장음표시 사용
21쪽
Exod. I s.Catemus Domino,gloriose enim manificatus estuquum, or ascentorem δε-
Sed edidit tunc Deus nouum prodigium , mea quidem sententia , non miniis , sed multo magis admirabile, ἐκ stupendum: quod malo vos audiae relatum verbis Auctoris illius libri demirabilibus Scripturae,qui extat inter opera Augustini,tom. 3. lib. I. cap. 2 I. IEnormi satis admiratione,accidit dignum miraculum,ut cuncti pariter,senes cum pueris, δc Omnes aetates, e dem inspirante flamine, uno quasi ex ore, nulla praemonitione edocti, casdem continenter litteras decantarent in unum. Et qui parum ante in profundo coram eis apparuerat, ipse postmodum in tali Cantico eorum linguas, & ingenia, gubernabat.J Hactenus ille auctor, de eo longe antiquior Chaldaicus Paraphrastes eamdem retulit historiam. Cant. a. in Editione Regia n. i 3 . ubi signatc commemorat, etiam infantium , atque lactentium linquas mille solutas, ad celebrandas diuinas laudes; Etiam pueri, inquit, or infantes laudauerunt Dominatorem secuti linguis sivis.1 Atque hac existimo esto intelligentiam litteralem illius loci Sapient. Io. n. I s. Transtulit illos per mare rubrum, O transuexit illos per aquam nimiam inimicos atitem illorum demersit in mare, es ab altitudine inferorum eduxit illos. Ideorum tulerunt syolia impiorum , ct decantaverunt Domine nomen sanctum tuum,s vicisicem manum tuam laudaια-rum pariter, Vbi expendendum est adverbium illud pariter , idest, uno
antino, uno quali ore, totidemque verbis,ut perspicuum est ex ratione, quae continuo subitingitur, quae alioqui non modo nullius momenti , sed aliena a proposito videretur. Vuoniam sepientia aperuit os mutorum , ctbnguas infantium serit disterias. Idco videlicet victricem Dei dextera decantauerunt pariter , quia diuina Sapientia mutis , & infantibus linguae usum anticipato contulit, & ipsistima verba concinenda dictauit. Quod si ad illud Canticum eden- dum Spiritus sanctus non solu Moy sem,sed simul etia infinitam illa multitudinem amavit,quid mirum, si fateamur ipsus etiam dictatis instinctu Iosue simul cum Moyse hoc poema condidille 3 disertis enim verbis ait
Scriptura , Deuter. 3I. num. l .Voc Iosue, 9state in tabernaculo, dec. dc nu. Isi. Nunc itaque stribite vobis Canticum
istud . Ur docere silios Isia I. Vterque
etiam Canticum , audiente populo, recitauit. Deuter. 32. n.4 . Venit ergonsoses,or locutus est omnia verba Cantici huius in auribus populi,ipse, O Isuestius Nun. Sive quia ambo pariter
contenta adeo voce , ut a multitudine pollet exaudiri,decantarunt. Sive quia privibat Moyses versum unum praecinendo, cundemque statim repetendo , Iolite subsequebatur ; sue quia alternis versum unum Moyses, alterum concinebat Iosue ; suc deni- ique totu prius carmen cecinit Moyses remissa prae senectute voce, deinde vero,ut etiam a longe distantibus audiretur,Iosue contentius,& clatius ob robustam , vegetamque aetatem,
Concordant Expositores, orati Ο- snem esse cum Srauem,& ardentem,tum vero non solutam, sed astrictam numeris;quod mire valet ad iuuandam memoriam, mentemque numeroso illo verborum ductu vehementius excitandam. Constanter enim haec Moysis extrema concio,car meia,sive Caticum nominatur. De ut.
22쪽
cap. 3 2. num. ψε. Memoriter autem
ediscendum esse, praecipit Deus ipse,
bis Canticum isti, i, docete filios Isiae
ut memoriter teneant , er ore decantent. Et num. 2 i. Postquam inuenerint
eum mala multa,9 6 cliones, resfondebit eι Canticum hoc pro te)timonio , quod nusia delebit oblinio ex ore seminis tui. Respondebit autem Canticum hoc pro testimonio,quia cum ob patrata scelera diuinam ultionem , acerbissimasque calamitates incurrent, palam contestabitur hoc Canticum , iam
olim legis transgressoribus attrocissima illa fui ste intentata supplicia. s Eli vero hoc poema sit alterumiplius Moy lis excipias , & nonnulla capita lobi) cx omni memoria longe vetustissimum, & antiquissimu. Certum enim cst , Moysen omni Graeca antiquitate, vel ipiorum Graecorum testimonio, fuiste antiquiorem. I loruit nimirum ante prima illa totius Graeciae lumina, Orpheum, Linum, Mul eum, annis prope quadringentis.
Homero autem, quem parentem anti
quitatis, Solem omni hi doctrinarum,& fontem ingeniorum, vel crCS nominarunt , prior fuit Moyses plus quingentis annis; probat hoc erudite, ut solet, Pererius Exod. c. 2. disp. 3. Quo autem genere veriuum constet hoc poema,res est explicatu dissicilis: animaduerto enim grauissimos Amstores, & Hebraicie linguae scientissimos, inter sedc huius carminis ratione dissentire. Iosephus quidem lib. q.antiq. cap. Vltimo , heroicos versus esse affirmar. I Deinde, inquit, carmen hexametrum eis recitauit , quod scriptum reliquit in sacro volumine,continens praedichionem futurorum. Eodem genere versiis script si etiam fuit- se primum illud Canticum, quod habetur Exod. is . testatur idem losephus lib.2. antiq.c 7. I Moyses carmen, lau-
des Dei, & ob praesente fauorem gratiarum actiones, continen S, hexametro versu composuit.JEusebius Caesariensis lib. ii. de praeparatione Euan ses.cap. 3. Sunt apud Iudςos artificiosissima carmina, ut Moysis cantus ille magnus,& Psci I 8. qui heroico metro, quod hexametru dicitur, componuntur.JHeroicum poema agnoscit etiam
Hieronymus in lib. Iob, sic enim ait in praestitione illius libri. fHexametriversus sunt,dactylo,spondaeoque currentes.J sed ide Hieronymus in epist. ad Paulam Urbicam ita proiiunciat de metro huius Cantici. Debes scire, in prioribus psalmis singulis litteris singulos versiculos, qui trimetro labico costant,esse subnexos;inferiores Vero tetrametro iambico constare, sicut &Deuterononiij Canticii scriptum cst.JQuod si tanta dissensio fuit inter 8 doctissimos illos veteres de huius poematis me sura,quod certe euidens indicium est, etiam tum perobscuram fuisse cognitione Hebraicae pocseos: nemini mirum videri debet, nostra memoria poesim illam antiquam penitus ignorari ab iis etiam,qui ex ali duo rerum Hebraicarum studio pauiorem sibi, & maciem contraxerunt. Massius quidem vir, si quispiam alius, nostro saeculo Hebraice apprime doctus, ita de se ipso ingenue confitetur
Iosue. I o.vers. I 2. Posui ego certe cur non confitear meam curiositate nonnihil studii in ea re inuenienda, sed frustra, nihil enim satis certi absque
praemonstratore video me de Hebraicarum syllabarum numeris, ac proinde neque de versuum me suris, modiiaque polle percipere. J Cardinalis Bellarm.in Hebraicis institutionibus par. q.c. s. diserte pronunciat, priscam illam poetica Moysis , & prophetarum iam nunc esse penitus ignotam. Eamdem ignorationem profitetur Genebrardus, in Ps. . Lorinu4 Sapient. IO. A a verti
23쪽
vers. 2 o. Magallianus praefatione in Cantic. I. Moysis nurn. 7. Detrius in Thren. cap. I. littera Aleph. Serarius Iosue Io. quaest. 33. num. 3. Agellius prooemio in Psalmos,pag. 4. 9 Quamuis haec ita sint, nemo tamen , qui Hebraicas litteras vel primoribus labris degustaverit, ibit inficias,in sacris poematis, & signate in
hoc Cantico, poeticum quoddam artificium Hispanico nostro persimile reperiri. Constant enim plerique versus pari, ac certo syllabarum numero,& vocibus similiter desinetibus concluduntur. Agnouit etiam Hieronymus ti minus hanc poesim, longo post
saeculorum interuallo a recentioribus Hebraeis trequentat a,eius certe vestigium aliquod in sacris libris, dum ait praefatione in Iob. Interdum quoque thythmus ipse dulcis,& xinnulus fertur , numeris lege solutis.J Qui volet
periculii facere,expendat, ac metiatur huius Cantici veri. 2. inueniet hemistichia aequalibus syllabis adstricta, &
simili exitu terminata.Qui aute plura nolle auet de sacra pocli,adeat praeter Auctores iam citatos, Ariam Montanum in C. s. liai. Maldonatum prooemio in Threnos. Mendoffam q 3 PO strua. Pined. praefatione in Iob cap. . Sixtum Senensem lib. 8. Bibliothecae haeresi 1. Ghisterium praefatione in Canti c. cap. 4. Lilium Giralduin dia log. i.de pocli, & Lorinum praefatione in Psalmos cap.7.
io TSidorus Clarius de sententia Hel braeorum , hoc Moysis Canticum breuem quanda totius legis summamelle assirmat: hic enim videre licet in exiguum compendium artificiose redacta . quae grandibus illis voluminibus fusius perscribuntur. Hic diuina omnipotctia, luc bonitas; hic magni-
ficentia hic caeteret Deitatis perfectio
nes commendantur luc mundi molitio, hic terrarum distributio : hic populi Israelitici electio graphyce depingitur. Hic unius , summique Dei cultus serio praecipitur , hic idololatriae faeditas proponitur 1, hic innumera beneficia in illum populum a Deo
liberalissime collata memorantur: hic deniq; exerobratur ingratitudo,coarguuntur scelera,minae iactantur, suppliciique terrores intenduntur. Iine optimo L X X. Dcut. 3 2 m. q. Vbi nos legi mus, Locus m est omnia verba Cantι- ci huius. Vocem Hebraica Sira. id est, Canticum ipsi Nomti. id est,tegem,reddiderunt, sic habet Editio L X X. Vaticana, Et loqvisim est omnia verba legis huiuου. Vere enim hoc Canticum est quali compendiaria,& abbreviata lcx. Atque ut nos etiam compendio II huius attificiosi compendi j scntentiam, & argumentum perstringamus. Moyses in extremo vitae actu diuinitus edoctus defectionem a Deo illius
ingratissimi populi , ardore spiritus
excandescens , coelosque & clementa contestatus acriter in illos inuehitur: commemorat diuina beneficia: scelera
ipsorum , & ingratitudinem incusat, ac coelestis irae, si in flagitiis progrediantur,minas intentas, ad extremum
diuinam in cos,si res piscant, misericordiam , seueramque in hostes vindictam pollicetur.
udite corii, qua loquor; audi.it
terra verba oris mei. V N D v xi habemus Moysen, I 2 auctorem , interpretem αμ huius loci i quia exiguum illi iam senectute confecto vitae curriculum natura circumscripserat, propediemque o vivis excessurus ciat foedus parum
24쪽
parum firmum,parumque diuturnum videri pollici, quod eo dumtaxat internuncio,ac teste sanciretur.Non ergo mortalem hominem , scd immortales,& aeternos testes adhibet ; coelum i pili in perpetuo duraturum, tcr-ramque comestatus; si ille populus fidem Deo astrictam, sartam, tectamque seruauerit, si eius praeceptis obedierit, Deum cos vicissim omni bonorum copia cumulaturum. Sin foedus initum violasset, sumpturum atrocissima supplicia , & eo idem testes, ut
moris crat) primos in trangrcssores manus iniecturos. Coclum cohibiturum pluias,terram arcnti siccitate sterilem, herbas,fruges, & fructus negaturam lege cap. 3 r.Dcuteronomij, ubi
num. 28. tandem concludit Moyses. Inuocabo contra eos caelum, ct terram,H
braice Abida. I. conte labor, ut vertit Regia. Tigurina : Vt obtenter adHersum eos coelum, ct terram. Pagninus. MItis inuocabo. L X X. Diamar rome. Conte Phreis caelum. or terram, quod recte exponit Vatablus. fVolo creaturas permanentes citare testes contra Vos, ut
semper ferre possint testimonium ad . uersus idololatriam vestram. Et ipse Moyses Deustr. 3o .num. I9. Tenses inuocabo hodie coelum,2 terram, quod proposuerim vobis vitam, Er mortem. V nde sapientissime istud poema protestationem Cantici Machabaei nomiDarunt
Relucet ver5 elegans quaedam, grandis,& ardens Prosopopeia , a si-cris litteris longe illustrius, quam a prophanis auctoribus frequentata, cum res murae , ac prorsus in animae, perinde quasi spirantes , & animat. x in testes adhibentur: eisque pcr luculenta effictionem non modo vita, sed& sensus,visus,& auditus, imo & sermo etiam nonnunquam attribuitur: proseram pauca exempla de multis. Iosue 2 .num. 2 s. Percussit ergo Asie in
die illo foedus, ct tulit lapidem pergrandem , posv tqγe eum siubter quercum , quaerat in frnchsario Domini: ct dixit ad omnem populum en lapis isse erit vobis intestimonium , quod audierit omnia verba Dei,quae locutim svobis. Perpede,quid . aiterat sacer textus:quod audieγit, ita ne veri, an lapis ille audiendi sensu praeditus erat Horrebant descriptores Bibliorum auditum attribui saxo ; unde pro audierit, audieris. audacter in Vulgatam intruserunt ted Hebraice legimus fameba , quod ipse audierit lapis. L X X. reddiderunt, oti amos aheme, quod hic auditur omnia, quae dicta sunt unde merito in Editione Romana, sublato quod irrepserat, mendo germana lectio suo nitori restituta,& venusta prosopopeia conseruata est. Genes.
3 I.n. I l. en tumulus hic. lapis, quem erexι inter me Ie , te sis erit, tumulus,
inquam icte, c lapis sint in te timonium.
Dculcr. 3I . n. 26. Tollire librum i Flam. O ponite eum in latere arca foederis Domini Dei veHri, ut sit ibi contra te in te timonium. Sapient. Io. num.7. quibus intestimonium nequitia fumigabunda constat destita terra. In hanc sententiam exponit Mal- donatus illa verba Christi, Matth. io. n. Iq. exeuntes foras de domo. vel riuitate , excutite puluerem de ped bus ves Dis. Nimirum ut ostenderet Cluistus, illum ipsiim puluerem quem in itinere suscepto , ad pra dicandu cis Euangeliu , collegerant Apostoli, in die ludici j testem contra rebelles futuru, quia se recipere noluissent.Iacobi s num. 3. Aurum, ct argentum Iaru aeruginariit, ct aerugo eorum in te monium vobis erit, idest, tanquam testis incorruptus Vc- stram auaritiam, & crudelitatem in pauperes clamitabit, palamque testabitur, vos adco fui si e sordidos, & inhumanos,ut thesauros vestros malueritis aerugine absumi, quam pauperibus impendi:clamor enim attribuitur
25쪽
hisce testibus,licet vita, sensuque carentibus. Habacuc. 2. n. II .lapis de Pariete clamabit,sir lignum, quod inter iuncturas ae fficiorum est,respondebit. Quasi dicat marmora ipsa pretiosia, & cypressina laquearia , alienis impendiis, dc pauperum sanguine,sudoreq; con- .structa,vos iniurios , dc raptores elle
coarguet,& colenta voce testabutur.
1 s Iam liquet intelligentia huius loci : perinde cnim est,ac si Moyses dicat, VOS, O coelum, terraque obtestor, vos,alloquor;estote mihi testes eoru , quae M uerius huc rebellem,& ingratum populum Dei nomine dicturus sum.Testes videlicet futuri sunt coeli aduersus impios testis item erit terra. Iob χo. n. 27. Reuelabunt coeli ιniquitatem eius Er terra cosurget aduersius eum. Psal. 9 n. . Advocabit coelum de sum sum, π terram Asternere populum siuum: cr annunciabunt coeli iustitiam eius, quoniam Deus iudex est. 16 Est vero obseruatione dignissim hi, hanc effictionem perlbnnarum, sensu, vitaque carentium , quibus tamen a sacris vatibus auditus, aspectus, imo& clamor attribuitur, admirabilem vim atque potcntiam diuinorum verborum patefacere, de finiui non tacite,aut obicure, ted palam , aperte hominunx siue stoliditatem,& stup rem siue obstinatione:ri, J pervicacia incusare. Quippe cum diuinum verbum saxa ipsa, ac res inanimas qu dammodo afficiat,atque molliat. Ie-
Tem. 2 .nu. 29. nunqmd non verba mea
sunt quasi mallem conterens petram dc tamen hominum animos saxis ipsis, dc cautibus duriores, haec tanta efficacitas non percellat, aut per moueat. Zachar.7. n. I 2. cor siuum Roseuerunt, veadamantem, ne audiant legem.
Expendit hoc eloquetisti ine Chrysostomus homi l. s. de poenitentia, duhuic nostro persimilem versat Isaiae locum ex cap. Ima. miratur Chrys
stomus ,-cur exorsus Isaias suum va ticinium , Visio Isaiae sub Amos, quam vidit super Iudam , or Hierusalem : statim sermonem suum ad coelos terramque deflectat: audite coeli, O aura-bus Percse terra, quoniam Dominus loquutus est. Dimittens sinquit) rationales homines , irrationalibus cum elementis disputas 3 ita sinquit) quoniam irrationalibus irrationabiliores facti sunt rationales. J Adducit ibi Chrysostomus exemptu egregium, ex 3. Reg. c. l . cum Ieroboam adoleret incensum super aram in Bethel, vidit Propheta Regem furentem , idolum veneratum, Deum despcchium, astates uniuersos trepidos, ac venerabundos. HominEsque dimittit,ad altare dumtaxat lapideu inclamat n. a. Altare, at lare ,haec dicit Dominus. Ita ne ait Chrysostomus in hominibus dimissis, lapidem alloqueris' Ita sinquit) quoniam quidem Rex est lapide ipse insensibilior. Id quod
tuentus ipse declarauit. Altare nam mlapideu obsecundas imperio Prophetae scissum est,& in fragoedia dissiluit; Rex vero silice,& caute durior,ac prς-frachior extudit in Propheta manum, ac nisi repente manus ipsa diuina virtute exaruissiet , acerbissime Propheta trucidasset.Simile est,quod obteruant Patres circa illa verba Matth. 27.n. F ι. Mira mota est,ct peora sicissa siunt. Exclamat enim Ambros . lib. o. in Lucam. O duriora saxis pectora Iudaeoru lodum tur perrae,sed horu corda durantur: horum i mmobilis duritia manet, orbe concuso.
Concresiat ut pluuia Acriana mea, ut vi ros eloquium meum;
quasi imber siver herbam , ct quasistitia super gramina.
26쪽
Pagninus reddiderunt, Si illabit, sed
bene habet ; nam ut a vulgato distentiunt,ita etiam inter ipsos non coue nit Hebraigates. Caietanus enim vertit E fundetur 1, Vatablus , Descendet. Neutrum probat oleaster,cui proprie significat Defuere. quemadmodum fuit
sanguis ex iugulo. Mea quidem sententia, o innia eodem recidunt, & sapicntitane Vulgatus videtur non. sol a pluuia exprimere volu ille, sed pluuiae ipsius originem spectalle;nubes enim, nisi concrescant in imbrcm,nubes seunt
sine aqua , qtra a ventis circumferuntur. Iudae n. I 2. Nubes, T venim, er pluuia non sequentes. Prouerb. 2S .num. I .
Alij pressius, ct enucleatius singulas huius versus voces examinant,dΟ-
nec ex proprietate Hebraici sermonis esticiant, crassiorem, uberioremque pluviam in herbas grandiores decidere : tenuiorem vero scias ira, ac guttatim,roris instar, in teneriores plantulas perstillare : non secus debere concio natorem ad singulorum auditorum captum seipsum accommodare. Qui his delectatus argutiis, volet subtilius, atque curiosius has minutias consinari,legat oleastrum hic Pine-dam Iob 19. n. . Gitarium Cant. .
Ego enim existimo,verissimam esse illam Scripturae regulam, quam ex hoc ipso loco confirmat Bellarminus Psalm. I. vers. I. frequentissimam cile consuetudine Prophetarum , eandem sententiam,paululum immutatis verbis continenter iterare ta ut una pars vcrsiculi sit repetitio , vel explicatio alterius: sic in altero Moysis Cantico
EXOd. IS .n. 2. se Deim meus,Gr glorificabo eum : Deus Patris mei, er exaltabo eum, de Psal. 3 3 .num. I. Benedicam Dominum in omni tempore ,semper laus eius
in ore meo , & sexcentis aliis locis. Al sentior itaque Valablo hic asterciatismultis verbis eamdem rem dicit.J
Sensius itaque Moysis est. Vt in ana ridoctrina mea esticiat, quod in agris
aqua: opto etiam atque etiam , ut
quemadmodum pluuia sensim,& placide defluens super terram , illam intime perfundit, cundar, ac fertilcm reddit;ita doctrina mea leniter descedens super arcntes, ac steriles animos vestros, intime etiam illos penetret, ut virtutum germina,aestu torrida,rc- 'utrescant. Ita videlicet cogruet Moysis votum cum illo Isaiae vaticinio cap. I S. num. Io. Ouomodo discendu imber, c. Sic erit te hum meum, dic.
Similitudo verba luuia: cu doctrina,frequens est in S. Scriptura Ecclesiali. 3 9 n. s. Si en An Dominus malinus
voluerit, stiritu intelligentia replebit illum, or ipsi tanauam imbres mittet eloquia D pientia sua. Iob et '. n. 2 2 super itus Det-bat eloquium meum. De coelesti ctiam Christi sapientia legimus, Pi .7 l. n. s.
Destendet picut pluma in vellus , or sicut si illicidia si tantia siuper terram. Vide Asellium in cum locum, & Pincdam
in Salomone lib.6 cap. 2 o. Non est omittcnda verso LXX. 23 apud quos prima illa verba , concrescat ut pluma,dolirina mea : ita illustrantur cx Hebraeo: expectetur, ut pluuia, eloquium meum. V Di clcgans rillusio fit dterram illam promissionis,in qua non cx fontibus, aut fluminibus aquae pucebantur irriguae, sed e coelo pluuias
expectabat. Deuter. I l . n. I o.aptissurae
itaque reddiderunt LXX. eYpectetur, Ut pluvia,eloquium meum. Pcrinde ac si dicat Moyses. Non est cloquiu meum humano artificio, aut ingenio claboratum non ex doctrinarum thesauris depromptum : non sicut irrigationes
aquarii, agricolarum arte, & industria ex humanae sapientiae fontibus deriuatum; sed sicut pluuia diuinitus immissa, sicut ros e coelo dcflues, sic mea
est cxpectada, & excipienda doctrina:
dc ut ait Michaeas cap. s. n.7. quasi rma Do
27쪽
a Dolaino, ct quasi stilla super herbam.
Non est nimirum ab humana solertia expectanda eiusmodi pluuia ; nullo
hominum artificio talis ros infunditur agris: coelestis prouidelia,diuinum plane beneficium est. Foelix ille diuini VerbI concio nator , qui haec Moysis Verba , expectetur ut pluma eloquium meum, poterit usurpare;poterit autem
ille,qui parebit saluberrimo Augustini consilio,lib. de doctrina Christiana,cap. i l. orando pro se,& pro illis, quos cst alloquuturus,sit orator, antequam di istor: in ipsa hora iam ut dicat accedens, priusquam exerat proferentem linguam,ad Deum leuet animam sitientem, ut eructet,quod biberit, vel quod impleuerit,fundat. J
ura nomen Domini inuocabo. SsENTIOR Abulensi, de
oleastro aientibus,haec Verba redditionem, & causam continere versiculi superioris. Id enim aperte denotat particula illa cautilis, quia sue, ut vertit Tigurina, quoniam,quq expresse habetur in Hebraico textu, & Editione LXX. de germana causa erat, cur tanquam pluuia coeditus defluere verba Moysis viderentur: Cur tanquam temporarius imber, deberent expectari: quia inuocatione diuini nominis, ardentibusque precibus illa ex canesti fonte hauserat, quia inde impleuerat .quod effunderet,ut paulo ante dicebat Augustinus:& in eadem persistens metaphora Gregorius,dum moraliter tractat verba illa Eccles. i.
m. T. Ad locum,unde exeunt, flumina reueraumur , v/ iterum fluant. Sic ait
lib. 3 o. Moral. c. a. Et si in praedicatione sua exterius nostris auribus per corporalia verba se fundant, mente tamen incita ad considerandum 1emper ipsum fontem luminis reuertuntur. De quibus bene dicitur,ut iterum suam. Quia dum videre Deum indesinenter litiunt, quasi decursura foras flumina intus semper oriuntur. Quatenus illic amando sumunt, unde ad nos praedicando dcfluaiar.
Hinc expeditur a Pererio nodus asille G cnis. . num 16.isse coepit inuocare nomen Domini. Est vero nodus explicatu sane difficilis ; nam & Seth pater
Enos floruit insigni pietate , ac religione , & ante eum Abel non modbprecibus, sed religioso ctiana cultu, oblatIsque sacrificiis nomen Domini inuocare cosueuit;nec dubitari debet, quin omnium primus Adam per frequentes precationes , & oblationes lacum etiam inuocauerit a sed propterea Enos dicitur primus inuocasse nomen Dei,quia nimirum no modo ipse coluit pietatem, dc religionem aduer- .sus Deu in , sed eamdem quoque religione praedicando,diuulgando, aliosque homines edocendo caepit populum ad exhibendum Deo cultum,paLsimque ac publice, certis conceptis
precum forimalis,diuinum nomen inuocadum congregare :itaque per metonymiam, inuocare nomen Domini
est auctorem , & suasorem primum huius publici cultus extitisse, atque id ipsum ex assiduis precationibus, ta quam ex fonte,deriuasse. Date magnificentiam Deo nos ra'. 'PRobat Abulensis ex Arist.2. Ethi- 26
corum , magnificentiam proprie esse virtutem animi circa maximas eX-
pensas; sed quamuis ea vox apud Lati nos scriptotes frequentius significed prolixam , atque adeo profusam tib Ialitatem, ut constrat ex illa antithesi, Odit popuIm Romanus priuata luxuria, publicam magniticentiam Abgit: tamenno adeo restringenda est ii equenti Oehaec
28쪽
e significatio, ut improprie censeatur vertille Vulgatus, aut Hebraicum nomen Godet, aut Graecum Megalo. sine. Nam teste Cicerone, Magnificentia etiam est rerum magnarum, Est exta Drum cum animi ampla quadam , ctar splendida propositione agitatio. In sacro quidem sermone vox Magnificentia non dubium est , quin magnitudinem, maiestatem, amplitudinemquesgnificet i. Paralip. 29. n. I I. Thas Domine magnificemia. π potentia, ct gloria. Iuchenum. 2s. Soli Deo gloria, ct magnificentia. & hactenus quidem de vi, & proprietate Vocis, nunc intelligentia perspicua erit. Quia Deus per se est infinite magnus , nihilque omnino illius magni.
tudini ex paruitate nostrae mortalit iis accrescit,magnificat homo Deum,
non re quidem ipsa, magnitudinis aliquid illi conferendo nihil enim homulus Deo conferre potest , quo maior fiat,) sed immensam illius magnitudinem, & excellentiam , tu corde credendo, & debito cultu,ac reuerentia prosequendo , tum vero apud alios eximiis laudibus , praeconiis celebrando. Itaque date magnificentiam Deo no Tro, idem est, ac illud Plat. 3 3. n. q. Mavificate Dom/num mecum c.& ad Rom. I s. n. II. Magnificare eum
omnes populi. Estque insignis locus Eccles s. n. 3 2. Glorisecantes Dominum, quantumcumque potueritu ,superualebit enim adhuc, Gr a nrabilis magnificentia eius. Expressit autem Regius vates, solis laudibus duntaxat non verore ipsa , magnificentiam attribui Deo. Pial. 68.rium. I . Et magnificabo eum in laude. Psal. IA . num. . Magnificentiam gloria Gnclitatis tua loqMentur . Nulla vero unqua pura creatura tantam dedit magnificetiam Deo, quantam beatissima Virgo, dum cecinit, Luc. l.nu In. 46. Magni cat anima mca
Dominum. VLTIPLICEM habent in . a imi relligentiam verba ista. Pti
ina simplicissima est , aptissimoque nexu liaeret serat entiae superiori, quid enim aequius , quid debitum magis, quam supremum illud 'Numen , cuius uniuersa opera sunt omnibus numeris absoluta , amplissimis laudibus celebrare hominu opcra sunt manca, mutila , Vix inchoata, propterea enim ut refert Plinius in.
praefatione ad Vespasianum, summi illi pingendi, & fingendi artifices absoluta opera , palamque proposita, pendente titulo inscripserunt. Apelles faciebat. Tanquam inchoata semper .
arte, & impersecta .ut contra iudiciorum varietates superesset artifici re gressus ad veniam, velut emcndaturo
quidquid desideraretur, si non esset interceptus.) Non est itaque humanae imbecillitatis suis operibus , quantumuis limatis , S expolitis inscribe.re, Fecit, sed faciebat, ut ostendat locum superesse correctioni. Dei solius est in scri bere , Heit, idest, omnibus
partibus expleuit, omnibus numeris absoluit.Genes. i.n. 3I. Vidit Dem cuncta, qua fecerat, er erant valde bona. Eccles 3 . n. I . Didici, quod opera,qua fecit Dem,perseuerent in perpetuum , nec possumus eis quidquam addere, neqne auferre, qua fecit Deus,ut timeatur. 'Secunda explicario est , quam insi- 3 oinuat Tigurina vertens ex Hebraeo, Opus istim petra fotidum est,quoniam omnes via eim sunt sussiciuna.Obseruatque Valabius , Deum appellari petram, siue rupem, ob stabilitatem, immutabilitatemque. Itaque iam nunc terrorem auditoribus incutit Moyses proposita seuerissimi iudici, fixa in rebellas,stabilique sententia: ab eo videli-
29쪽
cet iudice lata,qui velut rupes immota sit, inconcussis defixa radicibus,
, quem propterea nec precibus flectere , c pretio corrumpere , nec ulla opum vi commouere possint. s. Reg. I s .n. 29.Triumphator in Orael non pameet, ct paenitudine non flectetur. Pro clariore huius loci intelligentia, notandum est : hic attribui Deo nomen illud Hebraicum Sur. Quod proprie redditur, Saxum siue rupes, vel potius cautes, aut si quod aliud nomen significantius solidi tatis , & firmitudinis agnoscit Latinus sermo ; & viaque eo frequentatur hoc nomen in hoc Cantico Moysis, ut in eo squod
mirabile sane est,nec mysterio vacare potest)non minus',quam septies usurpetur. Est autem germana causa huius compellationis, ut ea voce firmissimum , & ab omni hostili incursione tutissimum Dei praesidiu denotetur.
Primo. Quia ita .natura comparatum cst , ut edita, inaccessa, & undique praerupta rupes,quo videlicet hosti um impetus succedere, ac peruenire non queat , miseris, & imbellibus tutum, ac certum perfugium sit: sicer irrisione inlultat Dominus Moa-itis. lcrem. 8. n. 18. Relinquite riuit tes , cst habitate in petra. Quasi dicat, etiam si conscendatis cultissimas rupes , inde tamen a Chaldaeis detrahemini,vi comminatus est Idumaeis per Abdiam, num . . Si exaltatus fueris ut
Aquila, ct si inter frina posueris nidum
32 Secundo. Quia Dauid frequenti Dsime gratias agK Deo,quod eum praesenti iam hostium periculo subdux
rit, de in petra, tanquam in tuto, collocauerit. Psal. 26.n.7. In petra exaltauit me. Psalm. 39.n. 3. Statuit supra petram pedes meos. Sive re vera alludat,ut
plerique volunt, ad petram illam diuidentem I Reg. 23. n. 2 s. siue Deum ipsum petram, ac rupe appellet:quod
ego magis probo ; subest enim Hebraice vox eadem Sur. dc postquam dixit Psal.6o.num. 2. In petra exaltasti me. continuo subdit, n. 3. Factus es oesmea , turris fortitudinis a facie inimici. Quasi dicat; non modo celsa,& abrupta rupes mihi fui lii, quo inimicus conscendere non valeat , sed editissima etiam , dc munitissima surris, ad hostiles impetus de loco superiore
ris fortissimi nomen Domini ; ad ipsum
Tertio. Deus ipse magnifice polli- 3 scetur luito, Ilai. 3 s. n. i 6. II Se in excelsis habitabit, munimenta seorum subli-rnitas eius . panis ei datus est, aqua eius fidelessiunt. V bi luculentus ell, Sc nostrae explicationi mirifice congruens Foreri j commentarius. Sicut ab iniu-rjs hostium sicuri seunt, qui in altissimis, ct abrupti simis rupibus degunt, praest tim si eis uin desit cibus, ct potus, ita virpius, Ur luctus, ubi ubi fuerit, in tuto est. Altilsimum nempe refugium habet, scilicet ipsum Deum, quo malum accedere non potest. Psal.9o. n.9. Quarto. L X X. vocem Sur lolent 3 saepe reddere Boethos, idest , adiutor, quod euidens indicium est, eam magis ad ferendam opem , quam ad supplicium intentandum spectare. Psal.
IT. num. 2. Dcus meus, adiutor meuS.
Hebraice. Petra mea. Psalm. I 8. num. I s. Domine Miutor meus. Hebraice. Rupes mea. Ples.77. n. 3s. Quia Deus adiutor est eorum. Psal. 93. num. 22. Et Dem meust in adiutoriumspei mea. Hebraice . In petram.
Quinto Vulgatus ipse in eadem si
significatione retinuit nomen petrae
quamuis ibi Hebraiae subest filiud
petra mea, ct robur meum Aut aliquando Latinus Interpres fortitudinem expressit ad opitulandum. t. Regum a. ia. a. Non est fortu. Hebraice. Mu est
30쪽
Hi fixum .siue rupes sicut Dem no fer,
fortis. Hebraice, Dcu. Retra. 16 His argumentis adducor, ut credam etiam in illo loco, nomen rυμ, soliditatem, ac firmitatem protectionis dcnotare : & genuinam horum verborum intelligentiam este Rupes, saxumq; nostrum,tutela nostra, Deus fortis noster , non relinquet Opus
suum inchoatum, de imperfectum: ipse nos in brachio extento , & in obusta manu ex AEgyptiaca seruitute vindicauit, ipse adhuc patratis admirandis prodigiis suum populum protexit tamdiuque in vasta solitudine
pauit;ipse stabit promissis, ipse nos in
terram lacte,& melle fluentem introducet , ipse perficiet, quod in nobis inchoauit;& operi nondum absoluto extremam manum , velut artifex
absolutissimus, imponet. Itaque Moy ses in primo aditu huius ardentissimqconcionis, signum quasi tollit ad bene de Deo sperandum. Hoc , usi me ipse fallo, egregie confirmant L X X. qui haec verba, Dei perfecta sint opera:
ita reddiderut. Dem,veracia opera eius. veracitas enim operum diuinoru,tum vel maxime resplendet, cum euenta promissis,& extrema primis apte correspondeiar, ut constat ad Rom. 3.n q.
ij π ylae Dei significant in Scriptura, V siue opera Dei, quibus Deus ad nos, quasi quibusdam itineribus quodammodo descendit; sive potius morem operandi ipsius Dei,regulamque, ac legem , ex cuius praescripto Deus sua opera exequitur. Viae itaque Dei dicuntur modi, seu tenores diuinae prouidentiae, per quos ea, quae altissimo consilio decernuntur, temPestiue
executioni mandantur. Occuri ut passim in S. Scriptura huius locutionis exempla, quare commemorandis illis superjedebo. Vidcatur uterque Car-diii Bellarmin. Sc Tolet. hic in illa verba ad Romanos i l. n 33. QuVm incomprehensibilia senι iudicια eιm , ct ivue flabiles viae eius. Ille autem in id Pial. 24. num. 32. metiuersa via Domini, misericordia, ct verιtas.
Iudicia vero , siue ut habetur He- 38braice, Mi fiat iudicium. vox est variae, ac multiplicis significationis ; duas duntaxat attingam huic loco congruentes et ex quibus duo item sensus elicientur. Iudicium tcste Geastro Genes. i 8.) actus est iustitiae , quo tribuitur unicuique,quod suum est;lion adeo restringit Ribera, quin latius diffundit vocis vim. AmOS I .num. I 8.
Id quod quisique facere debet. Iudicium
itaque norma est praescribens ea, quae fieri aequum est,quae ratio postulat,&rectus ordo rerum efflagitat. Quare
congruenter Vatablus haec verba:ormnes Ma eius iudicia ; ita explicat, omnia ' 'opera etin iussa sunt,sir aqua. Quidquid
facit Deus, cum iam ma ratione, con .silio, dc aequitate facit. Haec significa- io vocis Missat, duabus Latinis exprimit ut a vulgato. Iob. 0. n. I9.aquilawsudecisubi Hebraice unica illa vox originalis subest: saepe vero utraque in S.
Scriptura copulatur. Psal. I I 8. n.PS. equitas iudicia tua. ProveLb. I. num . . iudicium, oraquitatem. Saepius tamen
iudicium , tanquam iustitiae actus, coniungitur cum ipsa iustitia, non solum cum de hominibus, sed etiam cum de Deo sermo est. Hinc Pial. 88. num. I . iustitia, cr iudicium praeparatio sedis tua. Quasi dicat, hae sunt soli dissimae bases, quibus solium tuum stabilitur in ςternum,ut dimoueri,aut labascere nunquam possit. Plaim. 96. n. 2. iussilia , ct iudicium correetio sedis eius. Hebraice , Metan, idest, locus