장음표시 사용
51쪽
duxit eum, quod expresserunt L X X. Eciessen. Latine commode verti potest,circumdedit eum. V nde eam nonnulli expositionem hauriunt. Et nubis umbraculo, & Angeli patrocinio populum suum texit;robore suae dexterae undique vallatiit,ac sepiit. Ps. 3 3.
n. I O. Sperantem autem in Domιno misee
ricordia circumdabit.vbi LXX. Cissisi. Commodior tamen expositio , &Latino verbo, & sacra: historiae congruentior est:circumdixit eum: idest, non recto itinere,sed obliquo, in ictram promissionis deduxit. Exod. I 3.
n. II. Non eos duxit Dem perviam terra Philsjm, que vicina est, reputans, ne forte paeniteret eum, si vidisset ad versum si besia consiurgere , ct reuerteretur ine Πρυιm sed circumduxit per viam deferri. Vbi etiam LXX. Eciclosin. Sed perspicue inani fustu est, verbum He braicum Iasib rectissime in hanc sententiam Latinum interpretem transtulisse; sic etiam dicitur Iosue s. nu. q. Per singismos via circuitus.&c. Tertium beneficium est, ct docuit, hoc est , tradita sanctissima Lege, viai qua illi tendendum ellet in coelestem patriam, & rationem ad bene,
beateque vivendum, commonitrauit.
xi o Quartum denique,ct custodiuit quasi pupillam oculi sui, idest , ab omnibus
hostilibus incursionibus sartum, tectumque seruauit.Et, ut solertissimam delcriberet tutandi curam , apposita comparatione usus est rei unice, eximieque dilectae,videlicet pupillae oculorum;quam ab ipla natura palpebrarum propugnaculo septa, dc superciliorum munimento vallata,nos etiam summa custodia tuemur. Illustrant
hunc locum Ambrosij luculentissima
verba,lib.6. Hexamer. cap.9. Pupillae, ne qua incidentis iniuriae offensionei dantur,pilis hinc inde cosortis,velut quodam vallo per circuitu , muniuntur : uncis tutum auxilium postulam. Propheta ait sPsal. i s. n. 8. in custidi me ut pupillam oculi, ut protectionis diuina fieret ei tam sollicita,& tuta custodia, quam pupillam oculi tutissimo quodam naturae vallo munire dignatus est. J Sic Ambrosius.
Ribera vero in cap. secundum Zachar. num. 2C. iure existimat ; ad h.ic
Moysis verba allusisse Propheta, dum
ait Zachar. 2. num. 8. cui enim tetigerit vos, lauti pupillam oculi mei. V biperpende luminum Dei amorem erga iustos. Qui enim eos, vel minimum laeserit, qui vel tactia quodam leuissinio violauerit, acerbissim uin ipsi Deo dolorem inurit,eius oculorum lumen grauiter offendit.
Sicut Aquila prouocans ad volandum pusios suos, cir siver eos volitans , expandit alas suas, se assumpsit eum, atqNe porta uit in humeris suis.
ATEN TvR in hoc loco illicitam,qui versionem nostram carpere solent, Latinum interpretem, ii minus singula verba,sententiam certe integram, fidcliter reddidiste. Lege Caietanum i & Ole, strum. Subducit vero Moyses breuissimam omnium beneficiorum summam , quae in illo itinere Deus in suum populum contulit. Quem enim filium indulgentissimus Pater,iter facturus,in ulnas sublatum,& ad pectus appressium circumduceret quid tali filio atdentissimae charitatis, paternae prouidentiae , totius denique suauitatis,& indulgentiae deestu posset λ Vtitur autem Moyses apta similitudine. ducta ab Aquila. Quae sui auctor est Hieronymus,exponens illud Isaiae 66. nu. II. Ad ubera portamini,ὶ omnium animantium, serarum, & volucrum, ingenitismi
52쪽
ingenitum affectum in liberos , flagratissimo in pullos suos amore transcendit. Lege Deirium adagio 8 . Ita. Liquet itaque similitudinis explicatio:fornace illa ferrea AEgypti,veluti nido implumes pulli,Hebras continebantur, sine ullis ad volandum viribus. At Deus instar generosae Aquilae, mista Moyse nuntio, ediusque admirandis prodigiis , ad volandum illos
prouocauit. Et seger eos volitans, hoc est,umbram, & protectionem alarum suarum expandens, robur, de auxiliuopportunum Ostendens , tandem aD sumpsit eos, non ut aliae volucres de
ungue suspensos serre solent, sed per alas extentas, quasi per quosdam gradus,exceptos in hurneros,ne ipsarum alarum agitatione decuterentur beniagnissime gestauit. at 3 Eadem similitudine usus est Deus
fecerim εδῖnpijs, quomodo portauerim vos super alas Aquilarum, er assum sierim mihi. Et perspicuo , dilucidoque
sermone Deuteron. I. num. I. Et in
nus Dercs tuus, ut silet homo gestare paruulum silium m,in omni vιa,per quam ambulantis.
xi Atque hic est sensus litteratis ut
paret ex contextu,& interpres litterali stimus Forerius obseruauit, illorum verborum Isaiae 63. num. 9. In omni tribulaIione eorum non est ιribulatus. Hebraice non fuit tribulatio. scilicet, eis. Hoc est , cum maxime videbanturam igi, tunc vere , Deo opportunissime subueniente , non affligebantur. Quantacumque in eos ingruerent mala ipsi superiores euadebant. Verti possunt Hebraica, in omni angustia eorum,non ei Du angustia,Idest,cum m xime coarctarentur,non permisit eos Deus coarctari. Instabant AEgypti j a tergo frementes. ira , ex altera parte Ietardabant montes inaccessi , a
fronte obiectum mare fugam impediebat:in arctum deducti videbantur;& tamen non sunt coarctati. Angelus facies eius saluauit eos. Angelus ille, qui eos comitabatur,ope illis in tempore ferebat;qui Angelus Faciei nominatur siue quia unus erat ex septem illis, principibus , qui Dei vultui semper assistunt,sive quia Dei faciem repraesentabat, Dei ipsius personam gerebat subdit Isaias in diu tione sina , Er in indulgentiasua agnosce patrem aman
ti ssmum , & indulgentissimum in isse
redemit eos scilicet ex aerumnosissima seruitute, es portauit eos, en eleuauit eos. Tigurina, ii lauis eos. Sed claudat commentarium lo- II Scus non minus insignis Oseae II. n 3. Et ego qu se nutririuι Ephraim , portabam eos in brachry mei . In quae verba est congruentissime Hieronymus.
Ego, inquit, qui pater eram , nutritius fictus sima, & paruulum meum in ulnis meis ipse portabam , ne la deretur in solitudine ; & ne vel astu,
vel tenebris terreretur , in die nubes eram, in nocte ignis columna.I, Tari tum Hieronymia'.
Dominusseolus Dux eius suis: ct
non erat cum eo Dein alienus. T nouum beneficium commemorat Moyses,& tacitc illius populi ingratitudinem incusat; quem cum solus Deus ex tenebricoso ergastulo eripuerit, solus per vastam solitudinem paterne deduxerit , solus in terra promissionis collocauerit; ab eo tamen turpiter,&ingrate ad idola vana, quae nihil eis opis attulerant,deflexerunt. Qine idola in sacro sermone appellantur Diyalieni, Genes 3 s. num. 2. Abi cite Deos alienos. Ierem. I m num. q. Libauemni
53쪽
D3s alienis, idest , alterius religionis,
Irin arum caeremoniarum, ut ex-t Vulgatus 1 .Paralip. I 4. num.2. buertit altaria peregrini cultus. Vbi L X X. remouit altaria abenstrum. xi Dicitur autem Deus dux extitisse illius populi,Deuter. I .uum. Ο. cap. 8.num. 1 I .cap. 3 I .num. . multis, iustiosi sque de cautis. Prima est, quia portauit eum in alis suis , idest, tanquam dux strenuissimus ab impetu hostili singulari tutela,patrocinioque protexit. Iuxta id Psalm. 9o. nuln. . Scapulis sivis obumbrabit tibi,st sub pennis eiuι lyerabis. Sic enim utrumque coniunxit Moyses Exod. I s. num. I 3. Dux fuis fit in misericordia tua populo, quem redemim, ct portasti eum in sem
Secunda. Quia Deus castra praecedens viam commonstrabat: Exod. I 3. num L I. Dominus autem pracedebat eos ad o Tendendam viam . per diem in columna nubis, ct per niatem in columna ignis, ut dux esset itineris in utroque tempore. 2.Esdrae s. num. I 2. Et in culum
nubis ductor eorum fui si per diem, ct incolumna ignis Rer noctem,ut appareret eis via, Per quam ingrediebantur.
ii 8 Tertia. Quia ex Tabernaculo foederis Deus oracula edebat,& quando gradiendum csset, quando in si stendum , imperabat. Numer. 9. num. I 8. Ad imperium Domini proficiscebantur. ct ad imperium illius figebant tabernaculum;ingresso enim Mose in tabernaculum ad considendum Deum , destendebat columna nubis, cr stabat ad ossium. Exod.
3 3. num. II. Loquebatur autem Domi
nus ad nsysin facie ad faciem, sicut flet
loqui homo ad amicum suum. Quarta denique, quia antecedens Deus viae obstacula remouebat. Psal. O. num. t o. Dux itineris fuisti in con-δ ctu eiuι. Vbi subest Hebraice verbum Pina, cuius vis unica voce Latina nequit exhauriri. Est enim proprie remouere e conspectu quidquid offensioni,aut impedimento esse potest.
Pagninus vertit, euacuas ii ante eam.
Regia,scopa ει. Tigurina, & Isidorus Clarius , repurgani diligenter super
elem. Genebrardus , euerrias ante eam
purganti solum, Auffulini lapides,ne posset impingere. Perpende benignissimi Ducis indulgentissimam , dc plusquam
paternam prouidentiam. Occurrit tamen hic grauis disti- ras . cultas , an re vera Deus ipse ductaret illum populum , loquereturque cum Moyse, an vero Angelus illius personam sustinens. Vetus est multorum Patrum opinio, Diuinum Verbum, antequam homo fieret, saepὸ corpus, aereum ad rempus induisse,ut & mysterium , quod , praestituto tempore, summa cum voluptate , peracturum erat, iam tunc quali proludens repraesentaret, & ab hominibus videri, dccum iis congredi posset. Supersedebo labore nominandi Patres , eorumque verba referendi , quia eo accuratissime perfuncti sunt, ut alios omittam, Massius Iosue i .versu s.& cap. F.Versu I3 .MendoZa quaest. I .positiua,num .6.& qira st. s. scholastica , num. 8. Vaaruea Tomo a. in primam Partem, isputatione I 8 s.cap. I.Glossa magna in Genesim. Tom. r. pag. 39s. Castro in cap. 3. Baruc. num. I 6. Ioan . Gris in notis ad Isidorum lib. I. contra Iudaeos , cap. I. Barrad. TOm. I. lib. I. cap. I s. Serarius Iosue s. quaest. Ao. Tena in cap. Primum ad Hebraeos, dissicultate t. sectione i. & dissicuti
Verbum itaque Diuinum, aspecta- I acibili indutum corpore, alloquutulnfuisse Patriarchas,nominatimq; suum populu per desertum deduxisse, multorum priscorum sententia est. Eaque videtur diserte tradi a Beato Iuda,
num. s. suae epistolae, commonere autem vos volo, silentes semel omnia, quoniam
54쪽
Iesus populum de terra fg pti seruans,
fecundo eos, qui non crediderunt,perdi t.
Vbi aperte attribuitur Christo , i ereptio ex AEgyptiaca scruitute , dc supplicium de incredulis sumptum.
111 Favet huic sententia aut horitas Concili j Syrmiensis,anno 3 Π.ab Or- tu Domini, Constantio Imperatore,& Liberio Pontifice , contra Photinum congregati ; quod Concilium Hilarius in libro de Synodis, ut Catholicum , & sinceruin veneratur I in eo igitur ita definitur anathematismo I 4.Si quis cum Iacob no Filium an-
quam hominem, luctatum esse, sid ingenitum Deum, aut Patrem eius, dixerit,
anathema sit. 111 Non ibo inficias, hanc sententiam nulla asperiore censura dignam esse,
cum grauissimorum interpretum authoritate sulciatur, & testimonia inferius recitanda,utcunque detorqueri possint ad Angelum illam tes Famenti, Malach. s. num. 2. Magni consili1 -- gelumnal. 9.num 6. ex Editione LXX. Quare non probo seueritatem Pere-vij: nimis enim rigide perstringit simulem opinationem oleastri, de Eugu bini existimantium, Deum , Ut crearet hominem , & cum eo sermones consereret, humanam sibi formam induisle ; dc ideo dixisse, Faciamus hominem ad imaginem , ct similitudinem nostram. Quam opinionem Perei ius Tomo I. lib. iii Genes. Jc Tomo 2. lib. I .num. q. per ablinitum figmentum vocat, & temerariam. , atque in eptam nouitatem , a nullo aut hore, probato cogitatam , nedum scriptis proditam.
,1 3 Ego quidem existimo , longe probabilius elle; non Deum ipsum , non Diuinum Verbum,sed Angelum, Dei personam sustinentem,populi ducem extitisse. Ita habetur perspicue, arque dilucide multis in locis bcripturae.
EXOd. 23 .num. 2 o. Ecce ego mittam -- gelum meum, q/ia praecedat te , ex cuΗodiat in via, ct introducat in locum, quem Paraui. Et cap. 3. num. 2. Itam pra- cursorem tuι Angelum,ut elyciam Chana
modo clamauerimus ad DominHm , Crexauderit nos, miserit1 Angelum , qui eduxerit nos de OEnpto. Isai 63 .num. λ.
Et Angelus faciei eim siluauit eos. V ide
Et uniuerse , ac generatim appari- ΙΣΑtiones illas factas Patriarchis , ministerio Angeloru semper extitisse,congruentior sacris litteris opinio fert;
quae Beati Dionys j , lib. de coelesti
Hier. cap. q. auctoritate confirmatur.
Has, inquit, diuinas visiones Patres nostri perceperunt per inedias diuinas virtutes. J. Atque id mihi videor posse sacrarum litterarum testimonio aperte comprobare , nam si quando
Deus per sic, & absq; ullo Angelorum
minis crio, apparuisset, tunc maxime fuisset, cum narrat Scriptura Deum
ipsimi esse loquutum ; taliaque Dei
Verba recitat,quae nullatenus Angelo,
sed ii ipsi Deo pol sunt conuenire; sed tunc et i Mia perspicuum est, reuera non Deum ipsum, sed Angelum apparuisse gerentina Dei vices. Age vero, primum illum locum ex ra scap. 32. Genesis, excutiamus, de quoram seuere pronuntiat Syrmiense ConciliumNobum ipsum Diuinum . corporatum luctam illam cum Iacob construisse. Primum enim ex illo facinore praeclaro gloriosum illi nomen inditum est, lyrael, idest, praeualens Deo ibi num. 1 8. Quoniam si con-n a Deum fortis fui ini,quanto muri contra homines praeualebis 8 Deinde quia Iacob, dirempta lucta , asseuerauit, num. 3o Vidi Deum facie ad faciem. Aro nihilominus, non Deum , scd Angelum illum fuisse. Oseae I 2. num.
s. sonitudine sua directus est cum Au-E a. gela
55쪽
gelo id est,pedem cotulit,manus con- Exod. I9. num. 18. dicitur e coelo deseruit) 9 inualuit ad Angelum, ct con- scendisse,cum micarent fulgura,toni- fortatus est. Quod si L X X. legunt in trua exaudirentur: saepeque repetun- hoc Oseae loco praualuit erga Deum, tur illa Verba , Exod. 2O. num. 2. Ego ibidem etiam Angelum nominarunt, sum Dominus Dem tum. Et nihilomi- ut utrumque scilicet complecteretur, nus,qui legem promulgauit, non fuit& Angelum in natura, & Deum in Deus , sed Angelus Deum repraesci periona repraesentata. tans. Achu 7. num. 3 8. Hic est, qui fuit 1 6 Cuius rei,ne longe abeamus,Iacob in Eccis , in bolitudine cum istaeis, qui ipse duo nobis luculetillima exempla loquebatur es in monte.Sina.dc num. I 3. suppeditat.Gen. 3 i .dissertis verbis An- accepistis legem in diffstione Angelo gelus nominatur , qui paulo post se rum. Ad Galat. 3. num. I9. lex ordinata ipsum Deum nominat, quia Dei per- per Avelosan manu Mediatoris , idcit,
Angelus Dei ad me. Quid est,quod An- per Angelos Aelim est sermo, &c. gelus dixtimum. Is .E osmn Deu ,δcc. Reliat , ut propolita initio argu - 328 Nonne vides perspicue,Angclum,qui menta breuiter diluamus Si dicerem, Deum rcfert, Dei ipsius nomine assi- Angelum illum populi ductorem, le-cis' V nde idem Iacob, Dei, Angelique sum a Beato Iuda nominari, quia ve-
vocabulo, iuxta vius cit. Genet. 8. n. rum telum, id est,Saluatorem, ac cre-IS. Deus, q/ιι pasiit me ab adolescentia plorem exteterri ina,& plui qua Egy- mea inque tu praesentem diem : Angelus, ptiaca seruitute,referebat, congruen- qui eruit me de cunctis malis, benedicat ter supra memoratis sacrae Scripturae
pueris istis: aeque pari benedicendi fa- testimoniis dicerem. Sed in loco Iudς cultate pol lcre cum liatuit, quem An - Grece subest Griss , id eli Dominiιs,
gelum nominat,&quem Deum: quia arbitrorque Latinum interpretem,
Deus simul erat, dc Angelus, quate- clarum studio , & amore suauissiminus vere Angelus Dei personam su- nominis lesu, libenter illud usurpas-llinebat. . se;quod videbat rei, de qua agebat,
i Sic etiam Iudic. t s. num. a I. Ultra aptissime congruere: Iesus enim signi ei, non apparuit Angelus Domini at-- ficat Saluatorem , ut exposuit Angeque intellexit Manue, Angelum Domini lus, Matth. I .nu. 2 l. Deus autem tunc
esse, ct dixit ad uxorem siuam, morte mo- se praecipue Saluatorem ostendit, nemur,qunt vidimus Deum. Quid aper- cum suum populum ex illo ergastutius 3 certus est Manue, Angelum sibi lo liberauit. Itaque Iesus non est hic apparuisse,& propterea testatur,se Vi- proprium nomen Incarnati Verbi,sed dilbe Deum, quia Deum ille Angelus commune Deitatis,ut Habac. 3. N I 8. referebat. Exultabo in Deo Isti meo. L X X. foteraiso Exod. s. num. 2. paruis Mostsi Do- mre, salutari meo, vel Saluatore meo. Reminus deflamma ignis,de medio rubi. Et che enim Augiillinus ait lib. i 8. denum. i . profert illa verba Diuinitatis Ciuitate,cap. 3 2. Melius mihi viden propria, ιxlis Deus ad Mysen,egosium,
qui sum. Et tamen de hac ipsa apparitione ait Stephanus Actuuin T, n. I. Apparuit isti in deserto montis Sina --
gelus in igne flamma rubi. isi Legem item promulgaturus Deus, tur quidam codices habere, gaudebo in Deo Iesu meo , quam hi , qui volentes id Latine ponere, nonae ipsum
non potuerunt, quod est nobis amici iis,& dulcius nominare. JConcilium illud Syrmiense in aliis ras
56쪽
.anathematismis,praeterquam in damnatione Photini, quam dc Hilarius sulcipit,& alia deinceps concilia probauerunt, suspectae est , dc dubiae auctoritatis, ut crudite probat Baronius tom. 3. ann. Christi 7. pag. 669.
terram, ut comederet fructus agrorum. 83o Ggreditur hinc iam Moyses ea praedicere, quae dein-c ps euentura erant illi po- ulo,ea tamen de more prophetarum,icet futura essent, per verba praeteriti temporis efferuntur, quia ipso spiritu prophetico , mentisque oculis adeo
certo illa prospiciebat, ac si iam omnino contigillent. Con tituit eum , inquit: subest Hebraice verbum Racab, in coniugatione rapta proprie vertas,whi,vel equitare sterit eum seuper excelsa terrae. Quod ideo dissitin existimat oleaster, quia
cum terra sancta circum iacentibus omnibus altior esset,liabitantes in ea, comparatione aliorum vicinorum, viderentur equitare: aut quia cum neque vestes in itinere detritae, neque calceamenta disrupta est crit,eos,quasi equis vectos in terram Deus introduxit.
3r Assentior potius Ariae Montano in cap. s 8.Isaiae,versu ultimo; ubi,ut aduertit Forerius , allusio fit ad praesentem locum,ait enim Deus sustoliam te Hebraice, equitare faciam te ) super altitudines terrae , er cibabo te haereditate Iacob. Obseruat itaque Montanus, verbum Racia, idest, equo, vel curetii
imp victoribus,& triumphatoribus
conuenire, qui ingenti comitatu, acclamatione , & pompa, Ouantes per urbem inuehuntur. Genes. I. nu.63. fecit g eum ascendere super currum pGιm,&c. Esther 6. num. I I. impositum equo praecedebat, atque clamabat, hoc honore condignus est.&c. Deo etiam ipsi attribuitur hoc verbum, Deuter. 3 3. n. 2 C.
Assensor Hebraice inequitator ) caesi
dit super Cherubim. Respexit itaque
Moyses ad in lignes victorias reportatas ab illo populo,triumphosque magnificentissime actos. Devictis enim, onarun6que deictis fortilliinis hostibus,eos Deus, tanquam curru vcctos, Ouantes, atque trIumphantes In excelsam illam regionem deduxit. Fuisse vero terram illam tum edi- I3 2tam, & montosam, tum opimam , &feracem,quod utrumque hic complexus est Moyses , passim testatur sacra
Scriptura. Dcuteron. 3 num 2 s. videbo terram hanc optimam . ct montem is fumegregium. Et cap. I i. num. 9. eamdem
vocat Moyses laete , & melle manan- tem , & montuosam, atque campestrem, unde montis nomine saepe denotatur. EXOd. t s. num. IT. ιnIroduces eos, plantabis in monte haereditatu tua.
Psalm . 77. num. s . ct induxit eos in montem sandificationis siuae. Eius autem feracitas,& ubertas co- Ι3 3 piose describitur Deuter. 8. a num*.
usque ad I o.8c elegant et hic significatur a L X X. qui hunc locum ita reddiderunt , astendere fecit eos seuper fortitudinem terrae. Graece, Ischin, idest, robur , virtutem, vires, ac feracitatem terrae: quo verborum ambitu terram
pinguissimam , & uberrimam, ac se tendis frugibus, & fructibus valentissimam expresserunt , Ut cum per Ioelem uberes terrae prouentus polliacetur Deus cap. 2.num.12.scus,ct via 'nea riderunt virtutem suam.
57쪽
Adeo vero nativa, & ingenita erat haec fortitudo,virtus, & feracitas te rae sanctae, ut vel solo fortitudinis nomine regio illa notaretur. Daniel. 8.num . contra Orientem,ct contra forti
tudinem. Hebraic ἡ, sibi proprie est, omnamentum, gloria, desiderium, decor, orfrtitudo: sea quocunque tandem modo vertas, inquit ibi Maldonatus) illud constat, hoc verbo Iudaeam significari. EZech. 2o.num.6. Qua est egregia inter omnes terras. Hebraice.Sese,quas sortitudo omnium regionum.
Vt sugeret mel de petra, oleum s de saxo durissimo.
3 d. 4 Inime probare possum exposi- IVLtionem illa, patronos licet do
ctissimos habeat, haec verba interpretantes de aqua in deserto, attactu virgae Moysis excussa de petra, quae populo siti enecto melle dulcior fluere videbatur, qua non solum expleuerunt sitim, verum etiam prae exultatione,perinde ac suauissimo oleo, manus,& facie inunxerui. Favet huic explicationi Chrysostomus tract.Quod nemo laeditur,nisi a se ipso, dum ait: sitis iucundissimum facit potu , etiai si pura aqua bibatur , de petra melle saturauit eos Pial. 8o. num. II.) non quia Moyses mel e saxo eduxerit ; sed quia Iudaei sitientes in aquas illas inciderunt, ipsae aquae melle iucundio. res visae stant.JSed cum ea,quae in hoc versu immediate antecesserunt,& ea, quae mox sequuntur , ad ubertatem pertineant terrae Promissionis,alieni Lsimo certe tempore de aqua illa e silice expressa mentionem Moyses iniecisset.
3 s Ego quidem existimo, beat am hic
terrae feracitatem commendari , &praeterea 'prouerbialem esse loquutionem , simulque translatitiam, de hyperbolicam.Tria haec,nisi valde tallor
mihi videor apertissime ex sacro se mone colligere. In primis ad significandam alicu- i scius regionis ubertatem sacrum adagium est, cum eam dicimus lacte, me sique maniare. De hac ipsa terra serusta, Exod. 3. num. 8. in terram , qua fluit titte, ct melle. Numer. ι 6. num. l . re uera induxini nos in terram, qua fuit ri-nu laetis , ct metus. Iosue s. num. 6. terram laete, Ur melle manantem. Sic
locutio ergo tam saepe inculcata, tam crebro repetita, sine dubio prouerbialis est. Accedit,quod tumultuantes Israelitae ei idem ipsissimis verbis AEgypti
feracitatem extollunt. Num. I 6. n. I 3.
Numquid parum est tin, quod eduximnos de terra, qua laete, Ur melle manabat, ut occideres in destrio ' Ioel quoque ad pollicendam ubertatem eodem ad gio utitur, cap. 3. num. i8. Jltabunt montes dulcedinem, Ur cottis fluent lacte. . Quin & pcophani Pocvae eamdem. locutionem usurpant, Ouid. Metamorphoseon I. Flumina iam laictis, iam flumina ne ctaris ibant:
Flaurus de viridi stiliabant ilice mella.
Mitto alios. , quos videre licet apud Deirium, Adagio sit. Est item haec locutio transsatilia, 3T & metaphorica. Itaque assentior Genebrardo,qui Psal. 8o. num. I 6. mellis nomine mellitos, suauissimosque intelligit fi uctus, veluti melimela. Redundant enim Iudaeae montes palmiS,. ficubus, vitibus, Sc eiusmodi stirpibus,fructus dulcissimos profundentiabus. Sed quod Genebrardus non proin 'bat, nos iacrae Scripturae testimonio demon
58쪽
demonstremus. Redeuntes exploratores,qui lustrauerant terram , dc pabmitem cum uua sua deportabant, aiunt ad Moysen. Numer. I 3.num. 28. Memmus in teream, ad quam misi ii nos,
qM reuera fuit lacte, ct melle, ut ex his
fructibuου cognosci potest. Quid apertius
terram esse lacte, melleque fluentem, comprobant, ex fructibus mellitis, quos proferebat , praesertimque exuuis; videlicet hac metaphora lactis, dc mellis , feracitatem terrae intelligentes.
3 8 Proposui tertio Joco , istam locutionem,ut Ageret mel de petra,&c. hyperbolicam esse , ad eximiam ubertatem exprimendam : si enim praepingues glebar,s agri seracissimi, si horti
consiti secus perenues aquarum decursus,dicerentur lacte, & melle fluere ; esset quidem metaphora, sed non hyperbole;cum vero steriles, Sc inaccessae rupes,squallentia, durissimaque saxa dicuntur, melle, & oleo redundare,quis non exaggerationem agnΟ-
stat 3 Tanta videlicet erat feracitas illius pinguissimae terrae , ut vel ipsa montosa,& aspera saxeta, coelesti rore ubertim irrigata, hos suauissimos efferrent fructus. In hanc sententiam explicant litteratissimi quique interpretes illud Psalmi 8o. num. I7.de petra melle saturisit eos: consule Genebrardum,Agelltu, pelluminum. Nec insolens est in sacra Scriptura huiusmodi exaggerationem stequentare. Iob 29. num. ,. petra fundebat mihi ria
gat in oleo pedem sevum. Lege apud Pinetam Iob f.vers 13. num 3. elega rem D. Thomae explicationem illorum verborum , sed eum lapidi. bus regionum pactum tuum. Vide etiam Deirium Adagio I O.
Eutyrum de armento , edi lac de ovibus cum adipe agnorum, q
hircos cum meduEa tritici, se sanguinem uvae biberet meracissimum.
IGILLATIM recenset ea, Issquibus beatissima illa tellus
abudabat: carnes enim optimas lac , & butyrum, fiumentum, oleum , dc vinum tanta efferebat as.
fluentia, ut lectissimi quique, dc pinguissimi agni, dc arietes , ad cibum
suppeteret,& prae nimia tritici abundantia, non nisi farinae fore , excretis furfuribus, vescerentur , & prae vini copia , meracum illud , Si nulla dilutum aqua largiter haurirent. Omnia perspicua sunt. Vnum tamen, aut alterum verbum breuiter illustrabimus. Arietes vocat filios Basan , quia regio illa pascuis uberrimis abundans , pastionis bonitate, alendis, saginandisque pecoribus erat quam aptissima. Psalm. 2 l. num. I . Taura pingueb, Hebraice : Tauri Basan. Cum medulla tritici: Hebraica red- I Odas ad verbum,ut reddiderunt L X X. eum adipe renum tritici. Solet enim sacra Scriptura adipem , sue pinguedinem vocare, quidquid est in re qualibet optimum, & selectissimum: vi in
hoc ipso versu, cum adipe agnorum sed ne longe' abcamus a tritico. Psal. 8o. num. 7. cibavit eos ex adipe frumenti.
Psalm. I 47. num. i . ct adipe frumenti satiat te. Subest utrobique vox Hele quae hic redditur medulla. Sanguis alitem vu.2 eleganti peri- I et phrasi dicitur vinu rubcum , qui modus loquendi no est alienus ab exteranis scriptoribus : refert enim Plinius
lib. 14.cap. s .quemdam Philosophum Alexandri
59쪽
Alexandri Magni intemperatiam coinhibentem, ita eum affatum fuisse, vi num potaturus, Rex, memento, te bibe=e sanguinem terra. Sed frequentius occurrit in arcano sermone, propterea quod rubrum erat Pala: stinae vinum, maxime electum,& generosum, ut probat Pineda Iob. , . vers. num. 6. Vnde illa verba Genes.Α9.num. II .lavabit in vinostolam suam, ct in sanguine uua pallium suum,quidam in hanc se tentiam trahunt, ut in illis denotetur, adeo rubens esse vinum, ut ad pallia fucanda,eo,instar muricis, uterentur. sic legimus Isai. 63 .num. 2. Quare ergo rubrum est indumentum tuum , O vem menta tua, sicut calcantium in torculari Vide Serarium in ea verba I .Machab. 6 num. 3 4. or elephanti. o lederunt singuinem viω, & Iansenium in id Ecclesiastici 1 tanum. i6.ct libauit de sanguine uua. Delmnu denique Adag.s 2.
NUMERUS XV. dicrassatus est dilectus, se recalci
travit,incrassatus impinguatus, dilataim: dereliquit Deum fa
ctorem situm, o reces it a Deo silvian seo.
Ommemoratis beneficiis, quς Deus in illum populum magna , praeclaraque congessit; nunc eius ingratitudinem acerbissime perstringit. Ac primo docet, ex pinguedine illa soli, dc ubegrima rerum omnium affluentia,unde haurire debuisset ille populus maiora incitamenta diligendi largitorem , iis ipsis donis pinguefactum, occasionem inde arripui ue ab eo desciscendi: imo instar ferocis, & exultantis eculei, cibique copia lasciuientis, diuinam le- em calcibus proculcatam, abiicieni, de pessundandi: hanc enim habere. vim verbum illud recalcitrauit: clare
liquet. I .Reg. 2. num. 29. Quare calce
abieci Lου villimam meam' Sapienter ait Tertullianus,expedens IA istum locum,lib. aduersus Psychycos, c.6. Omnem disciplinam victus, aut occidit, aut vulnerat. Mentior, si non Dominus ipse obliuionem sui exprobrans Israeli causam plenitudini r putat. J Proptera sapientissimus Salomon immodicas diuitias aversabatur, auream sibi mediocritatem deposcebat, Prouerb. 3 o .num. 9. fortesatiatiatus isticiar ad negandum , ct dicam, quis est Dominus' Egregia sunt in hanc sententiam Platonis verba , lib. 3. de
legibus. I Rectissime dictum ab Hesiodo , dimidium nonnunquam plus eme, quam totum. Quando videlicet totum comprehendere noxium est, dimidium vero moderate se habete. tunc sane moderatum immoderato. plus elle censuit,utpote deteriore melius. Nam supra modum elata lascia uiunt,& alia quidem in morbos incidunt, alia in iniuriam, elatioris lasci
uiae filiam JSed age ad hunc ipsum populum I A
propius accedamus. Monuerat illuni Mo'ses Deuteron. s. num. I .Obstrua, ct caue , ne postquam comederis, orsatiatus fueru .eseuetur cor tuum, ora reminissaris Domini Dei tui. Quid dico,. monueratλimo aperte diserteque prς- dixerat, Deuter. 3I. n. 2Ο. Introducam eum in terram lacte, or m de manantem, cumque comederint, or saturati, crasisque fuerint,auertemur ad Deos ahenos. Atque hanc praedustionem certissi- IA Fmana fuisse, euentus ipse comprobamuit: quod cepe prophetae ingrato illi,& insipienti populo obiiciebant. 2.
Esdrae 9, num. 2 s. Comederunt, orsaIu- rarisunt,s impinguatisunt, or abundauerin deliri's, in bonitate tua magna. Pr Hocauerunt autem te ad iracundiam, errataserunt are,ct proieceranu legem tuam
60쪽
post terga sua. Multus eli Oleas in hac
exprobranda ingratitudine, c. q. n. I s. Sicut vacca lasciuiens declinavit Isiae
Vbi Chaldaeus,sicut bos, qui saginatur,
ct recalcitrat sic rebellat propter multitudinem bonorum Urael. cap. 7. num. Iq. super triticum , ct vinum ruminabant: recesserunt a me,id,est,cum circumfluerent omnibus copiis,cum ritu belluarum sese cibis ingurgitarent, meum cultum abiecerunt: SI cap. I . num. 6.
Iuxta pascua siua adimpleti siunt, oe sinurati siunt, ct leuauerunt cor Dum,st obliti fiunt mei. io Explicata sententia loci, quem in
manibus habeo, vix a me impetro, ut sedes argumentorum pro concionibus referciam. Qui autem volet ube .rius hunc locum locupletare, adeat Pineda , in cap. I. Iob. vers9. num. 2.circa illud Isaiar. a. num. 7. Repleta est' terra argento, er auro, O repleta est terra Idolis L. in illa verba Iob. I s. vers 16. cumrat aduersim eum erecto collo, erpimgui ceruice armatus est. Et in Salomone praevio, lib. I. cap. 3. dum demonstrat, Salomonem ex nimia affluentia, atque luxuria ad turpissimum Ido. lorum cultum fuisse prolapsum. Consule etiam Viegam, Apocal. 6. comment. 4. sect. I. in id Psal. 72. num .7. Prodi1t quasi ex aspe iniquitas eorum. Castrum in. id Ierem. s. num. 27. Ma
gnificati sunt , ct ditati: incrassati sunt;
cr impinguati, ct praterierunt siermones meos pegime. Pradum in illud Ezech.
I 6. num. 49. Saturitas panis, orabundantia. Agellium in Psalm. I 6. num. ro. Adipem sutim conclusierunt, os eorum loquiιtum est 'perbiam. Denique Riberam in c. 6. AmOS, Ι .ε Qui comeditis agnum
Prauocauerunt eum in D ijs alienis, ct in abominationibus ad iracundiam concitauerunt.
coniugatione H hil. V ertit- , -- que propriissime Pagninus, Zelare fecerunt eum. Et infra num 2I. ubi rursus Moyses usurpat idem Verbum,reddiderunt L XX. Pareet olesin, idest, ad aelum prouocauerunt : sic etiam vertit Vulgatus, Psalm. 77. n. s 8. Adamulationem eum prouocauerunt. ExponItque litteratissime Valabius. Dederunt operam,ut inuideret Deus Diis alienis, nam summo studio coluerunt eos.JNegat Ari stoteles in Deum cadere poste inuidiam retus verba sunt, lib. I. Methapys. Neque enim Dem inuidus essepotest, cum omnis indigentia immunis sit. Recte scilicet animaduertit hic Philosophus, ex indigentia inuidentiam nasci ; est enim inuidentia agritudo suscepta propter alterius res secundas,quas ipse habere concupiscis,
optasque, tibi non esse cum altero communes. Nihilo mi uus tamen sacrς litterae attribuunt Deo inuidentiam, ortam ex Zelotypia. Iacobi. q. num. I.
Ad inuidiam concupistis spiritus, qui habitat in Ῥοbis. Nam ut de suprema illa,&prorsus impassibili Deitate, humano loquamur more,instar viri ardentissime zelotypi inuidet mundo , aut daemoni, pellicientibus animas , fide sibi, & charitate desponsatas , & ab sponsi dulcissimo complexu ad falsa Idola, seu flagitiosas adulterorum illecebras,abstrahentibus. Propterea saepe Deus in arcano I gsermone vocatur Zelotes. Exod. 2Ο.num. s. & cap. 34. num. Iq. seu, quod idern est, amulator. Deuserono m. 6. si num. 2 4