De neglecta stirpium cultura, atque earum cognitione libellus: edocens qua ratione silvestres arbores cicurari& mitescere queant / Carolus Clusius Atrebas è Gallico Latinum faciebat

61쪽

um it parriceps esse debet, nempe is locis billonte

nascitur. At hὶ dum de earum cultura sermonem insti

tuimus, docemus qua ratione cogenda, ut nostrae voluntati ob equentes mi, atq illas conseruando, est molliter β-uendo, volt atem oe utilitatem ab ipsis accipiam tu; talia in Agricultura pluribus demonstrabimio secernentes eas quae ramis pangipo sunt, hiememi erut ab his qui frigoris iniurram igiunt, atque earum inserendio adulterandi rationes edocentes. Itaque hoc loco minime coctituimus disceptare de soli natura plantarumve causis, aut ipsarum iri temperamento, quemadmodum

nec de earum abundantia. de resu, flerilitate oefue-cunditate, neque ad quem inum sint apta. Hic addi p set, diligentem hortulanum eniti, ut ingularia quaedam cra explantis consciat , uti res parui momenti admodum insignis appareat. Conspiciuntur in Angliape

gula ex ligustro tam a fabre secta , t ex ligno ab insigni artifce conficta videantur si, quibiti areae adgloborum

ludos sent. Romi sunt horti, ubi ex eadem planta, animalia oriremes tam industri e polae sunt praesertim in horto nobilibaquitis Romani Domini Stepha -- ni Eouphalo ut rem maliti, o gubernaculum C 'vela dignosci queant similia etiam ex Myrto;cuius rami ita ducuntur, ut e m re militudine quam exprime et e volunt restrant veluti hominis equo in dentis,cthasam manu tenentis. Qui inam, obsecro, in his regioniblua huc conlpexit arietes hedera, auris,punica malo, ligus iro, simil)bi qua nunc nos ccurrunt,ita tectos, ut aulaeis ornat videantur: aut cauea hedera te la in medio horto,qualis est Pataui Cardinalis Bembit Quis igitur nostros homines prohibeat quando in si is hortis deambulacra instituunt, quo minus ea integat hedera, ut Italis eas autem pes intestigo quae deambulacra utrinque

62쪽

Espaullieres locat. Sed hac exigua sunt pro iis qua antiquitui Roma eri solebant: nam quis unquam aues, animalia, atque elegantespicturas Cupro arbusculis imitari tentauit, ut veteres Romanii Cur autem ' quoniam non experimur. Genuen es nunquam ad cant, quinframina in muris relinquant, ad capparum non spinosarum radices excipicnda , ex quibu magnu qua- sum sciunt. Sed haec omnia praeter ius titutum, de qui-bim in Agricultura Attamen ne quis scillatur,non ignoram: quas amarbores rutices, herba ea quantitate minime inueniri ut iis viij simu , nisi Milue res propter loci commoditatem ubificibus prommut quam urbanae quouis loco nec etiam ignoramus, tum quod coli potest, ibi prae lare quod ad pastionem negligentia quadam relinquitur. Sed in campestribus planis alia est ratio nam quae loca serta relinquuntur ad animalium pactionem, nihil aliud alere possunt quam quod naturast illis concedit nisi eminario iuuaretur. In his vero rebus magna si plebi s disticultas, cum 2 in urbibus, adlis pro ratione pagora m unde ad ertur , t dele tus quas autem dimidi miliaris apago a pagum illantia,

fac melim aut deterius redderet itant momenti est etiam in rebi minimis credulitas. Inde accidit ut quaedam loca adtecarentia γαλακπι nuncupetur. Nam licet Cato pastionis censium agriculturae censia praetulerit cre-d e est,cum loqui de iis locis ibi tanta est poli abundantia, ut coli nequeat, elpropter incolarum desidiam, aut loci incommoditatem 2 naturam, qua adeo luestris est, ut ea qua sua ponte profrregaudet, prouenire permittendum sit, atque omnis eius cura abiicienda . O licue etiam nunc nolo apud Rheto negociantes, ct in eo rum montibus, Taxio Laburni arbores caedentes, quas certa lon itudine in assulasfndentes in uorum arcuum usium in se ciculos deinde colligunt, atque lacu ali r-

63쪽

ue is est EpTA VLTvRA suam, D cymbis ad Rhenum usque deuehunt deinde cundo Meno descendentes in Angliam usque deportat,

ubi arcus demum consciunt. Cur igitur earum arborum mina non haberent olea cum destrre con lituissentiG iacum irasilianum lignum, aliaques milia, peregrinis procul distis regionibm delata, a ni quotidian Um isti Jontes sine cultura nascuntur: arbores pra propositae, quarum enutritio facitispromissa est,commodius postea declarabuntur:quod ex profisso dictum est,ne id cretum silentio obtegeremus nam

quemadmodum laetiti rei experientia acta est,uidelicet in simina uis arbores propagentur alantur: sic etiam

ficilitas earum simina ad uirendi postea probabitur.

PROBLEMA V. Ignorantiam inegligentiam Colonorum nostri temporis, argui ex scientiais diligentia veterum Agricolarum.

darum rationem doceamus, si potius quo pacto utilitas, quaeprimarim; opus est, percipi possit. Earum rerum quae locis ubi siluaced intur, etiamnum obseruatur experientia, testimoni in ta essepoterit, ct tanquamsit cientem Ommbus rus Zicis iam pes ectam probationem I peditabit nempe quod per arborem aliquam tanquam matrem illasm relinquant, quae masiu erat, e quibu similes his quae casesint arbores emergant. -- ii autem minime daripotest quibusda qui arborespro sis eruunt, ad mentem eodem loco 'ciendam: nam id seri intestigendum eia, ubi iluae abundant, aut nimia snt nec ea ratione improbatur lex quae iubet nullas a Hres cadi qui prius alia sic educat ni Ex nonnullorum recentiorum riptis quilpia existimare posset,omnia adeo nunc plana elucidata esse,ut maiores nostros longo interuast pcrema ,praesertim in agricultura. Sed

64쪽

LIBELLV s. sydemonarabimmi licet praeter uti instituti ratione aios prae istis admodum crassos rudesi colonos esse. fias

in Prouinciis edicta publici, ut iuxta tis regim V iplantentur. Leges quidem uni auctoritate praeditae , in agricultura nou magni sui: nam longepraestaret rusicos edocere rationem e Meducandi uuid aliud ius bivuli,quam,d vulgariprouerbio classico dici silet, Diuum Petrum detegere, ut tegatur Dium Paulus ' hoc est,arborem e loco biflonte nata ea, ubi optime δε- leuisset,eximere, ct in alium locum ad cicurandi trans-frre, ut Hic pereat ' Exstat insignis Latina inscriptio supra Fntem in Vinet quodam Romano magnificapo licens, nemne hortum instruesumes e plurimis variVeneris arboribin attamen nihil inlcconlpicitur qua vulgata per eam regionem instruendorum hortorum ratio.

Perindesciunt qui templa poliant adpraedium aliquod

rusticum exornandum, ac recentiores quidam interpolatores, qui maiorum si orum centombiu se amicientes, tandem inopia deficiunt. At venerandi antiqui longualiter: nam eam constantiam diligentiam in agricu tura praestabant, quam nostri vix imitari ciueant. At dite quid dicat Fontis: Vimorum, prius quam folio 4

vestiantur, amara ea est Vim men colligenda est ζζ: u

circa Martias Calendas, cum flauescere incipit. De adhue inde biduo in umbra siccata ,serenda, densa in refra metiacho,terra minutatim super cribrata, crassitudine quaret, in Cupressas pluuia si non adiuuent, riganda. Disie die Hrendae ex arearum venis post annum in vi maria,in teruallo pedali in unam quamque parterm. Scdparum meita, est Timorum sirendi rationem docere . Audite 'tra idem diιὰπ deI opulis iucat: Populis, inquιt, eadem ratio semine, qua linos serendi transferendi quoque e seminariis eadem silvis. Sed an non nostri ridedi occasionem praebuissemi, cum docemiti rationem Alnorum, mo-

cap.

65쪽

6 DE NEGLECTA CULTURA TIRP. rum, Populorum 2 alicum eminaria sectedi, ni robassemus veterum nostrorum Doctorum esse inuentum' κ secutor certio Pe comparatio eim re quae proposita est iu vim aliarum , arborum minarii conbiciend sinueniri potuisset, quamlim experimento quιgloriatur

siprolemprae lareposse ut habeat,qui alioqui peritissit'

si non ad eam rem necessaria erit loci praeparatio ad excipiendum meu ct obstacula ostenda a quis adbbimpatiens H, ut nullam moram si repositi tamen etiam inuit renda erit, cum nonsiit ignotum id quod primo anno absilui nequit, situ quente posse,ut ex iis liquet qui multa animantius posse consequi de erant; nam intelligimus boues ues, oves, equos, ct eiusmodi alia animalia ex Europa in nouum Orbem delata, tandem debmultiplicata, ut nimia abundantia etiam illis it mole a. Considerate qua tolerantia, O quanto tepore Osripar- sub educandisnt. Integros re anno in uterogestantur, ante quam nascantur, ct iam nati tam muli, silicitudine iura egent,dum tollutur, ut perpetu re it circa illos vertandum. Sedpraeter haec, mille adhuc impedimenta in iis conseruandi ct alendis occurrunt. Sic licet in huiuscuhurae ratione secilitas adsit, teporis tamen opo runitas expe tandas,locus praeparandus, ct cri etiam temneries iue calida ue humida auxilium subministrare debet. Et tandem accidet, ut quemadmodum aedes numerosa obole ita implentur , ut alter alteri impedimentosit, atque temporis successu nepotes accedant frequentiores quam interdum cuperemus. Sic etiam colono, ut

alias proles con ficta es is siminibvi natas, adeo numerosas, ut uis vicinis eas distribuere cogatur, nec opus itabunde ea accesre, quinimo tandem must in etiam eruere, ut reliquae iam artoresficta, commodiis adole scere ct auditores o urgere queant necesse eriimatempore sim labente, tellus minimc otios perpetuo pro

citi

66쪽

it nec deterior aut magis oboeta idcirco redditur, ipsi semper pubescente ea quae prostri sinescunt. Ad emina , iam luestribu/sbcienda sive locus muris cinctu it,

iues ii sus spue campener,aratro duntaxat terra vem tenda erit, non autem ligonibm, Si qua minimumsit

pendi . Mira est hominum ignorantia, qui e sitis operibiu

utilitatem quaeretes, vivaria in tam amplam longitudianem muro concludere quidem norunt ; attamen quibi

ea explere possint non habent,nisi ab iis accipiant qui vix mille imam partemseo quod Ili muro incluserunt, possident. Eam ob causem pauperes minaria conscientes,

in opulentorum de v, O rem domefricam male cura; rium 2mnati plerumque sῖnt . Sed quosnunco cro imbraculisfruisiuis dbm vicinis, aut vivaria proba consita obtinere videmus , nisi eos qui curam ct diligentiam in ea re adhiluerunt radio , omnis boni ho te, multa praeclara opera impediutur. Nam ut si ut praesentibu fructibu mi vellent, sic assem praesintem habere malunt quam aureum coronatum diutius expediando: aliter tamen sinitendu inluti cultura pertinacia, neque temporis moram senquam assicere debet; quando quidem etiam n potum habenda est ratio.

PROBLEMA VI. Quo anni tempore paranda sint necessiaria ad sit ucstrium arborum culturam.

PLAE cio Ussetentur arbores quarumsuctu vescuntur, ab auibus habere consitas iam Iuglandum potissima pars, quae ex vineis eruitur , a cornicibiti Hic Iuta fit Sic etiam turni per deserta conuenientes,occasionem praebent ut multi, sic oleastri nascantur ex Olivarum nucleis quos cum excremenis eiiciunt hi deinder et oleas insitione cicurantur. Idom conlinga multis locis in ipsis etiam turribi, b Turdi eruia excernunt, Pt nuclei integri remanet; Ie is isti germini intes, in ar-

67쪽

s1 DE NEGLECTA CULTURA Tr Rr ,n arbores deinde adolescant ud ignoratio ira, Cu presso Lauros , alims similes in nonris hortu nunc mulares estiuectribus originem habere Quis inquam credidisset Roremmarinum adeo tractabile ire it

per virescens, hortos claudere queat omni loco proue niat, ubi staferit In memoratarum rerum con siderarionem, quae duntaxat simin conquisitione dissiciles uni, etiamprouisium I ne quid deliciat. Itaque docebimi ,

quando iam enatae erunt, eas conseruand rationem necessario equi debere.idem accidit ei qui si pra memorata semina habere esse, ac illi qui ua aut nuces decerpe remasi vineta accedat ant quam maturasin uuae, re-sam duntaxat inuenit sin erius , iam putridas deprehendit o de nucibira, quas sipraecociis decerpas , vir de ac most G:si vero tardiὰs, putamina duntaxat in arbore inuenies. Et quemadmodum annm unicam a latens habet sic unicum emina colligendi temptu en is ni- cum ver ad ea erenda . Quisquis igitur lato tempore non adueniet, nempe autumno sibi in proximum annum ex pectandum esse statuat Ne omnibus quidemRegis, aut Caesaris , imo etiam Turcarum Imp ratoris facultati-hm unica siminum Finastri, Laricis, e bietum OH milium uncia aeritate redimi posset cum tamen istorum

τis quam aureo coronato redimi possit autumno, si quis tempore in hanc rem incumberet unam cum in siluestri-bara, ct abunde nascantur nullum nisiin iis colligendisse impendsum. Inde fit ut oportuna tempenatis memini se oporteat qui sitas res commodeperagere velit. Legitimum serendi tempus e i ver eu tamen es aliquod discrimen ecudum vulgare prouerbium, quod omnia tempus habere nos monet. Sic etiam pleraque simina germinare non videmi ,sante hiemem consita Sed quemadmodum Pellum arma explicat, omnia, perturbat, di

ruita

68쪽

mi es corrumpit,ct agriculturam, sares cis e pax ad cat,restituit Crastabilit ites dirimit,in ultates.

earum rerum quaru demonstratio in conreptatione con Ilit,discutit ,quo tempore vera I agricolad occasilo nam quemadmodum dictum est,cum omnia qua habeat, Co- Ionos requirunt qui ea dirigant, etiam in hac cultura quae

tantundem belli quampacis fibiti necessaria est,est tantundem voluptatis quam quom adsert. At quis nescit, quὸd ut natura non es isti mosa, ns ob operum si orum varietatem . sic etiam rerum rusHicarum pulchritudinem a sola diuersiitate qua oculis obiicitur, procedere' Deinde qui cons Zerepotes Lea diuersias sistilita abeaseiungaturi

P Ros LEMA VII. Non sore dissicile,Cedros iis pares quq in Cilicia Syria nascuntur atque alia pleraque arborum genera, etiam sine impendio educare, si quis id negocium suscepisset.

DisCEPTATION Es de hac Cultura, compa rari possunt cum iis quae de Archites Iura sunt na quem admodum Architedim vel loco di iti vel plano exad cans ad loci naturam se accommodati sic etiam Colonu . Ut item ineptiu ei retur Architectiti qui biligna sunt, latomiae abundant, lateribin excoque dis operam daret sic etiam non coueniret censi opulchritudinem labore di ili comparare, cum alias secise adquiri possint. Sed utrumque o, loci naturam ct Ar ehitccti ingenium, siqui necesse est. IVamo Principes viri apud antiquos , mercatores habebant, qui nauibus ad id fibrefactis marmora cum porphyritica tumsi pentina undique conquisita convehebant, adsua palatia Romana exornanda neque latomiis sitiis, neque lateribus ut volentes. Istorum etiam exemplum quipos sent, qui fui praediis rufiicis exornandis per agriculturam i

cumbunt.

69쪽

ς DE NEGLECTA CULTURA STIRP. cumbant. TVam qui seminaria conficiunt ex earum arborumgenerib a quia prox*mis uis nascuntur, contemnere videtur singulares eas arbores qua abunde ha

bere 'ossent, quae . Num ornatum suis praediis ad errent sine iam dicta repetamus, cum breuitati studea- mim, certum si it pham albam quae nunc vulgaris e liu multis Franciae hortis, quaei a vulgo leaster perpe-νam nuncupatur,aliunde aduectam esse mirum tame Zin Italia non con sic ortum, Florentinum Τι num V atauinum ea carere Plinius Ziet pham appadociam nomina lib. a XV. . Transeat,inquit, Oratio ad eas coronasestiae varietate sola placent. D troearum genera, quando aliae flore constant, aliae folio. Florem esse dixerim Genistas namque ciis decerpitur luteus item Rhodo lendron item Zizypha quae MCappadocia vocatur; his odoratus simili sq. Olearum floribus. Sed quis nobis au Dratatem is)udasse

rendi dedisset , nisi ab ipsis Cappadocibus edocti essemiti'

Considerate illum apte dixisse eicio florem odoratum, si milemi Oleae lori . t cum im fliasingulis annis sint

decidua, Oleariter esse nequit. dirum de his commodius alio loco. Sic etiam Sabinae montibin originem traxit:

quae licet ia omnibus hortis vulgarissit in Olympi montis PhrViae vertice nulla Ll arbo requentior Atque searum quae apud nos conspiciuntur stirps exstin is esset,e luent ubi eam restituere non esset sicile quandoquidem maritima itinera commoditatem ad eam rem praeberent si Pemadmodum igitur hoc Sabinaegenhra ramis propagatum in sic alterum posset cutis veteres toties meminere, O tanta abundantia 'onte in Asia mon-ribin nascitur, quanta primὼm in Olympo. Accommodetur hoc exemplum ad reliqua arborumgenera. Fosse mm autem etiam his plurapolliceri quae in scheda Regi exhibita contineri diximu , de rebvi longe petitis quae-

70쪽

uis ab aucupibus siue abis mercatoribu sessum in ex

emplum adduceremtus. Nonne Forte aucupes in Maptentrionem, ET A erilem , Occidentem Orientem tela iacere,atque Europa, Abricam, , iamperagrare, atque lici ua retia insiluis expandere, ad buteones, aquila s natarim,ac riones, accisiit res sellares, alia que rapaces aues capienda , atque illa hucusque deuehere' Conspicerem ne ea . nisi certi essent parata pecunia illas endenda fottamen ad genus propagandum nouemuntur duntaxat ut Principibus viris delectationem adstrant . 1 si quis uitis voluptatis impendia considerabit, atqtie cum expensis quae in hanc culturam faciundae fiunt comparabit, nonne longe excedere comperiet si emadmodum autem no irasilua plerisque locis rei iunt consita alibi vero Abietibuo, alibi Ficea stris iniceis, alibi aliis: sic Taurus mons Cedris, iis quae

in Libano monteproueniunt ilibus, abundat; luarum quantam cuperem G siminum quantitatem habere lιceret, viliorι etiam preci quam quis Itimaret. Namsi mercatores aucupes, qui eam regionem adeunt, instι-- tuerentur, cum si is ambin ea refrre possent, per Tripolim , quandoquidem singulis mensi ibiti naues inde si .uunt in Italiam . Sed quemadmodῶ mercatore eaduntaxat adfrre solent quae breui vendituros se perant sic

nunc pleraque nota manent, quoniam in usu nonsisnt, velut multae arbores in montibi Tauro, Olimpo, Amano siluiss in quibius aucupantur nascentes, ct veteribus notae, quarum simina aduehere possent, si certi essent ea sese vendi uros: ut Iuniper maioris Acaca- Iisfructus, ct amaritis nuces. Quis crederet Acaci. gummi in Arabia lectum, Guaracum e nouo orbe pe-iti tum rasilium atque alia pleraque peregre delata.

adeo vili aestimari posse, ut singulorupodo panis ut aisit in fragmento redimi queat huc si persῖnt qui ali