C. Cornelii Taciti Opera: cum indice rerum, ad optimorum liborum fidem ...

711쪽

XXIV. Quinto expeditionum anno, nave Prima transgressus, ignotas ad id tempus gentes crebris simul ac prosperis proeliis domuit eamque partem Britanniae, quae Hiberniam adspicit, copiis instruxit, in spem magis, quam ob formidinem si quidem Hibernia, medio inter Britanniani atque Hispaniam sita, e Gallico quoque mari opportuna, valentisaimam Imperii partem niagnis invicum usibus miscueriti Spatium eius, si Britanniae comparetur, angustius, nostri maria insula superat. Solum caelunaque et ingenia cultusque hominum haud multum auritannia disserunt, , nec in melius. inditus 'riusque per commereia et negotiatores cogniti. Agricola Expubaum seditione domestica unum ex Regulis gentia e perat, ne specie amicitiae in occasionem retinebat. Saepe ex eo audivi, legione una e modicis auxiliis

labellari obtinerique Hibemiam posse. Idqu etiam

adversus Britanniam profuturum, si Romana ubique arma, et velut e conspectu libertas toneretur. XXV. Ceterum aestate, qua sextum ostici amnum inchoabat, amplexus civitates trans Bodotriam altas, quia motus universarum ultra gentium, et infesta hostili exercitu itinera, timebantur, portus Irenae exploravit quae ab Agricola primum adsumpta in

Partem virium, sequebatur egregia specie, cum simul terra, simul mari bellum inpelleretur, caueΡ iisdem castris pedes equesque, et nauticus miles, mixti copiis et laetitia sua quisque facta, suos casus Rotob Ieront ac modo silvarum et montium Prosunda, modo tempestatum ac fluctuum adversa, hinc terra et hostis, hine auctus Oceanus militari iactantia compararentur Britannos quoque, ut e captivis auliebatur, visa Iassis obstupefaciebat, tamquam, --to mari sui secreto, ultimum victis perfugium claud rutur. Ad manus et arma conversi Caledoniam inoo, ientes Populi Paratu magno, maiore fama, uti mos

712쪽

IVLII AGRIC VITA CAP. 25-27. Is I

est de ignotis, oppugnarae ultro, castella adorti, n e- tum, ut provocantes, addiderant: eoediendumque citra Bodotriam, et excedendum potius, quam Pellerentur, specie prudentium ignavi admonebant cum interim cognoscit, hostes pluribus agminibus inrupturos. Ac ne superante numero et peritia locorum circumiretur, diria et ipse in tres partes exercitu

incessit.

XXVI. Quod ubi cognitum hosti, mutato re n-

te consilio, universi nonam 1egionem, ut maxime im alidam, nocte adgressi, inter somnum ac trepidati nem caesis vigilibus, inrupere. Iamque in ipsis c stris pugnabant, cum Agricola, iter hostiuui ab expIoratoribus edoctus, et vestigiis insecutus, velocissimos equitum peditumque adsultare tergis pugnantium iu-het, mox ab universis adiici clamorem et Propinqua Iuce subiere signa ita ancipiti malo territi Britanni: et Romanis redit animus, ac securi de salute, pro gloria certabant. ultro quin etiam erupere et fuittatrox in ipsis portarum angustiis proelium, don pulsi hostes utroque exercitu certante, his, ut tulisse opem, illis, ne eguisse auxilio Viderentur. quod

misi paludes et silvae fugientes texissent, debenatumi Ila victoria foret. XXVII. Cuius constantia ac fama ferox exercietas, nihil rι uti suae insium penetrandani Caledom m inveniendumque tandem Britanniae terminum continuo proeliorum eurau, fremebant atque illima odi cauti ac sapientes, prompti post eventum ac sistagniloqui erant iniquissima haec bellorum condi-eio est prospera omnes ibi vindicant, adversa uniit, Putantur. At Britanni non virtute, sed occasioneste arte usos rati, nihil ex adfogantia remittere, quo in iratas iuVentutem armarent, Oniuges ac liberos in locis tuta transferrent, coetibus ac sacrilicii conspi-

713쪽

282 IVLII AGRIC VITA CAP. 27-29.

rationem civitatum sancirent. atque ita inritatis utrimque animis discessum.

XXV1H. Eadem aestate cohors Usipiorum, per

Germanias conscripta, ut Britanniam transmissa, magnum ac memorabile facinus ausa est occiso Centurione ac militibus qui ad tradendam disciplinam inmixti manipulis, extemplum et reotorea his bantur, tres liburnicas, adactis per Im gubernatoribus, adscendere et uno remigante, suspectis dumbus, eoque interfectis, nondum Vulgato rumore, ut miraculum, praevehebantur mox hac atque inar pti, et cum plerisque Britannorum, Sua defensa tium, Proelio congressi, ac saepe victores, liquando pulsi, e ad extremum inopiae venere, ut infirmissi. Os suorum, mox sorte ductos, Vescerentur. Atque

ita circumvecti Britanniam, amissis per inscitiam regendi navibus, pro praedonibus habiti, Primum a Suevis, mox a Frisiis intercepti sui t. ac fuere, quo per commercia Venumdatos, et in nostram usque ripam mutatione ementium adductos, indicium tanti casus inlustravit. Initio aestatis Agricola, domestico Tulnere ictus, anno ante natum filium antisit. Quem c sum neque, ut plerique fortium virorum, ambitiose, neque perclamenta rursus ac maerorem muli riter tulit. et inductu bellum inter remedia erat. XXIX. Igitur praemissa classe, quae Pluribus locis praedata, magnum et incertum terrorem laediret, expedito exercitu, cui ex Britannis sortianimos et Ionga pace exploratos addiderat, ad montem Gram- Pium pervenit, quem iam hostes insederane. Nam Britanni, nihil fracti pugnae prioris eventu, et vitionem aut servitium exspectantes, tandemque docti, commune periculum Concordia propulaandum, Iegationibus et foederibus omnium civitatum virea Exciverant. Iamque super trigine nitIIia armMomam adspiciebantur, et adhuc adnuebat omnis iuventus, et

714쪽

quibus cruda ac viridis senectus, clari bello, ac sua quisque decora gestantes cum inter plures Duces . virtute et genere praestans, nomine Ciagacus, apud contractam multitudinem, proelium poscentem, in hune modum locutus fertur: XXX. Quotiens eatimas bessi e nee mlatem nostram intueor, magnus miavi animus eae, hodiernum diem, eonsensumque vestrum, initium libertatis toti Britanniae fore. Nam et universi servitutis e retes, et nullae ultra terrae, ae ne mare quidem securum, minente nobis elasse Romana ita proelium atque amma, quae fortibus honesta, eadem etiam ignavia tutissima sunt Priores pugnae, quibus adversus Romanos varia fortuna eereatum est, spem ae ubsidiam in nostris manibus habebant: quia nobilissimi totius Emtanniae, eoque in ipsis penetralibus alti, nee servientium litora adspicientea, cuia quoque a contactu a minationis inviolatos habebamus. a terrarum ae Ilibertati extremos, reeessus ipse ae sinus famae in hune diem dessendit. nune terminus Britanniae patetiatque Omne gnotum pro magni eo est Sed nulla iam ultra gens, nihil nisi fluetus e saxa et infest res Romani quorum auperbiam frustra per Obsequium et modestiam ei geris. raptores orδis, postquam euheta vastantibus defuere terrae, et mare serueantur: si Iocuples hostis est, avari si pauper, ambiti id quos non oriens, non Oeeidens, satiaverit. sol omniumve atque inopiam pari ad et coneupiscunt. Auferre, erucidare, rapere, falsis nominibus imperium a que, ubi solitudinem fariunt, Pacem adpeliant. XXXI. Liberos euique a propinquos suos natura earissimos eas vomit hi per delaetus, alibi servituri, auferuntur: eoniuges sororesque, etsi hostilem sibidianem e giant, nomine niteorum atque hospitum poLIuuntur. Bona fortunasque in tributum egerunt in Gnnonam frumenιuin eorpora ψε ae manua, silvia

715쪽

as IVLII AGRIC VITA CARII. 32.

ae parua us emumendis, verbera inter ac eoauumelia

eonterunt Nata servituti manes a seme seneunt, aequevivro a domiam Iuntur Britannia seruitutem auam quotidie emit, quotidie pascit sient infamiliaraeentia us quisque servorum et es emi Iudia ιν est sis in Ao orbis terrarum vetere famulatu,nosi nos et viles in excidium petimur. Neque enim amea nolis, aut metalla, aut portus une, quibus eae Maedia reservemur Virtus porro aeser-- ubiretο--m ingrata imperantibus et longsnquita a Mere. eum ipsum quo tutius, eo suspeerius. Ita, sublata spe veniae, tandem sumite animum, tam quibus salus, quam

stribus glaria, arissima eat. Trinobantes, femina

Duee, exurere Oloniam, expugnare castra, ac, nisi

DKeilas in aseordiam verri et exuere iugum potuere: nos integri et indomiti, et libertatem non in praesentia laturi, primo statim eos e u nonne ostendemus, quos sibi Caledonia stro eposuerit An eamdem Romanista heu vir utem, quam in pace Ia8riviam, adeo creditis XXXII. ostris iu diseessionibus ae Meordiis

elari, tria Matium in gloriam exercitus sui vererent: quem eontraetum ex divera-imis gentibus, ut secundae res tenent, ita adversa di sisent nisi a Gretios et Germanos et pudet dictu inritannorum pIeroaque, Keest dominationi alienae sanguinem commodent, Mutius tamen hostes quam servos, de et adfectu teneri

Putatio. metus et terror est, Urma vineia creritatis quae ubi removeris, qui timere desierine, ovisse ines ene. omnia vietoriae ineltamenta pro machia

sunt uuae Romano coniuge aeeendunt nuti parentes fugam exprobraturi sunt aut nulla Ierisque Patria, aue alia, est. Ῥαικοε numero, trepi a innorantia, coeIum ipsum ac mare et aikaa, ignoe omnia circumspeetantea, lausos quodammodo a vincto Dii vobis tradiderunt terreat vanus a Ueetus e rerera

716쪽

fulgor atque argenti, quod neque tegit, neque vulnerat. In ipsa Marium ei inveniemus satras manus. agasseemtBritannii suam eausam: Mordabuntur Gam prorem libertatem deserent uisa ester Germani, tamquam nuper V pii retiquarunt. Ne quidquam ultra formidinis vacua eastella, senum eolaniae, -- ter masse parentes, initiae imperantea, aegra munkipia et diaeordantia his Dux, his exereitua: ibi tributa et metalla et ecterae servientium poenae qua in aeternum perferre, aut statim uteiaes in Me ea οest. Proiade itur in ariem, et maiores vestros ep tema cogitate. XXXIII. Exoepere orationem Maerea et harbari moris cantu et fremitu clamoribusque dissonis. Iamque agmina et armorum fulgores, audenti imi cuiu que procursu simul instruebantur acies cum Agri-eola, quamquam laetum et vix munimentis eoercitum militem adhortatus, ita disseruit Oetasu anmis est, eommilitones, ex quo virtute et auspieiis Imperii R manistri atque opera eatra Britanniam vietatis tot expedationibus, tot proeliis aeu fortitudine adsera

hostes aeu parientia ae Iabore, aeri adversus ipsam rerum naturam opus fuit neque me militum, neques iuria poenituit. Ergo egressi, ex veterum Lin eorum, vos priorum exerrituum terminos, Mem ganniae, non fama, nee rumore, aedeastris et armis nemus. Inmenta Britanria, et subaeta Equidem saepe in agmtae, eum Oaparudes montesve eesumina fa-lisarent, fortissimi euiusque moee audiebam, Quando dabitur hostis, quando acies Veniunt, e latebris suis

extrusi. et ea virtusque in aperto, Omniaque prona .ictoribuo, atque eadem vietis adversa. Nam, ut superasse eantum itineris, silvas evasisse, trans Aleae .seuaria, FuisArum aes eorum is frontem vafugiemrtarea perieriosissima, quae hodie proverrima sunt. Neque enim nobis aut Deorum eadem notitia aut eom-

717쪽

meatumn eadem abundantia: ea manus et arma et in Aia omnia. Quod ad me adtinet, iam pridem mihi a cretum eat, neque exercitus, neque Duria terga etaea esse. Proinde et honesta mors turpi vita potior; eineolumita se decus eodem De Mea sunt nec ἐπι rium fuerit, in ipso terrarum ae natu rae eiecidisse. XXXIV. Si notae gentes atque unota acie eordistitisset, aliarum exercituum exempM Os hortarerinum vestra decora recensete, vestros euisitaterrogate. I sunt, quo roximo anno, unam is nemfurtonoetis adgresaο 4Iamore debellastis is Meroraemmitannorum)'arissimi, ideoque tam viae supera se

eea. Quomsa salva saltusque penetrantibua foretas inumquodque anima eontra ruere, pavida el ἐnertia pso a minis on pelluntur ei aererim Britandi rum tam pridem eriderunt reliquus est naemeraea nasorum et metuentium quos quod tandem taven alia non restiterunt, sed deprehensi sunt novisa area et extremo metu eorpora defixere in his vestissi ἐn quibus pulchram et speetahi emis toriam ederelis. Trans ite eum operitioribus inponite quinqua ea annis magnum diem adprobate Reipublicae mmm- quam exerritui inputari potuisse, aut mora MIM aae aeaussas rebellandi.

XXXV. Et adloquente adhuc Agricola mi ilum

ardor Eminebat, et finem orationis ingena alacritaseonsecuta est, statimque ad arma diseurnum In- istinctos ruenteaque ita disposuit, ut peditum auxilia, quae octo millia erant, mediam aciem firmarent, equutumoria millia ornibus adfunderentur. Iegiones pro vallo stetere, ingens Victoriae decus eum Romanum sanguinem bellanti, et auxilium, si pellerentur. Britannorum 'acies, in speciem simul ac terrorem, oditioribus locis constiterat ita, ut primum meae aequo, eteri per acclive iugum connexi velut insum gerent media campi covinarius et eque strepitu ne

718쪽

discursu complebat. Tum Agricola, superante hostium multitudine, Veritus, ne simul in frontem, simul et latera suorum pugnaretur, diductis ordinibus, quamquam porrectior acies futura erat, et areessen. da plerique legiones admonebant, promptior in spem, et firmus adversis, dimisso equo pedes ante vexilla constitit. XXXu . e primo congressu eminus certabatur. simul eonstantia, simul arte Britanni, ingentibus gladiis et brevibus cetris, missilia , astrorum Vitare, vel excutere, atque ipsi magnam vim telorum superfundere: donec Aoicola tres Batavorum cohortes ac Tungrorum duas cohortatus est, ut rem ad mucrones ac manus adducerent quod et ipsis, vetustate militiae, exercitatum, et hostibus inhabile, parva scuta et enormes gladios gerentibus nam Britannorum gladii sine mucrone complexum armorum, et in aperto Pugnam non tolerabant. Igitur, ut Batavi miscere ictus, ferire umbonibus, ora foedare, et stratis qui in aequo obstiterant, erigere in colles aciem coepero, ceterae cohortes, nemulation et inpetu commistae, proximos quosque medere ac plerique semineces, aut integri festinatione victoriae, relinquebantur. Interim equitum turmae digere, covinarii peditum se proelio miscuere et, quamquam recentem terrorem intulerant, densis tamen hostium agminibus et inaequalibus locis haerebant rminimeque equestris ea pugnae facies erat, cum a gre diu stantiis, simul equorum corporibus inpellerentur, ac saepe agi currus, exterriti sine rectoribus equi, ut quemque formido tulerat, transversos, aut obvios incursabant.

XXXVII. Et Britanni, qui adhuc pugnae expentes summa collium insederant, et paucitatem nonrorum ac ii spernebant, degredi paullatim, et errcun ire terga vincentium coeperant ni id ipsum veritua

719쪽

Agricola, quatuor equitum Has ad subit he ii retentas, venientibus opposuisset, quantoque ferocius accurrerant, tanto acrius pulsos in fusam disieci aet. Ita consilium Britannorum in ipsos versum:

transvectaeque praecepto Ducis a fronte pugnant,um Hae aversam hostium aciem invasere. Tum vero patentibus locis grande et atrox spectaculum sequi, vulnerare, capere atque eosdem, oblatis aliis, trucidare. Iam hostium, prout cuique inget auni erat, catervae armatorum Paucioribus terga praestare, quidam inermes ultro ruere, ac se morti offerre. Passim arma et corpora et lacer artus et cruenta humus et aliquando etiam victis ira virtusque postquam silvis adpropinquarunt, conlecti, Primoasequentium, incautos et locorum ignaros, circumveniebant. Ruod ni frequens ubique Agricolae Midas et expeditas cohortes indaginis ni odo, et, sicuti M. etiora erant, partem equitum, dimissis equis, simul rariores tuas equitem persultare iussisset, neceptum aliquod vulnus per nimiam fiduciam foret. Θterum, At compositos simis ordinibus sequi rursus videro, in fugam versi, non agminibus, ut Priva, neeatius Hium Tespectanteis, rari et Itabundi invicem, Ionginqua atque avia petiere finis sequendi nox et satietas fuit caesa hostium ad decem millia nostro. rum trecenti sexaginta cecidere in quis Aulos Atii. eus, Praefectus cohortis, iuvenili ardore et ferocia equi hostibus inlatus. XXXVIII. Et nox quidem gaudio praedaque lae ea victoribus Britanni palantes, mixtoque viroruuinulierumque Ioratu, trahere Vulneratos, vocari integros, deserere domos ac per iram ultro iriCende, re eligero Isiebras et atatim relinquerer miscera invicem consilia aliqua, dein separare: auquando frangi adspectu pignorum suorum, Repius eonestari satisque eonat a saevisse quosdam in Coniuges

720쪽

ae liberos, tamquam misererentur. Proximus di faciem victoriae latius aperuit vastum ubique sile tium, sήcreti calles, fumantia Procul tecta, nemo exinploratoribus obvius. quibus in omnem partem di. missis, ubi incerta fugae Vestigia, neque usquam eonglobari hostes compertum, et exacta iam aentate spargi bellum nequibat in sines Horestorum exemeitum doducit. Ibi acceptis obsidibus, Praefecto

classis eircumvehi Britanniam praecepit. datae ad id vires, et praecesserat terror. ipse peditem atque equites lento itinere, quo novarum gentium animi ipsa transitus mora terrerentur, in hibernis Iocavit. Et simul classis secunda tempestate ac fama Trutulensem portum tenuit, unde Proximo latere Britanniae lecto omni redierat. XXXIX. Hunc reruni cursum, quamquam nulla verborum iactantia epistolis Agricolae auctum, ut Domitianus erat, fronte laetus, pectore anxius, Excepit, Inerat conscientia, derisui fuisse nuper salsum e Germania triumphum, emptis per commercia, qu0rum habitus et crines in captivorum speciem formarentur at nunc Verani magnamque Victoriam, tot

millibus hostium caesis, ingenti fama celebrari. Id sibi maxime formidolosum, privati hominis nomen supra Principis adtolli frustra studia fori et civilium

artium decus in silentium acta, si militarem gloriam aIius occuparet et cetera utcumque facilius dissimulari Ducis boni Imperatoriam virtutem esse. ali-hus curis exercitus, quodque saevae cogitationis indicium erat, secreto suo satiatus, optimum in prae-nentia statuit, reponere odium, donec inpetus famae ut favor exerci*s Ianguesceret. nam etiam tum Agri- oIa Britanniam obtinebat.

I L. Igitur triumphalia ornamenta et inlustriatatuae honorem et quidquidpr triumpho datur, ubo Erhorum honbre cumulata, decerni in Senatu I TACITva II. T