장음표시 사용
161쪽
i 3 8 Disputatio II l. Dubium II.
eundum substantiam potest haberi ab Rque arte, at secundum modum rectum,&ordinatum , non nisi ab arte haberi potest. a. Quantum ad secundum an ars possi t esccre opera naturae, sciendum est commune dictum ex Arist. hic cap. a. quod scilicet ars imitatur naturam, quod
dictum tribus modis intelligi potest. Primo in figura ; secundo in modo agendi: tertio in effectu producto Ars imitatur
naturam in figura exteriori, nam ars nititur in suis operibus eam figuram, eamque erigiem imprimere quam natura indueit in suis operibus; unde videmus statuarios in ligno, aut alia materia inducere effgiem hominis, leonis, &c. eumque peritiorem putamus qui ad viuum,&magis expressam imaginem format. Secu-do ars imitatur naturam in modo opera-di, & iste est duplex,unus quo ars nititur producere effectum similem illi quem, natura producit . Quocirca architectus talem domum erigit qualem in mente formauit ;& pictor talem effgiem formare nititur, qualε in mente sibi praescripsit ideam . Alter est quo naturam imitatur tendendo de imperfecto, d perfectum , parando prius materiam, deinde paulatim disponendo, de postea formam
introducendo. Tertiδ ars imitatur naturam in effectu producto, seruando eundem ordinem quem seruaret natura si eum effectum produceret, nam si natura construeret domum prius inciperet a fundamentis, ea iaciendo, postea parietes erigeret, deinde tecta collocaret, sic agit
1 3. Modo dissicultas est an ars non
solum imitetur opera naturae, verum etiaan possit essicere aliquod opus natus ae . Posse artem vicere aliqua opera natui aeapplicando activa passivis, constat experimento artis medicinae, quae applicando virtutes naturales lapidum , herbarum , aliarumque rerum humanis corporibus, hae, vel illa infirmitate laborantibus, ita bene confert sanitatem , ac conferatur a natura. Constat etiam in ovis gallinarii, aliarumque auium, quae ita bene fouentur calore ignis temperati , ae fouentur ν& generantur pulli, calore naturali gail i
3 4. Posse artem incer e propria vim tute, & non intum applicando activa pansiuis, aliqua naturae opera tenεt Magnus Albertus lib. 3. de mineral. cap. 9. Henricus quodlibet. S. q. I. Zimarra is tract. de diserentia natura, ct artis, & alij. Probant t. ex illo Exodi 7. ubi magi per artem magicam serpentes edisse dicuntur a. Quia per artem chimicam fieri potest verum aurum ut plures tradunt. 3. Quoniastatua dedali tali arte confecta crat, ut huc illucque ambularet. Arist. I. polin. cap. 3. o I. de anima tex. qq. Et Columba Architae Tarentini sic fuit artificiose fabricata ut volaret, teste Gellio sis. Io.noc . Attic. cap. II. Et Romς fuit simulacrum fortunae, quod bis loquutum dicitur . Ex Valer. Maximo.s s. Nihilominus non est recedendua communi sententia, quod scilicet ars, non possit essicere opera naturae per se, &per propriam effcientiam, sed tantum applicando activa passivis. Sic tenent Arist. hoc loco, D. Thomas hoc loco in comment. cap. a. & omnes expositores . Ratio clara est , nam opera naturae vel sunt
substantia, vel accidens, sed ars neutrum incere potest; ars enim vel accipitur ut est habitus mentis, & hoc modo non po test producere substantiam, aut accidens ad extra, sicut nec alij habitus: vel accipitur pro ipsa directione qua dirigit opus operans ad opus prestandum prout ab arte dictatur, neque hoc modo potest proeducere iubstantiam,aut accidens, sed solum dirigit membra externa, ut Pra re cte disponantur, & applicentur. 16. Ad obiecta in contrarium unico verbo respondetur quod illa non sunt effecta per incientiam artis, sed per eff- cientiam virtutis naturalis. Vnde illi sedipentes vel fuerunt citissime delati arte darenonis, vel virtute a daemone applic ta suerunt tunc producti. Per artem chimicam dato quod fieri possit verum auiarum, non fiet eficientia ipsius artis sed applicando activa passi uis, aut virtut
162쪽
In lib. 1. Physicor. ubi agitur potissime de natura. a 39
ignis separando aurum ab aliquo metallo, ut 1 cupro . Statua Dedali, Columba Arehitae, &c. non ponebant effectum naturaIem, sed violentum in virtute alicuius ponderis, rotarum, funium, &c ut patet in horologio.
De causis in communi. g. I. quid sit causa.
17. T On loquimur hoc loco de si causa vi idem est ac princi
pium , qua ratione Aristoteles vocat aliquando priuationem causam, sed loqui mur de causa in communi significatione, ut ainplectitur quatuor causarum gene ra, scilicet materiam, formam, efficiente,& finalem . Et cum notum sit dari causam, ad quaestionem quid est descendimus. Varij varias tradunt causae in communi definitiones , quae si recte expendantur, admitti possunt, licet definitio D. Thomae, & Thomistarum quam propo nunt, de defendunt N. Compluta hoc loco, magis rem explicet.
8. Primo ergo definitur causa ilia communi a Ruuio quod sit Principium per se inguens in esectam. Dicitur principium loco generis , quia in hoc conuenit cum priuation cum puncto, & alijs, quae sunt aliquorii principia. Dicitur influens ut distinguatur ab illis quae non influunt. Dicitur in essectum, ut distinguatur a Patre aeterno, qui est principium verbi, &influit , non tamen ut in effectum , quia verbum non est essectus Patris . Aliquivi N. Complut. impugnant hanc definitionem , quia in ea nil ponitur per quod explicetur quod causa debeat esse illa quae influit ut in effectum , nec ponitur
aliquid per quod explicetur quod Pater
aetemus non influat ut in effectum . Coeterum ad hoc quis posset respondere , &explicare dictam definitionem , quod ex se patet, quod Uerbum non posui esse effectus, quia de huius ratione est dependere , quod Verbo diuino conuenire non potest, & sie intellecta illa definitio bene
H. Gabr. P seca .sy Secundo definitur causa a F seca I . metam's cast. T. q. I. sec. I. quod
sit id a quo aliquid pers ripendet,per quod
excluditur Pater aetemus a ratione cauis
uia Filius ab eo non dependet. Hanc de-nitionem reijciunt N. Complutaquia in ea non explicatur quid sit dependore, aut cur Filius non dependeat a Patre cum ha
beat esse ab illo . Cceterum posset quis respondere non explicari quid sit dependentia cum sit notum eam inuoluere imperfectionem , ac proinde optime excluditur per dependentiam Pater aeternus aratione causae.
6o Alij alias tradunt causae definitiones; communior est illa quam cum D.Thoma tradunt dicti Complut. & coeteri Thomistae, quod scilicet causa sit illa ad quam sequitur esse alterius, seu sequitur Hiad. Hanc aliqui impugnant, quia ad punctum sequitur linea , ad auroram sequitur dies; ad esse Patris aeterni sequitur esse Filij, &e. & tamen ista non sunt causae. Nec valet respondere, quod θ sequitur intelligitur de sequela physica , quae est per productionem effectus, nam si hoc modo indiget explicatione , etiam definitiones aliorum defendi possunt cum .stis explicationibus. Aliter explicani N. Compluti illam definitionem, ut per esse alterius intelligatur aliquid numero, aut specie distinctum , per quod diuinae perinsonae excluduntur a ratione causae, nam Filius non est aliud a Patre , nec habet aliam essentiam numero, aut specie di stinctam. Certe ista definitio intellecta sic de sequela physica, &c. optima est. 6r Tamen mihi etiam placet definitio quam desumo ex Aristotele hoc loco tex. 68. quod scilicet causa sit illa , per quam respondemus ad interrogationem , seu ad quaisionem factam propter quid. Hac enim ratione probat ibi Arist. tantum essequatuor causarum genera quia totidem causis respondere possumus ad quaestionem factam propter quid, unde supponit eam esse communem definitionem causae in communi. Ab aliquibus haec definitio impugnatur , quia si propter quid accipiatur, proprie solum conuenit causae finest, S a vi col-
163쪽
ut colligitur ex Arist. tex. 88. ct 9 o. quod fi accipiatur aliquanto latius, aeque ignotum est quid sit causa, & quid sit propter
uid, ac proinde nihil scimus per illam efinitione,quod est vitium definitionum. Item conuenit principiis , omne namque
principiatum est propter sua principia, &linea est propter puncta,& relatio est propter terminum, &c. Item conuenit Filio in diuinis, nam Filius est propter Patrem, cum tameu Pater non sit causa. 62 Coeterum propter ista non est deserenda definitio Aristotelis, si potest ar-que bene explicari ac aliae, maxime quia Arist. non semel hanc definitionem indicauit, unde hac ratione probat finem, &formam esse causas , quia per haec recte respondemus ad quaestionem quare , seu propter quid, & tritum est, & notissimum apud Arist. quod demonstratio per causam appelletur demonstratio propter quid,& scire per causam dicitur scire proter id, & quod sint quatuor causarum genera quia sunt quatuor propter quid. 63 Pro quo sciendum est,qου od unu- quodque genus cauis sicuti habet proprium munus, ita habet propriam definitionem, quae est quidam quasi character ,
seu nota cuiuscumque cauta : unde materia dicitur id ex quo inexstente . Forma dicitur ratio rei. Essiciens dicitur principium unde . Finis dicitur inius gratia res
. Ex his characteribus, & notis aggregatim positis puto formandam csse definitionem causis in communi , sic causaeis id propter quod respondemus ad quaestionem propter quid; seu causa eis sesum propter nid ἔ siue ut id ex quo , siue ut ratio ;siue priscipium unde ; sive cuius gratia , iita ut non possit fieri alia definitio explicita nisi per aggregationem horum characterum,seu notarum: Sicuti cum volumus definire animam explicatius definitur per aggregationem omnium ipsarum, cum dicitur. Anima H principiam quo vivimus, sextamias, mouemar, intelligimus.
Sic etiam principium definitur per aggregationem , scilicet principium eis id unde
aliquid vel G velfli, Dei cognos itur. Prs-terea etiam natura definitur per aSgregationem , scilicet, nata a G2 prinρορι. motus, ct quietis, aliqua namque est principium solius motus , alia solius quietis,& communiter omnia analoga definiuntur per aggregationem . Et sic ex mente
Arist. causa in communi definiri potest per aggregationem , scilicet ca a eis id propter quid, seu MI propter quid, vel ut ex
quo, set ut ratio, Vel ut Unde motus, vel ut
cuius gratia. Quod si breuius velis definire , dices causa eis propter quid, intelligendo propter quid prout includiti quatuor dictos modos, & sic propter quid sic
acceptumi in definitione causae non conuenit nisi causae in communi, & excludit caetera propter quid.
S. II. 2uotuplex si causa .is T Ariar fuerunt antiquorum sen-
V tentiae de numero causarum ut videre est apud Plutarchum lib. I. de placitis cap. II. apud Senecam epiis. 63. ia rillam, & apud alios . Prima sententia fuit Democriti apud Cicer. lib. I. g. ac dem. qui sola in materiam admittebat, reisiectis forma esciente, & fine. Cum enim omnia a casu, & fortuna fieri putaret, efficientem causam , & finalem negabat . Formam ideo negabat, quia solam materiam sussicere volebat. Tum quia cum negaret causam ericientem, & finalem , debebat etiam finalem negare , quia eff- ciens ideo datur , ut formam in materia ob aliquem finem inducat. Stoici teste Laertio lib.7. in Zenonem, & Seneca ubi supra, sollam causam ericientem admittebant, materiam autem non nisi ut conditionem sine qua non es le volebant . Si quidem ericiens non nisi cum materia eficit. Formam non admittebant,quia cusit effectus ab agente manans, inter ca fas numerari non potest; neque finis cum ultimo adueniat re iam effecta. Hanc sententiam sequitur Seneca dicens. Turbam hanc, or multitudinem ea arum ab AriPotele, o Plarone tradita, superfluam esse, is
minime neessaria . Eandem sententiam sequitur Cicero in Topicis ad Treb um , explicaus locum ab essiciente petitum. 6s Ter-
164쪽
In lib. Σ.physicorovia agitus sidiissime die natura. IOI
6s i Tertia sententia fuit Platonis in Timo. Procli, Calcidi , & omnium in
tonicorum, quod dentur 6. genera Caus
rum, quatuor scilicet ab Arist. tradita, dialia duo videlicet exemplar, & instrumetum. Quarta sententia est Galeni, qui in in Mae s tomattim disserent,s, haec recenset, cauiarum genera, materiam, ni- Iitatem, scopum, & instrumentum. Argentariusia comment. hiatis loci dicit cau-1arum genera esse motum, locum, tempus, & circunstantiae . 66 Nostra sententia sequenti con- elus explicatur. Causarum genera sunt
tantum quatuor , nec plura, nec pauciora ,siliret materia, forma, e ciens, o sinis . Sie Arist. hoe loeo & in serius cap. f. o s.
metaph. v. a. quem sequuntur omnes P
ripatetici vel in huius loci comment. vel in s. metaph. ut D. Tho. Alexand. Themistius, Philopponus; Simplicius, Auer. Magnus Albertus, Avicenna , & innumeri alij. Et licet Sue sanus in comment. huius loci putet quod haee sententia sit tantum credita in philosophia , & no possit aliqua ratione essicaci probari, tamen oppositum dicendum est. 67 Probatur I. ratione desumpta ex nostra definitione explicata g. p cedenti, quod scilicet causa in communi sit illa per quam respondemus quaestioni , seu interrogationi quid eri, seu propter quid ,
nam tot sunt genera causarum, quot sunt genera interrogationum, unaquaeq; namque interrogatio, causa quaerit; sed quatuor sunt genera interrogationum , ergo totidem erunt genera causarum. Minor probatur, nam in omni interrogationeis , aut quaerimus ex quo aliquid fiat, & haec est materia; omnia namque fiunt ex materia: aut quaerimus uti mi , seu quid sit illud quod fit ,& haec est ratio , seu forma ἰ aut quaerimus a quo flus,' & ost emcimS : aut quaerimus cuius grasia fat, &est finis. Hane rationem desumptimus ex Aristotele capite 7. huius libri secundi. 68 Confirmatur, nam ille tantum est assignandus causarum numerusi qui reperitur in illis quae plures causas habere videntur 1 sed in composito v. g. substantiali in quo plures causae esse videntur , tantum quatuor causae dictae , sunt ergo illa erit causarum numeruS.. Minoo probatur, nam in compositis substantialibus tantum potest esse id ex quo fiunt&haee est materia r est id per quod fiunt,& constituuntur, & est forma, per formam namque constituuntur, & a coeteris
distinguuntur ; est id a quo fiunt, & est eficiens: & est id cuius gratia fiunt, & est finis. Hoc idem videre est etiam in compositis artificialibus , nam in statua est id ex quo fit, & est lignum v. g. Est id quod fit, & est ing. sol, si statua sit solis. Est id a quo fit, & est statuarius t & est id euius
gratia fit, &est ut representet solem. 69 Probatur a. quoniam quod fit, tantum habere potest duas causas internas , unam ex qua fiat, & est materiata; aliam per quam fiat, seu per quam constituatur, & distinguatur, & haec est fomma . Et duas externas, illam a qua fiat,
nihil enim potest se ipsum eficere, & haec
est inciens . inciens autem naturale non potest frustra, & temere agere, sed debet agere propter aliquam causam, &haec est causa finesis ; ergo , M. 7o Probatur 3. nam causa est ad quam sequitur esse alterius, scilicet effe- s , ut cuin D. Thoma , & Thomistis communiter c qfa definitur,sed sunt tantum quatuor ea ad quae sequi potest esse alterius ι ergo sunt tantum quatuor causarum genera. Minor probatur, nam esse effectus aliquando est in potentia, aliquando in actu ; prius namque est in potentia, postea in actu, ut cum de potentia reuocatur ad actum ab agente naturali,& hoc ob aliquem finem , non casu ; sed esse in potentia habetur a materia; es in actu habetur per formam et reductio de potentia ad actum habetur ab agente naturali, intentio, est finis s ergo, dic. Igitur res naturales indigent materia ex qua fiant: forma per quam perficiantur,& d terminentur ad certam speciem : eficiente a quo λrma inducatur e & fine cuius gratia agens ad agendum moueatur ἔ ac proinde hae causae desiderantur ad esse rei naturalis non plures, nec pauciores. Sol
165쪽
II Primum argum. quoniam instrumentum est causa, & non continetur sub predictis ; ergo sunt plura causarum genera quam quatuor. Resp. quod instrumentum continetur sub causa essiciente. Dices,quod effciεs definitur ab Aristotele et . phs cap. I. quod sit id unde priamum muta Ionis, aut quietis principium δε-
dari Αν ; sed haec definitio non conuenit
instrumento, ergo instrumentum non cO- einetur sub causa ericiente . Minor prObatur , nam instrumentum non est primum mutationis principium , cum non
moueat nisi moueatur. Resp. quod eo loco Arist. solum definiuit causam incientem principalem , ad quam instrumentum reuocatur tanquam quid ab ea motum ; sed de hac re infra agentes de causa esciente. a Secundum argum. nam causa exemplaris, est vera causa, & tamen non
continetur sub aliquo ex dictis generi bus I ergo, dcc. Resp. reuocari ad genus cauis formaIis. Pro quo nota, quod genus cauta formalis est duplex; unum componens, & aliud determinans, exemplar est causa non componens, sed detem minans extrinsece. Eκ hoc soluitur aliud argumentum desumptum ab obiectis ctuum, habituum , & potentiarum exuibus habitus, actus, & potentiae depenent, & non in aliquo ex illis quatuor generibus causarum. Dicimus enim,quod obiecta exercet genus causς formalis extrinsecE, determinantis , & specificantis. 73. Tertium argum. nam album est causa per accidens aedificij sicut esse muscum, & tamen no reuocatur ad aliquod ex dictis generibus;ergo,&c. Resp. quod eum id quod est per accidens reuocatur
ad id quod est per se, sequitur quod causa effciens per accides reuocetur ad causam escientem per se . Sed dices quod
absentia nautae est causa effciens per se submersionis, & tamen non continetur sub genere causae essicientis, de cuius ratione est influere, & esse prassiens, ouod non conuenit nautae in casu submersionis
nauis . Nam ad hoc dicitur quod licet eficientia positiu a fundetur In praesensi
causae, & in influxu illius non tamen eff- cientia negativa, qualis est in nautarespectu submersionis nauis cum abest.
7 . Quartum argum. nam consulens,& imperans sunt causa effectus producti, & non sunt una ex assignatis; ergo , Sc. Resp. quod consulens, & imperans non sunt causa eficiens physica, cum no pr ducant physice effectu, sed sunt causa es.ficiens moralis. Causa autem moralis est illa quae sua propria actione non attingit effectum, sed mouet causam physicam ad hoc ut eficiat, ut qui consulit homicidiu, non occidit, sed suo consilio mouet, &excitat alium ad occidendum suum inimicum . Est autem discrimen inter cassam physicam, & moralem, quod posit causa physica, & eius actione non potest non sequi effectus , siue causa physica sit
necessaria, siue libera, ut posita caleIactione,quae est actio causae physcar nece sariae non potest non poni calor. Et posita actione volendi libera, non potest non poni volitio. At posita causa morali , & eius v. g. actione consilio spotest non poni effectus. Et ratio est , quia actio causae physicae se sola est suffciens, & immediata productio effectus , posita autem productione, non potest n5 poni terminus. At actio causae moralis non est suffciens, & immediata productio effectus, cum indigeat causa physica ad producendum effectum.
g. 3. An causa planabilire suo esse . s. II facilis est, eamque
breuiter expendemus.Certum est quod si effectus comparetur cum suis causis intrinsecis, scilicet materia, &forma simul sumptis, & vnitis est aequalis perfectionis; cum enim, ut supra vidimus, totum non distinguatur a suis partibus simul sumptis debet esse aequalis peris.ctionis . Quod si totum comparetur cum
una tantum causa, ut si comparetur cum sola materia, aut forma, tunc effectus est
perfectior sua eausa partiali. Si vero totum comparetur cum materia,aut forma, secun
166쪽
la lib. L. Physicor. ubi agitur potissime de natura. 14 3
secundum id preeisE quod habet ab illis,
est aequae perfectionis. 76. Si essectus ing. compositum co- paretur ad causas extrinsecas , ut ad eff- cientem , aliquando est persectior , aliquando imperfectior,& aliquando aequalis persectionis. Essectus comparatus ad causam aequivocam, est imperfectio v. g. Calor comparatus ad solem qui est causa aequivoca illius, est sole inserior, ratio est quia causia aequivoca est superior suo eL sectu, eumque virtute continet. Edictus comparatus ad causam uni vocam est aequalis perfectionis, ut cum homo generat hominem . Essectus comparatus ad causam instrumentalem est instrumento
per se persectior; dico per se , ct uia peraecidens instrumentum potest esse perse
ctius, ut maeleus aureus respectu cultri
ferret. Aliqui putant, quod essectus sit
persectior sua causa aequivoca Ut musca eausata a sole tanquam a causa aequi uo-
ea, est ipso sole persectior, cum musca sit vivens non soL Caeterum sol non est causa mustae' solus , sed ut motus ab intelligentia, & in virtute intelligentiae, qua ratione est persectior musca, & homine e si homo,& sol generent hominem. Quoad finem dieo, quod aliquando est persectior
suo essectu, ut eum homo operatur ob finem nobiliorem, ut propter Deum. Aliquando est impersectior cum homo operatur ob finem inferiorem, vel prauum. Aliquando est aequalis persectionis, ut cuhomo studet ob bonu studij, seu mentis. g. . An causa sit prior salte natura suo effectu.
quod causia sit prior tempore suo e ctu,non enim sol est prior tem
pore, illuminatione,neque materia omni forma.Sunt quidem aliquae causae priorestεpore vel in stati suis enectibus,sicut Pater increatis praecedit tempore filium. De sola prioritate naturae est dissicultas,' doquo prima senti est Soncinatis y .meta T. q. T. & aliorum dicentium non esse ne eesse quod causa praecedat saltem natura suum essectum.
plicatur . Omnis eos debet saltem natu
ra esse prior suo essecta, sub eo concepta ob quo es causa,quod olet dici in eo Denere in quo est causa . Est sent. communis , pro qua videri possunt N. CompIuti hic disio.
7 autem prioritas naturae,priO
ri eas subsistendi conseq uentiae, seu est
prioritas essendi independentiae, quatenus id quod est prius natura alio , quat nus prius est independens. vocatur ab aliquibus prioritas rationis eum funda
mento in re , quatenus causa ut causa ex
natura sua postulat intelligi prae esse suo essectu secundum illud esse , & in eo genere in quo est causa. Ratio autem est manifesta,quia omnis essectus debet consequi suam causam, ac proinde debet illam supponere aliquo modo antecedentem , ac proinde natura. Quae prioritas non solum est inter causas, & essectus,sed
etiam inter principia, di principiata tria
ereatis.In diuinis autem negatur a Τheologis propter omnimodam identitatem Patris, Fili , & Spiritus S. nam in unaquaque persona est eadem omnino esse-tia, ut inter illas personas nulla omnino sit dependentia,nulla eausalitas neque secundum rationem, sed solum est prioritas a quo, seu originis.
sae sunt sibi inuicem causae; ut materia, &serma; finis, & media ad finem, ut docet Arist. tex. 3 o. ergo idem erit prius,& posterius respectu eiusdem. Resp. concedendo antecedens , & negando conseq. prioritas namque & posterioritas inter causas quatenus sunt sibi inuicem eausae non est prioritas eiusdem, sed diuersi generi ; nam materia est prior forma in suo genere, quatenus ex illa forma est educibilis, aut quatenus est receptibilis,at forma est prior materia quatenus est persectibilis, &c. de quo magis infra. o8. Obijcies a. Id quod est cauta, causae, est etiam causa causati, saltem remota; sed materia est eausa Q ar, & rma est causa materiae; ergo materia est causa materiae, de forma est eausa se in
quod est impossibile, eum nihil sit eausa jZod by Coosla
167쪽
i44 Disputatio III. Dubium II. .
sui ipsius. Rei p. antecedens solum esse verum in causis eiusdem generis, quivi enim sol v.g. causat lumen, & hoc causatealorem, ideo recte dici potest, quod soleausat calorem. At quando causae sunt
diuersi generis illud dictum non est veru,
quia noA communicant ad inuicem in ratione causandi. Vnde non valet argumentum . Sol producit calorem qui facit terram formaliter calidam; ergo sol producit, aut facit terra formaliter calidam. Ratio autem cst quia in exemplo supra posito materia est causa formae m. quantum potεtia ex qua forma educi debet, sub qua ratione forma non constituit materiam tanquam aliquid intrinsecum quod se teneat ex parte potenti aede dhoc totum supponit,si autem costitueret, vere esset dependens a materia, & dependeret a se ipsa, quia etiam se ipsa teneret
se ex parte causae. Eodem modo forma quatenus est sinis materiar non constituitur intrinsece per potentiam materiar, &ita materia dependens a forma , non dependet a se ipsa. Ratio ergo cur in cauis sis diuersi generis non valet illud dictum est, quia in ratione propria causandi non
communicat ad inuicem, &propi er eandem rationem non sequitur quod idem
sit prius, di posterius se ipso.
88. Obijcies 3. Si causa esset prior natura suo effectu sequeretur quod essethonus circulus antiquorum in demostrationibus quem damnauit Arist. I. poster. Sequela probatur, nam si materia, & sorisma sunt sibi inuicem causae,ergo sunt sibi inuicem priores , ac proinde una potest per aliam a priori demonstrari ,& se posset fieri demonstratio circularis utraque a priori . Resp. hoc no esselabsurdum in diuerso genere causae,&secundum diuersiam rationem. Aristoteles autem damnauit circulum antiquoru,
ut putabant etiam prima principia posse
emonstrari, & probari a priori, &quod idem secundum eandem rationem, & i eodem genere causae esset prius, & posterius, quod est impossibile. 8a. Obijeies . nam prius in eoi
quo est prius potest intelligi sine suo posteriori, est enim prius illo ; sed mestae causae non possunt intelligi sine suis effectibus, ergo non sunt illis priores. Mi
nor probatur, nam nec materia potest in telligi sine forma, cum potentia dicatur per ordinem ad actum; nec forma intelligi potest sine materia , cum actus sit per ordinem ad potentiam . Item media intelligi non possunt fine sine, nec finis sine med ijs; imo nec omnipotentia Dei intelligi potest sine ereaturis saltem possibilibus . Resp. quod dupliciter aliquid potest esse prius alio . Primo prioritate in quo . Secundo prioritate a quo. Illud dicitur prius prioritate in quo, quod intelligi potest sine suo posteriori, cuius est causa, & sic calor intelligi potest sine calefactione,& sic de aliis. Illud autem dicitur prius prioritate a quo, quod licet sit
vere causa alterius, tamen propter aliqua
peculiarem rationem non potest intelligi sine suo superiori, maxime quando dicit ordinem essentialem ad illud, aut cera quando ita postulat illud a se dependens, ut non possit distingui, aut constitui, siue intelligi fine illo, aut sine ordine ad illud.
Hoc modo se habent materia, & formavi sunt tales in specie; sunt enim relativa transcendentalia . Finis tamen intelligi potest sine medijs, si consideretur secundum suam entitatem,secundum quam est
finis, licet sine illis intelligi non possit
inquantum dicit relationem, haec tamea relatio nihil facit,ut nu. seq. dicetur. Omnipotentia. autem diuina no potest intelligi sine creaturis , saltem possibilibus , quia de eius essentia est habere creaturaS a se dependentes. 83 Obijcies s. Correlativa sunt simul natura, sed causa , & effectus sunt correlativa; ergo sunt simul natura. Re .pond. quod causa , & cffectus accipi posisunt vel fundamentaliter, & secundum se, & hoc modo non sunt correlativa. Si
vero accipiantur formaliter , ut dicunt ipsas relationes resultantes , tunc sunt correlativa,& sunt simul natura; nos non
loquimur in hoc secundo sensu , sed i
168쪽
In lib. 1. physicor. ubi agitur potissime de natura. 16 3
9. I . Quomodo causa diuidatur , seu de diu ne cause .
mam, & secundam . Prima est Deus o. M. qui est omnino independens ab omni alia causa : cuncta mouet immobilis. Multa producit absque concursu alterius cauis , ut Angelos, ani
mas. &c. non tamen omnia, quia compo
situm substantiale non potest producori absque concursu materiae,& formae, cum nequeat Deus per se ipsum supplere co- cursum materis,& formae, cum dicat impersectionem , partis , subiecti, & informantis . Nequit etiam Deus producere se solo actus vitales , cum isti dicant essentialem ordinem ad sua principia vita-tia . Neque etiam potest Deus producere modos ut unionem, sessionem , neque relationes, &c. sine concursu subiectorum , & hoc non propter aliquem desectum in Deo repertum, sed propter summam ipsius perfectionem, & rerum dictarum imperfectionem,quae non est supple-hilis a summa perfectione, sed ab imperfectione tantum. Causa secunda est creatura, quae ideo secunda vocatur quia necesse, nec operari potest nisi dependentera prima.
mediatam, &in immediatam . Causa mediata est illa, quae non attingit effectu nisi mediante alia causa,qua ratione Adadicitur causa mediata omnium hominum quia λ ut primus parens ad omnium pro ductionem concurrit mediate. At causa immediata est illa quae absque intermedio suum attingit efffcduim, ut calor est causa immediata caloris , &c. Tertiis diuiditur causa in intrinsecam, & extrinsecam. Causa intrinseca est illa quae intrinsece recomponit, & constituit, licui materia, &forma, intrinsccc constituunt hominem, . At causa extrinseca est illa quae rem constituit extrinsece, ut omnis causa esciens tam increata,quam creata costituunt reS.
Et omnis causa finalis extrinsece constituit rem quae propter ipsam fit. 8s. Quarto diuiditur causa in causa per se, & per accidens . Causa per se est illa quae ex natura sua est ordinata ad productionem sui effectus, habetque intrinsecam virtutem productiva illius qua
ratione calor est causa per se caloris , &musicus est causa per se cantus quia habet artem, quae est virtus cantandi. Causa per accidens est illa quae quidem producit ectetum, ex se tamen ad illum producendum non ordinatur, sed casu illum producit,ratione tamen virtutis quae alias reperitur in causa, ut fodiens terram est causa per accidens inuentionis thesauri:& Musicus dicitur aedificare, quia in Musico rcperitur alias virtus , seu ars aedifi
86. Quinto diuiditur causa in adaequatam,& totalem,&in inadaequatam, dg partiale.Adaequata seu totalis est illa quae se sola producit effecitu. Partialis seu inadaequata est illa quae solum partialiter, re
concurrente alia causa eum producit. S
Xto , causa adaequata subdiuiditur i principalem, & in instrumentalem. Principalis est illa quae propria virtute atti git essectum. Instrumentalis est illa, quae attingit effectum ut mota ab alia causa, de quibus postea dicetur.
De causa materiali, ct formali. S. I . An materia si causa plasica .
communi agendum cst cum Aristotele a sex. 28. prius de causa materiali , cuius definitionem iam satis explicuimus nu. 63. Modo quaerimus an materia re ipsa sit causa physica . Physicam materiae causalitatem negabant aliqui antiqui, de quibus ali1s diximus:
concl. explicatur.' Materia prima ect vera
causa phrsica Sic tradunt omnes Paripatetici,unde non est necesse quequam in particulari referre. Videri potest Arist. hic a rex. M. que ad 27.VTo.72. 76O.o 9
169쪽
Ratio est, quia materia prima est subiectum ex quo aliquid fit , ut patet ex eius definitione; ergo est causa, & veluti ma
ter rerum, ut eam vocat Arist. ex Plato ne, & alijs antiquis lib. I. rex. 8O. Tum
IIuia materia est natura,ut sepra vidimus; edomnis natura est causa; ergo, &c. Tum etiam , quia principium motus eius in quo est, est causa physica, & vera, ut patet tum ex definitione natura , tum ex rex. 73. sed materia est huiusmodi; ergo est causa physica a unde multa demonstrantur in physica per causam materia-Ιem . Demum, quoniam compositum physicum , & naturale causetur per eius partes intrinsecas, maxime per materiam, ergo materia est vera causa physica.
8ρ Sed obiicies I. nam omnis causa est prior natura suo essectit,ut vidimus; sed materia prima non est prior forma ex s. metaplas rex. I 6. ubi dicitur, quod actus est prior potentia ; ergo materia non est causia. Tum quia ad metaphysicam spectat agere de prima materia ex I. metaphἀergo, &c. Resp. negando minorem I m
teria namque in suo genere est prior forma, essiciente, & fine. Ad Iocum Arist
telis dico loqui de actu primo qui est
Deus, iste enim est prior omni modo potentia , cum nullo modo sit effectus p tentiae . Quod si instes Arist. loqui de , actu formali informante , respectu cuius materia est causa, tunc intelligi debet , quod actus sit prior potentia in suo genere, qua scilicet est actus , qua ratione materia ab eo dependet . Absolute tamen actus dicitur prior potentia, quatenus cst finis , specificatiuum , & quid nobilius potentia. Ad illud quod ad meta- physicam spectat agere de materia, dico spectare ad metaphysicam agere de materia prima exactivis, ut an sit quid per se eompletum,an potentia sit de eius essentia
an tota essentia, an habeat propriam existentiam,&c. Coeterum ad physicam spectat agere de materia non ita exactu , ut constituit compositum, ut est causa materialis, ut est natura, ut est principium
motus, & quietis , & de iam dictis, sed non ita exacte, & quasi praesuppositive.
activa, seu effetens pertinet ad metaphysicum; ergo ad illum etiam pertinebit agere de prima causa passiua, ac proinde vel materia non est causa, vel non est physicae considerationis ; causa namqui activa, & passiua dicuntur correlatiue, ac proinde pertinebunt ad eandem scientia. Resp. quod etiam prima causa activa pertinet ad physicam considerationem, ut est principium motus in haec inferiora. De inde ad metaphysicum spectat agere draptima causa absolute ut est prima Omnium rerum causa ; tum quia prima causa activa, nempe Deus nullo modo dicitur correlative ad primam materiam, sed solum causa activa creata quae potest habere aliquam dependentiam a materia .: S. 2. Cuius rei materia prima sit cos.
ria prima sit causa solius com positi substantialis. Sic tenent aliqui apud SuareZ disma I. meta se I. T. n. .
aliosque . Secunda sententia tenet quod materia est causa solius formae, non autem compositi, quatenus. distinguitur a forma; ita Soncinnas s. meta T. q. I. Ia uellus ibidem q. a. & alij.
concl. explicatur. Prima concl. Mauria prima in causa compositi . Sic tenent Suar.& Fonseca citati, Conimbric. Peretrus , & alij communiter hoc loco. Constat eκ Arist. toto fere lib. I. ubi cum proposuisset inuestigare principia , & causas corporis naturalis , quod est compositum physicum, inter has causas enumerat materiam ut principium intrinsecum,& su
stantiale, ut maximc patet ex rex. 62. 64.θ6s. 98. metaphs. rex. I 2. docet composita naturalia habere quatuor causas squarum una est materia. Unde materi
causet formam sustentando ,: & quasi extrinsece, at compositum componendo, &intrinsece . Ratio est , quia materia prima est pars substantialis compositi generabilis , ergo est causa intrinseca illius , pars Diqitigod by Go
170쪽
In lib. 1. Physicor. ubi agitur potissime de natura. 16
pars enim est causa totius . Τum quia si
materia non esset causa compositi, neque esset forma: consequens est falsum r ergo etiam antecedens. Minor constat, forma
enim maxime , & praecipue est propter quid compositi, ut centies repetit Aristoteles. Maior probatur, non enim est ulla ratio cur forma sit causa compositi, &non materia , cum utraque sit pars cona-
positi . Tum quia forma non est causa adaequata compositi , alias compositum
nihil aliud esset intrinsece nisi forma, &se materia debet esse concausa, &c. 93. Secunda conclusio. Materia eticausa forma ut a composio distinguitur. Debet haec conclusio esse receptistima , . Ratio clara est, quia forma materialis fit
dependenter a materia, educitur namque
de potentia illius , ut supra vidimus ; urso dependet ab eadem materia , sed hoc est materiam esse causam lillius in genere
causae materialis; ergo, &c. Tum quia materia habet propriam causalitatem respectu formae, ut postea videbimus, diuersam a causalitate suppositi, sustentat enim formam non compositum; ergo peculiari aliqua ratione est causa formae . Tum etiam quia formae materiales maxime in hoc disserunt ab anima rationali, quod hae non sustentatura materia, ut illae ; unde anima naturaliter separatur a materia, non formae materiales.
94 Primum argum . primae sententiae est, quod sorma non fit, sed solum compositum a ergo materia est causa solius compositi: si enim esset causa sermae, deberet haec fieri. Resp. distinguendo antecedens , forma non fit ut quod, conceditur , hoc enim modo solum compositum sit. Non fit ut quo, negatur , ut enim dicebamus, forma dependet a materia, &c. ys. Secundum argum. Si materia causaret formam , vel eam causaret ut causa intrinseca, vel extrinseca ; neutrum dici potest; ergo, &c. Minor probatur snam materia non est pars formae, neque eam componit, aut constituit intrinsece; ergo, &c. Neque est causa extrinseca squia istae sunt tantum duae scilicet eficiens, & finis . Resp. quod si per cauoa 2 H. Gabr. Phfica . intrinsecam intelligamus illam quae int,
me est coniuἰicta cum suo essectu , tunc materia erit causa intrinseca formae quando illam substentat. Quod s per causam intrinsecam magis stricte loquendo, eam intelligamus , quae est pars sui effectus ,
t unc materia non est causa intrinseca formae . Finis autem, & efficiens dicuntur causae extrinsecae, proprie primo modo ,
non quia semper sint extrinsece; sed quia cum materia, & forma semper sint causae intrinsecae , finis tamen, & eficiens hoc ex sua ratione non postulant, sed possimi esse causae externae, & sic effciens quod est principium motus in alio dicitur causa extema ; & quando aliquid fit propter
finem nondum acquisitum dicitur causa externa finis.
96 Tertium aruum. nam materia r
spectu illius est causa, quod ponitur tanquam effectus in eius definitione , & i ordine ad quod conuenit illi sua definitio ; sed hoc non est forma, sed eompositum: ergo, &c. Minor probatur, definitur namque materia quod sit fabiectam primum ex quo aliquid μ cum isses ; sed
materia non inest in forma, sed in composito; ergo compositum est eius emtus, non forma. Resp. quod materia per ibiam definitionem definitur per ultimum emium , non tamen ob hoc excluditur forma , cum haec ponatur implicite in ea definitione tanquam terminus quo. Compositum namque non potest fieri is quod nisi forma fiat is quo. Debuit autem ilia definitione poni terminus is quod ut in
eo intelligeretur terminus quo. 97 Quartum argu . nam materia non
est causa animae rationalis, cum haec non fiat dependenter a materia, & tamen est eausa hominis , seu compositi humani , ergo neque erit causa aliarum formarum, sed tantum compositorum. Resp. quod aliud est dicere non esse necesse ut mat
ria sit causa formae ad Roe ut sit causta compositi, aliud vero quod materia ita
sit causa compositi, ut non possit esse causa formae; nam licet materia non sit ullo modo causa animae rationalis, potest tamen esse causa aliarum somnum male