at lue arcenda est, va---machinis oe instrumentis opus est. Dc cuniculi agendi, illic aggeres eoruendi sunt, cs gerrae ponendae, hic fosse ducen-ge, hic valla eriginis, alibi viae commeatusque ac aquae rictus obstruendi, modo arietibus muri diruendi, statis transtendendi,porta exosiris irrumpendae sc. In Medicina, quae ex his tribus: aegro, morbo re Medico constat, qui inter se quas rinant, aeque ac in beuo πολυμηχανία valde necessaria es, varia instrumenta sunt afferenda, varia consessa capienda; varii e sopi formandi s ini um actum deduceni, qui
in commune bonum cae salutarem futurum exitum una conspirant, ut tollantur homoque Vervetur, rimis iis in mo Ais, qui prae aliis magnitudine eminent , aegriusque auferuntur es lethum magis inferunt; praesidia mulcfaria ex variis cia bus a Medentibus iunt petenda, qui omni modo eo allaborare debent, ut morbum evertant, variisque in locis apphcanda quae evacuant,aLιerant, avertunt, derivant, revellunt, intercipiunt atque repeIlunt. Eaque non semper ex Pharmacopolio oe Armamentario chi
135쪽
rurgico aeeprimuntur , sed s/us ex i s domus stareisus, exputeo, ioco σc. inerun ur, να ius aerue si Nora magis ac Mia ρ sicua sunt. Ex iis quae eo conferunt, quaeque hau psiceo viacem explent singularesque dotes largiuntur , cs quae tam ad therapeuticam quam diaeteticam medicinae startem referuntur, quoque balnea parricularia sunt, quae nco particularia audiant crparti Mic vel lili applicentur, ex asse tamen etiam illi prossicisne atque quaedam ut maesertim peditavia maxime sori inropemeaeum corpori spreuiantur. Pedum itaque, ut adiunt, vis es via, ac placet jam nobis, de quorundam eximiis auri iis atque emolumentis, quae humano corpori praestant, in merium quadam proferre, i orumque Mum commendare, cui labori ut siummi Numinis beni:
Ister notissima S antiquissima auxiliorum genera,balnea quoque particu
laria sunt, eo nomine insignita, quod huic vel illi parti, ut capiti, collo, humeris, manibus pedibusque applicentur. In veteri enim aevo, si revocare animum ad istorum Authorum monumenta velimus, ii qui aut vale udinis suae rationem habuerunt, aut quibus eurae fuit aegro tantium salus, frequentissime ac multiplici felici comprobante successu adhibuerunt ea nihilque magis pro his scopis spectabant, quam balneorum, fotuum, locionum, unctionum, frictionum de ejusmodi exercitati num de motUum Uium. Cuius praecipua laude & commendatione dignae idiaetae pactis Pythagorici Philosophorum omnium Deile Principes primi
autores fuerunt. Atque multis sors an non ignotum erit,quantas morborum curas solis pedum, manuum & capitis lotionibus ex herbarum decoctis Georg. AnWaldus ob panecam quam invenit alias etiam notus perse-eerit. autem hodie pene magis ignota evadunt, quo si equentius negliguntur. Et sane , si rem recte suoque modulo pedeque aestimemus atque metiamur, nos quoque omni asseveratione affirmare necesse habemus, ea multa eaque eximia, tam in conservanda, quam recuperanda sanitate eommoda praestare, quatenus nempe debitum in solidis conservant, i
num elaterem & mollitiem ne impedimento sint circulantibus suidis &vice versa,ve fluida nimio impetu nimiaque tenuitate velocitateque ci ex R cedenis
136쪽
eedente acrimonia praeternaturales ariditates , tensiones , vellicationes, spasmos & crispaturas, convulsiones in Alsdis inducerent dic. Haec primaria eorum jam levi modo opera deline in Ll H. Quemadmodum pediluvia ut notissima ita 5 omnium prop emodum balneorum particularium utilissima censentur merito. Ab his ideo &tractationis nostrae initium facturi a calce quasi ad caput usque procedamus. Ut vero hanc tractationem summis ut a ni,pedibus ingrediamur, O ab iis quae omnibus ante pedes & notissima sunt, ad magis ignota pedem promoveamus, sequentia indigitemus. Nemini jam potest esse ignotum, pediluvia, lavipedia, aliis peditoria & balnea pedum, esse e genere balneorum, es esse non nisi balnei particularis species , varie adornatas, in quas pedes pro variis usibus ac scopis ad certum tempus immerguntur hine & non sistum particulare quid praestant , sed omnia ea praestare pro' pemodum possunt, quae universalia balnea & ingressis alias essiciunt. 6. III. Sex maxime notatu digna pediluviorum genera sunt, calida
sub quibus tepida comprehenduntur & frigida, simplicia es composita,
naturalia es artificialia. Horum enim materia, ex qua componuntur,pr intentioliis aut scopi varietate varia est prout magis abstergendum, reo vellendum , emolliendum aut confortandum, aut solvendum ae resolvendum , discutiendum atque penetrandum, refrigerandum aut calefaciendum. Quippemodo ex aqua simplici dulci frigida , calida aut tepida saltem, aut salsa marina, aut aliis liquoribus naturalibus ae ideo naturalia audiunt 3 ex aquis thermalibus, acidulis , salsulis aliisque ex as iis solertis
lindri h pstis par imur. Rursum aliis atque aliis adornantur, ut ex
cerevisa eaque fecundari a , aceto, aqua serrariorum , coriariorum, jure halecum, vino musto, spiritu vini, secibus vini. Modo adduntur aut meoquuntur aut saliem infunduntur varia ingredientia, quae artifici alium nomine veniunt, ut decocta herbarum, sorum, radicum , soliorum, seminum, ex emollientibus es resolventibus, lenientibus paregoricis , subad stringentibus. sol. & rad. parietariae, malvae, altheae, braneat ursinae, lysthpi, inamomillae vulgaris S romanae, petrosel. chelidon. maj. sumar. absinth. rutae. mitricar. serpyll. hypericore calaminth. Origan. majoran. puleg. buria pastor: soro tiliae, acaciae, sor rosarum, papaveris cum capitibus in 'tegris sol silicis, quercus, M. sem. paeon. lini Gnieuli nigella, nastu tit, apii carvi sileris montani, M. baccae, lauri juniperi, sursura ctrc. Animalia quoque & eorum partes aut quae ab iis desiimuntur ut sormicae ct eorum ova, sumbrici verrestres, spe a ranarum , pedes vitulini
137쪽
DE BALNEIS PARTICULARIBUS, rar
s uilli aut vervecini cocti, quandoque lac , serum lactis, sanguis, nec non lotium sanorum hominum, puerorum aut elim brutorum animalium Vaccarum , caprarum ingrediuntur. Ordinario & salia es sulphurea a quibus praecipua remediorum virtus atque agendi alias potentia pendet, ubi major vis ac actio ac penetratio requiritur, solvuntur aut assuimduntur, lixivium ex cineribus lignorum S saponariorum, sal commune, genam. calx Viva, alumen, sulphur. comita, ct Vivum, bitumen, sapocommUn. aut Venet. incoquuntur. Ubi major inprimis emollitio & ea Iefactio exoptatur, oleum Olivarum, lini, eorum materiam constituunt.
Oleum enim maxime particulis aeque ac aqua fleaibilibus atque plicabili bus S glabris, glutinosis S vi ignis inprimis calefactum penetratae inti inius se quoque infinuat; Visciditas enim ejus gluten ae laevitas, qua sa-cillime adhaeret, adeo non impedit penetrationem, ut quoqUe eam adjuvet, quippe adhaesione, quando particulae quaelibet olei cuspide quasi sua
penetralia cutis penetrant, inter cutis villos firmius haeret, dissicillimeque abripitur, retrocedit, divellitur ac deturbatur, unde trusionis ac nisiis vi continuo urgente tota perducitur oleos a mesecula, ut ulterius scitissime explicat L. Bellini de sanguinis missione p. Is 2. Haec olei penetratio ante oculos est, ubi oleum coriis astunditur, & ubi calculo renum laborantibus, balnea oleos a a Medicis praescribuntur, quibus corpus laxatur &penetratur successu exoptato & doloris tavientis imminutione aut cessatio ne ex asse. Decocta pro pediluviis vel decantantur, cum vel sine colatura ae cum speciebus ipsis usurpantur. Species eoquendae susticere pro tribus & quatuor vicibus possunt, quamdiu odor durat. Ubi locorum se casio est opportuna, scoriae variae, metallicae, quae nimirum a susionemineralium & metallorum remanent, martiales, Venereae, antimonialesa eobalini fusione residuae, aut a fusione adhue candentes modo de novo audi ealefactae escinataeque afferuntur, ct in aquam tepidam injiciuntur, Alibi locorum lutum aut argillam recipiunt , aut arenam calidam aquae injiciunt, aut etiam lateribus, silicibus, ferramentis candentibus eam as sundunt. Peculiare quoddam ac inconsuetum paucisque forte notum addam. Nimirum in imitationem quando quidam pro salivatione excitanda& seeuro sat modo soleas amalgamate mercurii infectas plantis pedum supponunt pediluvia quoque mercurialia pro hoc scopo atque non minus secure ex mercurio dulci cum aqua serVente possent parari. Mercuriua
quidem sublimatus injectus sortius ageret, ast quia corrosionis metus subest, non facile hune suaserim.Delicatiores & seminae maxime ad gratiam conci-R 1 lian-
138쪽
inaciam varios flos es ct folia flagrantia nitentiaque rosarum, papaveri S, iasinini, te coii, iridis species, caryophyt aromat. aliaque Odorisera γjusmodi injecta, aut etiam liquores suaveolentes iniasos amantia g. Iv. Paratis modo pediluviis loco bene temperato pes uterque ad genua ac crura usque immergatur. Commodi quoque inforis gratia, ne denudatas partes frigus adspiret,& ut vires quoque ipsius pediluvii medicutae serventui , pannus lineus aut laneus supra crura trimodiumque suppositum tendatur. . Atque ut ipsius balnei calor debite ac diutius perma. neat, aut novum subride decoctum calidum affundatur, aut silicies candefacti in eo extinguantur. . Expedit primum aquam bene temperatam,
sat tepidam, & ad Digiditatem potius inclinantem afferre, quam temperationem pedes magis ferre possunt & si ibinde huiae de calorem calida situla hausta & assus a augere. Rursum eadem ratio valet, si Digida pediluvia praesertim non adisetis sint adnibenda; ut. primum immersio in tepida aqua fiat, ct paulatim ad seigidiorem progrediatur. Expedit quoque ut ante immersionem pedes prius bene & ad rubedinem usque vel sola manus opera , vel panno linteo aut laneo eoque non raro. calido fricentur, quae frictio non solum praeparat, sed & ipsam pediluviorum operationem adJUvat, nee non inter ipsam lavationem manus ab hae reciproca contentione serientur. Nec male ageret is, qui veterum more pedes pro ratione exigentiae prius spiritibus, oleis de linimentis inunmeret aut suffumigiis insumigaret, quod etiam post balnea varia morborum ex gunt genera Medica quoque est,cum ut Herophilus Dogmaticorum Medi corum doetissimus praeclare dixit; in omnia praesidia medica per se & sola nihil sint, nisi recte habeant utentem ; ac Hippocrates Medicinae Parens hortetur omnia medicae artis opera sic perfipere ut Iuvent vel saltem non ostendant, hic simul monero, esse consentaneum magis, si jejuno ventribento. t vo & vesica urinaria prius exonerati, adhiberentur,item si pro morborum curatione pediluvia ealida sint saepius iteranda, consultum maxime esie plethoricis atque cacochymicia curae inchoandae praemittere, vasorum per Ienae stitionem, sepletionem S cruditatum ex primis viis per laxantia eductionem. Mora,quam vulgo nectunt aut nectere debent lavantes a semihora es integram Sustra extenditur, iisque dum pedes mollescant, rubed, ne suffundantur, eorumque digiti & plantae monticulis notentur. , O tepidiora illa sint, eo longius, quo calidiora, eo brevius in iis morentur neantes .. Si per aliquot tempus singulisque diebus continuare ea quis vo fit, ae Gntegra cura, ut uni, sit instituenda a minori temporis
139쪽
spatio incipiendo ad majus in dies progrediatur,hisq; quandoque in die mane ac vesperi pediluvia repetantur,prout id rerum circumstantiae,seopusi& morborum gravitas, ac pertinacia hominum que lavandorum constituti o S im doles requirunt. Peracta lavatione & pedi bus e vase extractis, ii linteissealidis leniter rursus fricando bene abstergantur siccenturque , involvantur , aut tibialia , mox calefacta paululum induantur, aut lectus petatuv, evitando semper infrigidationem, quod nocentissimum est, si nimirum humemtam, tumefactam, calefactam ct emollitam corporis partem , porosque laxatos atque apertos aer forte frigidus appetat. Atque si sudor lenis scute sit excitandus aut si expectandus di is continuandus in lecto
commode longior mora protrahaturi
f. V. Conveniunt pediluvia commode adhibita, omnis tetati , sextis de temperamenti hominibus. Novi, infanti trium mensum gravi asthmate convulsivo presso utilitur calida aqua singulis diebus aliquoties lotos fuisse pedes. aetas senilis praeserti m ea utilissime adhiber ex consortantibus aromaticis emollientibus mixta, quoniam in senio sanguis per pedes, corporis partes extremas ct infimas lentius circulatur, ae non solum sala volatili plurimum & ad Varia emolumenta conducente, sed & medulla blandis , mollibus , lenibusque, Iubricis , temperantibus , oblinientibus particulis constant e ossa tunc destitui incipiunt. Sequiori sexui praesertim tam ob nativam temperiem & constitutionem eorporis teneram, sen-sbiliorem atque habitum laxiorem & spongiosiorem quam ob excretiones sanguinis consuetas, Ut nempe e mUltis tricommodis quae exinde paribbus priesertim superioribus accidera possint, inamunis praestetur ac tributa illa ordinaria, ipsi que propia rite se habeant pediluvia calida, eaque frequentia apprime conserunt. In specla Reminae inserioris conditionis quibus manus lavando in aqua frigida frequenter sigescunt, atqueFedes eodem labore madefiunt & rigescunt , pediluviim calidis vesperi exactis per diem laboribus metuendas exinde noxas ut varias spasmodicaseontrastiones Sc. in quas maxime hae prome sunt ut facile parabili remedio 'optime possint avertere. Nec gravidae atque lamntea habent, quod ab in timeant , potius iis ad Ventilationem sataguinis faciunt, quae in illis μpius necinaria est, i. e. liberiorem sanguinis motum, quod in sequentibus ibimus explieatum, essiciunt. Gnveniunt qVoque, ut omnibus propem dum morbis,ita & singulta eorum serme temporibus. Tempcribus qVο-que anni singulis; aestivo maxime magna Utilitate usurpari possunt nam e Meatas partes emolliunt atque humectarid, & membra motu ae labore
140쪽
delassata reficiunt. Comi nodissimum eaeterum coea venientitimiumque adhibendi pediluvia tempus est matutinuat atque vespertinum, quod nempe prandium, coei am, ac horam somni consuetam prae cedis. Prout ut- iam intentionis ratio est, aut affectuum gravitas minor aut major exigit,
semel aut bis in hςbdomade, aut lternis diebus, aut singulis, imo etiambi, in die exigente circumstantia rerum possunt adhiberi. Notandum t men hoc est, quod obseryatio doeuit, quod si praetςr necessitatem frequenter nimis adhibeantur, speratum tandem effectum vix praestent , iis enim natura, ut st aliis facile adsvescere solet. Nec est, quod climatum diversi-raa eorum usum facile prohibere possit, ut quidem quidam de aliis balneis partieularibus in sequentibus adducendis volunt, s. VI. Subjectum ergo pediluviorum, etiam me non monente, primarium S proximiu sunt pedes, ct omnes quas continent partes , nimirum non tantum cutis eum sua euticula, tegmen illud corporis extimum atque eommune ex variis stratis Varie inter se eonnexis contextum, sed & quae subjaeent ipsi fibrae earneae, musculois, tendines membranae, venae ct arteriae miliares illae glandulae a Stenone inventae cum suis excretoriis vasis aeporis, nes non nervi sum papillaribus Malpioii ςminentiis nerveis, tactus organo, atque ipsa tandem ossa cum cartilaginibus blande assidiuntur, S vel emolliuntur, aut subadstringuntur, roborantur, firmantur Sc. prout materiarum, quae balnea haec constituunt, indoles seri; Simul p. n. sorte his partibus illarumque poris inhaerentia, ut humores extravasati & subsistentes, coagulati , impacti, ut serum & sanguis, quorum schemata tumores & suggillationes sitiunt, ac indurationes in clavis pedum, tophi in podagra nodosa, arenulae in se buto &c. iis attinguntur, emolliuntur, diluuntur, resulVuntur, dimoventur ac excernuntur. Secund
eium magis S remotius subiectum sunt influi humores, sanguis & lympha ab eo sequestrata cum spiritibus animalibus, qui simul ae varie assiciuntur, aut diluuntur, rare iunt, moventur abducuntur atque adducuntur, ut alibi ad minorem mol*m se recipiant, in motu sistuntur, refrigerantur aut repelluntur Sc. Verum non in sistis pedibus pediluviorum operatio immediata magiis clauditur Omnis, sed latius longiusque extenditur ea: Etenim vapores madidi, si imprimis sit denudatum a vestibus eoi pus ae tegumento superiniecto, ut decet, colliguntur ex vase subdito eo halantes ascendunt, non m0do ad abdomen, sed&ad pectus usque, collum caputque ac nares feriunt, ipsumque in os se insinuant. Quapropter vo