Cornelii Taciti opera minora

51쪽

AGRICOLA

Sequens annus graVi Vulnere animum domumque eius Tadflixit. nam Classis Othoniana liCenter vaga dum Intimi- alium Liguriae pars est) hostiliter populatur, matrem AgriCO-lae in praediis suis interfecit, praediaque ipsa et magnam 3 patrimonii partem diripuit, quae Causa Caedis fuerat. igitur 3 ad sollemnia pietatis profectus Agricola, nuntio adfectati a

Vespasiano imperii deprehensus ac Statim in partis transgressus est. initia principatus aC Statum urbis MUCinnuS regebat, iuvene admodum Domitiano et eX paterna fortuna 1 o tantum licentiam usurpante. is missum ad dileCtus agendoS 5 Agricolam integreque ac Strenue versatum ViCesimae legioni tarde ad SaCramentum tranSgreSSae PraepoSuit, Ubi deCOSSOrseditiose agere narrabatur : quippe legatiS QUO Ue COnSulari bus nimia ac formidolosa erat, neC legatuS praetori US ad 15 Cohibendum potens, inCertum Suo an militum ingenio. ita 6 SUCCeSSOr Simul et ultor eleCtus rarissima moderatione maluit videri invenisse bonos quam 1 CiSSO. Praeerat tunc Britanniae Vettius Bolanus, placidius quam 8 feroci provincia dignum est. temperavit AgriCola Vim Suamao ardoremque CompeSCUit, ne inCreSCeret, PerituS ObSequi eruditusque utilia honestis miscere. brevi deinde Britannia a Consularem Petilium Cerialem accepit. habuerunt virtutes Spatium eXemplorum, Sed primo Cerialis labores modo et disCrimina, moX et gloriam Communicabat: Saepe parti CXer-a5 Citus in experimentum, aliquando maioribus Copiis CX OVentu PraefeCit. neC Agricola umquam in Suam famam gestis 3 exsultavit; ad auCtorem a C ducem ut minister fortunam referebat. ita virtute in Obsequendo, VereCundia in Praedi- Cando eXtra invidiam neC OXtra gloriam erat.

3o Revertentem ab legatione legionis divus Vespasianus inter se

52쪽

CORNELII TACITI

patricios adscivit; ac deinde proVinciae Aquitaniae praeposuit, splendidae inprimis dignitatis administratione ac spe

a Consulatus, Cui destinarat. Credunt plerique militaribus ingeniis subtilitatem deesse, quia Castrensis iurisdiCtio secura et obtusior ac plura manu agens Calliditatem fori non exer- 53 Ceat. Agricola naturali prudentia, quamviS inter togatos, facile iusteque agebat. iam vero tempora Curarum remiSSiO- numque divisa : ubi ConventuS aC iudicia POSCerent, graViSintentuS SOVerus, et saepius miseri Cors : ubi osticio satis factum, nulla ultra poteStatiS Persona; tristitiam et adrogan- 1 od tiam et avaritiam exuerat. nec illi, quod eSt rariSSimum, aut facilitas auctoritatem aut severitas amorem deminuit. integritatem atque abstinentiam in tanto viro referre iniuria 5 Virtuti; in fuerit. ne famam quidem, Cui saepe etiam boni indulgent, ostentanda Virtute aut per artem quaesi Vit: proCul i5 ab aemulatione adversus Collegas, PrOCul a Contentione ad-VCISUS I rOCUratoreS, et VinCere inglorium et alteri sordidum 6 arbitrabatur. minus triennium in ea legatione detentus ac Statim ad Spem Consulatus revocatus est, Comitante Opinione

Britanniam ei provinciam dari, nullis in hoc Suis sermoni- 2o 7 bus, Sed quia par videbatur. haud semper errat fama aliquando et elegit. Consul egregiae tum spei filiam iuveni mihi despondit ac post Consulatum Collocavit, et statim Britanniae praepoSitus est, adieCto pontifiCatus Sacerdotio. Io Britanniae situm populosque multiS SCriptoribUS memo- 25 ratos non in Comparationem Curae ingeniiVe referam, Sed quia tum primum perdomita eSt : ita quae priores nondum a Comperta eloquentia pei Coluere, rerum fide tradentur. Britannia, insularum quas Romana notitia CompleCtitur maXima, Spatio aC Caelo in orientem Germaniae, in OCCidentem Ao

avaritiam SPH. Heraei S : tristitiam . . . CXuerat IVατ 12 deminuit

53쪽

AGRICOLA

Hispaniae obtenditur, Gallis in meridiem etiam inspicitur;

septentrionalia eius, nulliS Contra terriS, VaSto atque aperto mari pulsantur. formam totius Britanniae LiVius veterum, 3 Fabius Rusticus recentium eloquentissimi auctores Oblongae 3 scutulae vel bipenni adsimulavere. et est ea facies Citra Caledoniam, unde et in universum fama; sed tranSgreSSiSinmenSum et enorme spatium Procurrentium eXtremo iam litore terrarum Velut in Cuneum tenuatur. hanC Oram noViS- 5

Sinai maris tune primum Romana Classis Circumvecta insulam Io esse Britanniam adfirmavit, ac simul incognitas ad id tempus inSulaS, quaS OrCadaS vocant, invenit domuitque. dispecta 6 est et Thyle, quia hactenus iussum : et hiems adpetebat. Sed mare pigrum et grave remigantibus perhibent ne Ventis quidem perinde attolli, Credo quod rarioreS terrae monteSQUO, 15 CRUSR aC materia tempeStatum, et profunda moles Continui maris tardius impellitur. naturam Oceani atque aeStuS 7 neque quaerere huiuS operis est, ac multi rettulere : unum addiderim, nusquam latius dominari mare, multum fluminum huc atque illuc ferre, nec litore tenus adcreSCere RUt TCSOrao beri, Sed influere penitus atque ambire, et iugis etiam ac montibus inseri velut in suo. Ceterum Britanniam qui mortales initio Coluerint, in- II

digenae an adVecti, ut inter barbaroS Parum ComPerthim. habitus Corporum varii atque eX eo argUmenta. nam Ue ais rutilae Caledoniam habitantium Comae, magni artUS GermaniCam originem adseverant; Silurum Colorati vultus, torti plerumque Crines et posita contra Hispania HiberoS Veteres traieCiSSe easque sedes occupasse fidem faciunt; proximi Gallis et similes sunt, seu durante originiS Vi, SCU PIOCUr-

Ι perinde Grositis: proinde I 8 dominari ΓΠλ: damnari ΓΔ G5 Calydoniam ΓΤ: Caledoma Δ GI Hispania Muretus :hispaniam codd. hiberas Γ': Iberas Δ as Vi Rhen. : uSu codd.

54쪽

CORNELII TACITI

rentibus in diversa terris positio caeli corporibus habitum

3 dedit. in universum tamen aestimanti Gallos vicinam in- Sulam OCCupasse Credibile eSt. eorum SaCra deprehendas, Superstitionum persuaSioneS; Sermo haud multum diversus,

in deposcendis periculis eadem audacia et, ubi advenere, in 55 detrectandis eadem formido. plus tamen ferociae Britanni Praeferunt, Ut quOS nondum longa pax emollierit. nam Gallos quoque in bellis floruisse accepimuS ; mox Segnitia cum otio intravit, amissa Virtute pariter ac libertate. quod Britannorum olim Victis eVenit: Ceteri manent quales Galli 1ofuerunt.12 In pedite robur; quaedam nationeS et Curru ProeliantUr. honestior auriga, ClienteS Propugnant. Olim regibUS Parebant, nunC per principeS faCtionibus et studiis distrahuntur. et nec aliud adversus validissimas gentis pro nobis utilius 15 quam quod in Commune non ConSulunt. rarus duabus tribusve Civitatibus ad propulsandum Commune PeriCulum 3 ConVentUS : ita Singuli pugnant, uniVerSi VinCuntur. Caelum crebris imbribus ac nebulis foedum; asperitas frigorum abest. dierum Spatia ultra noStri orbis menSuram; nOX ao Clara et extrema Britanniae parte brevis, ut finem atque initium lucis exiguo disCrimine internoSCas. quod si nubes non ossiciant, aspiCi per noctem Solis fulgorem, neC OCCidere et eXSurgere, Sed tranSire adfirmant. SCiliCet extrema et plana terrarum humili umbra non erigunt tenebras, infraque ah 5 Caelum et Sidera nox Cadit. Solum praeter oleam Vitemque et cetera calidioribus terris oriri sueta patiens frugum, fecundum : tarde mitescunt, Cito prOVeniunt; eademque utriUS Ue6 rei CauSa, multuS umor terrarum Caelique. fert Britannia aUrum et argentum et alia metalla, pretium Victoriae. gignit Zo7 et Oceanus margarita, Sed Subfusca aC liventia. quidam

55쪽

AGRICOLA

artem abesse legentibus arbitrantur; nam in rubro mari viva ac spirantia SaXiS aVelli, in Britannia, prout expulsa sint, colligi: ego facilius Crediderim naturam margaritis

deeSSe quam nobis aVaritiam.

s Ipsi Britanni dilectum ac tributa et iniuncta imperii 13

munera impigre obeunt, Si iniuriae absint: has aegre tolerant, iam domiti ut pareant, nondum ut Serviant. igitur a primus omnium Romanorum divus Iulius Cum exercitu Britanniam ingreSSUS, quamquam ProSpera Pugna terruerit1o incolas ac litore potituS Sit, poteSt Videri ostendisse posteris, non tradidisse. mox bella Civilia et in rem publicam versa principum arma, ac longa ObliVio Britanniae etiam in pace: consilium id divus Augustus vocabat, TiberiuS PraeCeptum. agitasse Gaium Caesarem de intranda Britannia satis Constat, 13 ni velox ingenio mobili paenitentiae, et ingentes adversus Germaniam Conatus frustra fuissent. divus Claudius auctor 3 iterati operis, transVeCtis legionibus auxiliisque et adsumpto in partem rerum VespaSiano, quod initium Venturae mox fortunae fuit: domitae genteS, Capti regeS et monStratuSao fatis VespaSinnUS. Consularium primus AuluS Plautius praepoSitus ac sub- I inde Ostorius Scapula, Uterque bello egregiuS : redaCtaque paulatim in formam provinCiae proxima pars Britanniae ;addita insuper Veteranorum Colonia. quaedam CivitateS a 23 Cogidumno regi donatae is ad nOStram USque memoriam fidissimus mansit), Vetere a C iam pridem reCepta populi Romani Consuetudine, ut haberet instrumenta Servitutis et reges. mox Didius Gallus parta a prioribuS Continuit, paucis 3 admodum Castellis in ulteriora promotis, per quae fama auCtiao offCii quaereretur. Didium Veranius excepit, isque intra

Ia etiam' iam Δ 15 ingenii, mobilis Δ 16 auctor iteratim : autoritate auct- Δ) codd. Is domitae genteS Put. : Domitiae gentis codd. ar Plantius codd. Ω5 Cogidunno ΔΩ6 Uetere . . . ut haberet Rhen. : Ut uetere . . . haberet co . 22

56쪽

CORNELII TACITI. annum bestinctus est. Suetonius hinc Paulinus biennio

prosperas res habuit, Subactis nationibus firmatisque praesidiis ; quorum fiducia Μonam insulam ut vires rebellibus ministrantem adgressus terga occasioni patefecit. 15 Namque absentia legati remoto metu Britanni agitare inter se mala Servitutis, Conferre iniurias et interpretando accendere : nihil profici patientia nisi ut graviora tamquam et ex facili tolerantibus imperentur. Singulos sibi olim reges fuisse, nunc binos imponi, e quibus legatuS in Sanguinem, proCurator in bona Saeviret. aeque disCordiam praeposito-

3 nihil iam cupiditati, nihil libidini exceptum. in proelio fortiorem esse qui spoliet : nunC ab ignaViS plerumque et inbellibus eripi domos, abstrahi liberos, iniungi dilectus,

tamquam mori tantum pro patria neSCientibus. quantulum enim transisse militum, si sese Britanni numerent Θ sic Germanias excussisse iugum et flumine, non OCeano de-5 fendi. sibi patriam coniuges parentes, illis aVaritiam et luxuriam Causas belli esse. reCessuros, ut divus Iulius reCeSSisset, modo Virtutem maiorum SUOrum aemUlarentUr. neve proelii unius aut alterius eVentu PaVescerent: pluS6 impetus, maiorem ConStantiam peneS miSerOS OSSe. iam Britannorum etiam deos misereri, qui Romanum ducem absentem, qui relegatum in alia insula exercitum detinerent ; iam ipsos, quod difficillimum fuerit, deliberare. Porro in eius modi Consiliis periculosius esse deprehendi quam

16 His atque talibus in vicem instincti, BoudiCCa generis regii femina duce neque enim sexum in imperiis discernunt)SUmPSere Uni VerSi bellum G aC sparsos per Castella milites

57쪽

AGRICOLA

ConseCtati, eXpugnatiS praesidiis ipsam Coloniam invasere ut sedem servitutis, neC ullum in barbaris saevitiae genus omisit ira et victoria. quod nisi Paulinus Cognito proVinciae amotu propere SubVeniSSet, amiSSa Britannia foret; quam 5 unius proelii fortuna Veteri patientiae restituit, tenentibus arma pleriSque, quOS COIaSCientia defectionis et propius ex legato timor agitabat, ne quamquam egregiUS Cetera adroganter in deditos et ut suae Cuiusque iniuriae ultor durius Consuleret. missus igitur Petronius Turpilianus tamquam aio exorabilior et delictis hostium novus eoque paenitentiae mitior, Compositis prioribus nihil ultra ausus Trebellio Maximo provinciam tradidit. Trebellius segnior et nullis CaStrorum CXPerimentiS, Comitate quadam Curandi proVin- Ciam tenuit. didicere iam barbari quoque ignoscere vitiis 13 blandientibus, et interventus Civilium armorum praebuit iustam Segnitiae eXCusationem: Sed disCordia laboratum, Cum adsuetus expeditionibus miles otio lasciviret. Trebel- stius, fuga ac latebris vitata exerCitus ira indecorus atque humilis, precario mox praefuit, aC Velut paCti, eXerCitUSao licentiam, dux Salutem, et seditio Sine Sanguine Stetit. neC 6 Vettius Bolanus, manentibus adhuc Civilibus bellis, agitavit Britanniam disciplina: eadem inertia erga hostis, similis Petulantia Castrorum, nisi quod innocens Bolanus et nullis delictis invisus caritatem paraverat loco aUCtoritatiS. 23 Sed ubi Cum cetero Orbe Vespasianus et Britanniam II reCiperaVit, magni duces, egregii exerCitus, minuta hostium Spes. et terrorem Statim intulit Petilius Cerialis, Brigantum a CiVitatem, quae numerosissima provinCiae totiuS Perhibetur,

58쪽

CORNELII TACITI

adgressus. multa proelia, et aliquando non incruenta; magnamque Brigantum Partem aut Victoria amplexus est 3 aut bello. et Cerialis quidem alteriuS SuCCessoris Curam famamque obruisset: Sustinuitque molem Iulius Frontinus, Vir magnus, quantum liCebat, Validamque et pugnaCem Silurum gentem armis Subegit, super Virtutem hostium locorum quoque dissicultates eluCtatuS. 18 Hunc Britanniae statum, has bellorum vices media iam aestate transgressus AgriCola inVenit, Cum et milites velut omissa expeditione ad seCuritatem et hostes ad OCCasionem a Verterentur. OrdoviCum Civitas haud multo ante adventum eius alam in sinibus suis agentem prope UniVerSam obtri Verat,3 eoque initio erecta provincia. et quibus bellum volentibus erat, Probare OXemplum aC reCentis legati animum opperiri, Cum AgriCola, quamquam tranSVCCta aeStaS, SParSi per Pro-Vinciam numeri, praesumpta apud militem illius anni quies, tarda et Contraria bellum inChoaturo, et plerisque Custodiri SuspeCta potius Videbatur, ire obviam discrimini statuit;

contractisque legionum vexillis et modiCa auxiliorum manu, quia in aequum degredi OrdoViCes non audebant, ipse ante agmen, quo CeteriS Par animuS Simili periculo esset, erexit

rebellione totius Britanniae Supra memoraVi, redigere in F potestatem animo intendit. Sed ut in subitis Consiliis naves deerant: ratio et Constantia ducis transvexit. depositis omnibus sarcinis lectissimos auxiliarium, quibus nota Vada et patriuS nandi USUS, quo Simul Seque et arma et equOSM Bregantium Γ' Δ 4 que se l. Halm: Sed sustinuit Orelli: tost obruisset lacunam indicat meae I locorumque Δ 8Britannia Δ II uterentur obelo adposito) Γ Go degredi Acidalius : digredi codd. G Νomam Δ a a M. editio Bisontina a6 subitis I. F. GHonovius: dubiis codd. 27 transvexit Put.: tranuex Γ : tranare extra Δ 29 patriuA Fuf.: prius Γ : priuS Δ

59쪽

AGRICOLA

regunt, ita repente inmisit, ut obstupefacti hostes, qui ClaSSem, qui naVis, qui mare exspeCtabant, nihil arduum aut invictum Crediderint sic ad bellum venientibus. ita 6 petita paCe ae dedita insula Clarus ac magnus haberi Agri-ε Cola, quippe Cui ingredienti provinciam, quod tempus alii

per ostentationem et ossiciorum ambitum transigunt, laboret periculum PlaCuisset. nec Agri Cola proSperitate rerum 7 in Vanitatem usus, expeditionem aut ViCtoriam vocabat viCtos Continuisse; ne laureatis quidem geSta ProSeCUtUS QSt, Sedio ipsa dissimulatione famae famam auxit, aestimantibuS quanta futuri spe tam magna taCUiSSCt. Ceterum animorum proVinCiae prudens, simulque doCtus 19 per aliena experimenta parum profici armis, si iniuriae Sequerentur, CauSaS bellorum Statuit excidere. a Se SutSque a15 ΟrSUS Primum domum Suam CoerCuit, quod plerisque haud minus arduum est quam ProVinCiam regere. nihil per libertos SerVosque publicae rei, non Studiis privatis neC ex Commendatione aut preCibus Centurionem militesVe adscire, sed optimum quemque fidissimum putare. Omnia SCire, non 32o omnia OXSequi. ParViS POCCatiS Veniam, magnis SeVeritatem Commodare; neC Poena Semper, Sed Saepius paenitentia Contentus esse; ossiciis et administrationibus potius non

PeCCatUrOS Praeponere, quam damnare Cum I OCCASSent. frumenti et tributorum exactionem aequalitate munerum

et 3 mollire, CirCumcisis quae in quaestum reperta ipso tributo graViuS tolerabantur. namque per ludibrium adsidere clausis horreis et emere ultro frumenta aC ludere pretio Cogebantur. divortia itinerum et longinquitas regionum indicebatur, ut 5 civitates proximis hibernis in remota et avia deferrent,4 potita Δ 0 nec Δ 13 incuriae Δ 15 primam Γ

18 militesve ascire Mex: milites nescire codd. : centurionum militeSaSCire Pul. G auctionem Γ : auctiones Δη aequalitate Put.: inaequalitate codd. : monerum Γla inaequalitatem onerum Baehrens

a I in margine obelum habet Γ 28 devortia Lips.

60쪽

CORNELII TACITI

donec quod omnibus in promptu erat paucis lucrosum

fieret.

2Ο Haec primo statim anno Comprimendo egregiam famam paci Circumdedit, quae vel inCuria Vel intolerantia prioruma haud minus quam bellum timebatur. Sed ubi aestas ad- 3Venit, ContraCto eXercitu multuS in agmine, laudare modestiam, disiectos Coercere; lOCa CaStriS iPSe Capere, aeStuaria aC Sit Vas ipse praetemptare; et nihil interim apud hostis quietum pati, quo minuS SubitiS eXCurSibus popularetur; atque ubi satis terruerat, parCendo rurSUS inVitamenta paCiS 1o 3 OStentare. quibuS rebUS multae Civitates, quae in illum diem ex aequo egerant, datis ObSidibuS iram posuere, et praesidiis castellisque CirCumdatae Sunt, tanta ratione Curaque, ut nulla ante Britanniae noVa pars farcter inlacessita

2I Sequens hiems saluberrimis Consiliis absumpta. namque ut homines dispersi ac rudes eoque in bella faciles quieti et otio per VoluptateS adSueSCerent, hortari privatim, adiuvare publice, ut templa fora domOS eXStruerent, laudando Promptos et Castigando segnis : ita honoriS aemulatio Pro neCOS- Ioa Sitate erat. iam Vero prinCipum filios liberalibus artibus erudire, et ingenia Britannorum Studiis Gallorum anteferre, ut qui modo linguam Romanam abnuebant, eloquentiam 3 COnCupiSCerent. inde etiam habitus nostri honor et frequens toga. paulatimque discessum ad delenimenta Vitiorum, a 3 porticus et balnea et Conviviorum elegantiam. idque apud

tatis usque ad Tanaum aestuario nomen est) nationibus. qua formidine territi hostes quamquam ConfliCtatum SaeViS 3o