Marci Velseri Rerum Boicarum libri quinque. Historiam a gentis origine, ad Carolum M. complexi

111쪽

seripserat, det omnia auxilia collocaret,ac totum molem lioni inibus compleret, sarcinas in unum locum conferri, det eum ab his qui in superiore acie constiterant, muniri iussit. Helvetis cum omnibus suis carris sequuti, impedimenta in unum locum contulerunt, ipsi confortissima acie, reiecto Romano equitatu, phalange facta, sub primam Caesarianam aciem successerunt. Caesar primum suo, deinde omnium equi se conspectu remotis, ut aequato periculo spem fugae tolleret, cohortatus suos, proelium commisit. Romani e loco superiore missis pilis, subeuntem hostium phalangem perfregerunt, ea disiecta, gladijs districtis in eos impetum fecerunt. Helueths magno ad pugnam erat impedimento reloci iniquitas, & quod pluribus eorum scutis uno ictu pilorum transfixis & colligatis, cum ferrum se inflexisset, neque euellere, neque sinistra impedita

satis commode pugnare poterant, ut multi diu i ctato brachio, praeoptarent scutum manu emittere,d nudo corpore pugnare: tandem vulneribus fessi,& pedem referre, & quod mons suberat circiter mille passuum, eo se recipere coeperunt. Capto monte,& succedentibu s Romanis, Boij & Tulingi, qui hominum millibus circiter quindecim agmen Helveticum claudebant, & nouissimis praesidio erant, ex itinere Romanos latere aperto aggressi, circumuenerunt: id conspicati Heluet , qui in montem se receperant, creetis animis rursus instare, & proelium redin-

112쪽

redintegrare coeperunt. Romani conuersa signabia partito intulerunt, prima ac secunda acies ut Helu thsiam victis ac summotis resisteret, tertia ut venientes Boios atque Tulingos exciperet. Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum est: cum Romanorum impetus diutius Iustineri non posset, Hel ue-th se ut coeperant in montem receperunt, Boij mTulingi ad impedimenta de carros tuos se contulerunt. Illud praecipuum virtutis atque fortitudinis argumentum in Helueths ceteris, foederatis gentibus filii, quod toto proelio, cum ab hora diei septima advesperam pugnatum esset, quenquam eorum auersum videre nemo potuit. Ad multam noctem, etiam ad impedimenta pugnatum est, propterea quod pro vallo carros obiecerant, &e loco superiore in Romanos venientes tela conbciebant, & nonnulli inter carros rotasq; magaras ac tragulas subb ciebant, Romanosq; vulnerabant. Diu cum esset pugnatum, Romani impedimentis castriss tandem potiti sunt. Et quamquam magna caedes extitit, ex eo tamen proelio circiter millia hominum centum triginta superfuerunt, eas tota nocte continenterierunt, nullam partem noctis itinere intermisso, in fines Lingonum die quarto peruenerunt, cum Romani or propter vulnera militum, & propter sepulturam occilbrum triduum morati, eos sequi non potuissent. Caesar ad Lingones litteras nuntios b. misit, ne eos frumento, neue alia re iuuarent,si tu

. uissent,

113쪽

uissent, se eodem loco illos quo Helvetios habitis.

rum. Ipse triduo intermisso, cum omnibus cophaeos sequi coepit. Helveth omnium rerum inopia ad ducti, legatos de deditione ad cum miserunt. Caesar praeter pagum Vrbigenum, hominum circiter sex millia, qui noctu cffugere tentaverant, reliquos omnes, obs idibus armis perfugis traditis, in deditio nem accepit. Helvetios, Tulingos, Latobrigos, sociorum ea populorum nomina, in fines suos unde e rant profecti reuerti, oppida vicosq; quos incenderant restituere iussit, ne in eam regionem, si vacare contingeret, Germani traiecto Rheno transirent, &sinitimi Romanorum prouinciae Allobrogibusq;

essent.

Vnis Boijs eximium ab hoste testimonium obtigit: quod egregia erant fama,& proximo bello virtute cogniti, in finibus petentium Aeduorum collocati, Gergobinam & Boiam urbes habuere, Aedui datis agris in parem iuris libertatisq; conditionem

atque ipsi erant receperunt. Erant olim totius Galliae factiones duar,harum alterius principatum tenembant Aedui, alterius Aruerni atque Sequani. Aeduos fratres consanguineosq; Romani saepenumero Upellauerant, soliti quippe has blanditias, seruitio saue parando sive velando, nuperae gentium patientiae praetexere. Cum de potentatu utrimque multos nos magnopere contenderetur, factum uti ab Arauernii Sequanis, Germani mercede accerserenturi Cum

114쪽

Cum his Aedui semel atque iterum armis congressi,

magnam calamitatem pulsi acceperant, omnem Se natu omnem e Juitatum amis crant. Quibus proelijs calamitatibusq; fracti, in Sequanorum,&proinde Germanorum ditionem coacti fuerant concede- re. Sequanos mox satias Germanorum coepit, quod

Ariovisti Regis, nihilo in se aequiora mitioraq;, quam in hostes ipsos Aeduos imperia experirentur. Alienatos animos amborum populorum defectio sequuta est, Caesaris maxime auctoritate & pollicitationibus confirmata. Aedui quod se ingenti bello illigassent, occasionem rati, foederis qua diximus specie, Boiorum sibi praesidium adiunxerunt. Atque id deinde memorabile, cum Aeduorum nomen dii dum interciderit, hospitum adhuc Boiorum, illustre usque adeo superesseias locis siquidem Gallicarum rerum scriptores Borbonios inde haberi fere consentiun t ) ut Regium totius Galliae decus in Boicis, siue quod is iidem esse rentur, Borbonbs regulis

hodies resideat. Boios praeterea in extrema Aquitania reperio, ad Garumnam flumen sitos, quos poeta Cnristianus antiquus Paullinus, piceos cognominat, ob vim nimirum picis quam excoquunt; vestigium periti regionis, homines eruditi, 'inet &se restare assirmant. Sed qua casuum varietate eo pe uenerint, mihi constare non potest, nam ut is o Helvetico bello, nec vero simile est, nec propemodum

fieri potuit ; tantum suspicari habeo, cum P. Crassus N Caesa-

115쪽

vincisseat. in Auson. lib. h. c. I

Caec lib. I. de

Caesaris Legatus, tertio post victos Helvetios anno, omnes prope Aquitaniae populos ad deditionem A coegerit, eo bello Boicos um auxiliis usum, praesidia collocasse, quae sequutis temporibus in gentem excreuerint. Boiates etiam in Nouem populana populus, aut cum Boijs idem hi erit, aut originis saltem

eiusdem, unde Batonae nomen manasse credunt,

quasi dolonam dicas, quod per me quidem in ambiguo, fides coniecturae apud auctores erit. Quadriennio interiecto, pleraeque Galliarum

gentes, Pop. Rona. imperium conatae excutere, de

fecere, bello Vercingentorigem Arvernum legere ducem. Is Gergobinam Boiorum oppidum in Aeduorum finibus, sub hyemis sere exitum oppugnare instituit. Quae res Caesari magnam dissicultatem ad consilium capiendum afferebat, si reliquam partem hyemis legiones in hybernis contineret, ne Boias expugnatis, cuncta Gallia descerer, quod nullum in eo amicis praesidium videretur esse postlim, sin maturius ex hybernis educeret, ne ab re frumentaria, dissicili subuectione, laboraret. Praestare visum omnes dissicultates perpeti, quam tanta coni melia accepta, omnium suorum voluntates alien re. Itaque cohortatus Aeduos de supportando commeatu, praemittit ad Boios, qui de suo aduentu doceant, hortenturq, ut in fide maneant, atque hostium imperim magno animo sul ineant, ipse cum

sexercitu subsequitur. Aduentus Gergobinae seluti suiu

116쪽

fuit, nam ubi Vercingetorix Caesarem adesse cogno 'uit, oppugnatione dimissa obuiam profectus est. Ab altera Boiorum urbe Boia ( nisi certe Caesariani commentarij, ex quibus ista haurimus, in hoc nomine corrupti, quod non nemo suspicatur) vici a que aedificia quoquoversus, quousque Romani pabulandi caussa adire posse videbantur, Vercingetorigis hortatu sunt incensa. Romani Boiorum deinceps opera aliquamdiu fideli usi sunt, eo tenuiori tamen, quod cum frumentarijs subuectionibus praecipue indigerent, Boii noua illis regionibus, i-

deos infirma gens, tractandis armis promptior, quam colendo agro aptior, nondum facultatibus uterentur quae, tanto praesertim exercitui, alendo su sicerent. Verum maximis Galliarum sequutis

motibus, factum ut Boij tandem plurium auctori tati ccdcrent, ses ijs aditingerent, qui patrium libertatis decus, atque vetus ham bellicae fortitudinis

laudem, speciosa rebus nouis nomina praetexentes, Pop. Rom. imperium armis ibant imminutum. Contulere ei rei Boij una cum Rauracis, nam utrorumque ratio simul habita, hominum triginta millia, ceterae quae coniurauerant gentes, ad portionem

quaeque virium. Sed bello non diutissime tracto, Vercingetorigis deditione Gallis manifesta iterum seruitutis confessio expressa est.

M. Crasta interea temporis, cum magna exerci-

tus parte in Asia a Parthis deleto, graue vulnus Pop.

117쪽

Rom. accepit. Vbi hi tum est quod narrant, profi-

Plut Crasso.Ap. ciscenti ad expeditionem Crasso,&Deiotartim To-eon. Iar --d prope sene stute nouam urbem conderet cavillanti, o Rex, duodecima demum hora aedificare incipis i salse a Deiotaro relatum este, Nec tu quidem, quantum video Imper tor, valde matutinus contra Parthos proficisceris, erat enim natus Crassus haec loquens annos supra sex-- aginta,& plus aliquanto vultu prae se ferebar, neque irritum omen cecidit, siue Deiotarus belli exitum, auspicia sequutus coniecit, mire enim eam disciplicie . .&x, de nam coluit, ita ut nihil unquam nisi auspicato gesse-Le. . IIt, perlaepe etiam reuerteric ex itinere,cum iam progressus esset multorum dierum viam, semel aquilae volatu admonitus, se ab eius tecti usu abstinuerit, quod nocte insequenti ruina solo aequatum est, siue verosimilius, quando auspicia vanitatis manifesta, . Parthorum hinc vim, inde Crassi imperitiam & temeritatem aestimasse. Anno a Caesaris de Vercingetorige victoria, post Crassi cladem biennio, Cicero Proconsul in Cilicia am cum imperio venit, rebusq; prospere gestis, Imperator appellatus est . ibi Deiotarum in castristi ouit, cuius beneuolentiam& fidem erga Romanos Laxo'qm singularem, tum praestantem magnitudinem & animi &consilii, ornatissimis verbis saepe commenda et s.' in 'uit, tantis fecit, ut Cicerone, apud eum, suum se

tris, filium seponeret, credo quod Deiotarus litte

rarum

118쪽

ditum, Diophanem, Magonis Carthaginientis libros duodetriginta de re rustica, ad sex redactos, ei misisse. Adduxit autem cohortes quadringentarias, ut apud Ciceronem lego triginta, ut legendum cie.lib. c. ad existimo viginti, equites quadringentos, etsi is quoque numerus variat; atque eae mini legiones videmtur fuisse duae, quas ex commentario Delli Alexandrini cognoscimus, habuisse Deiotarum ex generei ciuium suorum, disciplina atque armatura Romana complures annos constitutas, cum id ipsum Cicero visoraxus significet. Daior Astus filius, cui Artabasdis pacha erat, tum Rex a Senatu appellatu est,

arre vome quantumuis matre ancilla editus. STRATONICA Pluti de r.

enim patri uxor inquae cum matrimonium suo vitio sterile animaduerteret, marito liberos ex quacunque muliere tollere persitast, conciliata etiam elegantis formae ancilla Electra nomine,cui us filios,

summa charitate complexa, pro suis educauit. an M. anma Sequutociuili inter C. Caesarem&Cn. Pompeiubello, Deiotarus, Pompeij legatis atque litteris euo- Cic. pro Driot. catus, cum Senatus consentientis auctoritate arma sumpta audiret, auspicia eum pr, terea impellerent, Cie. t.&x de auxilio sexcentos equites adduxit, octingentos sev c. ': debet. ner TARCvNDAR Ius C As Top,& Doni laus dedere, Gallograeci ambo. Donilaus una veni t, Castor Caes appellat, Cissio fixis filium ex Deiotari filia genitum misit. saoeondarium. Deiotarus, quamquam exacta iam aetate viribus de-

119쪽

fectus, ut quem a pluribus in equum sublatum,

quod in eo haerere posset mirarentur, Pharsalico ta- oc HR men proelio interfuit, & rebus perditis Pompeium profugientem proxime assequutus, ab eo in navim Plut. Pomp. cum palacis receptus cst. Inde vero in regnum suum abiens, spem infinitam persequi noluit, sed fortunae obsequutus, Caedari se applicauit, eum qi bello Ale- Commenti hel. xandrino deinde iuuit. Cn. etiam Domitium Caluinum, cui Caesar Asiam finitimasq; prouincias administrandas tradiderat, cum exercitu tectis decophs sustentavit. Huic de Pharnace Mithridatis filio questus, qui captato tempore ciuilium armorum, plerasque paternas ditiones in potestatem reduxerat, orauit Uc Armeniam minorem,regnum suum, neue Cappadociam regnum AriobarZanis,eum

possidere vastares; pateretur, quo malo nisi liberaretur, imperata sibi facere, pecuniamq; promistam Caesari sc non possc persoluere. Motus Domitius, tum praesenti damno, tum quod turpe Pop. Rom. 5: Caesari victori sibiq; infame esse statueret, regna

sociorum atque amicorum ab externo occupari,

Pharnacem primo per legationes aggreditur, quibuscum parum proficit, manifes um hostem diutius dissimulandum non existimat, ducto igitur aduersus eum exercitu, de commisso ad Nicopolim Armeniae minoris oppidum proelio, male omnino a ceptus est, altera quippe ex legionibus quas proprias duas habuit, paene tota amissa,&Deiotarianis etiam

120쪽

totidem magnam partem interfectis. Pharnaces se cundo successu elatus, occupato protinus Ponto, omnia saeuitiae exempla in ciues Romanos edidit. Caesar ordinata Aegypto, huius rei duram suscipiendam ratus, cum propius Pontum finess Gallograeciae accellisset, Deiotarum, depositis Regijs insigni, bus, non tantum priuato vestitu, sed etiam reorum habitu, supplicem obuiam habuit, orantem, adeo offensio prae meritis, in metum quam spem validius inclinabat, ut sibi ignosceret, quod in ea parte post 'tus terrarum, quae nulla praesidia Caesaris habuisset, exercitibus imperiisq; in Cn. Pompeij castris fuisset, nequc enim se iudicem esse debuisse controuersiarum Pop. Rom sed parere praesentibus imperijs Contra Saesar, cum plurima sua commemorasset officia, cum s defensionem eius nullam posse excusationem impruden tiae recipere coarguisset, se tamen concedere dixit id factum superioribus suis beneficus, veteri hospitio atque amicitiae, dignitati aetati s

hominis, precibus eorum qui frequentes concurrem rant, hospites atque amici Deiotari, ad deprecandum, inter quos M. Brutus ornatissime & copiosis cie deel,t otii. sine egit, Regios vestitu ei restituto, legionem quam disciplina Romana instructa habebar, ex du- re lao, aous paullo ante commemoratis reliquam, equitatum somnem ad bellum gerendum adducere ius. st, de controuersijs Tetrarcharum, qui maximam Gallograeciae partem a Deiotaro, praeter leges mo