De Deo Aeschyleo

141쪽

I 27 pertineat, tamen Dareus hic loquitur, quasi ad sanam mentem redire in ipsius erκis, quamvis θεοβλαβουντος, potestate esset positum. Eadem motio. quam habet θεοβλώβεια. inest cim voce, quae AEST ατη ubi icit. τη, ad hominis mentem refertur et a deo proficiscitur ut Mam. 26-I 27

Βλαβη enim idem significat quod τη scit damnum), ergo θεοβλαβεια idem significat quod ατα θεοθεν. Sed etiam disertius divinus impulsus significatur, ubi de

divina fraude Sermo est. Vir θεοβλαβη enim sana mente privatus est, quo fit, ut bonas et malas actiones non amplius discernere possit. Per fraudem autem deus emcit, ut homo aliquam actionem bonam et utilem esse putet et hanc ob rem perficiat, quamvis sit mala et impia I . Et talem divinam raudem nemo potest effugere, Ara. Os-IΟ6:

δολομητιν δ' ἀπώταν θεob τίς ἀνηρ θνατο ἀλtsξει; Sed ut Aeschylus θεοβλαβεία culpam ad hominem resert vide supra atque ita iustitiam i. e. sanctitatem divinam

I Ipso mendacio deum interdum uti legitur fragm. od. aucti):

142쪽

Putat igitur Aeschylus, si deus alicuius mentem puniendi causa occaecaverit, hoc iustitiae divinae non obtrectare. Dico puniendi causa, nam πατη δικαία valet idem atque ἀπατη δίκην εισπραττομένη, et deum homines puniendi causa ad malas actiones adigere legitur etiam Suppl.

na ς τερορρεπής, νέμων εικοτως αδικα με κακοῖς, σι α 'ἐννύμοις. I)Ρlatne talem iustitiam reprehendit, nam hae res monet eum illius sententiae, quam vulgo, quamui non SemPer optimo iure, esuitis tribuerunt a), et p. 6 dicit disertis verbis 3 occaecationem non esse rectam viam iustitiae ex e cendae, quod causa fiat plurium scelerum. Quam tamen recte sic iudicet, equidem non video. Si enim credimus deum Sse summa potentia praeditum, qui omnes res humanas aegat gubernetque aut saltem hoc facere possit, 1 Sic etiam intellego illud Niobae fragm. apud auch 56ὶ:

θεὸς μνὸν αἰτίαν φυει βροτο , ταν κακῶσαι δωμα παμπηδ' θέλη. Deus igitur sacit, ut aliquis sibi culpam contrahat, si eum malis obruere vult. Sed quando vult deus aliquem malis obruere Vestne hoc temere sine iusta inliqua causa inime. Eiusdem aragoediae etiam hi versus sunt

143쪽

videmusque nihilominus homines multa nefarie facta sibi admittere, res ex latneri mente ita intellegenda erit, ut omnia haec impie facta nihil ad divinam gubernatione nipertineant. Sed qui emciatur, amabo, hoc modo iustitiam divinam magis integram evadere, quam Si Deu homineS, etiam ubi impie aliquid peragant, regere putemuS Deus enim omne peccatum Prohibere poterat, quod Si faceret, iustitia divina omnino non OPUS SSet. Ἀλώσrobo denique sive daemon ultor, qui pristinis alicuius domus sceleribus eam vim incutit, ut posteri ea novisSCeleribus accumulent ), homines ad improba facta impellere dicitur Amam. 1462-Ι466:

t Ioes igitur deres idem est quod meus de Ses ipse praedicat Exod. XX, Ego sum Dominus meus duus sortis, Zelotes, visitans iniquitatem patrum in illos, in tertiam et quartam generationem eorum, qui oderunt me, et faciens misericordiam in milia his, qui diligunt me et custodiunt praecepta mea Plura des Ἀλάστορος significatione vide apud aegelsbach Dereligionibus Orestiam ineschyli continentibus Erlangae 843, a P. 9 Sque ad finem.

144쪽

vim tamen ad eos reserendam esse apparet ex iis, quae dicit Cassandra, illa vates Apollinis i. e. Iovis), Agamemnonem e consilio deorum intersectum esse Mam. I 24I-I2443:

Sed in hac quoque re chorus urget Clytaemestrae Culpam, nam ei respondet v. I 467-Ι47O:

πτοορ δε οι τ ῶν λὰ 3τωρ. Atque omni ratione Careret, quod Orestes patrem ulcisci

ab Apolline iubebatur, nisi Agamemnonis necati Clytaemestrae ipsi culpa esset attribuenda. Apparet igitur Aeschylum

ubique docere hominibus rationem Suorum actorum reddendam esse et tamen omnia a deo administrari et provideri. Quod quia multis viris doctis absurdum et iustitiae divinae imminere visum est, partim statuerunt Aeschylum sibi ipsi pugnare, lartim hanc Irovidentiam ii vinam ad rationes

vel potius commenta poetiCa referendam esSe enSerunt. 2)

145쪽

Sed quod homines, quae eorum ratio Corrupta Si atque inops, intellegere minime poSSunt, num erit hoc eam ipsam ob cauSam negandum utque absurdum refutandum Num credemus, quia infinitum spatium mente concipere haud POSSumuS, Patium universi finitum esse Aut quia Deum initio carentem Cogitare non poSSumus, idcirco Deum certo quodam tempore natum esse putabimus Z At dicat quispiam Deum non emcere posse, ut figura aliqua eodem puncto temporis Sit circulus et quadratum, itemque Contra omnem rationem et Sanam mentem pugnare, Si homines in omnibus rebus agendis a Deo regerentur et tamen male factorum in eos culpa conferretur. Cui ho tantum reSPondeo, OS,

qui partem divinae mundi gubernationis tollant, ipsum

Deum tollere, neque putandum esse AeSChylum non credere

potuisse, quod tot homines, quot inde a primis temporibus Sacris Libris plenam fidem habuerunt crediderint ). Sed redeamus ad ea, quae poeta ipse de hac re dixit. P. O6-IO locos attulimus, ubi sine Iovis voluntate nihil fieri dicitur. Aeschylum autem Si revera putaSSe, X hoc ipso apparet, quod haud dubitavit, etiam ubi de hominum improbitate sermo esset, ha stare sententia. Cui rei hoc

imprimis ad Rom. IX, II -I8. Il

146쪽

quoque argumento St. Deu Praescivi Clytaemestram neCaturam SSe Agamemnonem, nam Cassandra divinitus afflata hanc necem praedixit. Hoc deus impedire potuit, nec tamen secit, ipse ergo deus an necem voluit, non aliter ac si aliquis, qui alterum undis maris obrui videtur nec tamen ei auxilium seri, licet facile potuisset, ipse illum perire voluit. I Attamen Aeschylus, qui humanam Condicionem recte perspiciebat, sensit homines, si qua in re PeccaviSSent, Culpam, testante male factorum conscientia, agnoSCere suam. Si Clytaemestra, quam domus Ἀλώστωρ ad Agamemnonis necem adduxerat, nocturni SomniiSterrebatur, quam ob rem libamina mittit, quibus mariti mane placet Choeph. 22-42. HOC P tremo VerSuClytaemestra appellatur διου θεο γυνα). Item Orestes, qui Apollinis iussu patrem ultus est, horrificis malae Conscientiae imaginibus propellitur. Itaque Aeschylus procul abfuit, ut deum impuritatis aut iniuriae accusaret et, ubicumque Potuit, Dei sanctitatem et iustitiam celebravit. Hactenus igitur videmus iustitiam divinam apud Aeschylum Salvam SSe, nunc iam in eo St, ut quaeramuS, Sitne deus iustus in bonis et malis inter homines distribuendis, i. e. ProSequaturne cu amore et benevolentia eos, qui parent legibus illis, de quibus supra Sermo erat, uniatque SemPereo Solos, qui a leges neglegunt Postulat enim iustitia, homines ut merCedem Suorum quiSque operum CC ipiant. Sic Aeschylum quoque censuisse multi e loci Cernitur, in qua opinione, ut supra iam demonstravimus, hoc tantum vituperandum St, quod homine Aeschyle aliqua accepta iniuria putant sibi Ilicere sua sponte iustitiae divinae existere

Deum igitur bonis propitium esse inde apparet, quod ii, qui deo venerantur, plurimum valere dicuntur Scit 379:

I Vide Mam. 24I-I244 p. I3o), ubi deus hanc necem voluisse dicitur.

147쪽

Item qui sibi temperant Eum. 23

Virorum, qui pie sancteque vivunt, deus domos custodit Suppl. 26-27:ni ς σωτηρ τριτος, Linocrisio ξοσι oo ἀνδρῶῶν, hominibusque iustis sulchra semper est prole Mam.

Cum porro summum bonum positum sit in virtute, ii, qui legibus divinis oboediunt, sic ab eo reguntur, ut tu Ste

agant Suppl. 338 389.

Improbi contra et impii viri iuniuntur, imprimis, qui deos contemnunt 'pl. 698-699:

θεου κτίζων τι βροτέον δίυσει is 37ν. Quam ob rem selli appellatur is, cuius hostis diis quoque odio est Sur . I9-72O:

Ut autem, qui recte agunt, ad plura recte acta adiguntur,

I Cis. etiam illud tulcherrimum canticum chori Eum 54o-55s, CuiuS hoc initium

148쪽

I34 sic impii ad iniusta et improba facta S, L 388-389 quos

versus vide priore pag. et Agam. 728-73O: το δυσσεβε γαρ εργον

μετὰ μεν πλείονα τίκτει, σφετερα δ'ει τα γεννq. I)

ενερθε χθονος,

δελτογρὰ νω δε πὰντ επω nα φρενί. Et Suppl. 22O-22I κακε δικώζει ταμπλακήμαθ', ως λογος, πιυς δελλος εν καμουσιν στατα δίκας. 23 Haec quae 'unt pauca e multis, sussiciant, ut ostendam ui deum viris iustis radiuvandis. improbis puniendis exercere iustitiam. Attamen deus hac quoque in re minus iustus videri possit. Saepe enim malis assicere videtur eos, qui tam gravi sorte minime digni sunt et id quidem aut invidia ductus, si homo aliquis ei praeter modum seli esse videatur, aut puniendi causa, ita ut alius nefarie secerit aliquid alius pro hoc facinore puniatur.

Quod ad divinam invidiam, cuius saepius in Aeschyli fabuli: fit mentio, hae nonnunquam in malam artem explicata fuit, ita scit. ut ei iusti etiam ac pii homines obnoκii essent. Quamquam enim plerique viri docti, qui hac de aes disseruerunt. dei invidiam inpud Aeschylum

I CD. Pers. 733 et haec chilleri verba Piccolominio, in Das eben is de Fluc der Ose That,

149쪽

vulgareni significationem habere negant, ut Schmidi, I)Lubher, et e nostratibus oelistra; 3 aliorum tamen opiniones cum prioribus pugnant, inter quos Zeller, vir doctus in primis, et Buchholg. Zelle enim, quamquam non negat meliorem quoque de dei invidia opinionem apud

Aeschylum occurrere, tamen existimat alteram etiam ab

Aeschylo admissam fuisse, ita ut poeta sibi ipse repugnet. 4)

150쪽

Buchhol autem multo disertius negat Aeschyli de divina invidia opinionem a vulgari discrepare, quippe qui

dicat Aeschylum, hac quoque e parte virum vere Graecum, illi invidiae, vulgari sensu acceptae, addictum fuisse. I)Sed iam ipsi videamus haec res quomodo se habeat. Locus igitur, qui unus omnium de divina invidia apud Aeschylum locorum Clarissimus est, invenitur Agam. 722-732. Ibi legitur: παλαιφατος δ' εν βροτοῖς γέρων λογοήτετυκται, μέγαν τελεσθέντα φωτος ληοντεκνοζυσθαι κηδ' παιδα θνήσκειν,

Hoc loco chorus disertissimis verbis docet, quamquam Sit vetus opinio ex magna selicitate insatiabilem miseriam nasci, se solum a longe aliter sentire. X impietate enim postea

de gotilichen Stra erichte, da Unheli, etches dem Uebermutinus de Fusssolgi, den immer erloschenderi luch de Verbrechens; auch in dem unver-hoisten Ausean des Persischen Heeraugs rhenni e die Ghere Iand, welche die Selbstuberhebun de Grosskonig und seine revel gege die Uellenischen niter bestrast at V esse igitur eundem affert locum, quem Schmidi, sed hic putat eum non poetae mentem exprimere quamquam immerito sic putatii, uterque autem inde illam vulgarem invidiam destillat non minus immerito). I E Buchholet, Die sitiliche weltanschauun de Pindarus und Aeschylus, p. 88: Ei et eiter unlit, in elchem die schyleische Dogmati mitde christlichen in ossenen iderspruch triti, is die Lehre vom eide derGotter po oro es in/ωνὶ, de Aeschylus is cliter Hellene uidigiV. a Quo iure chorus vel Aeschylus voce, quae St εο οφρioa , utatur, hic

minus refert, non enim quaeritur, num Aeschylus solus aliquam habeat opinionem, sed id potius, quam opinionem habeat. Hoc 3 orog Pura tamen non