Musica practica: nach den Originaldrucken des Liceo musicale

31쪽

Dictum quippe est supra et demonstratum tetrachordum synemmenon esse coniunctum, diezeugmenon autem disiunctum. Quidam vero ista nescientes, ut longa cum risiano de Silva Hispano familiarissimo nostro et acerrimi ingenii viro disputatione investigarimus, cum ad mesen perveniunt, diezeugmenon ponunt, post hoc synemmenon, deinde hyperboleon. Et sic distare faciunt eteni hyperboleon a proslambanomen per tres chordas ultra bladiapason, quod esse contra veritatem et Boetii doctrinam manifestum est. Ipse namque Boetius accuratissime istud declarat primo libro capitulo, quod incipit Sed quoniam rursus meae . onit insuper evidenter declaratum numeris et mensurata figura quarto libro capitulo, quod incipit Duo quidem tetrachorda, quae sibimet coniuncta Sunt, a mese vero disiuncta ... Sed de his in theoricis nostris neque hic aliquid allegassem, nisi quod multorum circa hoc error ostenditur et istorum ipsorum, quorum multi facile credentes aequum tu disciplinam. archetus vero non sic, sed a mese ponit disiunctum, post quod hyperboleon, deinde synemmenon et sic chordas decem et octo collocat; quibus una inferius scilicet gamma et alia superius scilicet e superaddita ad viginti chordas numerus excrescit. Sed si quis sano modo velit ipsum intelligere, posset iudicio meo dicere, quod subtracto synemmenon tetrachordo illo modo reliqua disponuntur deinde post neten hyperboleon, quoniam similis est

mese, ponitur tetrachordum synemmenon eo modo, quo post mesensequi deberet. Et ne impediret disgeugmenon, ita disposuit. Multis etiam aliis modis posset salvari ego equidem illum salvum esse non dubito, quoniam Christus in cruce pro his oravit, qui nesciunt, quid faciunt. Quidam frater Iohannes Carthusiensis Gallus salvat eum dicens et indoctum et ferula indigentem. Ego autem arche tum hunc tanti existimo, ut archetos quatuor pag. 13 Rogerio

VH Co assem aher Scriptores IV, 324 und 349 h.

32쪽

Capero Gallo simul uno potu deglutiri posse non dubitem . Iste enim Rogerius Capero sic ait: Quatuor sunt figurae, quae additae sunt in cantu, scilicet coruph, synemmenon, Motome et erisis . Comph appellat Gamma, quia addita synemmenon , apotorus Vero ii sed crisim appellat e superacutam, in qua sequaces Guidonis

ponunt a Synemmenon bene dicit esse 1 si intelligat distantiam semitonii ab a in b, quoniam ipse non declarat bene etiam dicit apotomen, si intelligat distantiam , et , quoniam sic a Boetio et a Philolao appellatur, quod maius semitonium dicimus. Et sic viginti chordas ponit in errorem decidens aliorum. Capitulum Brium. Diversorum instrumentorum brevis notitia. OSTENSA mediocriter regularis monochordi divisione reliquum est,

ut ad huius regulam vocem humanam redigentes altematim elevare deprimereque doceamus. Hoc autem melius assequemur, si prius nobis diversorum instrumentorum, dum summa Sequimur Vestigia rerum, notitia declaretur, ut cum aliis etiam instrumentis

organum naturale contemperare sciamus. Horum autem aliae sunt, quae extensione nimia voces extenuant aut laxatione easdem obtundunt' et ad gravitatem remittunt. Sunt etiam chordae diversae et in longitudine et in grossitie, ut in cithara et lyra, polychordo, cla vichordo, clavicimbalo, psalterio et in aliis pluribus instrumentis,

quibus a posteritate nova sunt imposita vocabula et quorum in secundo libro planam faciemus mentionem. Omnia tamen haec nostram divisionem fugere non possunt. Etenim chordae monochordi, quae eiusdem sunt grossitiei, longitudinis et extensionis, si in eadem distantia fuerint percussae, eundem necessario sonum emittent, quemadmodum monochorda repperimus antiqua. Sed secundum quod propinquius vel distantius a loco, ubi torquentur, unaquaeque percutitur, rariorem acutioremVe secundum proportionem divisiopia

Dies Sisti is voti Franchinus Gasurius falso versiande morden, mi aus seiner spologia hervorgehi Is enim primo suae praeticae post manum Guidonis archetum ipsum quom Joannes Carthusinus ferula indigentem

33쪽

suporius datam sonum emittit. Nunc autem non omnes chordacteiusdem grossitis nec eadem extensione sunt temperatae. Ideo aia memoria caderet creberrimus musicae usus, consonantiarum eritatem per ista monochorda minime invenire possemus, sed ad hi orem divisionem recurrentes sonos connotaremus. Si quis enim istud concorditer aptare voluerit, ad nostri instrumenti sonum con vertatur, et illo perpenso istud cognoscet. Sunt tamen aliqua ex novis monochorda unam habentia pag. 14. diapason ad partem ac tiorem isto modo divisam quoniam sex saltem chordae illo modo sunt temperatae et eiusdem sim grossitiei, et tunc acumen aut gravitatem parva vel magna chordarum intercapedo tonorum aut aliarum specierum secundum coniniensurationem proportionis efficit.

Sed quae ita sunt facta, facillime temperantur, quoniam unicuique sono eiusdem diapason sua octava facillime concordatur. Sunt et alia, quorum chordae sunt contrario modo dispositae, quoniam quanto digitus superpositus ad locum, in quo torquetur, appropinquat, tanto sonos reddunt graviores et e contra, ut lyra. Sed hoc nostrae divisioni non obstat, quoniam chordarum impulsio non fit ex parte medias chordae in loco scilicet, a quo torquetur,ado , sed a loco ligaturae ad h. Sic ergo quanto digitus supe positus magis appropinquat ligaturae chordae, tanto sonus acutior erit, quoniam chorda brevior et quanto magis ad locum, in quo torquetur, appropinquat, tanto gravius sonat, quia longior chorda est. Si hoc igitur instrumentum dividere voluerimus, permutatis litteris transpositisque idem eveniet, hoc est: h littera, ut prius erat, media remanente transponaturis ad locum a et a ad locum qet reliquae litteras unaquaeque in alterius locum transferantur. Est autem tonus in duo semitonia divisus in quolibet novorum instrumentorum perfecto, sicuti nostro tonus meses et parameses per trite synemmenon, de qua divisione paulo post dicemus. Quando vero tonum in talibus facere voluerimus, duas chordarum divisiones transire nos decebit. In hoc igitur instrumento usque ad semitonia si diviso plures chordae ponuntur, aliae scilicet grossiores, aliae vero subtiliores. Utuntur autem nunc quinque sic dispositis, ut grossior in tota sua extensione sonet tono sub proslambanomeno,

quod dicimus ut secunda pactypate hypaton diatessaron distans ab ea, tertia hypate meson ditono altior ista; sed quarta mesen

34쪽

pronuntiet, quinta araneten diezeugmenon, sive netes 'emmenon sonum emittat, diapason et diapente sonans cum prima Nec tamen

hoc de necessitate fit. Aliis enim modis diversis concorditer disponi possunt, ut prima sit proslambanomenos, secunda lichanos, tertia meae et aliae alibi, et istae similiter alibi locari possunt ad arbitrium pulsantis. Sed quia hoc nunc magis in usu est, sic potius

In aliis vero instrumentis, quae spiritu sonant, calamorum amplitudo secundum superius datam proportionem acumen faciet et

pag. 15 gravitatem. Itaque calami, qui in duplo fuerint ampliores,

diapason gravius sonent, et alii intermedii secundum maiorem minoremve Mossitiem graviores acutioresve sonos efficient, dum tamen apertura, ubi causatur sonus, et longitudini et grossitiei correspondeat. Sunt et fistulae et ambucae, in quibus longitudo facit differentiam; nam istaei saltem octo foraminibus aperiuntur, ut digitis omnia possint obturari. Nam si plura essent, aut frustra essent, quia claudi non possent inferiora, aut superiora discoperta manerent et sonum, quem non Vellemus, emitterent. Quanto igitur foramina magis ad orificium accedunt, tanto sonos reddunt graviores, et quanto ad os pulsantis magis appropinquant, tanto acutius clamant. Sed si uniuscuiusque foraminis medietas digito claudatur, semitonium facit ad totam aperturam. Sunt et alia huiuscemodi, diversa tamen, quoniam quatuor tantum foramina cum orificio tenent et illis quatuor quemcunque cantum in acumine et gravitate comprehendunt, quod maxime mirandum est. Sed hoc fit, quia foramen idem sonum diapente et sonum diapason et utriusque et isdiapason sub aut supra potest facere et hoc, si spiritus emi,

titur in duplo vel in triplo aut in quadruplo vel in trienti . Sed de his quidem instrumentis plenam notitiam desiderantes et de

eorum inventoribus qualiterque ad perfectionem paulatim devenerint, speculationem seu theoricam nostram inquirant . in qua mira et

35쪽

cognitu suavissima reperient. Quae si parvo huius primi Ithri volumine conclusissemus' doctrinam fecissent impeditioram. His igitur dimissis ad reliquum, ut polliciti sumus, naturale instrumismhum deveniemus.

Capitulum septimum. Copulandi vocem cum instrumento modus subtilis.

MULΤ volentes nos hac imbuere doctrina ea, quae sunt praΘΓΟ-nenda, postponunt et e contra ita quod, quando aliquid futurumo dictis probare voluerint et se de illo locis debitis mention in nullam fecisse perpendunt, alibi, ubi minus quadrat illud into

serunt. Inde ergo illa V doctrina Ἀλη sive materia informim vel chaos dicitur, confusio. Nos autem non sic procedendum putamus, sed, quemadmodum ex uno in aliud facilius quis duci potest, nos intelligentiam servientes ordines disciplinam convenientissimo cista digessimus Unde viso sub mediocri cognitione, quod arte factum est, instrumento volumus naturale per istud elevatione ordinata etdspositione dimatium erudire A 80 pag. 16 Idcirco monem ut teneat dis- Α 81 pag. 16)cens a nobis factum ante se monochordvinpercutiensque chordam vocem emittat illi unisonam. moinde digito superposito in secunda littera scilicet' comprimens chordam cum ligno percutiensque desuper chordam soni qualitatem notet; deinde ipse vocem emittat chordae sono uessonam et aequalem. Et sic seriatim per alias litteras ascendens usque ad mesen vocem emittata eodem modo remittat. Sic enim ab unaquaque littera ad eius octavam facere poterit. Sed quoniam oportet addiscentem credere, volumus erudiendos quibusdam legibus coarctare ita, quod non aquaris littera sed a littera o usque ad aliud c inchoare praecipimus nec tangent primum , sed secundum ii, quod tono distat ab a tam in ascensu quam in descensu. Sed dicet quis quid proferam ore, verbum an sonum tantum' Dicimus, quod non refert prima nec

secunda vice, utrum duorum feceris; sed solum sonos connotare ac

conclusisemus.

36쪽

sonorum distantias oportet, quae in octo vocibus diapason contine tibus includuntur. Sed postea, ut memoria sonorum recordetur,

unusquisque nomine proferatur diverso, quod fuit antiquis in morem, ut Oddo enchisiadis dicebat: noe manarine caueagis, quae nihil sunt significantia. Alii vero tri, pro de nos, te, quae significabant modorum seris, de quibus in suo loco dicemus. Mi autom solum litteras alphabet ponebant scilicet: a, b, c, d, e, ut Gregorius, Augustinus, Ambrosius et Bernardos; Guido vero ut re mi, a sol, a, sicut ante diximus. Quamquam illud ex accidenti fecerit, quoniam etiam litteris omnia exempla sua

demonstrat, sequaces vero post ita his Vocibus adhaerent, ut omnino illas putent esse musicae necessarias, quod deridendum est.

Nos igitur, qui circa huius artis veritatem inquirendam lucubrando atque vigilando diu laboravimus, dictiones singulis chordis imponimus novas et effectus totius denotantes concentus ita, ut in graviori dicatur psia in sequenti u in tertia fur, in quarta peτ,

in quinta o in sexta es, in septima is et in octava et sic erit conclusio syllabarum: sinitur per voces istas, quoniam octo vocibus fit totus concentus iocamus autem eas a littera o gravi

pote Noannoean et Oeagis, et caetera, quae putamus non tam significativa esse Verba quam syllabas modulationi attributas.

37쪽

in litteram o acutam, quoniam persecte canere docent. deo littera o sunt incipiendae, quia cantus ab eadem littera inchoat et semitonium primum duorum honorum clauditur intercapedine et secundum inter duo i semitonia sonat mimum igitur est idest tu per Sed quia secundum emitonium quandoque fit a littera ain , quandoque a littera x in o actitam propter tetrachordum synemmenon et diezeugmenon, 81 pag. 17 quia sunt ibi tria semitonia divisim locata, tria illa loca littera s sunt denotata, hoc est:

ces, is, as. His etenim vocibus cum chordis instrumenti aequia nantibus f s 80 pag. 37)cile poterimus naturale instrumentum cum eo, quod arte factum est, concordare. Quod si supra diapason scandere Volumus, in eodem sono psal, ut prius locabimus. Hanebit autem bisyllabum c scilicet a mes et sequitur cum des et cum e tur et reliqua sicut prius. Sic et in gravi faciendum est, quoniam, ut saepe diximus, post diapason renascitur vox et quotiens ultra diapason transcendimus vel descendimus, totiens vocem renovamus. De his igitur octo tantum doctrina est recta. Cum ergo ad octavam sic graduatim cantans pervenerit chordam, eisdem gradibus syllabisque conversis pedetentim vocem remittat et tam diu hoc faciat, donec absque monochordi percussione idem facere perdidicerit. Quo peracto iterum a prima ad secundam ascendat et iterum a prima ad te tiam mediate ac postea immediate sinat et a tertia ad primam mediate et postea immediate descendat. Sic et a prima ad qua tam mediate et postea immediate tam intendendo quam remittendo ac eodem modo a prima ad quintam mediate, deinde immediate in elevatione et depositione se habeat. Sed quemadmodum se habuita prima usque ad quintam in elevatione et depositione, sic a secunda ad sextam, a tertia ad septimam et a quarta ad octavam iubilare procuret. In hoc autem exercitio semper in quinta Ocepraecipimus pedem esse figendum et hoc multis de causis, quae dicentur in tropis. Similiter et quando in principio usque ad octavam conscendit, quiescat in quinta voce et iterum in eodem sono incipiens ad octavam pertingat ita, ut dicat: sciui tur per o, et post, intervallo quietis facto, dicat res is fas sed in remittendo

Α 81 cantus.

38쪽

is ces o, postmodum voce dimissa cum intervallo dicat: - per turuisses. Deinde a prima ad eius octavam poem intendat, scilicet psal a et econtra remittat lavi md In his et in aliis tantum exercitium sibi quisque assumat, quantum ad prompte expediteque cantandum viderit esse necessarium. Sed ne impediatur soni pronuntiatio multitudine litterarum in una syllaba, volumus. uti cantantes removeant litteras, quae sequuntur post Vocalem, si noc mentum fecerint a Miam13, quae praeceditis, semper remoVeatur, quoniam hic non orthographiam sed musicam docemus. Dubitare tamen aliqssis posset nec immerito, qua de causa octo diversas ponimus, cum tantum septem sint differentes et a nobis sic traditum et concessum fuisse meminerit. Dicendum est, quod, licet maximam fore conformitatem et similitudinem inter primam et octavam Ara pag. 18 asseruerimus, in acumine tamen et gravitate eas differre numquam ne- A 80 pag. 8)gavimus. Igitur et differentiam inter eas et similitudinem demonstravimus. Cum eandem litteram vocalem scilicet a posuimus, similitudinem et consormitatem ostendimus; sed litteris aliis, hoc est scin principio aut , disse rentiam acuminis et gravitatis patefecimus cognita eorum differentia, quoniam grave est, cum ex prolando pectoris attrahitur spiritus,

acutum Vero, cum ex oris superficie sonus emittitur. Quanto magis

circa pulmonem profundior fit pronuntiatio, tanto sonat gravius, et quanto appropinquiori dentibus loco venit, tanto sonat acutius. Sic ergo i littera iuncta cum a ex contactu linguae et clausura dentium fieri cognoscimus. Sed sciuncta cum a ex applicatione linguae ad palatum proferri non dubitamus. anifestum igitur est ex dictis magis grave sal esse quam tua. Quodsi gravitatis et acuminis differentiam in prolatione ι et scin fine syllabae positarum perpendamus, convenientissime a nobis talem locutionem factam eonstabit. Liquid enim littera I naturaliter gravem sonum emittit, spissitudo autem litterae s quasi sibilans in acumen ascendit.

Sibilo enim nulla vox acutior est .

A 80 ut volumus. Α' est acutior.

39쪽

P autem de numero arguatur, quia non tanti valoris octonarius noster Videtur, quanti septenarius eat, quo volvitur mundus et orbis, qua de causa Gregorius tantum septem littera posuit, et cum non sit tantae perfectionis quantae senarius, cuius gratia Guido ad se Voces reduxit, cum ergo senarius et septenarius perfectiores sint octonario et cum per illos fieri possit idem, quod per octonarium nos facimus, rectius sensisse vide runtur illi, quorum quidam septenarium, quidam senarium secuti sunt, quam nos, qui sequimur

octonarium.

Dicendum numerum octonarium magnam in musica perfectionem et dignitatem obtinere et non frustra esse sed necessario positum. Ρrimo probatur eius perfectio per comparationem. Sicut enim quidam septenarii perfectionem propterea, quod septem sunt planetae, nos eadem ratione octonarii probamus persectionem, quod septem planetis addito firmamento octonarius numerus resultat. Et in illorum comparatione gravius peccatur, quia quod excellentius eat, scilicet octava sphaera , dimittitur. Nam dato silentio sicut erra cum elementis prima et gravior est sphaera Lunae, sectanda Mercurii, tertia Veneris, quarta Solis, quinta artis, sexta Iovis, septima Saturni, octava coeli stellati Quam comparati- pag. 19 onem etiam in arcus ullius'

necessarium.

Μ. . Cicero De re publica XVII IV 17 sed TeubnorJ Novem tibi

orbibus vel potius globis connexa sunt omnia, quorum unus caelestis est extimus, qui reliquos omnes complectitur, summus ipse deus arcens et continens caeteros in quo sunt infixi illi, qui volvuntur, stellarum cursus sempitemi: cui subiecti septem, qui versantur retro contrario motu atque caelum, ex quibus unum globum possidet illa, quam in terris Saturniam nominant. Deinde est hominum generi prosperus et salutaris illo fulgor, qui dicitur Jovis tum rutilus horribilisque terris, quem artium dicitis deinde subter mediam fere regionem Sol obtinet, dux et princeps et moderator luminum reliquorum, mens mundi et temperatio, tanta magnitudine, ut cuncta sua luce lustret et compleat. Hunc ut comites consequuntur Veneris alter, alter ercurii cursus, in infimoque Orbe Luna radiis solis accensa convertitur. Infra autem iam nihil est nisi mortale et caducum praeter animos munere deorum Disj1jgod by

40쪽

facit in sexto libro, quem de re publica composint, aliis quidem verbis, sed in hac tamen sententiai. Et hoc quantum ad

septenarium.

Quantum vero ad senarium, quia mathematicae sunt rationes, dicemus mathematica corpora subiicienda esse cogitationi et non

sensui. In quibus principium est punctus, qui langitudinem nec latitudinem habet nec profunditatem aut altitudinem. Hic protractus efficit lineam, quae unius dimensionis est scilicet longitudinis sine latitudine et profunditate et duobus punctis ex utraque parte longitudinem torminantibus continetur. Hanc lineam si geminaveris, alterum corpus mathematicum fiet, quod duabus dimensionibus extenditur, in longum scilicet et latum carens altitudine, quod superficies dicitur; et hoc punctis quatuor continetur datis scilicet cuilibet duarum linearum duobus punctis. Si vero hae duae lineae fuerint duplicatae, ut, si subiectis duabus duae aliae superponantur, adiicietur profunditas et sic solidum corpus efficitur, quod sine dubio octo angulis continetur. Et hoc videre possumus in taxillo

seu tessera, quae et cubus graeco nomine Vocatur.

hominum generi datos, supra Lunam sunt aeterna omnia. - ea quis est media et nona tellus nequo movetur et infima est et in eam feruntur omnia nutu suo pondera. XVIII VJ 18 Quae quum intuerer stupens, ut me recepi: Quis hic, inquam, quia est, qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus Hic est, inquit ille, qui intervallis coniunctus imparibus, sed tamen pro rata parte rationa distinctis impulsu et motu ipsorum orbium conficitur et Rcutis cum gravibus temperans varios aequabiliter concentus efficit nec enim silentio tanti motus incitari possunt et natura fert ut extrema ex altera pRrte Mariter, ex altera autem acute sonent. Quam ob causam summus ille caeli stellifer cursus, cuius conversio est concitatior, acuto et excitato movetur sono, rarissimo autem hic lunaris atque infimus; nam terra non immobilismisnens unia sede semper haeret complexa medium mundi locum. Illi autem octo cursus, in quibus eadem vis est duorum, septem efficiunt distincto inte Vallis sonos qui numerus rerum omnium fere nodus est, quod docti homines nervis imitati atqus cantibus aperuerunt sibi reditum in hunc locum, sicut alii, qui praestantibus ingeniis in vita humana divina studia coluerunt. 19. Hoc sonitu oppletae aurea hominum obsurduerunt nec est ullus hebetior sensus in vobis, sicut, ubi Nilus ad illa, quae Catadupa nominantur, mecipitat ex altissimis montibus, ea gens, quae illum locum accolit, propter magnitudinem sonitus sensu audiendi caret. Hic vero tantus os totius mundi incit fissima conversione sonitus, ut eum aures hominum c ore non possint, sicut intueri solem adversum nequitis eiusque radiis acies vestra sensusque incitur. Haec ego admirans referebam tamen oculos ad terram idemtidem. in hanc tamen sententiRm. Disj1jgod by