De Deo Aeschyleo

111쪽

κευθμων καλχωτε τον παλαιγενῆ Κρονον αυτοῖσι συμμαχοισι. Denique Prom. O23-IO28: τοιουδε μοχθου τερμα μή τι προσδοκα, πρὶν δε θεων τις διὰδοχοοῦ των ων πονων

φανῆ θελήση τ' i ἀναχυητον μολεῖν - Αιδην κνεφαι τ' ἀμφὶ παρταρου βώθη a)Quis igitur Nonne videtur de deorum immortalitate

iam actum esse At nusquam de ipsa eorum morte Sermo est. dicuntur tantummodo Ἀιστοι. i. i. oblivioni traditi, aut quod eodem redit, an Tartaro iacere ove esse ituri. Quaerendum rigitur est, utrum his verbis mors significetur necne. Iam statim Concedo mortem hominum hoc modo iterum ac Saeptu significari, e gr. Prom. 234-239: βροτων δ των ταλαιπώρων λογονου ἐσχεν ουδεν', ἀλλ' ἀιστωσα γένο τὼ πὰν 'χρηζεν ἁλλο φιτυσαι νεον. καὶ τοῖσιν Ουδεὶς ντεβαινε πλὴν μου. ἐγω δ' ἐτολμησ' ἐξελυσαμην βροτους το μη διαρραισθέντα ει 'Aιδου ριολεῖν.

I In hoc versu vitium latet, nam una syllaba longior esse debet cis V. ISI et praeterea vix intellegitur. De sententia tamen, quae requiritur, omnes sere consentiunt Ahrens: et δε λέξε rati, Frangius: ον λελέξεται0.et His locis pauci alii addi possint, quos tamen omitto, quia nihil novi afferunt, e gr. Prom. O7 M, O w9, 35 56.

112쪽

Qua cum ae congruit quod Orcus dicitur mortuis im

προπαρ θανούσα δ' δέδας ἀνώσσοι. Quin itiam 'Aιδη metonymice pro ipsa morte dicitur

Sed quis, quaeso, qui non plane Graecae antiquitatis sit eκpers. ignorat etiam Nivos homines inferos visisse Recordetur modo Orpheum, Herculem, lyXem, alios, quOSomne enumerari non opuS St, quibus tantum ipsum regem inferorum. deum liuionem, addo. Sic apud Aeschylum verba Eumenidum indicant Κρονον non mortuum Sse, Sed vinctum tantummodo, cum dicant Eum 63 i):αυτος δ' ἔδησε πατέρα πρεσβtsτην Κρονον. Item Apollinis responsum disertius v. 634-6383:ω παντομισῆ κνωδαλα, στύγη θεῶν, πέδας μἐν λisσειεν, ἐστι τουδ' ακος καὶ καρτα πολλη μηχανη λυτήριος ἀνδρος δ' ἐπειδὰν ἔμ' ἀνασπώση κονις απαξ θανοντοδε υτις ἔστ' αναστασις. His verbis quam manifeste hominem mortuum vivo eo

opposuit Nullam denique dubitationem relinquunt verba Promethei dicentis v I 9-Iosa):ες τε κελαινόν Ταρταρον ἄρδην ριφει δέμας τουριον ἀναγκης στερραῖς διναις πάντως ἐριέ 'o θανατωσει, i. e. Etiamsi duppiter me in Tartarum detorqueat, nequaquam me necabit. diem . So-73 dicit non in satis esse e mori: i δυσπετῶς ν του ἐμους ἄθλους φέροις,

Prometheus igitur ostendit disertis verbis Iovem quidem potestatem habere ipsum in Tartarum deiciendi, nec tamen Disjij sui. IOO Tle

113쪽

morte assicere posse, cum datum eum immortalem esse voluerit. Unus tamen locus nobis accuratius est tractandus, locus

scit de Chirone, quem supra laudavi Prom. O23-IΟ28, vide p. 97). aegelsbach enim putat Chironis apud Aeschylum ta mentionem fieri, quasi quamvis deus immortalis, tamen pro rometheo moriturus esset. Dicit enim Chironem eo ipso, quod romethei poenam in se suscipiat, immortalem statui. En ipsa aegelsbachi verba N. . Theol. P. 2): Aber da ist ede uisam, en das altische Volkim Theater vertrug, clas hei Aesch. rom. Ioa ΙΟ3I)und Fragm. Herm. Ι eines Gottes, des Chiron, Erwah- nun geschali, der, vo einem Gisipset de Heracles un-

i seinem stellueriretende Tod ais in unsterhIlicher ge-dachi. V Et revera Chiron perhibetur immortalis suisse I). Sed ego scire velim, qui aegelsbach Sciat Chironem eo, quod pro rometheo mori velit, immortalem cogitari. Si enim Prometheus, ut apud Apollodorum, mortalis esset, etiam alius mortalis pro eo mori potuisset, in immortalis, ut apud Aeschylum, Prometheus non potuit morte puniri, neque alteri ea poena suscipienda erat, quae a rometheo

I E. gr. Apollodori Biblioth. II, 3, 4 5 -κακετ πιίρων τελευνῆσαι

βουλόμενος, καὶ ι δυνάμενος πείπερ ἀθάναcος ην, ἀντιδους δε σμΠρομηθέα τον ἀντ' αττου γενησομενον ἀθάνατον, υπως ἀπεθανεν Vri II, 3 II, Io: καὶ περαM0θεὶς ἐπὶ την ii πειρον την ἀντικρυ κατετόξευσεν ἐπὶ του καυκάσου o ἐσθίοντα τὼ που Προμηθεως ηπαρ αἰετον, μα'Eχίδνης καὶ Τυφῶνος καὶ τον Προιι θεα λυσε, δεσμον λόμενος ποντῆς ἐλαίας, καὶ παρεσχε τῶ Aa είρωνα θνησκειν ἀθάνατον ονς αντου

θελοντα. '

114쪽

repeti non poterat neque in Aeschyli tragoedia ab eo

repetebatur. 3

Quid igitur Fuitne Chiron apud Aeschylum mortalis

an vero immortallis Equidem puto hic distinguendum esse. Nam quod ad artem Aeschylli, qui rometheum immortalem fecit, non, ut Apollodorus, mortalem, etiam Chiron immortalis suit, deus enim aliquis solus dignus erat, qui pro alio deo puniretur, neque usquam Aeschylus dicit aut rometheum aut Chironem mori debere, sed Hometheus postquam in Tartaro iacuerit, iterum sub divo aquilae rostro lacerahitur, donec Chiron eius oleres in se suscipiat et pro eo in Tartarum ire velit Chironem apud Aeschylum non ut moriturum induci ipse aegelsbach concederet, nam si moriturus videretur eo, quod in Tartarum iturus esset, Chiron aegelsbachio unicus deus esse non poSset, qui moreretur, cum etiam priores dii apud Aeschylum in Tartarum deiecti esse dicantur. Si tamen artem Aeschyli non respiciamus, Sed quaeramuS, quid Aeschylus revera crediderit, neque ego κistimo Aeschylum tales deos, quales Centauri, Credidisse, neque hanc de Aeschylo opinionem alteri imputare audeam. Sive igitur artis sive verae Aeschyli sententiae ratione habita, nusquam Aeschylus videtur deorum immortalitati quidquam

detrectasse. Sed ortasse non multum de hac re philosophatus est, credidit tantum deum vivere et victurum esse per saecula a), vidit autem hominum aetatem aetati suc- Cedere, quae ambae res nullis cogitationum ambagibus emcere debuerunt, ut poeta mortalem hominum vitam dei immortalitati opponeret.

I Aeschylus, credo, Prometheum aut Chironem, aut alium quem deum mortalem immortalitatem habuisse statuit ut apud Apollodorum l. supra l. lΝeque pollodorum in has ineptias abisse sentio, quippe qui tam ridicule illa verba inter se opposuerit ut quisque facile intellegat, quid senserit Cis. :

115쪽

Deus Aeschyleus igitur fuit immortalis. Restat, ut quanti

haec res sit momenti quaeramus. Cum et deus et animus hominis aeterna vita ruatur, deus hac ex parte homini non multo praestat. Sed Iuppiter iani ante natum hominum genus fuit, siquidem aether et terra et Caelum eorum genere antiquiora sunt haec enim omnia in illo fragmento

Heliadum, quod p. 63 laudavi, appellantur ZOL). πιυς igitur sui deus antiquissimus Attamen in Aeschyli tragoediis

niὶς patrem et avum habuisse dicitur 3. Quaerendum igitur est, utrum Aeschylus hoc crediderit necne. Si enim ille pater et avus e poetae mente nunquam XStiterunt, omnino dii Iove non fuerunt antiquiores et Iuppiter quodammodo caeternitate exstitisse videbitur. Haec autem re revera divino numine digna esset, cum talis aeternitas tanto immortalitatem superet, quanto hominem deus Aeternitas enim et αυτουσία ita dei propria sunt, ut his tollendis

ipsum deum tollas. 2)Κlause de hac re dicit Theol. Aesch. p. 63: Sed

unum ovehat Aeschylus errorem ingentem, communem Graecorum omnium, qui philosophorum perscrutationibus, quae poesin perturbabant et Corrumpebant, non totos sese dederant. Ortum putabat Iovem patrem, fidem habebat fabulae antiquae, quae Saturnum a Iove eversum perhibebat' '. Et paulo infra: . Neque cur fidem detractaret huic opinioni, rationem habebat Aeschylus, quia, ut Graeci omneS, Omnia apparere sibi persuaserat in rerum natura. Ibi omnia naScuntur, quidni natus esset etiam Iupiter Μatrem Iovis venerabatur Tellurem, matrem et nutricem omnium, et summa quidem pietate.' Illa mater igitur, quae erat nutriκ omnium, lausenio ipsa nostra terra erat. Itaque miror, quo modo ei illud Heliadum fragmentum inis. ἐστιν . . . γη)interpretandum videretur Et si ei πιυς ex Tellure natus

116쪽

IO2 videbatur, unde tandem pater Saturnus ortus est Ex

Urano scilicet. Sed unde Uranus Non liquet. echlein autem putat Aeschylum Mam. I 36-I38 in ipsius editione V. G78-I8Ο), ubi legitur:

60δἐν λέξαι πριν ων, quodammodo significasse illam de Urano deo sabulam redolere antiquitatem nec multum fidei habere I). Quae de Urano sententia tamen latius patet. Nam illud στις non ad solum ranum spectat, Sed ad omnes, quicumque ante Iovem fuisse dicuntur, etiam ad Saturnum. Et quasi poeta vereretur, ne quis illud στι ad unum ranum, non ad Saturnum quoque referret, in eandem sententiam pergit v. I 39-I6o3:ὼς δ' ἐπειτ' εφυ, τρια- κτῆρος orχεται τυρον.

Quid igitur Quamquam iam apparuit AesChylum nuS- quam de dei morte loqui, immo immortalitas eorum, sive de Saturno cogitamus, sive de rometheo, sive de Chirone, ubique, verbo quidem tenus, Salva evadit, non tamen talis vita, qualem dii tamquam umbrae in Tartaro degunt, deorum immortalitate digna est. Nam quae tandem manet ista immortalitas, si deus aliquis, quamvi VivuS, nullam amplius habet vim, nullo iam munere fungitur, neque homines eius dei iam rationem habent, Cum aeterna illius oblivio eos ceperit μυδἐν λέξαι πρὶν ον Immo talitas sine his rebus, si subtilius quaerimus, tota ad omnium, ad meram fabulam redit. Quodsi Aeschylus deum mortalem Cogitare non potuit, illi autem fabulosi dii, licet immortales fuerint, tamen summam morti imaginem prae-

117쪽

IO3bebant, non dubito amrmare, si minus Aeschyli artem quam veram de numine divino opinionem respiciamus, omnes illos deos, qui Orco conditi sunt, Aeschylo nihil veritatis habuisse, eumque illas de iis Iove antiquioribus fabulas, quibus vulgo fidem habebant, respuisse. Quae opinio congruit cum nostra illius fragmenti interpretatione, nam si πιυς est genitor sive procreator Caeli, aetheriS, terrae, totius denique universi, pater potius Caeli et Telluris dicendus

est quam MPOS. At quamquam Aeschylus omnia, quae Iovis aeternitati obstabant, removisse videtur, hanc aeternitatem nuSquam, quantum sciamus, diserti verbi professus est, neque nobiSin animo est plura ex eius tragoediis elicere, quam revera insunt. Hanc igitur de dei aeternitate quaestionem iam missam faCiamus, ut tandem altero libro Xponamus, quid Aeschylus, Cuius dei naturam mente non CompleXuS St, neque, quae est inops hominum intellegentia, complecti potuit, de eius mundi gubernatione virtutibusque, quantum e mundi gubernatione appareant, crediderit.

118쪽

LIBER ΙΙ. De numinis divini virtutibus, quae in mundi

gubernatione elucent.

In initio ilius libri haud absurdum fuerit quaerere, quid tandem de Aeschyleo cum genere humano Commune sit, et, si deus talem tantamque habeat potestatem, ut ad suum arbitrium totum universum omneSque re humanaS, quin etiam ipsas hominum Cogitatione gubernare PoSSit, num id etiam suo iure faciat Deus enim est totius mundi, i. e. omnium animantium et rerum proCreator aut non St. Si amrmatur, ut homines Christiani faciunt, deus est nostrum omnium dominus et eandem in nos habet potestatem, quam κερααε ὶς in πηλον, I homines vero ita vivere debent, ut sit in Dei optimi maximi honorem. Sin minus, deuS non aliud in homines habet ius nisi potentioris. Unicuique tamen perspicuum erit deum, qui sit procreator, et deum, qui universi gubernationem nescio quo iure sibi arrogaverit, eandem potestatem habere mimine posse. Qui enim, ut eκemplo utar, deus hominum, quos non ipse proCreaverit, sed iam procreatos invenerit, CogitationeS, non modo noSSe,

sed regere, immo iis incutere possit Quod apud Aeschylum multis locis fieri videmus.

119쪽

Ios Quod ad Aeschylum, constat, ut iam Supra apparuit,

eum nusquam disertis verbis deum totius universi procreatorem appellavisSe, sed, Si eius verba Semper ad litteram intellegere vellemus, ante Iovem alios deos regnasse et Iovem humanum genus, quod iam Saturno regnante deSSet, PoSt- quam re saCtu esset, delere voluisse, ut ipse aliud genus

hominum generaret. Quodsi nihilominus deum Aeschyleum Iovem dico non minorem in homines potestatem habere

et Xemere videbimus, quam nos de nostro Deo confitemur, inde essici poterit, quanta sit vis veritatis, Cum Aeschylus, si minus deum fabricatorem a procreatorem omnium, quae XStant, appellare auSu Sit, tamen rebus

ipsis et factis se eum talem habere ostenderit. Cum autem Priu quaerendum erit, quae sit dei potestas, ut deinde videamus, quomodo deus hac potestate ad mundi gubernationem utatur, primum dicam de eius potentia, deinde de eius scientia et sapientia, quarum illam dei potentiam necessario comitari patebit, hae autem, quippe quae appareat in divina mundi gubernatione, non sine reliquis dei virtutibus, quas e illa gubernatione CognoSCimus, recte percipi potest, quam ob rem cum illo de divina sapientia capite alia, in quibus singulis singulae dei virtutes tractabuntur, coniungam. Sic nascitur hic capitum ordo:

Caput Caput ΙCaput III Caput IV

De de Aeschyle potentia.

De dei scientia et sapientia. De dei sanctitate, iustitia, veritate. De dei bonitate. Disjij sui. IOO Tle

120쪽

DE DEI AESCHYLE ΡΟΤΕΝΤΙΑ. Quam 'si habeat potestatem rim omne ranimantium genus, nam hominum, quam bestiarum et herbarum, quin etiam rim res vita carentes, ut uno denique verbo dicam, im totum universum . iam Ip. 24-3 demonStratum St. Cum clamet hic accuratius χε numinis divini potestate agendum Sit, primum pauca addam, quo clarius mat, quam late haec dei potestas exerceatur. Iam vidimus I), quae sit Iovis in homines potestas Quae infinita dei potestas in singulis tragoediis probatur, et Si quidem, ut deus omne re humanas, cum singulorum hominum, tum Populorum administrare dicatur. In Artis enim dicitur in deorum datis fuisse Persas bella gerere, vel, quod eodem redit, eos bellicosos ac sortes esse uv. 93-98):θεοθεν γαρ κατὰ μοῖρ'

εκρατησεν το παλαι

ον, ἐπεσκηφε δ Περσαις

πολέμους πυργοδαικτους διέπειν πιοχαρμας τε κλονους πολεων τ' ἀναστασεις.

Itemque Jovis consilio tribuitur, quod Xerxes tam infeliciter bellum gessit uv. 73O-73 a): AA. φευ, ταχεῖ γ' ηλθε χρησμῶν πραξις, ἐς δ παῖδ' ἐμονδε in ἀπεσκηψεν τελευτην θεσφώτων ἐγω δε που διὰ μακρου χρονο τώδ' ηυχουν ἐκτελευτήσειν θεοχψ.

라틴어 텍스트