Respvblica et statvs regni Hvngariæ. [By Martinus Schödel]

71쪽

i Quin in atriis templorima suoruna O-am habent acti iam Turcae eundem in I una, neque cuiquam nisi loto in ea in-edi fas este ibitrantur. , Sed delectantur in universum pluris num otionibus O balneis Turcae, eoq;

ἰraecipuum apud eos pietatis pus est, iistituere, condere balnea publica nec - ltantum viventibus gloriosum esse, sed

iam vita functis salut e putant. Hac ra-

oneris, qui nunc rerum potitur , Soli-nannus tum alibi, tun Budae in aedibus, uae quonda fuerunt Archiepiscopi Co-ocensis, ampli issimum bali una pro sua, tuorumque salute fieri curavit, in quod e Danubio , per canales sube Erraneos aqua .in inultam at itudinem , ut est Budae ad. Danubium situs , ducitur. Ipsum bal- eum intus incrustatum desilaatum es honumentis marmoreis , quae antea in

inpiis fuere posita imaginibus tamen, ii quae insculptae fuerunt, resectis,i toto rapere perpolito.

Eadem gloria quaesita est ei, quem di

xiimus Bastae Mahometh , qui thermas Badenses exaedificatis illis Dervisarum caenobiis conditorioque ejus deritio diximus, illustriores reddere studuit. Hic vero videre est mirabilem rerum Om- mutationem. Nam quae loca Hungaris

incolumi dotiolente Budavpluptatis domicilia

72쪽

sanctis.

In thermis superioribus supra fontes, quibus ad lavacra usus est, spis inae calid. e, in quibus nascuncii , vivunt pisces, qui in frigitam trans moriuntur. Sunt etiam calidae in opsita Danubii ripa supra Paestum, sed nus celebres, propterea quod ita conjetae sunt alveo fluminis, ut ad quae

Gus incrementa corrumpantur.

Solent fere thermae locis, in quissimi, aliquod nomen, e quasi lumen frere. Ita nobilitatus est quondam sin Baianus in Campania. Ita nunc quoqin Italia, Germania dc in quavis pterrarum orbis parte clara sunt hoc mine loca. Nonnulla tigna appella nem a calidis sunt sortita, ut in Thelia Thermopylae, de in Germania Opda , quae vocantur Badae , hoc estnea. Sed suerunt quasi in obscuro denses , nec aliqua ei loco celebritas accessit, a tanta calidarum copiae varietate, quod procul dubio eo evenit, quo reliquae ejus urbis fortunae atque ope

hoc non exiguum alioqui clementis natur. e munus Obscurarunt. Nam quis sui

in tota Liuropa locus, qui se Budae com

rarari

73쪽

H Ap, 3 are potuerit, sive situs amoenitatena, e cali salubritatem, sive soli foecundi Hem, sive aliarum cluarumcunque re- ad luoslibet usus , ad splendorem, 'iique ad luxum pertinenti una uberta- m desalli uentiana speciesci ut ne quid cam de opportunitate, in qua non HUn- trorum tantum , sed etiam musto rum, torum populorum defensionena, des a tem sitam fuisse quotidianis damnis,&- ericulis experimur. ru gravior&acer- ior eli actura, quam erepto iac bis per urcas hoc loco fecimus. Sed facessantii uerelae, qu. V suum alibi locum sunt ita

. iturae.

Nisi vero autoritate chronicorum O-i Iorum magno consensu urbem Budam 1 Rege Buda Attila si atre conditam, dc

. . Ominatam esse tradenti una inadediret

si qua alia conjectura de ejus no- litanis ratione faciunda essti , ob insig- lieni calidarum eo in loco celebritatem, copiam pro eo quod Germanis quon- iam timeri Bada , unius iterae inve issione Budam ab Iungaris dictam esse uspicarer. Nam ea secundorum Par daoniorum loca, antequam huc unal immigrarent, Germanos seu Te O- 'a tenuis e minime ambiguum est. Nec ita multum diuinaili mutatione Wo

tarunt urizari es primium, quod

74쪽

Germanis sitit eis bruta, hoc est, sol albus, qui loco nornen dedit, d etiar lnuna ibi sub arce, quae sedes est Episcor iostenditur. Sed redeo nunc ad calidas, ac Danuli ipam legens tirogranum, vel, ut nuappellant, trigori tum pervenio , qui bicus secundum Budam in Hungaria senper celeberrianus fuit, sed Archiepiscopqui idem rimas Hungariae dictus es iii signis. Hi ad radices montis, cui posita arx est magnificentissime extri ibat, qua labitur Danubius, fons est te darum inclusus turri, in quam ex ductis eo per praeceps muris descens

patet. Ex eo tanta manat aquae copia, quondam molam rimaentariam vers

Tit,nunc machinam thaustoriam simile tympano impellat, qua aqua e Danubi per subterraneum cuniculum in eandi quam dixi, turrim admitia hauritur, in arcem transfunditur. Hoc largior

sons alie haud magno inde intervalli qui in piscinulam quandam influens, iqua etiam media hyeme coaxantes ran. audias,aquae tantum, quantum versand

tribus quatuorve rotis molaribus sati est, fundit.

Supra Istrogranum, quod exustro Crano mixtum est nomen, quod ibi fluvius Granus Istro misce:ur non longe

75쪽

Π Ag. se Comaroniensi , quae tenet ramgnominis insulae, quam Danubius pro-Posonium in duos di visus alveos facit, Septentrione veniens influit Vagus, cu- ripa supra G ilgocium, quae arx est falis Thurronum , nunc maxime nobitata est calidis, non propter vim earum alubrem tantum , qua Omnes alias in ungaria calidas superare existimantur, etiam propter varium, planeque mi- abilem eorum ortum. Non enim ullum erium sontem habent, sed alveum flu- lii sequuntur, Mutis excrescies decreicit, ita aut recedunt aut accedunt. Solent autem, quo magis exundat, hoc lon- ius recedere, coque qui lavare volunt,

subinde alias atq; alias scrobes sodere, fluasi puteos aperire coguntur. Id cum intra alveum est fluvius, fit in glarea, quod ipsius solum est cum vero exit, in erra solida, largillositi, in qua alioqui non restagnante fluvio nihil pene humo-itis existit. Neque tamen in ripa tantum eruuntur calidae, sed etiam intra amnem,

a si fundum ejus pedibus su Ibdias Calent

lautem immodice, nec sunt idoneae bal ne is, nisi temperentur, quod admistione

'igida de proximo haustae in proclivi

ust sed quia magis salutares esse credui tur sine mistura, qui medicinam inde pe- defervere eas sinuam, quod pro tem

76쪽

caloris vim munire cogantur. Istea tem eas adversus diuturnos, ac pene d speratos morbos emcacissimas , mu'

experimentis cognitum est 5 adhuc dies naagis ac magis cognoscitur. Sunt calidae aliae non longe a calTrinciani , quod ad ejusdem fluvii cripam est, supra Galgocium. Illa sua tu calent,d sunt limpidissimae, atq; id

jucundi simi secesius loco suerunt Conatibus epuliens ibias, qui paulo superio

aetate Trincinii sedem habuerulat. Nec multum recedunt a Vago cali ad arcem Baimocium , quae item

Thuraonum , quibus hoc honorisbuit Alexius Thurro, qui in ea fannomen illustre. secundum regiam quamdiu summa potestatem apud Higaros obtinuit, ut ea quadam quasi sierna ex quadratis facta lapidibus , qetiam descendentibus scalarum odilium usum praebent, includendas Iaverit. Etsi vero minus spatios se iii tamen manifestum in ipsis est discrim caloris, eoque diremptae sunt muro, quae moderatius calent, delicati,ib

77쪽

In Comitatu Thur octo stri eodena in tu est,sunt partit, intervallo a Vadistimes calidae ad Stubnarra vicum, i est civium Cremni censium. Hae in- et insulae sunt clauduntur enim rivo, ex propinquis montibus dolabens, a-m vehit gratam lavantibus, cum sint. Nam ad temperandum calidas nun-m, nisi cluis recentibus aquis adnii Lontinuo lavare velit, adhibentur idq:

am tum ut modice , quod per se mi-

intemperate caleant.

Cremniciam Iemniciam,quae linat duo praecipua oppida inter montana, de suibus supra dixi Manate rupe sic nata, at lavantibus te ium imbra praebeat. Nec tantum ipsae pro salubribus ha-

ientur scd etiam canum earum , quod Plinius quoque inter calidarum utilitales retulit, medicam vim creditur obti- alere. Itaque in eo quidam , ulcero ii a raesertim ibi prope, qua fluunt, volu-llari blent.. Sunt etiam Semniciae calidae, quae Orparatur Roselin f in quibus canales, per

uos fluunt,a sedilia ex lignis facta, sic sunt accreto lapide ceu cortice tecta, uti Inide videantur. 2

78쪽

qui vocatur Divi Ioannis , fons est et dariana, ad quemptarumq; confugiunt quibus scabie aut psoris scedata est cutis Exilit vero is, magno impetu eiaculatur potius, quam emittit aquas, a Vago ortus, cursus est ex propinqui montibus, qui Carpati caput esse existimantur. Nusquam enim altius sese attollunt, nusquam pluribus t horridiori jugis asturgunt hi montes, ad quos Carpatum pertinere dixi. Altitudinis indicium est, nix in his perpetua, unde acciis Germanis moles nivis vocantur: aspritatis , quod idem montes sunt in pervii. lavorum lingua appellantur iri, hoc est Tatari , quod in regione: Tartarorum , qui veteribus sunt Getae vulgi opinione protendantur. Hungat vocant arcetes, quod nominis lingua ecrum a nudo , seu deraso vertice ductu esse videtur. Nil enim aliud, quam emnentissimi, prorsus nudi populi sui hi montes. Ego rupes Sarmati esse crdiderim, quarum mentio fit apud Sonum, quo loco Germaniam inter Herc nium saltum rupes Sarmatarum, endi ait. Nam ex Sarmaticis montibu

rieque ita longe ab his rupibus Vistula quem Plinius alio nomine Vistillum, aiIstulam vocant, ortiva ducit, quo mi praeit

79쪽

eter Solinum plaertq; alii Germaniam Gniunt. His vero rupibus subjectum est eputium, ubi aquae sunt, quae ferrum

rodunt, lapidescunt, animantes 'tae enecant, de quibus , quς alio ad tela ipto complexus sum, at eliam. Et ut ab ea , cui consumendi ferri visti est ordiar haec est ad Smohaiciam,iro oppidum ad arcem epuliensem

v rtinet, intra montes, unde quondam etalla eruta sunt. Extrahitur autem laa

ro, quale sirograni esse diximus, quod, aqua superne illabente impulsum cir-aac u 3 raptu funis , cui implicati it crebri nodi coriacet, implet suillas,

fer quas sunt meatus est, quibus adjunct1 males illisam aquam excipiunt

mittunt sub dium in alx eos in terra san sitas, quibus ferrum, sive vetus, sive iovum imponitur. Quae minora sunt ramenta, citius adeduntur Sole se te equi consumitur intra horas vigintiquatuor. Quae vero sunt crassiora, cujus iodi sunt, quae in vicini montis serrariis ounc in usum fiunt, postquam per aliquot ille aquae immersa acuerint, ceu limo quodam obductuatur adesse, eoque statis temporibus abluuntur in purgantur, uti in id , quod superest ferrum, aqua vis ericacius penetret. Quod peres serro

ne luto simile , cuprum est ipsi 2 3 vulgo

80쪽

quam quod fit ex metallo , cujus multa 1 in fodinae eo lina in loco. Non dubium est autem , quin qu

hanc vim a venis metalli trahat, praeseu i rima pyrite eris vulgus marche sit alii appellat cui ibi vim inesse acerrimam. vel ex eo fatis apparet, quod aqua pluvia aut alio quo humore terram subeunte Qx ipso id, quod vocant, triolum, quoc raecis chalcanthum, Latinis atramin tum sutorium est, destillat, pyramidatini a concrescens stiriae in modum. Hoc vibariolum nativum dicitur. Est enim alii fictilium, quod quidem eodem in loco in liti ac fit modum, , Solent sectores metalli ligna intra so dinas transversima posita, in quibus tua statur, pyrite minutius caeso consper gere dc eo quasi viam ad tirmanda e stigia sternere. Et simul atque penetral tibiae in terram aquis permaduerit, imaaascitur vlariolum, idemque ubi ader desierit, ita consolidatur, c adhaeresci ii nis, ut non possit nisi ferro resecari Resecantur autem sic concreta, cinio dinis per utres extracta mittuntur in alia