Santa Eulalia de Barcelona : revísión de un problema histórico

발행: 1958년

분량: 170페이지

출처: archive.org

분류: 미분류

31쪽

ΙPRIMEROS PASOS DEI CULTO A SANTA EULALIA DE ARCE LONA

SIGLOS Iv-VII Encia historia dei culto a los mάrtire de a glesia spasiola antigua, ba que distingui tres categorias a cla de culto tributado a los mάrti res alesti guado por monumentos ciuentes documentales contempor neos la de culto a los mάrtire probad por testimonios de fines dei sigio IV, chla de culto a los mάrtire cuya historicidad se dem uestra por uentes posteriores a sigio v. En et prime grupo stan comprendidos os, rii res spasioles de lasperSecticiones romanas, Uyo rasgos principales de s historia nos sonperfectamente conocidos o testimonios de veracida incontestabie, apor testigo oculares, como en e caso de os sanio Fructuoso Augurio

Eulogio de Tarragona, a por testigo mediatos per i dedignos como se cam de lasciantas usta, Rufina de Sevilla, Eulalia de ὀcida, a poriana tradiciόn ora recogida a punio de extinguirse, como en et de os sanios Emeterio, Celedonio de Calahorra, Vicente de Zara Za-Valencia. Perienecen a segundo grupo os mάrtires c o culto ptaede demostrar- se perfectamente existente a fines de sigio I v, unque no nos ea ado legar a su conocimient mά que por usa deductiva A est gruno perienecentos sanios cordobeses Acisclo Zoilo Fausto lenam, Marcia de Hrdoba, San Fόlix de Gerona, an Cucufate de Barcelona Sant Engracia y los dieci ho mάrtire de Zaragoga probablemente os antos Iusto, Pastor de Aleat de HenareS. Et tercerarum estpintegrado por dos series de mάrtire que conviene distingui cuidadosamente latae quellos cuyos vestigio de si culto pa- recen a existentes despuό de ruderacio, per en un tempo anteriora IV Concilio de Toledo de asio 633 ycia de quellos cuyos cultos noaparecen si no es a parti de mediados de sigi vo A a timer se te perienecen Santa Leocadia de Toledo. os sanios Vicente Sabina Cris-

32쪽

tet de Avila, Santa Eulalia de Barcelona acla egunda, o sanios Facundo, Primitivo de Sabaon, o sanios Servando, Germano probablemente de grida. os sanios et simo, άxima, Iulia de Lis a Sant Victoria de Cόrdoba, etc. parti de figlo speciat mente despuό de si glao, pare-cen repentinamente en et telo de la glesia spanota una serie de santos mά tres que, o carecer de una tradiciόn cultua secular hacen runci rei ceno recelosamente Hos ἱ crόdulos historiadores. Ninon autor de sano criterio uede atreverse a negar a X1Stencla histόrica de los mάrtire comprendidos en et primer v egundo de aque-llos grupos A margen de Laurenticidad, veracidad decios documentos CS TITOS Ue narran Sus supuestas haZafias, redactados en uncitem -άso menos cercano a os echos, sesa una temerida negar a existencia his rica de estos, rei res ityo culto su institutdo sancionad y practi- cado por a comunidades a que ellos mismos pertene ieron integradaspor sus propio parientes prόximos, migos. odos ellos testigo de pri- mera mano decias gloriosas haZafias de sus hε es. Mi qui e conogca os penosos trάmites a que necesari amente debla suietarse os procesos martiriales ante de que a Iglesia sanctonarao desaprobara fici almente et culto a n presunt mάrtir para que ste, si Verdaderamente abs con su uerte ad testimonio de acie fuera1nctu do en et catalogo ficia de los Ertire de ad comunidad, lamad martirologio v recibier anualmente en a fiesta niversaria os honores de culto, preciar todo et alcance de uestra firmaciόn Este proces liamado Vind cationis era una cosa baladi era una ruebadi scit que o superaron ἱ que algianos de os muchos cristianos quemuriem en a persecuciόn, per en circunstancias de habe constitvsdo su uerte u autόntico testimonio de a se cristiana. De qui queno pueda dudars de la historicida de nos antos cuyo martiri fug

Idόntico dictamen erecen los Ertire cum culto parece por pra- mera eZ, no como una OVedad, sino como una prάctica habituat enlas respectivas comunidades a fines de sigio v. Durante odo este sigio vens a se morat mente impos ble et nacimtento spontάneo de cultos a nos ἱrtires no recon idos ficiat mente por a gles a. o eldesdoblamiento de cultos debido obre odoricia similitud de nombres:

durante odo este tempo pudiero vivi cri Stianos que, o preSenclaron ellos mismos e su nifie las escenas de martitio que iuviem in escenario su propia iudad, Hos primeros pasos de estabiecimient o reproba-ciόn ficia deis culto o. porcio menos, sin udacio Veron conta ass

33쪽

. . .

tia de a realidad de su existencia histὁrica No es aqvs et iuga adecvado para demostra la significaci 5 li rg ca de testimonio de Prudencio en et hi mn IV de su erastόfanon donde vienen recordados prόxima mente o desurollaremos en un iugar portuno. Es, s a uestro entender no ὀlo hau que reduci a la catego sade prime grum os, ni res clavo culto aparece testi ad en a brapiatica de Prudencio a fines de sigio iv, sino ambiό aquellos que

perienecen a a r mera serie de temerampo a faber aqvellos incomἱrtires spafioles no cliados por et vate de Calaborra, per cuVos vestigio de s culto. lo menos si memoria son anteriores ales Concilio de Toleta et fio 33 La egunda serie de est terce grupo, que comprende quellos Ertires uvos primeros vestigio cultuales o sumemoria histόrica parece in primera e despugs et fio 33 estanen una situac ό de manlii est inferiorida respecto a los demάs porcae dentro de latosabilidad de que sean uti producto de exaltado fervorque sigui a renacimient de culto a los mάrtires iniciado v fuerte- mente impulsad por et V Concilio toledano que se celebr en steafis. De alguno de os Ercires de est segunda serie de tercerampo

asi consta positivamente.

Si tentamente se busca a causa di ferencia que separarios, reire dela primera serie de est temerarum de os de segundo se ver que aquόlla es sinicamente et testimonio de ruderacio a favor de unos. v et silencio de est poeta respecto de os tros L mavor parte de os autores de uestros lis G espa oles como extranseros, sin profundiga et sen- Udo v et valor de estos testimonios pos tivo negativo de poeta peroa υἱndose en l. an concedido a existencia histόrica para uno v alia ne doricios tros. Sin embargo a analigar equitativamente et valor de Prudencio en sta uestiόn et problema debe niviciars de tro

34쪽

celona lienen una tradicibi documental algunos arqueolόgica de suculto mucho antigua que at nos de quellos tros fugaZmente recordados o Prudencio en su obra poόtica es decir, a algunos eaquellos Ertire dei egundo grum de existencia histόrica incontestablepor sti culto demostrado a fines de sigio v. que de no habe fido recordados o Prudencio nos abrsamos isto constrenidos a dejarios enla siluaciό perentoria e que dejamos aciquellos Ξrtire cuyo recuerdono parece si no es ά ali de mediados et 1glo Q. En ambio sebi tributado ut valor desmesurado a testimonio negativo de Prudencio para nega con una sorprendente ligereZ la existencia istarica de nos

De qui que se imponga uia studio profundo serio de valor et

testimonio negativo de ruderacio para ver si real mente e silencio delpoeta cerca de Sant Eulalia de Barcelon es hin argumento stificiente- mente poderoso para hace duda de si existencia histόrica Sin embargo para procede con clarida es conveniente demostra antes la existencia dei culto a uestra anta e Barcelona porcio me nos a fines de sigio vi.

Al acer et studio de las pastones de os mάrtires spasioles que selesan en et Ia correspondiente de su niversario en et ficio Q misa, cuyas conclusiones recogi mos en et prime volumen e uestra obra Pasionario Hispάnico , iuvimos casiό de demostra que a fines de si

A. F BREGA GRAU. bro. mauonamio iv nico, t. I, studio Madrid- Barcelona C. S. I. . Inst. P. E. T. 6reZ I953, o pag .La teoria de la existencia de a Pasi 5 de communi, fundamenta in uestro estudio. a fido revisada rectentemente por et P. B. De Gm ier. uestro uena go a quien ometimos et origines de I vol. de Pasionario his ruco antes de que o presentάramos como resis doctora en a Faculta de Historia eclesiάstica de a P. Universida Gregoriana, que benignamente ad entonces nos objet6. propus despug cierios reparos en Analecta Bollandiana, I9sq), paginas 378-396. unos poco nati ali dos, que suscribimos: tros, en ambio, nos parece poco convincentes asperamos que ante a dici6n intica det Pasi nario Hi Enico, par id con posteriorida at articulo mencionado serάn A clarastas a Z es Ue, como se imos endo, ostienen uestra est acerca et al- cance de a Pasib comtin. Nos tros nos a Vamos nicamente sobre os textos

tera de articulo mencionado . Ad Es se nos citan expresamente rases que si de oro poco rueban o rueba demasiado, como se nos achaca lienen cl

35쪽

SANTA EULALIA DE ARCELONA

escrito despuό de II Concilio de Zaragoga de ano Mao ante de la

itinerario persecutorio de Daciano por terras ibgricas '. Este ueg aquei mismo Daciano utae a pesar de si extrema ferocidad tuu que declararsevencido por a intrόpida constancia de Vicente Vincensis, uel quevencesse habrsa id mandad porcios emperadores Diocleciano maximiano a spasia Dara exi: rpar hasta las asces si se cristiana ebrio de sangre, entia et Espasia, egion uestro autor anόnimo con velo ca-rrera porcias alias. En Gerona sacrificό a Fόlix et Barcelona, a donde

sentido cabal que uisimos artes solamente consideradas en si conteXto, O aiS-ladamente. Cf. άgs 385-6, etc. . Consideramos, pura, gratuita a leo sa de num-tro uen amigo pάg. 393), uesto que no a demestra. Vtas tam iambiis rosci han atributa in actitudes, agones hipo ticas, no definitivas, en His-

' Et texto latino, suprimi das a frases que para uestro objeto timen unualor mundario dicerisI: Primum namque Galliam ut lupus cruentus intravit Datianus): ibique exsatiatus sanguine martyrum a cadaver crapulatUS, Uctans, paniam ingressus est Felicem, Cia fatem. Eulaliam et alios quorum nomina longum est scribere, gravissimis tormentis afficiens, Deo animas cons cravit innocuas . Ac post inde felicissimam Caesaraugustam, quasi leo frendens, arripuit. . . Inde alacri profectu complutensem ingreditur civitatem protinus pro cruore lac, truncatis corporibus, fundens geminas margaritas. . . Iu Stum et Pastorem a terra ad coelos per feralem impietatem pius Dominus suscepit. Deinde adveniens oletanam urbem. . . reperit Leocadiam . . . Properans itaque Elboram Officium omne praemonet suum. . . Statimque Comperrum adul centem quem dam omne Vincentium ..., quem Cum Sabina et Christere, eius sororibus, in abelensem urbem persequens, digna Christo munera dedicavit. Profectus ab El-bora, emeretensem ingreditur civitatem ..., multosque, sanctorum crudeliter sanguine fuso transmissi ad Dominum inter quos Eulaliam, multis cruciatibus multisque verberibus afflictam igne adplicito Domino Consecravit . . . D

36쪽

ledo donde encarcet a Leocadia que muri poco despuόs march ense id para vita alli mat a Uicente Sabina, Cristeta hasta que,llegado a Mόrida sacrific entre tros, rii res a Eulalia. Cuatqucer investigador que in res uici algura examine est texto e las do menciones que se hacen de nombre de Eulalia concluit connosotros que e compositor de est plega de conasin, as como tuu inten-ciό de referirse a Santa Eulalia de grida a final de itineratio persecutorio, as a principio uando mencionypo primera e a Santa Eulalia despug de an Fόlix V an Cucufate primeras flores que pisote6el perseguidor at entra en spasia, tuu intenciόn mani fiesta de referirsea laciant barcelone Sa. De la interpretaciό genuina de est texto hecha precisamente entina poca anterior a a primera rasiaciό de reliquias celebrad en elasi 877, tenemos hin testimonio elocuenissimo et ei martirologio . de Floro seon a recens:όn T, όdices de Ciermoni Bolonia, pternach Tout que, como es abido piaede datars como una obra compta estaen et segundo tercio de sigio x. Traducido a castellano dic ass: II Id. Febr. En spasia en a iuda de Barce tona es a testa de Santa Eulalia virgen λάrtir que sit friό et martirio en tempos de emperador Diocleciano baj et pode de Daciano prefecto de Espasia citando bajoel mismo tirano consta que reci bieron a gloriosas palmas de martirio Sa Cucufate en a misma Barcelon ab an Fόlix en Gerona As estάescrito en a pastό de Santa Leocadia D La ltima ras indica claramente que et autor de est lecc1όn delmartirologio de loro interoret la Pasiόn de Santa Leocadia, o segsin tenemo demostrado . de a Pasiόn de communi, en e sentido de quela primera menciό de Santa Fulalia uera una referencia a laciant bar- Celonesa, a que a uiae descarta que esto dijera mov:do por lasegunda menciόn en que es ludi da mani siestamen te a sania emeritense. Por esto nunc comprendi mos cόmo piaeda decirse verdaderamente obletiva a interpretac ό uiae de est fras ta clara se haraado: On re mar-

quera tota de sui te que 'auteu de a passion ne spἡficie pasinu 'i parted 'Eulal e de Barcelone comme u pei plus loin il acconte te martyred 'Fulati de Merida on petat prόsumer u 'it 'agissa it eja 'elle dansl'όnumgration de martvr qui preceden . Est interpretaciόn como se C, es total mente gratuita. E cierto que en et texto latino de la Pasiόn de communi no se dice expresamente que a primera Santa Eulalia mencio

37쪽

SANTA EULALIA DE ARCELONA

nada se la de Barcelona como ampoco se dice de an Cucufate, ni se habia de que an Fόlix ea el ἱrti gerundense, en ambio ad te se atreuersa a ponerio en tela de uicio.

lidad histόrica de viaje persecutorio de Daciano por spatia piae cuando ii autor se propone scribi una historia de uno hechos a tres 1 glos de distancia sin que medie ningsin testimonio en que apoyarse, es de sospectiosa credib lidad Por est misma agόn ni debe concederse condemasiada facilidad que odos os mάrtire mencionados en est texto fueran Ictimas de Daciano hau fectivamente agones poderosas para du- dari de alguno Sin embargo ba que concede a est autor anόnimo delos sit timos asios de sigio vi porcio menos una autoridad staficiente uan

Es decir de lodo uanto res ere et texto de a Pasiόn de communi piaede dars como ierto, en virtud de testimonio de si autor, que a fines delsigio 1 los mάrtire que se mencionan en est texto tensa culto porciomenos en las respectivas glesias alis mismo mencionadas Desde uego,n ha di ficultad en admiti est porclo que loca a los antos glix Cucufate, Innumerabies, Iusto Pastor Leocadia y Eulalia de Mόrida

porque si culto consta por tros monumentos independientes anterio res. En ambio son desconocidos tros monumentos ἱ antiguos de

culto a Santa Fulat a de Barcelon los anto Vicente Sabina, Cristet de vita de aqui que se necesario demostra que por Ste documento sabemos que a fines de si globi se es tribulaba culto a estos

Cuatro Santos en Sus respecti Vas glesias.

Y hemos dicho hace poco que et testimonio de a Pas1όn de commi unino es an fel aciente para demostra lo que narra que conieci a principio de si glori como para testigua lo que currs en a poc en quese componia est texto En aquello liud errar hasta si se quiere en- gasiar, per en esto no pudo falsea uno hechos que sus contempor neos habrsan podido reprocharte Segsin esto, unciquellos autores que iegata a historicida de estos uatro antos deben aJmitir, si no quierenser ildados de hi percritica que est texto testigua uti culto existente porcio metios a fines de sigio 1 en Avita para os sanios Vicente, Sabina Cristeta en Barcelona para su Sant Eulalia que parece como mάrti ciertamente distini de su homόnima meritense.

ve que una cludad cree star en posesiόn de una reliquias de un-άrtit, que ella su teatro de sus hapasias, o que te vio acer para a terra et elo despuό que uia falsario in documento alguno per interesado

38쪽

NGE FABREGA GRAU

en ello as loci irmygratuitamente Esto es cierto. asin diremos mia es bastante recitente en agiografia Pero est in olvida lamentablementeque en odos estos casos se trafluce tempte en uno u tro iugar, nextraordinario, sospectioso interό en afirmar, demostra su Meveraciόn coSa Ue no ocurre en uestro caso. Et anόnim autor de est texto de comun cita esto nombres como ἱrtire de sus respectivas iudades conia naturalida de qui en abla a un auditorio o scra be para n psiblicoque conoce an bie como Dei sunt en uestiόn: ά asin para anta Eulalia de Barcelon descuidadamente ni an lo cita et nombre de supropia iudad, que de contexto ha que deduci que es la nuestra todave que sumne a Eulalia oriunda de a regiό vecina a las Galias en En no hau tra cludad que disputeria honor a Barcelona. De esto se deduce que ciertamente et autor de la Pasiό de communino in vo intenciό de inventa una Santa Eulalia para atribuiri a Bar- Celona sino que hac igndose co de la tradiciό barcelonesa con id enZaragoga a declina et sigi v I vino a testimonia que e Barcelon se veneraba sunt con Cucufate una mάrtir lamad Eulalia. y que sta eradistini de Santa Eulalla de grida.

No te nemo inconveniente e concede que et culto tributado a nue tra Santa e Barcelon a fines de si globi vend a expresad por unasceremonias uva solemn id ad stas tal e reducida a su minima expres εὐ consi ad por nos texto littorgicos vagos y comunes Es ast Segum que V en est item Do se descon e an os detalles de la historiaverdadera de Santa Fulalia de Barcelona et culto a los Ertires spafioles langui deci poco a poco despug que para favorecer a a reodoxia fugprivado fici almente porcia glesia spafiola de elemento que te hac ais puta porque iba directamen te a alma dei puebi cristiano los bimnos

para se cantados sunt a sepulcro de los Erti res en los aniversarios: hab sa veni do a desavarecer uncia misma memoria de muchos de ellos si oportunamente la erarausa spasiola pasado et eligro priscilianista, noliubies virado e redondo en et Concilio I de Toledo a. 33) queptes dido por an Isidoro de Sevilla no silo permitiye uso de os him nos.

sino que mand compone bim nos laevos en honor de los Ettires. asin amen agycon pena de excomunt ό a Quienes se obstinaran e proscribtrios oves decί et Concilio, si nulla decantetur vacant officia omnia ecclesiastica si no se cantan los himnos Quedan ac fas odas las fun-

Removido aque obstάculo a faber aquella prohibiciό de los him nos

39쪽

SANTA EULALIA DE ARCELONA

det an 633 ut incremento nunc visio. En sin spacio de tempo relativa- mente corto parecieron mά de cvarent hi nanos de nuevo curio se importaron m s de uia centena procedentes de las glesias de oriente, de Italia de a Galias de Africa cristiana. Pero a redacciόn de inanosnuevos o parό ni concia invasiόn rabe piae conocemos tro citarenta,escritos despug de asio ii. Y concios himnos parecieron, natural mente,

las misas cias demά tarmulas litargicas propias correspondientes.

Por est misma agόn tam bigia is ad que para redacta las legas littorgicas propias de los mάrtire era necesario conocer os etalles hist ricos que rodearon et martiri de quellos hόroes de a se cuya gloriosa memoria uersa resticitarse, bubo necesidad de crear a pastones propias. En stas circunstancias de servoroso renaci intento littorgico hispano eranatura que a atencibi de os fietes doctores de a glesia visi lica

recavera desde et prime momento obre los ἱrtire que fecundaron consu satagre a pensia sulci rica de os uales excepto an Fructuoso, compasieros, an Vicente Santa Eulalia de Mόtad y las antas usta, Rufina no se abs mά que lasciuatro vaguedades que se lesan ei aquella Pasiόn de communi que se empleό tarde o te inprano, en Su culto, a salta de pastones propias Por esto no es de extraria que, excepto paratos Innumerable de Zaragoga cuya Pasiόn parece compuesta a principios de sigio 11 odos os dem s άrt res recordados en a Passio de communi, Leocadia, Iusto, Pastor Eulalia de Barcelona. Fόlix Vicente Sabina Cristeta, mucufate en una versiό perdida tengati su Pasiό propia, , con dependeracia de sta las dem sciόrmulas de si culto comptiestas trededo de mediados de si globo despuό de an 633. Nada, ues liene de particular firma que et culto que uestra Santa Eulalia recibs en Barce tona a declina et sigio vi debs se uia cul

Santa Eulalia de Barcelona pues recibsa culto de sus concludadanos porcio menos a fines dei sigio vi seon nos alestigia desde Zaragoga lautor anόnimo de a Pasibi de communi.

Con et in de demostra que los mάrtire de a primera serie eaque terce gruo venian a reducirse prάcticamente acia categorsa decios Utros dos primeros senatάbamos que a sinica raγόn disereticia que les se-

40쪽

paraba de os demί era e silencio dei poeta calagurritano Prudencio Demostrada la existencia de culto a uestra sania a fines de sigio vi hecho que o si sol valoriga oderosamente a tradiciό cultua denuestra anta irent a la de muchos tro mάrtires hispanos es aqui et momento de aquilata el valor de testimonio negativo de Prudencio respecto a algunos in rei res spanoles en general a uestra Sant Eulalia de Barcelon e particular. Como es sabido Prudencio su et gran poeta hispano cantor de osmάrtire cristianos. Porci naturalega bErica era natura que ostrara una

que consta su obra Peristόfanon, eis estά dedicados a la memoria demάrtires hispano-romanos dos a meterio-Celedonio Eulalia de grida Innumerable de Zaragoga, Vicente, Fructuoso-Augurio-Eulogio delos tros diecisόis, rei res que incidentalmente recordό nueve son asi-mismo spanoles Acisclo Zoilo, Fausto, enaro, Marciat, glix. Cucufate Iusto Pasto'. sta a demostrada ἱ arraba a existencia histό- rica de estos reinta uatro in rii res spasioles cuyo culto era una reatldad porcio menos a fines et sigio v. Pero, es que en Espasia no bubo otros mάrtire que os recordados por ruderacio i Ser tal e cierto, como quiere at nos, que odos os presuntos ἱrtires hispanos nomencionados en a bra poόtica et vate calagurritano son una ficclόnde pocas posteriores que nada 1enen que ver concia historia λN Prudencio ni autor antiguo algiano firm iamά que a lista delos mάrtires hispanos entresacada de a produccibi literaria de est granpoeta uera una ista exhaustiva a contrario, de est misma producciόnse desprende que cludades huia que regaron sit sueto con profusib generosa secunda de sangre de mάrtires et poeta dice por ejemplo de Tarragona que era adre de santos genitrix piorum, demerona queera rica en mi embros antos artubus sanctis locuples, ' Pero ademάspud haber nos, reares de alguna cludad de a pensnsula bόrica quePrudencio no ityo porque nocios conocs o simplemente porque o quiso Uno versos de hinano I det Peristόfanon nos demuestra que rudencio miti uno nombres por agones pros6dicas. Efectivamente alhace la enumeraciόn decios dieciocho ἱrtire de Zaragoga en est hi m-

tida silάbica encia eum a sάfica con que scribsa el imno ass, des-puε de nombra a catorce de ellos, scribiό: Quator posthinc superest virorum nomen extolli renuente metro ..., queda uego que ensaigan

SEARCH

MENU NAVIGATION