장음표시 사용
21쪽
PRIVILEGIUM EXCELLENTISSIMI SENATUS.
PETRUs GRIMANI DEI GRATIA DUX VENETIARUM &e. Universis,
. & singu is notum facimus hodie in Consilio Nostro Rilatorum captam sui Lse Partem tenoris instascripti videlicet: Sopra l' instarae, che ci furono satis da Gian-Maria Rixordi, Libraro e Stamnatore di Brescia, simo disces a 'permetteret I la stam pa nello Stato Nostro det libro intitolator Philiseisia Mentu, conum Disserto e Ffe Teolvisa, ed altae , opera dei P. Fortunato Munor Ris,mato delia in ovincia di Brescia, ed a conmere a tui solo, o chi aveta eausa da lui, ad esclusione d'um' altro, ii Privit io per vnni dieci, da intendem prineipiato dμ oomo della mesente , della stam pa , e vendita dei libro medesimo tanto in questa Citta di VeneZia, quanto in qualunque altro tu go dello Stato Nostro , a condietione che sta impreta in buona carta , perseis caratteri, bel margine, e diligenti correzioni , da esser prodotii net Magistrato de Risormatori delici Studio at Padova in riscontro ii primi , lassementi: ia ultimi laxij, e che siano presentate nelle Pu liche Librarie di ve etia , E di Padova te solite Copie . Resta percib a' Stampatori tuiti, Librari, ed a qual-ssia altra penona cosi di ouesta , come di qualunque altra Citti Di Dominio Nostro, che causa, e sacolia non avesse da eta Gian-Maria RiΣzardi proibito. ii vendere per detii anni dieci lo ste libro in poca , o molta quantita , il te sequit te ristampe in Estero Stato, anche con rabusiva Edietioli di ven Ha , e p ira rodurie nello Stato , sotio pena delia perdita degli Esemplari , e dimoti cinqueeento, da effer applicati un tergo ali'Accusatore, un' altro terra ait Areademia des Nobili alla Zuecca, ed ii rimanente vi I vilegiato . Sotio leni edesime pene ει pure 'letato ad Nnuno , per li riseriti anni dieci , di eo tralare ii libro mediumo in qualsiv lia sua parte solio pretesto di restrinxione, correrione, aggiunta, o mutatione di tiruto . Per ii che commetiemo tanto almputato ait' estragione de' Libri Glla DNana di non licenetiare dalla ui desii. ma, o da altro tuom ove restes Iero, quelli che non fossem corrispondenti artiesibiti helle Pubbliche Librarie o quanto at retario di non ri lasciar mandato,dovendo intenderii tuiti perduri, e confiscati, ed incoris ii rea renbre neste pene mine so pra. Α chiam intelligenra d' num volemo molire: ehe nel pti ei pio, o nes fine des libro predet to sin in amunia delle solite lioenae registrata - a pr ente come sta, e face. Quare auctoritate hujus Consilii mandamus omnibus, ut ita exequi debeant.
Dati in Nostru Durali Palatio die XXIII. Augusti Indictione XII. MDCCXXXXIX.
22쪽
OGICA nomine ea venit facultas, qua in vero rei. Ete cognoscendo, ordinateque explicando mens humana dirigitur. Haec enim una, ut praeclare ea alexplicat Tullius, docet rem unisersam tribuere in partes, latentem explicare de tendo, obscuram ex-ptinare interpretando , ambigua primum videre , δε- inde distingueres postrema habere regulam , qua Ueva ct falset judicentur , o qua, quibus Iosetis , sint, quaque non fini , Consequentia sa).
Logica nomen a Graeco vocabulo Λογκ, quod Latine sermonem rein seri,derivatum est. Logica idcirco, si vis spectetiit vocabuli, sermocinandi, non quidem ore, sed mente, ficultate in delignat 3 quippe di ipsa cogitatio, si Platoni credimus, sermo est, quem mens apud se vomit eisea sua, qua eo derat b . Dialectica quoque vocari haec Disciplim a plerisque consuevit, quatenus nempe methodus di I putandi, disterendique in utramque partem in ea triaditur. Nomen Graeum est Dia dctica, inquit S. Augustinus, qua usus admitteret ,fortasse Latiisne Disputatoria voearetur c . Uerum, cum ad Logicum spectet, non ex probabilibus solum, verum etiam .κ necessariis disserere, Dialeet ea unam tantum Logica partem, eam scilicet, quae disputat ex probabilibus, proprie loquendo, significat, quemadmodum altera ejusdem pars, quae disserit ex necessariis, nuncup.itur. Usus tamen invaluit, ut etiam ipsa tota cogitandi ars Dialectica nomine exprimeretur.
Cu in ergo Lo ea contineat omnem O perspiciendῖ, quid in quaque rest, mentiam, e Ju candi, quale quidque fit ratione ae via disputandi dy, Phil. Ment. T. g. A pedi
a) De Claris Oratoribus cap. se Lib. I. contra crestonium cap. I. b In Thaeete O. d) Tullius Lib. II. de Finibus cap. 6.
23쪽
pρν omnes partes sapientia ipsa manat er funditur sa), utpote fine qua omnino sapientia esse non potest perfecta b). Quamobrem recte ab Aristotele organum, sive instrumentum sciendi dicta est c), ars omnium maxima a Tullio d), a S. Augustino disc-HMplinarum se , omni lim-epie scientiarum judex atque formatrix f). Non est propterea, cur de Letiea utilitate, necessitate, atque praestantia plura verba faciam . Si namque, teste Viro Cl. deque Logica praeclare merito, nihia optabilius est lona mente , rationisque ad verum a Ialso dignoscendum aequa Alitate ig),nmil sane praestatu ius , nihil utilius, magisque nobis necessarium ea facultate est, quae mentem dirigit, ne in vero inquirendo investigandoque fallatur ipsa, aliosque decipiat. Hinc Veteres Leti am symbolice exprimere volentes, eam satis apte instar manus elavem tenentis
designarunt, quod hinc scilicet satis cuique constare posse arbitrarentur, ragica munus in eo esse positum, ut ad disciplinas omnes, ingenuasque artes tuto perdiscendas viam ipsa panderet & aperiret th).
Prima porro Lutea rudimenta ab iis excogitata suisse, posterisque tradita, qui humanarum, divinarumque rerum studio ab ipso Mundi exordio incubuerunt, nemo, ut puto, ibit inficias. Neque enim fieri potuisse videtur, ut hisce de rebus illi disceptarent, atque inter se mutuo colloquerentur, quin vitia plurima differendo committerent, eaque deinde observarent, & observando corrigerent, certis quibusdam hinc stabilitis, sibique praefixis regulis, ne in eosdem errores incauti iterum laberentur. Artibus quippe Omnibus illud commune est, teste Tullio si , ut ex plurimis rerum comprehensionibus cogitationibusque inventae primo fuerint, & sensim est eistae ).
Quoniam vero Zeno Eleates ab Aristocle apud Laertium o ) LCi
ca Tullius lib. V. qq. Tuscui. cap. 26. v S August. lib. III. de cap. II. et Lib. IIL Metaph. tex. I . d) In Bruto. H Lib. II. de Ordine cap. II. i) Lib. III. de Academicis cap. II. g Auctor Artis cogitandi Diff. I.prooem. h Laurent. Bever linck in Magno Tb -
i) Lib. III. de Finibus cap. II. . In vita Zenonis.. Initium dicendi dedit natura ; iniatium artis observatio . Homines enim . sicut in Medicina cum viderent alia salubria, alia insalubria, ex observatione e rum effecerunt artem; ita cum dicendo , alia utilia, alia inutilia deprehenderant, notarunt ea ad imitandum vitandumque, Ac quaedam secundum rationem eorum adjecerunt ipsi quoque. Quiηtirianus lib. III. Instit. Oratori cap. z.
24쪽
ea inventor dicitur, primus ille suisse videtur, qui Log ea praecepta in unum distincte collegerit, scriptisque ediderit. Logicam a Zenone a cepit Socrates, atque a Socrate Plato , qui deinde ipsam ita illustra. vii & auxit, ut dignus fuerit, qui pro Logica inventore a plerisque haberetur. Tanta certe fuit fama, quam vialogisticae philosophandi formae sua ille auctoritate conciliavit, quamque ipsi uni Platoni, si Laertio credimus sa), omnes reserebant acceptam, ut, omni postli bita penitusque neglecta syllogistica serma, sola interrcetatione in pertractanda Philosophia quisque eo tempore uteretur.
Zenonis, Socratis, Divinique Platonis in eximia arte perficienda summum studium atque solertiam aemulati deinde sunt Euclides quidam Megarensis, Speusippus, Heraclides, Carneades, Zeno Stoicus, aliique plurimi, sed prae ceteris Zenonis auditor Chrysippus. Is enim, ut refert Laertius, adeo in Dialectica insignis fuit, tantaque apud omnes aestimationis, ut plerique dicerent ,si apud Deos usus esset Dialectica ,
Hisce tamen omnibus palmam praeripuit Aristoteles . Nullus est enim, qui hanc Philosophiae partem ipse accuratius persecutus sit, uberiusque pertractaverit , ut iure proinde illorum omnium Principem ipuam dixerit Tullius c), qui hactenus magna cum laude in Logica versati silere, deque ea praeclare meriti habebantur. Totam itaque ogkam XVII. libris Aristoteles complexus est. In primo, qui Catet viarum inscribitur, de iis agit, quae ad perceptionem pertinent. Duo, qui sequuntur , Perihermenias , sive de interpretatione dicti, iudicium respiciunt. Hisce subjiciuntur quatuor, quorum duo Priorram anaotia eorum, duo vero alii Posteriorum analytisoram nuncupantur. In illis des llogismo generatim sumto , in his vero de s uetisma demonstrativo disserit. Occurrunt deinde octo libri pisorum, locorum scillaet, ex
quibus media, ut aiunt, argumentandi in quavis re desumuntur. Η rum autem praeceteris tanta praestantia est, tantaque utilitas, ut , t ste Cl. Facciolato, nihil potuerit humano ingenio, atque adeo ab Ariastotelis ingenio, ad dicendi di disserendi copiam parari diυinius t d .
25쪽
Postrenuina tandem locum occupant duo libri Elenchori is, earum nempe captionum, quibus decipi incauti a Sophistis possunt , & te ipsa haud raro decipiuntur.
At vero quantum non luminis soluin, verum & incrementi a Recentioribus Logi a nuper acceperit, nemo, ut opinor, est, quem lateat. Eximia iunt enim, quae illorum labore&studio, ei adiecta fuere. Sique ordinis, nitoris , & elegantiae, quibus ingenuae hiij hisce artis praecepta tradi ab illis solent de explicari, ratio habeatur , nihil est prolecto, quod jure meritoque in ea optare aliquis amplius possit.
1lanc itaque explanaturi non unum aliquod proposuimus exemptam, cujus omner partes, quocunque essent in genere exprimenda nobis necessario υiderentur 3 sed omnibus unum in locum coaevis Scriptoribas, quod quisque commodissime praecipere videretur , excerpsimus , ct ex variis inge-
ω iis exeeuentissima quaque Iibaυimus ast, apum industriam imitati, qua vagantur, is fores ad meI faetendum idoneos earpunt s deinde quidquid attulere , disponant , ct per μυοι digerunt ib). Id solum addendum admo. nendumque est, quod hujus Disciplina stuHum atque cognitis in principiis quidem tetra, ct aspernas Iis, insuavisque esse, er incivilis videri solet ssed ubi aliquantulum processeris , tum denique ct emolumentum ejus in animo Iuo diaucebit , ersequetur quadam discendi voluptas insatiabiIis c .
Quemadmodum quatuor sunt humanae mentis operationes, in quibus dirigendis Lusca tota versatur, fimplex scilicet rerum pereepιio, iudicium, discursus, sive ratiocinatio methodus, ita quatuor sunt partes, in quas a Recentioribus ipsa dividitur. Prima pars D plicem rerum pereeptionem expendit, regulasque praescribit,quibus mens in percipiendo dirigitur. Secunda ita de judicio disserit, ut ea simul exhibeat, quae animadvertenda a nobis sunt , ne hac in parte fallamur. Tertia ratiocinationis naturam, principia, legesque complectitur. Postrema in tradendis regulis, quibus recta non inveniendi Q. tum atque docendi, verum etiam studendi disputandique metho MKOstinetur , tota consistit. Lintain Tullius Lib. II. de Liviatione cap. g. io Aulus Gellius Lib. XVI.
26쪽
De simplici rerum perceptione.
apprehensio , ut ajunt Scholae, prima humanae mentis operatio est , ita primo loco de ea videtur disserendum. Illius itaque natura , quantum ad Logicum attinet, paucis explicata, ea trademus, quae animadverten ta a nobis sunt, ne in rebus percipiendis, ut facile est, decipiamur.
penditur quid, oe quoiuplex sis simplex rei perceptio.
I. CImplex rei pereeptio ea mentis affectio est, qua rem attingimus, quin de ipsa re quidquam a nobis a firmetur, vel negetur , ut, tum in ligno soliditatem extensionemque, in igne vero lucem atque calorem cogitatione complectimur,&mente retinemus, quin vel soliditatem & extensionem cum ligno, vel lucem atque calorem cum igne, afirmando, conjungamus. Haec porro intellectualis rei forma, spirituaIis ejusdem imago, almue exemplar, quod ineffabili prorsus modo in mente excitatur, quoties lumen suum per attentionem in res, Phil. Ment. T. I. A 3 qux Diqitigod by Corale
27쪽
quae sibi oceurrunt, eonvertit, Deci s rei expressa , verbum nuntis. atque idea a Philosophis dicitur ).
II. a. Cavendum tamen maximopere est, ne idea, de qua modo loqui mur, cum ea corporea imagine in cerebro depleta confundatur,ad quam mens sese convertit, dum absens aliquod sensibile corpus, perinde acs praesens illud sibi estet, contemplatur. Hujusmodi siquidem spectrum ab ipsa rei noιione, sive idea quam maxime diversum est. Illud enim, utpote in cerebro exaratum, atque in ipso, tamquam in subjecto, existens, omnino corporeum est, & materiale . Haec vero penitus θω- tuatis est, utpote pura mentis affectio. Innumera sunt prosecto, quae . percipi a nobis possunt,&percipiuntur reipsa, quin aliquod in cere-Dro simulacrum fiat, in quo illa, tamquam in imagine, deinceps a nobis attingantur. Temptu quippe, vi tuter, aliaque id genus plurima, cognitione complectimur, quin aliquod spectrum in cerebro de- . ictum mens tunc sibi contemplandum proponat, atque exhibeat iuplicem itaque perceptionem qtiamaccurate distinguamus oportet salteram scilicet, qua ita res attingitur, ut simul ejusdem quaedam corporea imago in cerebro statue alteram vero, qua cognoscitur res, nullo prorsus corporeo spectro, in quo illam mens contempletur, in subsidium adscito . Prior imaginatio ι posterior vero intellectio , I plex rei atque idea, ut est jam dictum, nuncupatur.
3. Ratione obiecti idea dividitur primo in fimplicem, Sc eo texam. Idea simplex dicitur illa, quae in plures distinctas notiones resolvi nequit, cujusinodi sunt ideae unitatis veritatis, existentia , atque id genus aliae. Complexa vero, quae plures distinctas notiones in se contia
Ideae nomen primus omnium adhibuisse videtur Plato . Is enim ideam dixit exemplar illud in mente positum, quod continuo intuetur artifex , dum aliquod extra molitur. Hinc Seneca de iis loquensi eis , quas olim Plato in divina men te posuerat, ideas, inquit, vocat Plato ex quibus omnia, quaecumque Sidemus,fiunt, is ad quae cunctaformantur. HAE immut biles , inviolabiles sunt. Quid fit idea, idos, quid Platoni esse videatur, audi: IDEA EST
EORUM, QUAE NATURA FlUNT, EXEMPLAR AETERNUM . Epig 19.
edit. Bouens . IIII. net Et sumus, & nos esse novimus, &id esse, ae nos diligimus. In his autem tribus , quae dixi, nulla nos salsitas verisimilis turbat. Non enim ea, sicut illa, quae soris sunt , ullo sensu corporis tan8imus , velut colores videndo, sonos audiendo . odores olfaciendo, sapores gultando , dura & mollia contrectando, sentimus; sed sine ulla ρhantasiarum , vel phantasm tum imaginatione ludificatoria mihi esse me, idque nosse & amare , certissimum est. S. Augustinus lib. II de Cieitate mi
28쪽
net, ut idea homiais, quatenus sub ratione an alis vatisnalis a n his ille concipitur. Duae quippe in ea sunt notiones distinctae, an malitatis scissicet una, rationalitatis altera. IV. Dividitur secundo in adaequatam, θ inadaquatam. Prior est, quae
omnia in re contenta menti exhibet. Posterior autem , quae aliquid tantum ipsius rei menti ostendit. Cognitio rei adaequata eomprehen- 'a vocari etiam solet. Totum quippe eomprehenditur videndo , S. Augustinus, quod ita videtur, ut nihil ebur lateat μ). opinor tamen, ad veram comprehensionem necessario requiri, non sol una ut tota rei essentia, verum etiam ut id omne, quod formaliter, mirtaanter, &eminenter res continet, cognoscatur, atque adeo ut omni penitus modo, quo res ipsa auolute cognoscibilis in se est, mens illauattingat. Enimvero quidquid scientia comprehenditur, inquit Iaudatus S. Doctor, sciantir eomprehensisne Initur , ut proinde etiam ipsa infinitas quodam inest abili modo Deo snita sit; quia scientia ipsus ineο- prehensibilis non est b). Dubium itaque esse nequit, quin comprehemtiva rerum cognitio soli Deo conveniat.
s. Ratione originis in tres classes distribui a plerisque solent Me
nimirum in adυentitias , factitias, er innata3 . Ahentitias ideas vota cant, quae sensuum ope acquiruntur. Factitias , quas ex asientitiis componendo, alit separando nos ipsi efficimus. Innatas vero, quae sine opera nostra in nobis sunt, utpote eo temporis momento menti ab
ipso Deo impressae, quo eam creat, organizatoque corpori copulat, ineffabiliterque conjungit. AHentitia igitur sunt rerum omnium senasibilium idea , quippe quae nobis ex rebus ipsis per sensus adveniunt. Factitia idea montis aurei, utpote eX adventitiis montis, aurique deis simul veluti composita. Innata vero idea Dei , si iis credimus, qui hoe idearum genus admittendum in nobis esse contendunt. Η iusmodi enim, illorum sententia, Des idea est, ut neque sermari a n hismetipsis, neque ab ulla re creata oriri, atque in nos derivari ipsa potuerit. Rua enim gens, aut quod genus hominum, inquiunt eum Tullio, non habeat fine doctrina anticiparionem quamdam Deorum scὶ Verum hac de re plenius in Metaphysica, Satis enim mihi modo est, hoc postremum idearum genus vel leviter adumbrasse.
a Epist. ira. 6 Lib. I. L natura Deoram eam 16. b, Lib. XII. de civitate Dei eap. I .
29쪽
De idearum universalitate, particularitate , ct si gularitate rubi de quinque ideis uuisersalibus Porphyrii.
o. 'Mnis idea vel universalis est, vel particularis , vel singularis. Aersalis dicitur, si hujus inodi ea fuerit, ut simul plura in illa conveniant. Talis est idea animalis. Haec enim ita comm nis est homini, belluisque, ut si sub animalis ratione dumtaxat spectentur, homo a bellua nullo prorsus modo discerni possit. I I.
7. Particularis est illa, quae unum quidem numero subiee tum tantii in modo nobis exhibet, verum omnino vagum & indeterminatum. Sie particularis est idea hominis, opsae in mente excitatur, dum eum a longe venientem ipsi conspicimus. Unus enim est , quem idea illa menti repraesentat, ostenditque s at quis ille determinate sit, nobis per eam minime constat.
8. Idea vero singularis ea est, quae unum numero certum, dete minatumque subjcctum menti repraesentat. Hujusmodi est idea Petri. Quandoquidem ita una res nobis in illa occurrit, ut pluribus simula espondere ipsa nequaquam postr. 1 V. s. Duo porro in idea un versali interest quam accurate distinguere,
comprehensionem se ilicet, & extensionem. Sub idear comprehensione v niunt ea Omnia, quae ita in illa sunt, ut nullum plane, quin idea ipsa destruatur, negligi queat. Sub ideae vero extensione ea omnia o currunt, quibus idea ipsa competit. Illa idcirco ideae attributa , haec vero ejusdem subjecta, sive quod perinde est, inferiora nuncupantur. Sic animalitas, Se rationalitat ad comprehensionem ideae hominis pertinent, at vero Petrus , Paulus , ceterique homines ad illius extensionem. Hi namque sunt silbjecta, quibus hominis notio competit, contra vero animalitas, di vationalitas sunt attributa, quae in hominis notione continentur, nobisque reluceat.
30쪽
Io. Quamvis autem , ut egregie observat Uir Cl. , idea in dissim.ctim ad Omnia subjecta , idest inferiora , quibus convenit, se extendat , eommunique nomine ina signi et I tamen inter attributa , qua eo rehendit, ct subjecta, ad qua extenditur, discrimen ex eo est , quod ideam nullo suorum attributorum spol re possimus , quin ristruatur , quemadmodum jam dictum est , eum tamen e contrario possimus ejusdem exten-fonem restringere, illam tantum quibusdam salseritorum applicando, non tamen ea propter destruetur a) . . v LI r. Minuitur itaque extensio ideae unis Ualis , sive idea ipsa ad pauciora subjecta contrahitur, si illi altera adjiciatur. Pauciora enim sunt hoc ipso, quibus illa convenit. Sic idea animalis, quae omnibus hominibus, bellu isque communis est, determinatur ad solos homines
per rationalitatem, nimirum si ex idea an malis, 3em idea rationaliatat s una complexa animalis rationalis idea componatur.
I a. Quinque junkersales vulgo numerantur , scilicet genui, disserentia, speetes, proprium , & aceidens . Praedicabilia vocari etiam solent, quatenus nempe modum exhibent, quo unumquodque attributum de re enuntiari potest . Omne enim , quod de alio dicitur, enuntiatur vel ut senus, vel ut differentia, vel ut species, vel ut pν prietas, vel ut accidens. Tribus prioribus modis, ut patebit, enuntiantur attributa , quae ad subjecti essentiam speetanis duobus vero reliquis dici soleot de re , quae extra illius essentiam existunt. Primus omnium Porphyrius, si Ammonio credimus, ex Platonis doctri. na, de hisce quinque ideis, in gratiam Chrysaorii Romani adolescentis , libellum contexuit, Porphyrii isagogem vulgo die tum, quod sit veluti quaedam ad Aristotelis eategorias introductio . Plura quidem in eo scripsit Porphyrius Catholicae fidei plane contraria, penitus quo
absurda. At cum accurate uniυessatium idearum numerum, naturaminque expositerit , digna haec pars suit, quae ab omnibus reciperetur. Fuit porro Porphyrius natione Judaeus, patria Tyrius, Chistianae Religionis, cui nomen dederat, in seiasissimus hostis, professione Philosophus, secta Platonicus, Plotini discipulus, condiscipulus Origenis, Jamblici praeceptor, vixitque saeculo Christi tertio.