Io. Augusti Ernesti Archaeologia literaria

41쪽

GEMMIS ET ALIIS LAPIDIBUS NOBILIORIBVS.

Gcmmae nomen varie dicitur, modo latius de omni genere lapidum nobiliorum et pretiosorum, modo angustius, de insigniter duris et pellucentibus : Graeci simpliciter dicunt λίθον, quod et latini poetae imitantur. Itaque Veteres gemmae nomine appellant, quibus nostra Germanorum lingua nomen lapidis nobilis non tria huit; unde et dissensus interdum apud veteres, de quo noster AGRICOLAi Nat. Fossit. VI. init. PLINIVS genera confessae nobilitatis a ceteris

distinguit.

I. omnino veterum in hoo genere vitia plura sunt, praeter id, quod diximus: primum, quod gemmas non satis distinguunt characteribus idoneis; Unde eorum descriptiones non lassiciunt interdum ad distinguendum et agnoscendum genus quodque: alterum, quod non satis distinguunt genera diuersa: tertium, quod iis saepe vim commentitiam tribuunt etiam in medicina: a quibus vitiis nec P L I N I v s est liber, ut ab eodem not tum est AGRICOLA, l. c. p. 3o I.

3. Distributio maxime usitata gemmarum est in pellucidas, semipellucidas et opacas: alia est a Uarietate originis et naturae; qua in hac institutione non utimur: ad rationem nostram aptissima est ea, quae a Varietate colorum ducitur. Nam colori

42쪽

coloribus facile agnoscuntur genera gemmarum pleraque, saltem nobiliora, ac discernuntur, siue

in eκemplis spectentur, sive a Veteribus comme morata reperiantur: quamquam genera quaedam non unius coloris sunt, ut iaspides.

4. Pulcerrima et pretiosissima genera sunt, quae vel e silice sunt, vel crustarum saxosarum velut radicibus haerent, durissima illa, pellucida, et splendore purissimo nitentia.

s. In his et veterum, et nostro recentiorum, iudicio primum locum tenet Adamas, duritie, nitore, pondere, nomine ipso ducto, ut videtur, a duritie, unde et cum ferro communicatur a Graecis 3 siue a ferro nomen gemmae ductum est: quippe et usus verbi in ferro antiquior est.

Ceterum traditio veterum, nominatim PLINI L.

de adamante 37, 4. adeo non conuenit ad manti nostro, propter notarum proditarum diuersitatem, ut nonnullis plane diuersus a nostro videatur. Ea quidem genera adamantum, quae P L I N I v s tradit ex India, Arabia, Macedonia, Cypro, Aethiopia et Scythia venire, nascique in aurariis metallis, nobis ignota sunt. Ab adamante veteres distinguunt androdamantem, sola figura diuersum: nam quadratus est androdamas, ille sexangulus, vel rotundus. Usus adamantis primum in solis annulis et monilibus fuit, post et ad vasa potorta, et aliam supellectilem vel deorum , vel hominum Vocauit prosussio.

6. Sub eodem genere coloris sunt Crysalsi, asi s. Paederotes, et Asteriae. Crystalli species

est Pangonios, ab angulorum multitudine nomen trahens. Disserunt figura. Nam Crystallus angulata est, ceterae etiam rotundae. . cry-

43쪽

et. Crystallus a glaciei similitudine nomen acia cepit, non quod ipsa glacies esset, ut veterum quibusdam visum est. Optima est, quae candia dissima et maxime pellucida, qualis eκ oriento maxime venit. In occidente laudatur Alpina Magnitudinis mirae exempla commemorat antia quitas. Liuia quidem in Capitolio dedicauit crystallum librarum quinquaginta. 8. Vsus eius fuit maxime in vasis potoriis, vi poculis, SVET. Ner. 47.) trullis, PLIN. 37, 6. quo pertinere Videtur trulla Antiochi

regis ex Vna gemma, apud CIC. Verr. 4, 2 T. Cf. SENECA de Ira, 3. 4o. tum in annulis et scalpturis. Pila crystallina exceptis solis radiis uri et liquefieri corpora, vetus traditio est. V. ARIS T Ο Ρ Η. Nub. U. 768. et Schol. ad h. l.

9. Opasi sunt et ipsi candidi, sed inclinati

mutant et variant colorem, unde et diuersicoloribus adnumerantur; in quibus principatum tenent: cuius generis est etiam Aseria. Insani protii in opalo exemplum est ap. P L I N. 3T, 6.

o. E viridi genere sunt smaragdi, berylli, topoli, et Prasiti, quorum etiam varias species faciunt, facili in plerisque distinctione e nominibus ipsis, ut in chrysoberylla , chrysoprasis etQ.

II. Smaragdo proximum P L I N I v s locum ab adamante tribuit, 37, s. Optimi generis sunt dense et acriter virides ac pellucentes, nec in sole, aut Cum inclinantur, variantes aut minuentes viriditatem. Exempla mirae magnitudinis et Olim reperta sunt, auctore PONIO, et nunc

per Germaniam. Ex eorum genere sunt Clinice-

- ε . .

44쪽

donii, ab natalibus diisti, s. monte smaragdite prope Chalcedonem Bithyniae: sed apud veteres

in exiguo honore fuere. Vsus multus smaragdorum in annulis et scalpturis, aliisque deliciis fuit, per commendationem coloris, Propter' quem et artifices libenter eos scalpsere. a. Berysios oriens mittit, maxime India. Viriditatem maris puri et placidi imitantur, cum

sunt optimi. Ab hoc colore velut per gradus quosdam deflectunt et pallescunt: unde chraefobserylli, qui ad flauedinem descendunt; chrysoprasi, qui etiam magis pallent. 3. Proiorum dilutior heryllis viriditas est,

ad similitudinem porri, unde nomen ducitur: suntque adeo in ignobilioribus generibus gemmarum, nec Dequentis in ornamentis usus fuere. Scalpti prasii exempla sunt ap. GOR LAEVM in Dactylioth. n. 4o. 44. 79. 8O. I 4. Nobiliores ac meliores sunt topoli, etsi et ipsae languentis et pallentis viriditatis 3 nam plus fulgoris habent ad similitudinem auri, magisque pellucent. 13. Proximam a viridibus gratiam habent caeruleae et violaceae s. purpureae. Ex illo genere sunt sapphirus et cyanos, coeli puri colorem imitantes, sed ille stellati; quippe aureis lucet punctis: e3 hoc amethystus cetiam gemmam Vrneris, Paederotem et Anterosem vocant) et hyacinthus, ille magis ad rubedinem vergens, hic ad nauedinem, sed dilutioris coloris.16. Rubrae sunt surdae, usitatissimae in annulis signatoriis; carneoli hodie dicuntur a Colore: sed varie rubent, nec pellucidae omnes. Eis

inter

45쪽

6 interdum subiicitur onyx, unguis humani colo rem imitans, interdum purum, interdum venis rubris: Unde sardonyx dicitur; qualem fui tradebant gemmam Polycratis regis, quam Romae ostendebant, P L I N. 37, I. II. EX ardentibus carbunculus, qui et rubet et

fulget, sed varie; unde plura genera, quorum Pulcerrimum rubinum vulgo vocant nostri, Graeci raropum, et lychnis, s lychniten, et Gryμ- Ethum: qui nigrius rubent, recentioribus granati dicuntur, Veteribus carchinonii, quod in Garamantis et Nasamonibus reperti Carthaginem deferebantur, inde ad alios populos. 1 8. Sunt etiam gemmae nigrae pellucentes, quod genus proprio nomine morion appellatur. Earum nigerrima species prumnium est: putant esse sardas, carbunculos , hyacinthos e crassiori materia; inde fuscum colorem duxisse. I p. Diuersicolorum clarissimae sunt iaspides et achatae. Iaspides imitantur smaragdos, sardas etc. sed ut vel omnino non, Vel non totae, pelluceant, earumque maxime probari PLINIV stradit boream, nostri Turcicum appellant cilirhis , quod ab Turcis primus regionibus nostris illatus est. Est etiam ex iaspidum genere molochites . a Colore maluarum, crassius smaragdo virens: sed hodie sunt, qui credant esse chrysocollam natiuam nam et facticia est. Achatae ab Siciliae flumine dictae, ubi primum repertae. Sunt colore aut nigro, aut cinereo, aut similes sardae, curatio etc. Vnde et sardaehatae, curallio achatae etc. Vsus iaspidis multus in annulis, ensium capulis, fibulis et similibus: achatae in scalpturis, propter facilitatem scalpendi, suit. Achatas olim in magno honore

46쪽

honore fuisse, sua aetate in nullo, PLINIus tradit 3T, IO. ao. Gemmarum usum ad ornandum antiquis fimum fuisse, literae sacrae demonstrant pectorali Aaronis. Apud Graecos antiquissima exempla sunt sardonyx in annulo Polycratis Samii, et achates in annulo Pyrrhi regis, Musas et Apollinem lusu naturae exhibens. Post signando usurpatae, cum scalpi coepissent. Romae post victorias ultramarinas innotuere, primum non vltra annulos in viris, et delicias mulierum; et magis, ut in ornamentis templorum essent, quam hinninum. In poculis, et alia supellectili conuiUiorUm et mensae, ornandis uti, Asiatica lautitia suit, PLIN. 37, 2.) quae tamen et ipsa Romae sub Caesaribus inualuit. ar. Inter gemmas secundo lom numerat pLINIus margaritas: non quia genus gemmae est, sed quia pretio supra gemmas, praeter adamanta, Omnes attollebantur. Solis mulieribus seruiebant: Cali mollities, margaritis calceos ornantis, irrisa est: sed maxime in Deorum autemplorum honoribus usurpatae , structis inde etiam Variis operibus, quae templis inserrentur, ut ibi essent spectaculo. In Actis quidem triumphorum Pompeianorum talia opera, et e margaritis donaria, commemorantur apud PLIN1vM, et in Augusto s v E T O N II, C. 3 o. Coll. noti.

zz. Ad gemmarum similitudinem specie et

usu accedunt succinum, siue electrum, et lyncurium: cuius naturam et Originem patriamque veteres varie, fabulose etiam, salso oennes, explicant. PLIN. 3T, 3. AGRICOLA, l. C . 233. Romani coepere natales succini cognoscere, Victa Ge B mania,

47쪽

mania, recteque tradit PLINIus. Nec tramen Europaeum modo succinum est; etiam Africani est apud veteres mentio; quamquam de natalibus dissident: parique obscuritate Asiaticum laborat. ag. Vsum succini in ornatu mulierum apud Germanos et Gallos fuisse, satis constat; ab his didicisse Latinas mulieres o v ID. Met. III. 364.

PLIN. 3T, 6. eXtr. TACIT. Germ. C. 43. , iSque antiquissimus mulierum ornatus videtur. Romae

in magno honore fuit. Hominis, quamuis paruae succino imaguncula, hominum vivorum pretia

superauit.

aq. Proximum est curalivm, Graeci lithoden-dron. Est enim arbuscula, seu planta marina, haccas serens, similes cornis; quae in aqua morules, in aere statim lapidis duritiem ducunt, unde Gorgonia planta ipsa dicitur. Colores variat Va- .rietas succorum, quos baccae biberunt. A Gaulis in ornandis armis usurpatum esse, veteres

tradidere. Sed ad alios quoque populos usum

in ornatu transisse, opera corallina testantur, aDOR UILLIO in Sicilia reperta, in Din. Sic. p. 56. et corallioplastarum artificium. U. BVR-M AN. V. C. ad Dorulli. Iter, T. II. p. 3TI. as. Etiam mvirhina a PONIO in genere gemmario ponuntur, sed non alio, quam Ua rum, in primis potorii generis, in ussi. Genus Onychis idem PLINIus iacit, quod in Parthia, inprimisque Carmania, nascatur: nitorem magistribuit, quam splendorem: pretium esse in varietate colorum, deinde ab extremitatibus, in quibus repercussu existant, ut in arcu coelesti,

Colores, aeniquerab odore. Ex qua descriptione vix esse possunt Porcellana nostra, ut nonnullis

visum;

48쪽

visum; quod late oppugnat cΗR ISTIus, de

murrhinis. Iis fauere tamen Videtur PROPERTI VS, qui Α, , a 6. murrea in Parthis cocta focis habet, sed hactenus, ut vasa e genere figlino fuisse videantur. V. InterpreteS ad SVETON. Aug. c. 7 I. et Collecta R AD E R o ad Martiat. p. 86o.

26. Primus Romam inuexit Pompeius Mithridatico triumpho , sed in templis reposuit. Augustus murrhino poculo uno Vsus est e praeda - Aegyptiaca: post frequentata sunt etiam priuatis, immensoque pretio emta: trecentis talentis emit trullam Petronius, Nero capidem. 27. In cetero genere lapidum nobiliorum, ad antiquitatis intelligentiam pertinentium, primas tenet amiantus; confides quoque et polia appellatur. Veteres nasci in Cypro tradidere: ut DIOS CORID. , Is 6. ReperitUr etiam in septentrionalibus Europae regionibus, in Germania, in primisque Corsica, cuius lanugo est longior, Ut et in Alpibus. V. AGRICOLA, l. C. p. 2sq. in primisque B E R G E R I Ussi . Corsic. Diss. II. p. 49. I 8. Vsus fuit in conficiendis chartis, ellychniis, et ad telas funebribus Vestibus, et cineribus cadauerum seruandis , denique mensis iternendis: cuius generis telas immenso pretio Uenisse, PLINI Vs tradit, I9, t. quamquam ibi deasbestino, quod e lino fit, loquitur: sed de amuanto accipit A G R I C O L A , l. c. dicique linum, quia

in fila ut linum ducatur, et lini, quod proprie dicitur, fila igni non resistant; quod et defendItLANCISIVs in not. ad MERCATI Metallathecam Vatic. p. rs 8. qui et modum ex amianto chartis et teIae conficiendae, et purgandae, tradit. De

reliquiis talium telarum, quae in Museis quibu B a dam

49쪽

dam visuntur, idem consulendus. add. BOLDE TvM-Coemeteriis Chrisian. ete. p. 7 s. et B E MOERVM, L c. p. 33. ap. In lautitiis usum habuit etiam phengites, et lapis specularis: ille pellucens et relucens; quo usus est Domitianus, ap. s V E T o N. i οἱ prior Nero in domo aurea et aede Fortunae, sub quo priamum in Cappadocia repertus traditur, propte que duritiem in marmorUm numero ponitur a PLINIO, 36, az: hic, quia translucet, in sen stris usum habuit. Aluearia, e speculari facta,

ad obseruanda apium opera, narrat idem P LINIVS, at, I A. C Λ P. IV.

DE METALLIS.

In operibus et supellectili antiquorum multa

metallorum mentio est. Itaque de his quoque cognoscendum est studiosis antiquitatis. I. Principatum tenet aurum, cuius purisitimum et optimum genus, coronarium, Vel obryzum. dicitur. Insecti massae lateres, e Graeco πλύνθοοappellantur. Franci vocant barres aeor. 3. Vsus eius in ornatu operum, et hominum, iam Homeri aetate notus inter Graecos suit: apud ceteros Asiae populos etiam antea: sed antiquior usus suit in ornatu hominum et operibUS, Zam in pecunia signata; irequentior et prior in riente, quam in Occidente. q. RO-

50쪽

4. Romanis primus usus fuit in ornatu mulierum, et supellectili sacra, etiam domestica, ut, in thuribulis, denique, quamquam serius, in annulis virorum. Post, aucta copia, signatum est, et ad omnia prope migrauit, quae essent in

via vitae elegantioris et lautioris, ad vasa potoria, ad candelabra, soleas, matulas, etc. ad Opera varia, vel laminis inducenda, vel linenda, ut, la- Cunaria, parietes, etiam statuas, etc. Vestigia st tuarum, auro illitarum, nuper reperta sunt, ut in Veneris Mediceae capillis. De quo genere videndus wINxELMANNVS in Hyloria Artium p. ao7.

s. Coepit etiam duci in fila, et neri ad usum

vestium, maxime, quibus lecti in conuiuiis sternerentur, vel acu pingendarum, Vel pectine, et radio, ad nodos, et villos, et alia. Vestium, auro conteXendarum, inuentum Attalo tribuitur, unde Attalicae appellatae: saltem primus aurum videtur intexuisse. PLIN. 8, 48. 6. Argentum optimum est, quod pustulatum, vel pusulatum, a purgatione VocatUr in SUETON. v. Neronis Q. 44. estque vel rude, vel factum, vel Ignatum.

. Ante lactum est, quam signatum, non modo apud Romanos, sed etiam apud ceteros populos. Sed facti usus multiplex fuit, in vasis, in primis ad usum mensae; in quo genere puri, et eaelati, discrimen est; ad specula delicatiorum, et ad omne genus supellectilis, ut, ad monopodia, lectos tricliniares, etc. I in quo insanire supra modum coepere Romani, post Asiaticas et Graecas victorias: Vnde argentum escarium, potΟ-rium, balneare, Viatorium, muliebre etc. me

moratur.

B 3 8. Sed