Musica practica: nach den Originaldrucken des Liceo musicale

21쪽

ast in libro de animai vox sat sonus animati tantum. Sed vox etiam inanimatorum est, ut instrumentorum musicorum, solum feeundum similitudinem, quia discrete sonant. Sonus ero non simpliciter sed pro sono duarum aut plurium chordarum simia percussarum aut hominum duorum pluriumve simul canentium in praesentiarum accipitur. Numerus Vero similiter non simplex, sed cum habitudine ad passiones consideratur. Prima autem consideratio a neotericiscantus firmus, a quibusdam Vero cantus planus dicitur, secunda contrapunctus, quam ab antiquis organigationem dictam fuisse constat a tertia cantus figuratus, quae a plerisque organi cantus appellatur. Secundum hanc igitur triplicem considerationem compendium hoc nostrum dividemus. In prima consideratione tria praecipue procurabimus. rimo instrumento per artem composito rectas eius divisiones erudiendia

ad sensum monstrabimua et chordarum secundum divisiones e cussarum sonitum, ut memoriae mandent, admonebimus. Secundo organum naturale per araim et thesim idest per elevationem et depositionem sive per intensionem et remis- pag. 4)sionem cum artis instrumento copulantes psallere concorditer assuefaciemus,

quousque sine eo legitime psallere didicerint. Tertio vero das vel notulas, per quas omnis cantus dignosci, cantari componique possit, in plano designabimus. Verum quia instrumentorum arte constantium diversa sunt genera, ne arietate disciplina fiat obscurior, unam chordam divis dendi modum et regulam dabimus, unde monochordi a Graecia

nomen assumptum est. ostea Vero per alia transeuntes ad intentum finem deveniem .

Capiturum Seounctum. Μonochordi elementaris divisio seu compositio.

EGULAR monochordum numeris et mensura subtiliter a Boetio dividitur Sed illud, sicut theoricis utile iocundumque est, ita cantoribus laboriosum intellectuque difficile. Verum quia utrisque satisfacere polliciti sumus, iacillimam regularis monochordi divisionem

coelo. Die Stelle findet sic De anima II, c. 8. 19, b, 4 ff.

22쪽

- i reddemus, quam non modico labore nemo nos arbitretur Menisse, quippe qui illam multis vigiliis antiquorum praecepta lectitantes et neotericorum Vitantes errorem cum sudore repperimus. Et eam quilibet vix dum etiam mediocriter eruditus sacile intelligere poterit. Sumatur itaque cuiusvis longitudinis nervus sive chorda, quae super ligno aliquid habens co caritatis extendatur locus autem extremus, cui nemus alligatur, puncto a signetur. Alius locus eregione procul positus, quo nervus trahitur et torquetur punctos signetur. Quantitas autemsi, idest totius chordas longitudo, in duas partes dividatur aequales et aequae distantiae punctus h littera notetur. Dividemus iterum per medium quantitatem chordas his et in medio divisionis, constituemus. Quantitas Dd iterato secabitur et insectionis medio f collocabitur. Idem quoque de alia chordae medietate faciendum intellige sciliesth , quoniam in prima divisione loco medio figurabitur; et in divisionera aequaliter ab udi que distans ponatur litterari et infera et praervata eadem intervallorum regula n immittatur. Quodsi fri per medium diviserimus, litteram i signabimus. Ρer hanc autem mediam divisionem ulterius ad partes minutiores, quousque alias divisiones fecerimus, non deVeniemus. Sed totum per tria dividemus et a litterari mensurantes in fine trientis ponetur m et in esse . Deinde eis per tria iterum dividatur et a littera et versus e Venient in esse signum x quadrum configetur pag. 5 et quantitate ut quadri eti duplicata signetur b. Sed iterum per medium secabimus et medium sectionis punctum k littera colorabimus. Quodsi quantitatem C duplicemus, in fine duplicationis eponemus; sed inter quadrum aequalibus utrimque spatiis siluetur. Si autem gri in duo aequalia partiamur, o littera signabitur sicque totum monochordum legitima partitione divisum est, ut in subiecta figura cognoscis figura 1 .

Figura 1.

23쪽

Datarum divisionum recta cognitio. ΑΙ ΙΤΕ autem monochordo diviso superest quantitate illas

altius limatiusque considerare. Sciendum igitur totam illam interis stra intercapedinem tonum vocari et a Graeci phthongon, quod apud nos sonus interpretatur. At hoc tali exemplo facilius intelligetur: ercutiatur nervus in tota sui longitudine extensus noteturque sonus. Deinde supponatur digitus vel quidpiam aliud subtilius et non magna latitudine sparsum iterumque chorda Pe cutiatur fiet, ut aliquanto altiorem sonum emittat. Cumque sonum acutiorem sono gravi sive graviorem acuto comparare volueris, toni esse distantiam deprehendes. Sin vero sonum sono, comparabis,

semitonium fiet; non quod toni sit dimidium, sed quod ad integritatem toni vox non ascendit, imperfectus tonus appellatur. Θhac tamen semihonii imperfectione practicus non supra modum sollicitetur, quoniam est maxime speculatiVa et a cantoribus practicis aliena. Sed quod non sit perfectus tonus, practicus cognoscat oportet. Subtiles enim huiusmodi disputationes in secundum librum differemus. Illa autem quantita sive intercapedo, quae inter o et dextenditur, onus est et inter similiter onus, sed inter e semitonium, inter si tonus interso onus, inter Di semitonium, inter in quadrum semitonium, inter x quadratum L semitonium, inter

tonus inter tonus inter m n emitonium. Fit tonus, o p tonus et ita soni, qui ex percuEsione affinium Vicinarumque divisionum proveniunt, ad se invicem comparati tonum aut Semiatonium emittunt. Sed distantium comparatio tonorum plures aut semitoniorum species efficit. Unde inter c et e spatium, quoniam ex tonis duobus constat, itonus sive bisonus dicitur. Sed a distantia semiditonus est appellata, quoniam imperfectus itonuatoni modietate sublata conficitur . Sed bis diatessaron, quia quatuor 'cum est capax, sive tetrachordum dicitur, quod quatuor chordarum divisio est et intercapedo. Est enim una chorda sive Vox b, alia , tertia pag. 6 d, quarta e inter quas tria clauduntur intervalla duo scilicet toni et unum semitonium.

Si tonus non est in duo aequalia divisibilis, non datur commedietas, quae ex ditono sublata ipsum in semiditonum redigat.

24쪽

Boetius per tetrachorda monochordum dividit hoc modo De primum tetrachordum, secundum eo, ita quod e finis primi et socundi principium est; et simili modo h l. Sed quando praecedentis finis pro sequentis tetrachordi principio sumitur, tetrachordum coniunctum dicitur, quod Graeci synemmenon appellant. Quando autom h idest primi sive praecedentis finis pro secundi sive sequentis principio non sumitur, sed sequens tetrachordum quadrato sumit initium et per i l procedendo inmisistitur, disiunctum latine, graece Vero diezeugmenon nuncupatur, quod illa contermina itetrachorda communi fine non copulantur , sed principium secundi a primi fine per toni distantiam dirimitur. Estque quintum tetrach dum m p quod hyperboleon, hoc est excellentium, dicitur.

Omnes enim illius chordae omnes aliorum tetrachordorum chordius acumine sublimitateque superant. Primum autem tetrachordum graece hypaton, quod est principalium sive inferiorum latine, secundum tetrachordum graece meson, romane mediarum. Sic autem divisa est harmonia, quoniam natura docente sic regitur, ut post duos tonos semitonio temperetur. Chordae autem, quarum nomina sunt diversa, octo numero sunt, hoc est hypate parhypate lichanos, mese, paramese,

trite, paranete, nete Hypate principalis dicitur; unde Graeci consulem hypaten vocant. Parhypate hoc est uasta principalem lichanos dicta est, quoniam iuxta Boetii sententiam indice, qui lichanos graece dicitur, percutiebatur vel tangebatur primo digito hypate ferienie mese dest media, quod in heptachordo medio loco ponatur paramese idest iuxta mediam sed trite dicitur, quod

ante neten sit tertia paranete hoc est prope neten et eleinserior non quidem sono, sed locutione. Secundum Vero, quod hae chordae in diversis tetrachordis aptantur, diversa cum quodam addimento nomina sortiuntur. Dicitur enim hypate hypaton, arhypate hypaton, lichanos hypaton et

sequitur hypate meson, arhypate meson, ichano meson, meSe,

trite synemmenon, paranet Synemmenon, nete 'emmenon coniunctim. Sed a mese disiungitur per tonum paramese et sequitur trite diezeugmenon, paranete diezeugmenon, nete diezeugmenon,

trite hyperboleon, paranete hyperboleon, nete hyperboleon Sed

25쪽

quoniam mese non erat medio loco posita, cum quatuordecim essent nervi, superadditus est nervus, qui a Graecia proslamban menos vel prosodo dioitur, a nostris vero acquisitus vel assumptuove accessus nuncupatur.

Cuilibet enim totrachordo si tonus pag. 7 addatur, species e citur, quae diapente, qui Vocum quinque est, Vocatur aut pent chordum, quia chordarum quinque, intervallorum quatuor tonorum trium cum semitonio est, ut a . Sed a diapente semitonio a tracto tritonus efficitur, ut x. Post diapente priores usque ad diatessaron replicantur hoc modo diapente cum semitonio, ut a s diapente cum ton ut ora, diapente cum semiditono ut ata, di pente cum ditono ut o et quadrum. Sed diapente iuncta cum diatessaron componit speciem, quae diapason dicitur, quod est per totum vel de toto latine, quoniam omnis concentus, quam symphoniam Graeci dicunt, et omnes harmoniae differentias intra ipsam continentur. Propterea ab antiquis recte dictum est post diapason reiterationem semper esse. Septem autem intermedia discrimen aliquod habent; unde illud sapienter a Virgilio in VI. Aeneidos λpositum est:

Ne non Thre in longa eum veri sacerdos obloquuti numeris septem discrimina vocum.

Octava vero similis est primae δ; ideo Gregorius differentes litteras septem et non amplius posuit, sed easdem repetit ac iterum ponit. Quoniam inter primam et octavam maxima conformitatis affinitas similitudoque reperitur, adeo ut differre non sentiantur nisi penes acuminis gravitatisque diversitatem, ideo diapason in vocabatur gravis, sed his acuta. Sed eisdem litteris, quibus gravis signabatur, acuta quoque diapason notabatur. Sed notandum, quod phthongi inter se sono quidem sunt aequales, quantitate autem figurae, secundum quod plus minusve gravitatis habent, maiora minorave spatia continent.

Quo fit, ut tonus a b duplum intervallum habeat tono h quadro comparatus et similiter ad k L M pariter de semitoniis aliisque maioribus speciebus dicendum, ut in figura monstratur at deinceps non ita ponendum, me inchoantium offa

i semitonio.

26쪽

scetur intelligentia; sed quemadmodum toni inter se sono sunt aequales, ita intercapedines ponemus aequales Semitoniorum vero minuemus intervalla, ut manifeste constet hono minus esse semitonium. Omnia autem praedicta subiecta figura patefaciet. pag. 8 gum 2 pag. 9 Videsne dispositionem figurae, ubi graecachordarum nomina et latinas litteras impressimus Licet igitur tota musicae differentia unica diapason continetur, duas tamen posuimus, quas dicimus biadiapason, ut Boetii a Graecorum doctrinam imitaremur enchiridio vero disdiapason appellat. Ex his manifestatur illorum error, qui male ordiuntur, inchoant

namque sic: Viginti sunt litteras Γ ABCDEFGabed s

fgabo de , quoniam non viginti sed septem tantum sunt diversae, post quas non aliae, sed eaedem quasi iterum renascuntur. Sod hi a litt0ram incipiunt finiuntque in tertia e quoniam primam sui nominis litteram Gregorium ponere voluisse fabulantur eamque graeca appellationes nominasse, quoniam a Graecis musicae documenta tradita sunt. Sed etsi hoc illis sit permissum, in divisione

tamen a Veritate maxime aberrant, cum Octo graVes, septem acutas

et superacutas quinque dicant; nam octavam litteram et primam in acumine tantum et gravitate differre monstratum est. Sed ultorius Boetii auctoritate, ut aiunt, munire Se conantur. Dicunt namque primam acutarum mesen, quae esto et littera

secunda Colligitur ergo inter graves ab ipsis G collocari risia Boetio dicaturi inter graves, a Gregorio non bene dictum propter additionem litterae . quoniam quemadmodum a primum ad vel ad a secundum, ita I ad 9 se habet. Sed D a ab a primo in acumine tantum differt, ergo et Mas in acumine tantum differet. Datis ergo viginti litteris sic divisio fieri deberet, ut septem ymes, septem acutae et sex fierent superacutae. Sed nec Gregorio placuit litterae additio, quoniam quindecim tantum usus est. Τinctoris vero ab hac ratione alienus primum scilicet I dicit

gravissimimi secundum est grave, tertium acutum. Verum unde hic error cantores invaserit, paulo post ostendemus. Nunc ad aliorum doctrinam declarandam accedamus.

dicit. Fit Γ istinaum im ruch heigellasse . Dis istite nn Buchstabe finde sic nur inges geselgi. gravitistem. Tractatus de musica cap. II Coussem alior, Scriptores IV, a .

27쪽

tonus additus.

28쪽

Capiturum quartum. Figurae praecedentis ad usum cantorum subtilis applicatio. ΩΜ quidsm has littoras viginti Guido, monachus fortasse

melior quam musicus, tetrachordo utens, dum hexachordum com- Ponit, amplexus est. Et ad huiusmodi hexachordum hac rations compulsus est, quoniam senarius numerus a mhthematicis perfectus dicitur, quia partes eius aliquotae simul sumptae ipsum senarium simul constituunt, scilicet 1. 2. 3, quae simul sex componunt, et quaelibet huius hexachordi chorda a sex primis syllabis sex dictionum pag. 10 hymni sancti Johannis Baptistae nomem accepit, scilicet Ut queant laxis Resonare fibris. Mira gestorum. Famuli tuorum. SoIve polluti Labii reatum. Sancto Johannes. Unde si recte post quemlibet punctum primam syllabam inspexerimus, Ma Voces se extrahemus ut, re, ' a Sol la et unaquaeque a sibi propinqua omnibus seriatim positis per tonum distat praeter a quod a mi per semitonii spatium discodit. Habsibi igitur duos honos sub se duosque supra. t cum prima litteras, quae I dicitur, ut syllaba posita fit totum, quod F ut nuncupatur; et ex ilittera et e syllaba fit, quod dicitur a re. Similiter o b littera et in syllaba b mi, ex o littera et a syllaba o fa, ex d et sol, sol,

oce et a e a. t ut Bootii doctrinam imitaretur, quae per tetrachorda totam dividit harmoniam, cum ad quartum locum pervenit videlicet e fa iterum hexachordum quasi propagine acta aliud emittit. Si autem cum c fa ut syllaba ponatur, totum compositum D ut appellatur et continuatur cum sol re et cum e la mi ubi primum finitur hexachordum. Sed cum ex litteris i sequatur, cumsa tetrachordi secundi syllaba ut iterum collocatur, quae secundi,

29쪽

tale nomen accipiet; et sequitur cum sol re et cum acia mi in se ignorasse similitudinem extremarum diapason includentiunvideretur, rursum hexachordum collocare incipit. Et cum ex Praeteritia tetrachordis duobus secundo videllae et tertio duas vocet habeamus ibi locatas, cilicet cum littera g so e ut sibi additi

tali nomine nuncupatur scilicetis sol r ut et continuatur cum H m re, ubi secundum consumatur hexachordum duoquct simul coniunctim copulantur, scilicet a mi cum primo scilicet j iis, cuni secundo j quadratum mi, quarum quidem Vocum, sicut litterRe momstratae sunt inaequales esse, unam altiorem alia cognoscimus. iste tonus illo in duo semitonia dividitur, et sequitur cum c so minui, quia, sicut secundum hexachordum ad primum in eo loco coniungitur, et totum compositum sic appellatur, scilicet o so a ut Comtinuaturque cum ci solis et sic deinceps ei mi, ut 9 r ut re a m re i ta x quadrum mi sicut prius et possent hex, chorda in infinitum multiplicari iuxta instrumenti sufficientiam Seicum in omni scientia quandoque ad finem perveniendum sit, iter hexachorda iam desinunt et propterea in e so a non ponitur amplitutit Sed procedimus ad G sol, ubi sextum hexachordum retim quimus. Septimum vero in e syllaba a perficitur. Itaque Poauii septem hexachorda propter septem voces differentes, ut sibi visum fuit, quod subiecta patefaciet figura. Videsne rectam sui donis figuram Ipse vero non sic, sed per iuncturas ponit digitorum hoc

Capitu1um quintum.

Quorundam erroris circa praedictam clara Ostensio. Ι Τ non omnia quae circa haec ab ipso poniantur, sint a nobis propalata, non tamen propterea lectorem arbitraturum reor, id nos temere fecisse; et profecto, si votis conatibusque nostris saverit deus, suis in locis eorum, quae ab ipso et ab aliis inordinata imdigestaque ponuntur, ne imum quidem tota ad rem necessarium relinquetur intactum. Sed et alia quidem, quae minus ipsi cognoverunt et in quibus illis error illusit, mox edocebimus.

tertium. indigesteque.

30쪽

Solis notare litteris optime probavimus, quibus ad addiscendum cantum nihil est facilius, si frequentatae fuerint saltem tribus mensibus.

Manus Guidonis