De Deo Aeschyleo

121쪽

IDII Septem mala, quibus Eteocles et Polynices affecti sunt, a Iove iis data esse dicuntur ivv. 22-9233:ΙΣ ἔχουσι μοιραν λαχοντες, αν μέλεοι, διοσδοτων χέων Item Agam. πιυς est, sui intret filios in bellum adversus laridem excitavit eoque ipso bello Graecis et Troianis tantas calamitates intulit uv. o 8):ουτω δ' Ἀτρέω παῖδας Ἀρείσσων ἐπ' Ἀλεξώνδρω πέμπει ξένιος Ζεύς, πολυώνορο ἀμφὶ γυναικος πολλὰ παλαίσματα και γυιοβαρῆγονατος κονίαισι ερειδοριένου διακναιομενης τ' εν προτελείοις κώμακο θήσων Λαναοῖσιν Τρωσί θ' ομοίως. στι δ' πη νυνεστι τελειτα δ' ς το πεπρωμένον

Et rursus in chocph. Orestes Jovis iraculo ad patriSultionem instigatur Eum. I 2-6IM:

qui deinde Eum diis poena malaque NonSCientia liberatur Non aliter res se habet in Um, ubi Danaides suam salutem ab Iove petunt vv. o7-3II):

αναξ ἀνώκτων, κακαρωνειακαρτατε και τελέων τελειοτατον κρώτος, ολβιε Ζευ, πιθου τε καὶ γενέσθω ἁλευσον ἀνδρων βριν ευ στυγήσας'

acceptamque Danaus ei tribuit πιεὶς δ' επέκρανεν τέλοψ v. 6OM.

I Quamquam enim Apollinis oraculum est, hic deus nihil vaticinatur nisi Iovis iussu, v. 6 -6o8:

122쪽

IO8 In Prom denique totius generis humani salutem in deorum potestate positam esse videmus, cum πιυς id delere voluerit, rometheus tamen hoc impediverit. Quae omnia Aeschylus paucis verbi comprehendit, dicens Mam.

- η, διαὶ Λιο παναιτίου πανεργέτα. τι γαρ βροτοῖς νευ Λιο τελειται; Cum rigitur rei humanae sic eveniant, ut Ἀεν vult, homine autem rava rex ratione et Consili gerant, non

possunt non ipsae hominum cogitationes et voluntates a deo regi. Quod Aeschylus mimirum intelleXit, nam res. 763 Cyrus dicitur deo non odio fuisse, quippe qui recte Saperet: θεος γαρ υκ ῆχθηρεν, ω ευφρων ἐφυ. Unde culcitur deum potuisse Cyrum, si ei odio suisset, dementem facere, id quod conceditur Pen. Os-IO6: δολομητιν δ' πατα θεουτις νη θνατο ἀλυξει; Etiam Ggam. I9I-89, dicitur. si quis aeCte Sapiat, hoc maκimum donum dei esse :

Quare Pylades Orestam sic monet Choeph. 893):

ἁπαντας εχθρον των θεων et γου πλεον, i. e. omnes inimicos diis inferiores puta a)

Vide etiam Pers. 7o, I 5-7I6, 74I, 8aa Mam. 26, 26O. a Sic enim cum ecklino vertere haud dubito. Quod primum totus sermonis contextus flagitat, nam Orestes dubius haesitat, utrum voci naturae, ut matri parcat monenti, an minantibus Apollinis verbis potius oboediat, quam ob rem Pylades dicit melius esse omnes alios habere hostes, quam

123쪽

Io9 Eandem ob causam Ses 379 dicitur δεινος, ο θεους σέβει, et I9-72 is seli praedicatur, cuius hostis diis quoque odio est:

καλῶς αν ῆμῖν ξυμ φέροι ταυτ τέκνα, εἰ σοί τε καὶ θεοῖσιν ἐχθαιροίατο.

Videt igitur Heum infinitam homine. habere potestatem. Quale autem dei sit imperium in rerum naturam, p. 27-3 iam ostendimus. Ut e fine Promethei ibi apparuit materiam cinertem Jovis mutu atque arbitrio moveri, sic etiam in Agam deorum irae tribuitur tempestaS, quam praeCo V. 626-643 narrat. Dicit enim v. 626-63o):

πως κεδνα τοῖς κακοῖσι συμμείξω, λέγων χειμων Ἀχαιων ου ἀμήνιτον θεοῖς; ξυνωμοσαν γρορ, οντες εχθμ3τοι το πριν, πυρ καὶ θώλασσα, καὶ τα πίστ' ἐδειξώτην φθείροντε τον et τηνον Ἀργείων στρατον.

Et damen manc procellam leui ita aegere PoteSt, ut, quemcunque Vult e Iericulo eripiat, nam praeco dicit navem, qua ipse veheretur, a quopiam deo, non homine, esSe Servatam vv. 632-64 i):

deos sic etiam Scholiasta hunc locum interpretari videtur: πλεον Γ γε πάντας ἀνθρωπους νιν η χους θ εους χθρουςὶ Deinde ex aliis etiam locis, cum Aeschyli tum aliorum, apparet Vocem, quae est πλέον, melius auto abirius vel optabilius qui vi significare posse. Quae significatio occurrit in iis verbis: o δεν πλέον μοί ἐσιν γίγνεμώ), en Cyr. V, 3, 34 Plat Symp. 2I7 α; Soph. Ant. 268. se Aeschyli Pers. 629-63o

διδα χθεις δ' ἄν τοδ' εἰδείην πλεον. Hac autem illius versus Versione recepta, quidni Eum 224:σs δ' ου δίωκε re πονον πλεον ἰθ'OD πλεον eodem modo vertamus. ita ut Τίθου nihil a Voce, quae est ηγου, differat CD Aram. a Is ai7s V ὰς παρ' Ἀνδεν .... θενεοὶ λ Sic sententia et optima laborem optabilius puta quamquam laborando οχ δεν πλεον σοι σcαιὶ, neque quicquam in hoc Versu erit mutandum. Quod si minus placeat, cum Aurato graia maxime probaVerim.

124쪽

ήμας γε μἐν et ναυν τ' ἀκήρατον σκώφος ῆτοι τις ἐξέκλεψεν ii 'ξητήσατο

θεος τις, ον ἄνθρωπος, rακος θιγων.

Immo tantum abest ut quisquam dubitet, quin deus etiam procellis et rigoribus imperet, ut, qui antea nunquam deos credidisset, tempestate coorta deum imploraret Hera. 493-499):

νυκτὶ δ' ἐν ταύτη θεος χειμων ἄωρον ρσε, πήγνυσιν δ πανρεεθρον γνου Στρυμονος θεους δε τις τὼ πρὶν νομιζων ουδαριο τοτ' ηὐχετο

λιταῖσι γαῖαν ουρανον τε προσκυνων.

ἐπεὶ δ πολλὰ θεοκλυτων ἐπαυσατο στρατος, περ κρυσταλλοπῆγα διὰ πορον. Deus rigitur sua potentii homines idi rerum naturam complectitur, idque tam persecte, ut dissicile Sit diiudicare, utra ex parte hae divina potentia clarius eluceat. At potentia dei ab humana potentia non eo tantum differt, quod haec sere nulla est, illa vero infinita, cum deus possit, quodcumque vult, legibusque naturae imperet, Sed etiam modo, quo exercetur. Nam si homines aliquid perficere volunt, labore iis ac contentione opus est, eo autem ipsum velle iam est perficere. Sic enim v. 378-379ei accipiendi sunt:

Eodem fere redit, quod dicit Apollo Eum 637-64I:

Non igitur deus mortuos excitari voluit quod si voluisset, poterat), sed omnia alia, . . si nulla lex naturae divinitus constituta impedit, regit ad arbitrium nulla virium Contentione adhibita. Disjij sui. IOO Tle

125쪽

Corum Putaret, quaeSo, deo ad has res emciendas labore et contentione opus suisse Sunt quidem di deaeque in Aeschyli fabulis, quorum potentia admodum parva videtur, ut e gr. Erinyum, quippe quae ab minoribus diis ut infantes tractentur, sed haec magis ad Aeschyli artem pertinent, et praeterea hic non amplius quaeritur, quomodo divina potentia inter deos divisa sit, sed hoc potius, quanta Sit summa huius divinae potentiae. Neque dubito amrmare talem potentiam, qualem ab Aeschylo divino numini attribui videmus, infinitam esse atque sere eandem, quam Christiani suo deo summo iure attribuunt, quamque theologi omnipotentiam vocare solent. I)

i Vide G. Dronke, Die religiose und sitilichen Vorstellunge des Aeschylos und Sophocles, p. 7. D. P. 24, annot. I, II. - Iovi cognomina, ad eius potentiam spectantia, vide P. 3Ο-3I.

126쪽

CAPUT II.

DE DEI SCIENTIA ET SAPIENTIA. Electra sit Choesh cum dubia haesitat, quid ille cincinnus, in patris Sepulcro ab ipsa repertus, sibi velit, dicit v. I93

Et sic ubique in Aeschyli tragoediis de hoc εἰδεναι tribuitur. Nec tamen d εἰδεναι Aeschylo semper idem Significat, nam huius vocis significatio alia est, ubi aliud habet obiectum. Quod Aeschylus disertis verbis sic eXpressit Fragm. 39O, Pag. II edit. Nauch): χρήσια εἰδως, ου πολλ' εἰδω σοφος. I)EX quo perspicuum est, quid Aeschylo inter scientiam

et sapientiam interesse videretur. Multa enim scire ei est scientia, utilia autem scire sapientia. Et recte quidem. Nam aliqua res utilis est, si per eam bonum quid assequi possumus. Si quis autem rectam novit viana, qua bona quaedam aSSequatur, hoesipsum sapientiae proprium est. Unde efficitur utilium rerum notitiam esse sapientiam. Si porro quaeremuS, quaenam res Sint utileS, inveniemus, rem aliquam non quidem per Se utilem esse, sed tum demum utilitatem afferre, si ea recte uti sciamus. rimum igitur multas res SCire debemuS, deinde sapientia nobis opus est, ut ex iis rebus stuCtumquam maximum capiamus. Itemque divina Sapientia ne cogitari

quidem potest sine dei scientia. Haec igitur quae Sit, priuS videamus, ut deinde de dei sapientia dicamus.

1 Quod Prom. O37 νβουλία sapientis propria esse dicitur, eodem redit.

127쪽

II 3Ρriore iam capite ostendi dei potentiam ah Aeschylo infinitam cogitari, eumque per hanc potentiam homines et quod ad corpora eorum et quod ad mentes ita regere, ut quaecumque adi hominibus cieruntur. dei voluntate fiant. Quodsi omnia hominum facta et cogitationes divino impulsu

fiunt, eum haec facta et cogitatione omnes Cire CCeSSeest. Sic e infinita dei potentia derivatur infinita eius scientia. Quam revera infinitam esses inde apparet, quod deus et praeterita et praesenti et sutura sua divina mente complectitur. Meus enim poenas Priorum generum a poSteris repetere dicitur, e gr. Ses 723-727:

παλαιγενῆ γὰρ λέγω

παρβασίαν γε-οινον' αιωνα δ' ἐς τρίτον μενεν

Ast γώρ, παισὶ τώδε καὶ δὴ κοις, οποτερ ὰν κτισης, μένει δορὶ τινειν

In eandem sententiam inerva loquitur Eum 9II-9I6: πὰντα γαρ αυται αἱ 'Eρινυες Cil. τα κατ' ἀνθρωπους ελαχον διεπειν. δε ιχ κυησας βαρεων το sτων οὐκ ἐδεν ὁθεν πληγαὶ βιοτου. τα γὰρ ἐκ προτερων πλακφεας νιν

προς ἁσδ' ἀπαγει Quod deus facere non potest, nisi priorum Saeculorum persectam habet notitiam Deum sutura scire e e patet, quod eius μοιρα multis iam ante saeculis constituta fuerit, quam id, quod Constitutum esset, accideret memento illud θεοθεν γὰρ κατα μοῖρ' ἐκρατησεν το παλαιον era. 93-93ὶ, quodque ea, quae deus constituisSet, aliquo tempore ante praediκerit per oracula Dareus enim dicit Pers. 73o-732):φεii, ταχεῖα γ' ηλθε χρησμων πραξιδε ἐς δε παῖδ' ἐμο πιυς ἀπεσκηφεν τελευτην θεσφὰτων ἐγο δε που διὰ μακρου χρονου ταδ' Ἀγυχουν ἐκτελευτήσειν θεο Q. Disjij sui. IOO Tle

128쪽

Il4 Quamvis igitur celeriter haec evenerint, Dareus tamen credebat deum ea post longum demum tempus perficere potuisse, id enim sperabat. Quod ad praesens tempus, dei scientiam infinitam putari inde efficitur I), quod omnes sere homines Aeschyle deo Precatatur, quodque Per artem, quam Graeci μαντικην appellabant, quaerebatur, quae dei esset voluntas. Nam Cum deum imploramus, Credimus deum nos ipsos nosse et audire precantes et nostrarum rerum perfectam habere notitiam, quod idem de arte vaticinandi dici potest. Vides igitur illud humanum πολλα ειδέναι apud eum in παντα ειδέναι eXtendi. Quare quod ad divinam scientiam, haec minime impedit, quin deus persectissimam etiam habeat sapientiam. Sed de hac iam videamus, quid in Aeschyli tragoediis inveniatur. Qua homines ornati sunt sapientia, an omnem a deo acceperunt, nam nihil Cogitant aut agunt, nisi divinitus instigati Cis Pers. 763 et Agam. 89I-892, quo VerSuSp. Io laudavi). Unde patet deum omnis sapientiae sontem et auctorem esse. Et sane Apollo σο pd dicitur Eum ars: φωνεῖν ταχθην προς σοφου διδασκώλου item Minerva Eum 427:xo. πω δὴ δίδαξον των σοφων γὰρ υ πενηQuae tamen e Suam sapientiam ab Iove accepisse dicit

φρονειν δε κἀμοὶ ni ς εδωκεν i κακως ra)nimi igitur summam labet sapientiam, quam ob rem Prom. I-62 Kρατος dicit Ρrometheum minus sapere Iove

Quae autem est ista Iovis sapientia Hoc non facile est

i Eam iam ex dei potentia derivatam Vide P. II 3. a Sic Apollo eo tantum σοφος διδάοκαλος fit, quod ετ eius διδάσκα

129쪽

perquirere, nam qui Possint homines, quae eorum est inops mens atque ratio, divinam rationem perspicere Quod Aeschylus quoque Sensit, cum S M IOI3-Ioi chori Partem XClamantem secerit: Λιος ου παρβατος ἐστιν μεγαλα φρην ἀπερατος et ibid. Io24-IO23Q

Nihilominus multa apud Aeschylum occurrunt, quae ad divinam sapientiam pertinent. Deus enim velle dicitur homine bonos, Clementes, hospitales, iustos, utque hae omnia uno verbo Comprehendam I) pios esse. Itaque Electra dubitat, mum diis si videatur, AEL eos iret, ut mittant aliquem, qui matrem mutua morte ulciscatur G:osiph. II s): καὶ ταυτα μουστὶν ευσεβῆ θεων παρας Sic autem homines minime animo asseCti sunt, ut per se

ipsi sint pii ac iusti:

τυ γαρ δεδοικως ριηδἐ ενδικος βροτων; )Quam ob rem hoc maκime divinae sapientiae proprium esse debebit, ut modo homines cogat ita vivere, uti decet, modo eos ita afficiat, ut intellegere discant se non impune contra divinas leges agere posse Xque sola harum legum

oboedientia felicitatem masci. Illud autem est divini in homines rumoris, hoc divinae iustitiae. Quod utrumque

Aeschylus deo attribuit Cis. e. r. Mam. I6Ι-I68 Zην δέ τις προφρονεος ἐπινίκια κλαζων

τε Τεται φρενων τὰ παν τον φρονεῖν βροτους οδω σαντα, ον παθει μαθος θέντα κυρίως χειν. σταζε δ' εν θ' υπνω προ καρδίας ρινησιπήμων πονος καὶ παρ Ἀ

130쪽

II 6 Quod autem deus omnia singulorum hominum tempora et aetates Constituit, ut legimus stagm. 362 pag. Io edit. Nauch): ἀλλ' υτε πολλὰ τραt ματ δε στερνοι λαβων

θνήσκει τις, εἰ μη τερμα συντρεχοι βίου, ουτ εν στεγη τις ημενο παρ' ἐστι αφεχ γει τι μαλλον τον πεπρωμενον μορον, cl)qui hoc Aeschylus non potius infinitae sapientiae divinae, quam Caeco arbitrio attribuerit Videmus igitur hominibus omni deo contingere, deumque eo aut ita regere, ut ad pie beateque vivendum educentur, aut, Si in Sua improbitate perseverent, quamvis interdum sero, morte gravibuS-que POSV mortem poenis eos assicere. Quodsi hominibus sancte et iuste vivendum est, quia deus hoc ita vult, hae virtutes in eo ipso omnino non desiderari debent 23. De his igitur in reliquis capitibus nobis dicendum erit.

라틴어 텍스트