C. Cornelii Taciti Opera: cum indice rerum, ad optimorum liborum fidem ...

701쪽

Iemnia pietatis profectus Agricola, aiuntio adfectatia Vespasiano Iniperii deprehensuic ac statim in par-

tes transgressus est. Initia Principatus ac statum umhismucianus regebat, admodum iuvene Domitiano, . . . . Et ex Paterna fortuna tantum licentiam usurpante. Is missum ad delectus agendos Agricolam, integreque ac strenue Versatum, Vicesimae legioni tarde ad sacramentum transgressae, Praeposuit, ubi decessor aeditiose agere narrabatur quippe Legatis quoque Consularibus nimia ac formidolosa erat. Nec Leg tus Praetorius ad cohibendum potens, incertum, suo an militum ingenio ita successor simul, et ultur electus, rarissima moderatione, maluit ideri iux nisse bonos, quam fecisse.

VIII. Praeerat tunc Britanniae Vettius RoIanus, placidius, quam feroci provincia dignum est temperavit Agricola vim suam, ardoremque comPeneuit, ne incresceret peritus obsequi, eruditusque utilia honestas miscere. Brevi deinde Britannia Consularem Petilium Cerialem accepit. Habuerunt virtutes spatium exemplorum. Sed primo Cerialis inodo Iahores et discrimina, mox et gloriam communieahat: saepe parti exercitus, inexperimentum, liquando maioribus copiis, ex eventu, praefecit nec Agricola

umquam in suani famam gestis exsultavit ad auetorem et Ducem, ut minister, fortunam reseretiae ita virtute in obsequendo, verecundia in praedicando, extra invidiam, nec extra gloriam, erat.

IX. Revertentem ab legatione legionis D. V --nianus inter patricios adscivit, ac deinde Provinciae Aquitaniae praeposuit, splendidae in primis dignit iis, administratione ac spe Consulatus, cui dentin rat. Credunt plerique, militaribus ingeniis a tinitatem deesse; quia castrensis iurisdictio necura et obtusior, ac plura manu agens, alliditatem fori non exerceat. Ἀgricola naturali prudentia, qu-6.4α-

702쪽

ter togatos, Mile iusteUe agebat. Iam vero tempora curarum remissionumque divisa. ubi conventus ac iudicia poscerent gravis, intentus, seVerus, et saepius misericors ubi ossicio satisfactunt, nulla ultra potestatis persona tristitiam et adrogantiam et avaritiam exuerat nec illi, quod est rarissimum, aut facilitas auctoritatem, aut severitas amorem, d minuit. Integritatem atque abstinentiam in tanto viro reserre, iniuria artutum fuerit. Νε famam quidem, cui etiam saepe boni indulgent, ostentanda virtute, aut per artem quaesivat procul ab aemul tione adversus conlegas, Procul a contentione adve sua Proeuratores et Vincere inglorium, et adteri sordidum, arbitrabatur. inus triennium in ea Legatione detentus, ac statim ad spem Consulatus reis vocatus est, comitante opinione Britanniam ei prο--i vinciam dari nullis in hoc suis sermonibus, sed quia par videbatur. Haud semper errat fama, aliquando

ot elegit. Consul egregiae tum pol filiam iuveni mihi despondit, ac post Consulatum conlocavit et si lini Britanniae praepositus eat, adiecto P0ntificatus

Sacerdotio. X. Britanniae situm populosque, multi scriptoribus memoratos, non in comParationem curae ingeniive referam sed quia tum primum perdomita est. itaque, quae priores,nondum omperta, eloquentia percoluere, rerum fide tradentur Britannia, insulamina, quas Romana notitia complectitur, maxima,

spatio ac coelo in Orientem Germaniae in Occide tem Hispaniae 3btenditur Gallis in Μeridiem etiam inspicitur Septemtrionalia eius, nullis contra te rin, asto atque aperto mari pulsantur Formama lius Britanniae Livius veterum, Fabius Rusticusa eentium eloquentissimi auctores, oblongae scutulae a τεl bipenni adsimularere et sat ea facies citra Cale-loniam unde et in universum fama est tranagressa.

703쪽

sed inmensum et enorme Patium Procurrentium extremo iam litore terrarum, velut in cuneum tenu tur Hano oram noVissimi maris tunc primum Romana classis circumVoeta, insulam esse Britanniam

adfirmavit, ac simul incognitas ad id tempus insulas, quas Orcadas vocant, invenit domuitque dispectaea et hae quadamtenus nix et hiems adpetebat; ned mare pigrum et grais remigantibus perhibent, ne ventis quidem perinde adtolli credo, quod rari

Tes terrae montesque, caussa ac Rieri tempest

tum, et profunda moles continui muris tardius inpellitur. aturam Oceani atque aestus neque quaerere huius operis est, ac multi retulere unum αὐdiderim nusquam latius dominari mare, multum numinum huc atque illuc ferre, nec litore tenus adcrescere aut resorberi, sed innuere penitunalque

ambire, et iugis etiam atque montibus inseri velut

in suo.

XI. Ceterum Britanniam qui mortiae initio eo

luerint, indigenae an advecti, ut inter barbaron, P rum compertum. Habitus corporum Varii neque ex eo argumenta namque ruriae caledoniam h ι tantium comae, magni artus, Germanicam orionem adseverant. Silurum colorati olaus et torti plerumque crines, et posita coiitra Hispania, Iberon veteres traiecisse easque sedes occupasse, fidem metu Lproximi Gallis et similes sunt seu durante orimniavi, seu procurrentibus in diversa terris, Ponitio coeli corporibus habitum dedit in universum eam onaestimanti, Gallos vicinum solum occupasse, reduhile est. Eorum sacra deprehendas, superstitionum Persuasione sermo haud multum diversus, in deposcendis pericuIis eadem audacia, et, ubi advenere, In detrectatidis eadem formido pius tamen eromae Britanni praeferunt, ut quos nondum .lonin PRIemollierit. nam Gallos quo tu in haema floris a

704쪽

accepitnus mox segnitia cum otio intravit, amisaavirtute pariterae libertate. etquod Britannorum olim victis evenit ceteri manent, qualea Galli fuerunt. XII. In pedite robur quaedam natione et curru proeliantur. honestior auriga, clientea Propsignant. olim Regibus parebant, nunc peririncipes factionibus et studiis trahuntur. nec aliud adveraus validiη-simas gentes pro nobis utilius, quam quod in commune non consulunt, Rarus duabus tribusve civit tibus ad propulsandum commune periculum eonventus. ita, dum singuIi pugnant, universi vincuntur. Coelum crebris imbribus ac nebulis Modum: paritas frigorum abest Dierum spatiamur nostri orbis mensuram, et nox claram extrema Britanniae parte brevis, ut finem atque initium Iucis exiguo discrimine internoscas. Quod a nube non inerant, adspici pernoetem AOMDIgorem, nec occidere et exaurgere, sed transire adfirmant Scilicet extrema et plana terrarum, humiIi umbra, non erigunt tenebras, infraque coelum et sidera nox adit Solum, praeter Oleam vitemque et cetera calidioribus terris oriri sueta, patiens frugum, fecundum tarde mitescunt, cito proveniunt eadem utriusque rei caussa multus humor terrarum coelique . Fert Britannia aurum et argentum et alia metalla, pretium victoriae. gignitet Oceanus margarita, sed subfusci,c liventia quidam artem abesse legentibus arbitrantur. nam in rubro mari viva ac piruntia saxis aveIIi. in Britannia, Pr BAPulsa sint, conligi. ego facilius crediderim, naturam margaritis deesse, quam nobis Varitiam.

XIII. Ipsi Britanni dolectum a tributa et iniuncta Ini Perii munera impigre obeunt, si iniuriae absint has aegre tolerant, iam dqmiti, ut pareant, nondum, ut serviant. Igitur primus omnium Roma- morum D. Iulius cum exercitu Britanniam ingressus, TACITva II. R

705쪽

quamquam prospera Pugna terruerit incolas, ae litore potitus sit, potest videri ostendisse posteris, non tradidisse. mox bella vitia, et in Rempublieam versa principum arma, ac longa oblivio Britanniae etiam in pace. Consilium id D. Augustus vocabat, Tiberius praeceptum. Agitasse C. Caesarem de intranda Britannia, satis constat, ni velox ingenio, mobi- Iis poenitentia, et ingentes adversus Germaniam cο- natus frustra λέssent. Divus Claudius auctor operis, transvoctis legionibus auxiliisque, et adsumpto in partem rerum Vespasiano quod initium venturae mox fortunae suit domitae gentes, capti Reges, et monstratus fatis Vespasianus. XIV. Consularium primus Aulus Plautius praepositus, ae subinde Ostorius Scapula, uterque heslo egregius redactaque paullatim informam provinciae proxima pars Britanniae addita insuper veterano-Tum colonia quaedam civitates Cogiduno Regi do. natae: is ad nostram usque memoriam filianimus manait: vetere ac iani pridem recepta Populi Roma. ni consuetudine, ut haberet instrumentam rvitutis et Reges. ox Didius Gallus parta a prioribun eontinuit, paucis admodum castellis in ulteriora Promotis,por quae sama aucti ossicii quaereretur. Didium e. ranius exeepit, isque intra annum exstinctus esti Suetonius hinc aviIinus biennio prosperas aes habuit, subactis nationibus, firmatisque praesidiis et quo. rum siducia Monam insulam, ut vires rebellitios miniatrantem, adgressus, terga occasioni patΘfecie. XV. Namque absentia Legati rei noto metu, Br,tanni agitare inter se mala servitutis, conferr inin. vias et interpretando accenderer nihl prostet Freeien- ia, nisi ut graviora tamquam exfacili toleraneon imperentur singuω sibi olim Regesiuisse, nune hi nos inponi: suibu Legatus in sanguinem, Pronura es in bona aeriret aeque discordiam Praeposito m

706쪽

aeque eoncorviam, subiectio exiti am alterius manus, Centuriones averius, vim et contumelia miseere.

nihil iam eupiditati, nihil libidini exemtum in proelio Drtiorem esse, qui spoliet: nunc ab ignavia plerumque et imbellibu eripi domos, abstrahi liberoa,

tam delaetus, tamquam mori tantum pro patria ne-aeientibus quantum enim transisae militum, si aeae Britanni numerent si Germanias exeuarisae iugum: et mine, non Oeeano, defendi sibi patriam, coniuges, parentea illis avaritiam et luxuriam caussas

helii egae. reeessuros, ut D. Iulius recessisset, modo virtutes maiorum suorum aemutarentur. Noe proelia unius aut alterius eventu pavescerent. Ius inpetus, maiorem constantiam, penes miseros esse. Iam MLeannorum etiam Deo misereri, qui Romanum Dueem absentem, qui reis eum in alia insula exercitum, δε-

tinerent iam ipsos, quod di cillimum fuerit, delae-

rare porro in rivomori eonailiis per uisatus esse δε- preliendi, quam audere.

XVI. His atque talibus invicem instincti Boadicea, generis Regii femina, Duce neque enim sexum

in imperiis discernunt) sumpsere universi bellum ac sparsos per castella milites consectati, expugnatis praesidiis, ipsam coloniam invasere, ut sedem servitutis nec unum in barbaris saevitiae genus omisit Ira et victoria. Quod nisi Ρaullinus, cognito provinciae motu, Propere subvenisset, inmissammtannia foret: quam unius proelii ortuna veteri patientiae Tostituit, tenentibus arma plerisque, quos consciem ei defectionis et proprius ex Legato timor agitabat. Hic cum egregius cetera, adroganter in deditos, et, ait sua quoque iniuria ultor, durius consuleret. niissus Ρetronius Turpilianus, tamquam exorabilior: Qt d Iictis hostium novus, eoque poenitentiae mitior,

compositis prioribus, mihi ultra ausus, Trebellio maximo provinciam tradidit Trebellius segnior, et

707쪽

nullis castrorum experimentis, comitate quadam curandi provinciam tenuit. Didicere iam barbari quoque ignoscere vitiis blandientibus et interventus e vilium armorum praebuit iustam aegnitiae exeunationem sed discordia laboratum cum adsuetus, editionibus miles otio Iaseiviret. Trebellius, fuga ne Ialabris vitata exercitus ira, indecorus atque humili Precario mox praefuit ac velut pacti, exercitu Iieentiam, Dux salutem. age sediti sine sanguine stetit. Nec Vettius Bolanus, manentibus adhuc cisDIibus bellis, agitavit Britanniam disciplina eadem inertia erga hostes, similis petulantia castrorum: nisi quod innocens Bolanus, et nullis delictis invisus ea. ritatem para arat loco auctoritatis. XVII. Sed, ubi eum cetero orbe Vespasianua et Britanniam reeiperavis, mami Duces egregii exemiatus, minuta hostium spes. Et terrorem statim intulit Petilius Cerialis, Brigantum civitatem, qua numerosissima provinciae totius perhibetur, dgressus. multa proelia, et aliquando non ineruenta magnamque Brigantum partem aut victoria ampIexus, aut hallo. Et, cum Cerialis quidem ait Ius su emoria ram famamque obruimet, austinuit quoque m Iem Iulius Frontinus, vir magnus, quantum licebat, nu- damque et pugnacem Silurum gentem armis subegit; ' super virtutem hostium, Ioeorum quoque dissi Ie

te eluseatus.

XVIII. Hunc Britanniae malum, has evomam

Mees media iam aestate transgressu Agricola invenit, eum a milites, velut omissa expediti me, ad aee ritatem, et hostes ad .ccasionem, Verterentur oridovicum civitas, haud multo ante adventum eius, viam, in sinibus suis agentem, prope universam obtriverat eoque initio ereeta provincia; et, quihuc Ilum volentibus erat, probare exemplum, aut Mentia

Aegati animum opperiri. Tum Agricola, quamquα

708쪽

transacta aestas, sparsi Per ProVinciam numeri, Prassumpta apud militem ilIius anni quies, tarda et comtraria be1lum inchoaturo, et Plerisque custodiris specta potius videbatur, ire obviam discrimini si

tuit contractisque legionum exillis et modica auxiliorum manu, quia in aequum degredi Ordovices non audebant, ipse ante agmen, quo ceteris par animus simili periculo esset, erexit aciem caesaque Prope universa gente, non ignarus, instandum famae, ac, Prout prima cessissent, fore universa; Μonam insu- Ium, a cuius possessione revocatum Paullinum rebeIIione totius Britanniae, supra memoravi, redigere in Potestatem animo intendit. Sed, ut in dubiis consiliis, naves deerant ratio et constantia Ducis transvexit. Depositis omnibus sarcinis, lectissimos auxiliurium, quibus nota vada, et patrius nandi usus, quo Aimul seque et arma et equos regunt, ita repente inmisit, ut obstupefacti hostes, qui classem, qui naVes, qui mare exspectubant, nihil arduum aut invictum crediderint sic ad bellum venientibus. Ita petita pace ac dodita insula, clarus ac magnus haberi Agricola quippe cui ingredienti provinciam, quod tenipua alii per ostentationem, aut ossiciorum ambitum, transigunt, Iabor et perieulum placuisset. Nec Agricola,

Prosperitate rerum in Vanitatem usus, expeditionem aut victoriam vocabat, Victos continuisse ne laureatis quidem gesta prosecutus est sed ipsa dissimul tione famae famam auxit, aestimantibus, quanta suturi spe tam magna tacuisset. XIX. Ceterum animoyum provinciae Prudens, simulque doctus per aliena experimenta parum profici armis, si iniuriae seqirerentur, ea fas belloriam si

tui excidere. 4e suisque orsus, primam domum suam coercuit quod plerisque haud minus arduum est, quam provinciam regere. Agere nihil per liberi. tos servosque Publicae rei non studiis privatis, nee

709쪽

ex commendatione, aut precibus Centurionum miliates accire, sed optimum quemque fidelissimum puta.

re omnia scire, non omnia exsequi parvis Peccatis veniam, magnis severitatem commodare ne Poena aempei, sed saepius poenitentia contentus eane om-ciis et administrationibus potius non peccaturos Pra Ponere, umidamnare, cum Peccassent. Frumentiet tributorum exactionem aequalitate munerum moti

ire, circumcisis, quae, in quaestum reperta, iPso tributo gravius tolerabantur namque per lumbrium adsidere clausis horreis, et emere ultro frumenta, aevendere pretio cogebantur devortia itinerum et Ionginquitas regionum indicebatur, ut civitate re proxi-niis hibernia in remota et avia resurrent, donec, quod omnibus in promptu erat, paucis lucrosum fieret. XX. Haec primo statim anno comprimendo, egregiam famam paci circumdedit quae vel incuria, vel tolerantia priorum, haud minus quam bellum limebatur. 8ed, ubi aestas advenit, contracto exercitu, militum in agmine laudare modestiam, disiectos, ercere Ioca castris ipse capere aestuaria ac uisa ipse praetentare et nihi interim apud hostes qui tum pati, quo minus subitis excursibus popularetur. atque, ubi satis terruerat, parcendo rursus inrit nient pacis ostentare. Quibus rebus minae Civitates, quae in illum diem ex aequo egerant, dati Ohaidibus, iram posuere, et praesidiis eastellisque ircumdatae, tanta ratione curaque, ut nuua iante Britanniae nova pars inlacessita transierit. XXI. Sequens hiems saluberrimis consillia Naumpta namque, ut homines disperia ac rudes, emque in bestio faciles, quieti et otio per voluptates Gauescerent, hortari privatim, adiuvare publi Μ, ut templa, fora, domus exstruerene, laudando PromPtos, et eastigando segnes ita honoris aemulatio Proi

cessitate erati Iani vero ritumpum siti cliberiathus

710쪽

artibus erudire, et ingenia Britannorum studiis GaIlorum anteferre, ut, qui modo linguam Romanam abnuebant, eloquentiam concupiscerent inde etiani habitus nostri honor et frequens toga. Paullatimque discessum ad Melinimenta vitiorum, porticus et balnea et conviviorum elegantiam idque apud inperitos

humanitas vocabatur, cum pars servitutis esset.

XXII. Tertius expeditionum annus nova gentea aperuit, Vastatis usque ad Taum aestuario nomen est nationibus qua formidine territi hostes, quamquam conflictatum saevis tempestatibus exercitum, lacessere non ausi. Ponendisque insuper castellis spatium fuit. Adnotabant periti, non alium Ducem opportunitates locorum sapientius legisse: nullum ab Agricola positum castellum aut vi hostium expugnatum, aut pactione aut fuga desertum. Crebrae eruptiones nam adversus moras obsidionis annuis copiis firmabantur. Ita intrepida ibi hiems, et sibi qui que praesidio, inritis hostibus, eoque desperat tibus, quia soliti plerumque damna aestatis hibernis eventihus pensare, tum aestate atque hieme iuxta pellebantur. ec Agricola umquam per alios gesta avidus intercepit seu Centurio, seu raefectus, incorruptum facti testem habebat. Apud quosdam acerbior

in conviciis narrabatur, ut bonis comis, ita adversus malos iniucundus ceterum ex iracundia nihil superierat secretum et silentium eius non timeres honestius putabat Offendere, quam disse. XXIII. Quarta aestas obtinendis quae Percurrerat, insunipta ac, si virtus exercituum et Romani nominis gloria pateretur, inventus in ipsa Britannia temminus. am Iota et Bodotria, diversi maris aestibus per inmensum revectae, amisto terrarum spatio dirimuntur quod tum praesidiis firmabatur atque omnis propior sinus tenebatur, summotis velut in altium in Iam hostibus.