장음표시 사용
171쪽
i so Tract. III. Cap. II. de Sei su eiusque differentiis.
ideas ei format, haec eas conservat prout Patebit ex di dis de sensatione tuterra capite XIV.
Disceptatur inter Philosophos qualis potentia in homine sit sensus; mareνiatis
scilicet, an spiritualis, vel compositum ex utraque, cujus qὶ aestionia decisopendet abeo, mi praecise rei sensus denominationem attributam velint. Prout autem me descriptus est sensus , dici debet potentia materialis , sed quia sustineri potest dictam disjγsitionem, &c. ut fit sensus, sumendum esse cum relatione ad animania sensitivam , quam in homine a rationali non Rredistinctam Drobavi superitis; hoesundamento sensus erit potentia composita ex maloiali ,& spirituali. Non video autem, qua fundata acceptione omne corporeum a sensu excludi queat, cum anima non habeat potentiam sentiendi , misi beneficio corporis . Nec refert, quod instrumenta corporea nullam quoque sensationem exerceant absqire anima; quia illorum munus antum est accipere, modificare, ac transferre motum ab objectis sensibilibus sibi impressum,quod etiam praestare valent anima non concurren , quamquam sine hac nequeat haheri effectus, sive sensa tio. Erroneum proinde est, quod sensus h parte rei sit ipsa anima ,&quod unus sensus mon differat realiter ab altero: cum disposuio unius organi insorii nequeat esse. .
dispositioalterius. Porro haec ideo non dico , quod eiusmodi disiputationibus oblectar; sed ut eae, si
alicubi occurrant, quam brevissime abscindi valeant. Organa sensus externi, de quibus in illius descriptione, sunt oculi prom*,Aures pro auditu, Lingua, & aliquatenus Palatum pro Gusu, Nasus pro Offaciu , denique pro Tactu Cutis, Membranae, Nervi, ere. Organum sensus intemi est rariarwn late dictum ; prout scilicet includit cer brum strictὰ dictum, ci cerebelli im: non tamen totum; sed verosimiliter sola su santia medullaris; de qua consule librum primum. occurrit modo , quod di videndo sensum internum in imaginatricem , di meν-νiam , nullam secerim mentionem defensu communi in Veterum scriptis celeberrimo: unde hic Leliorem admoneo me dichim sensum etiam comprehendere sub phantasia, seu facultate imagina reice cum non videatur aliud ,quam aliquis sensus internus latilisextensus, seu, ut Philosophi laquuntur, universialis continens sub isse multos sensus individuos: v. g. sensum internum, seu potentiam imaginandi Iorem , podentiam imaginandi figuras corporum,&c
De Seu tisve ejussique Divisonibus.
SEnsationem aliqui confundunt cum lanctione sensitiva , eamque tam laid accI-piunt, ut sub se comprehendat Appetentias materiales, quae vulgo appellantu animi passiones, prout scilicet ipsem iunctionem sensitivam deseripsi capite III. praecedentis tractatsis: at proprie sum itur pro conceptu sensiti VO, seu perceptione sensuali: idest perceptione Hicujus rei proxime dependente a sensu.
Distinguitur in internam,& exrernam. , e formiter ad sensum, de quo capite si praecedente . Proinde sensatio externa est sensatio , quae absoluid dependet ab organo exteriori, Vel est ejusdem rationis cum tali, id est cum illa,quae absolutit ab organo exteriori dependet.
Ejus species magis ustatae sunt Tactio, Gusatio, Olfactio, viditis, & V o. Con
formiter ad quinque sensus, de quibus mPite Praecedente. . . . . . .
172쪽
hra vem oriatur confiitio circa denominationem, oportet sensationes distingueis Dis D in I sensibus. qnod hi sint Potenti Facultates sentiendi, sensationis Perceptio- tura senses. mei meliantibuς sensibus, adeoque certo quodam modo sensuum operationes : ac proinde potest aliquis habete sensum sine sentatione correspondente; sed haec non ne illo-Vim eqssidem Anthores nor, infimae notae serisum asiquando accipere pro ipsa sensatione, nominando videlicet potentiam pro actu; sed nunquam vice vers1. Porc5 licet unusquisque in se troqvid rei si haec, aut illa sensatio mesi eis perci-Fat quam possit describi Cum tamen nonnullos reperire sit, niti oblectiretur rerum etiam notissimarum definitione si definitionem appellare liceat in il Iorum gratili simulas sensatiorium species brevi aliqua descriptione adumbrabo, aut saltem modum, quo describi queam, indicabo . Itaque Seniatio tactila, seu Tachio est quantatis tactibitis perceptio Lirecte GPeMens ab Oetano eirim specialiter appropulato. Cussatio consormiter est talis gerceptio sapor sol factioperceptio odoris. Auditio perceptio son
Dico in descript lora ste latiter appropriato, A Utre sensorium commune, quos
i ta ex, Vae dicam capite segnento, aliquatenus appropriatam est omnibus sei sationibuS.
Illud autem sesu se, observandurre, qnost passim sir mgna d Terentia inter quat
dites sensibiles,& ideas, quax inde Ermamus, dum qualitates illas sentimus: liqui dem arcus pnngens excitat in nobis sensationem doloris , quae nullam planε habee similitudinena cum acutieacsis . aut alia reqimecumque in aen pungere percipitur , de idem est passim de aliis . Insuper dictae ideae nobis ordinarie clarissimae sunt; e states autem haust raro admodum obicurae quod de coloribus unicuique u tum est ia alitates sens biles aselunt sensum per morem sub hoc pressionem com Eenuo) qnem organis, senseriis,& spiritibus eommunicant: quod imprimis observatur ire sensatione tact&; quia cum at quis ab altero pungitur, verberatur, titillatur,atet nihil ab eo accipere comprehendi miis , qtam motvin atque ab hujus diversia te diversas oriri soniationes observamus, . Deinde organa sensoriae, & spiritus non Ma ratione ad sensationem apparent necessaria ni si tu quantam aliquid ab objectis stris bilibus recipere rebent, illudnue receptum hic, & nunc certo modo vibrare, quo animam determinent ad conceptum sensitivum ; sed non: ridentur aliquid aliud posse ab objectis recipere, quam morum ergo Itaque statuendum est, dum manum alicui euro U.g. ligno,auripsim ligniam manui admovemus, fieri ilΗvs perceptionem eN eo, quod particulae rigidae , ac cohaerentes premant eutim ejusque nervos , i Rite mediantibux pressio illa deseratur affssidem animae de hac sede agetur capite tequente) quam juxta legem naturae determinent a o sormandum conceptum de duritie. Ec conformiter d. caeteris ratioci
Diversitas sensationis provenit ex di versitate, tum organorum, tum objectorum νm modorum, quibus haec applicantus organis . Primum probatur ex eo , quod plu-nrna eorpuscula odorisera, qnaenarium interiora insigniter seriunt, cuti nullum , motum sensationis imprimant ; quodque moschus , Zibethum, bal samum peru via - Meditis, min, aliaque assinia,Organum olla ius grammodGassiciant,gustus vero assinodum sitay sen
Probatur quoque afferam, quia aella objecta calore, alia frigore alia aliis affectio
173쪽
Qii Ad vero spectat modum assiciendi, dura,& aspera cuti leniter applicata, em-ciunt sensationem quasi titillationis, saepe haud ingratam validius autem impacta excitant sensationem valdὰ molestam, oc dolorificam. Λd majorem , minoremque sentationis perceptionem contribuit quoque major, minorque percipientis attentio: nihil enim evidenti eis est , quam sonum V .g. magis pereipi a magis attendente; & idem est de Hiis sensationibus plurimis, praecipue illis, quae non sunt corpori valde molestὰ
Hue reserenda est assectio a pluribus objectis simul,ex qua saepe oritur pereepe
admodum confusa, aut saltem valde impersecta, juxta vulgare axioma.
Pluribus intentus minor es ad gula sensus. πιν alia Quod vero ali1 perceptione grato, alia ingrato assiciamur modo,potissimum pro I ro , im venit ex diversitate motus , quem objecta lensibilia organis , & sipiritibus impri-gra AE ii . munt: si T. g. motus si talis, quo partes disrum intur, vel de disruptione periclitantur, excitabitur sensatio doloris, adeoque percipienti ingrata; si vero motus sit quidem notabilis, sed tamen nihil mali minari videatur, erit sensatio grata,&c. Vertim maxima manet dissicultas, quomodo anima, quae est res spiritua lis, assiciatur a motu corporis ,& quidem modis adeo diversis: quam dissicultatem etiam
sta a--a movi capite primo hujus tractatos; neque ad illam aliud respondere pomum, nisi. iii . qui I De juxta ueplacitum suum ordinaverit, ut per certos motus spirituum , excitarentur in anima certae perceptiones affectionesque, quae pro diversa illorum intensione, ac modificatione Brent diversae. Hisce, ut facili eis acquiescamus, consideremus Deum animae rationali etiam indidisse cognitionem plurimariam veritatum; nempe existentiae Dei, aeternitatis a parte posteriori, &c. quae passim omnes naturali instinctu admittant. Consideremus ulteritis plurimas instructiones, quas 1 prose siribus accipimus, eo tendere, ut ex certis quibusdam signis discamus cognoscere res quasdam per dicta signa indicatas , quae frequenter nullam habent similitudinem cum iisdem signi se ut patet in voce HOMO, & quatuor litteris, quibus illa scribitur, quae audientem, aut legentem deducunt ad formandum conceptum de lumine, modo praevie circa illorum siqnificationem fuerit instructus.
Itaque sicut Deus tero. Μ donavit animam potentia per se,sine ulteriori instruinctione, cognoscendi dictas veritates; ita eam quoque donavit potentia percipiendi qualitates, de quibus est quaestio: & sicut illa ab hominibus instructa novit ex certa aeris modificatione vocibus scilicetin formare conceptum de homine, de bruto, ID
gno, lapide,&c. ita ex naturali persectione, qua a Deo donataeit, novit ex certa modificatione spirituum formare conceptum de duritie, mollitie, humiditate, siccitate, aliisque corporum assectionibus.
D qua parte Corporis sat formalis Sensetis.
ΡRioribus laeulis elim vulgo , tum doctis indubitatum fuit soIas sensationes
internas fieri in cerebro; externas vero in singulis organis correspondentibus; uti Visionem in oculis, Auditionem in Auribus,dc consormiter de caeteris: quia nem.
pe tui v Hentur percipi, ac si in dictis organis haberent finem, seu ultimum termi i ista f. num. At non ita pridem ingeniosissimus Coisus omnium illarum sedem inter vesti ἀσ/σα. bro quoque colloeavit, hisce potissimeim argumentis: is primo ex eo, quod morbi se D. varii solum cerebrum assicientes omnem sensum tollant, vel perturbent. ut, & m
174쪽
Tri R. III. Cap. IV. de Deo Sensitionis. Is 3
se ipse somnus, qui est in solo cerebro, quotidie nobis magna ex parte adimit lenistiendi facultatem,quam postmodum vigilia restituit:deinde ex eo, quod cerebro,, illaeso, si tantiim viae, per quas nervi a membris externis ad illud porriguntur, , , obstructi sint, hoc ipso illorum membrorum sensus etiam perit. Ac denique ex ,, eo, quod dolor aliquando sentiatur tamquam in quibusdam membris, in quibus,, nulla est doloris causa sed in aliis per quae transeunt nervi, qui ab illis ad cere- , , brum protenduntur . Quod ultimum innumeris experimentis ostendi potest,
se sed unum hic ponere sufficiet. Cum puellae cuidam, manum magno morbo a L RU .mse. ,, sectam habenti, velarentur oculi quoties chirurgus accedebat; ne curationis ap- ν- δεμπ.,, paratu turbaretur, eique post aliquot dies brachium ad cubitum usque, ob gan- fatisne επι gramam in eo serpentem fuisset amputatum, & pannum in ejus loco ita substiis tutum, ut eo se privatam esse plane ignoraret, ipsa interim varicis dolores, nune γη πυε,, in uno ejus manus, quae abscissa erat, digito, nunc in alio se sentire quaerebatur: ratis ,, quod sane aliunde contingere non poterat, quam ex eo, quod nervi, qui prius eκ , , cerebro ad manum descendebant, tuncque in brachio juxta cubitum termina - bantur; eodem modo ibi moverentur, ac prius moveri debuissent in manu. ad
se sensum hujus , vel illius digiti dolentis animae in cerebro residenti imprimen-
Haec doctrina quamquam primo paradoxa, jam passim, tam a Medicis, quam
Philosophis recipitur: neque temerarie, quippe licet duo priora argumenta videan- Cartesiitur exigui ponderis, ex eo, quod etiam veteres ad sensationem in singulis organis opinio passi spiritus a cerebro ad illa a iuuentes requirerent. qui in dictis casibus excluduntur; cep tertium tamen, Cartesii sententiam egregie confrmare videtur. Sed ne fored aliqui dictam doloris perceptionem attribuant imaginationi de do- Ditarisia. lore prius firmiter impresis, advertendum est in experimento Cartesii allegato, tur praec opus non fuisse puellam decipere per brachii ficti substitutionem: nam quotiescum- ἀμι peri. que alicui, sive nescio, si v c maxime attendenti amputatur pes, aut brachium, si de- mem m. inde trunci extremitas in diversis locis rudi ter tangatur, percipitur dolor, nunc ut in hoc, nunc ut in illo digito; eodem prorsus modo, ac si eidem digiti suo toti adhuc vivaciter cohaerentes, male tractarentur. Nec dolor ille praecisd reseret ideam do. loris ante habiti; sed praesenti affectioni omnino torrespondet: ut si prematur truncus, pressionem si uratur, ustionem , 3c sic de reliquis, ipse patiens tamquam in suis digitis percipiet: neque solam tractationem rudem; sed etiam blandam titilla
Occurrit alia circa sedem sensationis dissicultas, quae forsan non parsim confirmat Cartesii sententiam; nimirum, cum anima sit substantia non extensa, haud p . an aulans terit, neuuidem improprie, existere simul in pluribus corporis partibus, nisi repli- M N PAEtoeata : & sicuti entia non sunt multiplicanda sine necessetate. ita nec replicanda,eum utriusque appareat eadem ratio: replicari autem deberet si sentiret in singulis oringanis: & tamen omnes ejus operationes sum cienter poliunt explicari sine replicatione: ergo
Probatur ultimum subsumptum : quia imprimis replicari non debet propter actiones naturales; ut clarum fiet ex modo, quo eas peragi ostendemus: neque propter directionem motos localis : nam aeque bene potest determinare sipiritus a cere- Nom v δε-brosi ei soli, quam si etiam partibus movendis incxistat. Nec denique propter ipsas ιων nec Ge. sensationes; quia non apparet, cur nequeat tam facile 1 motu corporis assici, &ad agendum determinari, in uno corporis loco existens, qu1m in multis; ergo non est, cur dicatur replicari per 1 ngulas sensationis organa. Est proinde verisimili 0s animam solummodo proxime inhabitare partem corpo ris praecipuam , quam cerebrum esse inde Iiquet , quod in illo certe resideat sensus communis , quo mediante omnes res sensibiles percipiuntur; ubi reliqua Or
175쪽
m is mi Tract. III. Cap. IV. de Loco Sensitioin
Rana nonnisi, his, vel illis sensibilibus percipiendis laut idonea. Arima mn . Nec refert, quod anima se ipsam etiam in ilialem organis sentire apprehendae
eoncipis se quia re penitius inspecti, acconlidinata, videtur tantumaturatere eorpus in variis in toro ιον- locis asci; ipsam autem restinionem super istas affection corporis, Potius a re
storeonrire. bro promanare concipit.
2,sd d. Iudico interim parum interesse Medico, quam de loco sensationis opiniori in . isto sensa. foveat , modo prche noscat religua ad sentationem requisita: atqire ita ex illiu lae- Donis teno- ssime, partem assectam ipsamque affectionem colligere Oxat. Unde pro uniuscujus m. que commoditate, sensationes cxternaa snam de internisnun dubitatur ita describere, & explicare conabor, ut ea, quae dicam, quivis iacile suae Opiniora possit ae-comodare. Ego autem ob rationes ante dictas, juxta magis vulgatain latex mode nos Physicos opinionem, easdem ad cerebrum reseram. Porro in quo praeelia loco cerebri anima sermalitier sentiant haud inquiro , eum non sim ausus eam determinatae corporis parti alligare, neque satis Hare percipiam, quomodo substantia spiritualislit in loco. Licet quidem in voltisare, ubi fiant ideae litae materiales, quio in anima sentiente ideae formales corresponderata sivet i q-- quo loco fiat motus ille spirituum ut nervosorum illamentorum , Fci anima ad conceptum sensitivum proxime determinatur. Vorum hanc quaestionem jam antae resolvi., aut potius praeoccupavi Amri . tract IV.cap. VII. ubi solam substantia Eerebri medullarem. spirituum operationi, adeoque sensationi, corticalem veri, Pli eorum 1 equestrationi, ac conservationi inser gire ex utriusque tiructura, litin vasis sanguinein, horumque usu, demoni ravit. Λut sit sorte alicui dubium remanserit, ille caput XVII. huius.tractatus consimiat; ibidemque discat insomnium in multu, tunc demum Contingere, du aliquod horas placide obdormierunt; idquoex eo, quod spiritus ,.qui antea circulando posubstantiam cerebri corticalem, nudoemodo amciebant animam, jam admedul larem excurrentes eandem legis Meessitate ad variosconceptustatermineat. Undae hanc medullarem substantianti icipalterumappellabo communeJeriorium, intelli
ακών;tim Imb licet ani admittatur sentire ita singulis organim, poterit equidem haecc gainistin . rebri medulla titulose oris communis condecorapi: videt ieci illud accipiendo proes parte, iis quis rei potes emniam sensibitiunν IOHualis percenio a quo lenta. Etiam Cerebxum. t veteribus ita suit appellatum, licet stationes externas in illo,
Pom, quamqvafra admittoomnes sensationeafer, in QI cerebro, non tamen displicent vulgares illae locutiones, quibus E. C. dicuntur sentire Cutis, Membr nae , era. quin hoc sat commode intelligitur de sensatione maletiali, si ve de pastis
Spiritas animales medium esse, qxo metur H objecta defertu ad sedem animae ia
m injδοῦ, Utri recentiores, ut dixi, capite praecedente passim statuant omnes sensati I mas opi nes fieri in cerebro , animamque ibidem. determinari per motum ab objectonio οὐ a organis impressum, atque ulterius delatum ad commune sensorium necesse est ad--. mittere aliquod medium, quo dictus motus abomanis ternis.deseratur adcer Mura: Illud autem pene omnes unanimi consensu docent esse Ivorum fiIamen in I
176쪽
ea: exemplum allegant a simili; quia motus uni chordae miremo impressiis e mi instante altero extremo percipitur; atque ita idem fieri in dictis fila mentis facile concipiunt: spiritus autem plerique non ali 1 ratione in nervis ne uarios putam. qu1m ut implendo, & eκ pandendo emum flamenta, ea tendant, atque ad motum deferendum apta reddant. Incidi equidem in quosdam Authores, qui sustinebant spiritus fluere inter dicta filamenta, atque ita impedire ne invicem comprimendo sentationem reddant debilem, atque Confusam. Verum motum illum transferri proxime mediantibus nervis non facile credetis, qui nervorum, cerebri , ac spinalis medullae anatomiam non solum obiter didicit exercuitque . Etenim nervi illi, qui ad cor, musculos inter-Costales, ventricu-him , aliasque partes plures infimi ventris a capite tendunt, hinc linc invicem aliisq; vicinis partibus firmissime implicantur, ac variis in locis nodum constituunt insignem, ac quasi cartilagineum , adeo, ut impossibile videntur, quin motus lini alicui filamento imprelsus ita disperiratur,aliisque flamentis, etiam in loci dictito, communicetur, ut anima locum affectu in ab aliis haudquaqnam di emere posset Deinde nervi, quibus motus ille a partibus cκterioribus, & inferioribus ascenderet ad cerebrum , superius ita molles furit , ac medullae immersi, ut serit cum ea confundantur , & quasi unum sint: ut proinde motus ille videatur prius sus candus, aut omnino dispergendus antequam tanto immi per ipsam medullam ad cerebrum pertingat. Ninti autem illoriun timendum est lupposito. quod motus ille proxime deseratur per spirims : quippe nec dict i nervorum nodi ullatenus obesse debent ordinatae motus translationi: cum equidem viae, iis non obstantibus, possint manere satis distinctae . Neque etiam quidqua in impedimenti adferre debet nervorum mollities; quia hac non obstante latera semper erunt satis dura ad resistendum, si comparentur ad spirituum substantiam subtilissimam ; poteruntque dicti spiritus motum, quem acceperunt ab objecto facilius communicare aliis Proximis, quam viarum per quas fluunt lateribus. Hisce adjunge, quod omnes passim admittant spiritus directe affici ab anima , tam per voluntatem , qu1m per vehementes passiones; non autem iliam ullam in toto corpore materiam: unde eonvenienter admittitur anima vicissim assci aspiritibus, potius quam ab ulla alia materia; adeoque spiritum esse quodda in medium inter animam, & reliquum corporis; ut ostendi capite Ι. hujus tractatus. Dicet aliquis spiritus, tam per naturalem protrirsionem, i iam per voluntat S imperium jugiter transmitti a cerebro ad reliquas partes: atque in nervis non dari spirituum fluxum , & refluxum . Ergo in neri is non dari motum spirituum versils sensorium commune , quo mediante anima possit determinari ad sensationem . Verum ad dictam determinationem non est opus, ut spiritus actu transferantur versds cerebrum I sed sufficit, quod certi oressione, rotatione aliave simili modificatione afficiantur : quod sequens evidenter demonstrat e&perimentum : baculus aliquis celeriter protrudatur versus eandem sitds disserentiam . manibus, sive ejusdem, sive diversorum hominum, utrique ejus extremitati applicatis: se et non obstante translatione baculi in contrariam partem, manus sequenS protrudensque pressionem, acres stentiam I manu praecedente, ea inque majorem,vel minorem Γ, prout manus illa praecedens magis, aut m nlis resistet. Idem etiam erit si loco ha culi protrudantur globuli,alia ve corpora orgraio tactus accommodata: atque ita potest consor mlter pressio v. g. in manu spiritibus communicata ob eorum contiguitatem deserri usque ad sensorium commune, non obstante, quod iidem spiritus a cerebro verssis eandem manum indesinenter excurr3nt.
Nonnulli cum videant in asse tu illo prae-terna cirrati,quem vocant tm perfectam, alias perire motum manente sensu ali s vice versa, duplicem ine emnervo itatuunt spiritibus viami alteram per substantiam ejus medullarem, alteram
177쪽
I 1 6 Tra&m Cap. V. de Medio proximo Sensationis.
per membranaceam; hic nempe pro sensatione, illic pro motu: atque ita tolli volum alterutram functionem, prout alterutra obstruitur via. Verum haec opinio plures; ac gravissimas in volvit difficultates. Imprimis enim in plurimis nervis non obseria
vatur duplex illa substantia, nisi circa initium. Deinde in hac opinione quodlibet
nervosum fila mentum deberet niterios componi eX tubulis plurimis, utut appare at, minutissimum. Denique motus ille membranis impressus deberet D Iiter terminari in me ningibus, adeoque non apparet quomodo anima posset cognoscere partem quae afficitur, quam tamen cognoicit plerumque exactissim.
Quomodo igitur, inquies , praefatum explicabitur phaenomenum λ Respondeo clim alii nervi sensorii sint, alii motorii, certo periturum esse solum motum, si hi soli; solum autem siensum, si isti li obstruantur. Proinde si v . . in manu cibit antur nervi, qui desinunt in cute, & membranis, liberis istis, qui desinunt in fibris, aut fibrillis musculorom, peribit solus sensus; solus autem motus si prioribus liberis , polleriores obturentur. Hisce adde faci lius, caeteris paribus, perire motum , cum plures ille, quam sensatio requirat spiritus. Contra hane solutionem nescio quid eum apparentia sundamenti objicἱ queat, ni- fi quod omnis nervus motorius, saltem per accidens sit sensorius; id est, licet merdad motum videatur destinatus, sentiet equidem materialiter si validiks assiciatur Respondeo inde tantum sequi, quod fieret sensatio tactus, saltem notabilis; si nervi afficiantur immediate , eum fibrae carneae, quibus implantantur, citra membranas, non sint multum sensibiles: cuius ratio facile colligi poterit ex iis, quae capite sequente dicentur de sensatione tactus.
Ctioue E sensibus in specie, i IIorumque operationibus acturus, incipiendum duxi Iaaδων potis, I tactu: tum quia Ionge lateque per corpus dissusus est, adeoque magis, quam
δε μα- caeteri sus, uni versa lis; tum potissimum , quia modus, quOPeragitur ejus operatio, conceptui magis obvius est, indeque non adeo difficulter formatur idea de pluribus aliis sensiationibus. R . H. Est nihilominus sensus tactus mineis uni versalis , quam multi apprehendunt: siquidem non reperitur in illis partibus, quae nihil Continent membranacei: unde neqne Ossa sunt organa tactas , neque cartilago , neque pinguedo considerata sine membranis, neque filamenta nervea priusquam assumant substantiam membranaceam : unde etiam cerebrum consideratum sine meningibus non est subjectum ta- . cius, quod observatur in ejus vulneribus. . Praecipuum autem tactius organum est cutis: illa siquidem mediante, optim ei dis inguimus multas variasque qualitates tactibiles: in partibns autem internis utut . membranaceis, & dolorem facile percipientibus, minus discernimus inter qualita tes rerum partes illas assicientium: quod evidenter patet in renibus,& vesica; in qui. bus licet patientes saepe: sentiam magnos cruciatus requenter tamen nesciunt utrum a re dura, vela flatu aliave re molli afficiantur, nisi aliunde suerint edocti Videtur autem cutis potissimum sentire beneficio papillarum nervearum, quae apparent nervorum extremitates, quaequae cum in cute praeemineant, impressi
nem ab objectis validi sis recipiunt. Deinde, testante Clarissimo Ma*ubio, repe- Pitur major i norum numerus, & apparatus in vola manus, ct digitorum apicibus, tu quibus sensus tactus viget maxime.
178쪽
TOR III. Cap. n. de rictu elusi; Sensitione. Is
Riralitates tactibiles, sive obiecta proxima Tactus, sunt Calor, Frigus, Solidi- stuavia. eas pluiditas, Durities, Mollities, Glabrities, Scabrities: &generatim quaecum- ω que Tactu proxime percipi possimi. υ/.
Proximὸ dico, quia per tactum percipimus varias substantias; at non proximδ, sed mediantibus qualitatibus: sic etiam coeens, vel sanus oculis in obscuro, per Tactum cognoscet lapidem ex magna duritie, re frigore', ex minori lignum i ex mollitie, & magna levitate plumam; & sic de pluribus aliis. Inter qualitates tactibiles aliquae magis tales sunt, & etiam primo contactu or- svanamna admodum valide afficere solent, ut illae, quas statim a gignavi ratiae mim)s m vis talm
rem organis applicationem; ut patet in gravitate, & levitate. Nou videntur autem a parte rei dictae qualitates aliud, quam certae quaedam par- s vid sticularum dispositumes quoad magnitudinem, figuram, motum, &c. Quia neque ὰρ ror i. aliud quidquam . quo tactus asscitur , in corporibus concipimus; neque aliud quidquam ad dictam a isectionem apparet necessarium: quod ius Is probatum est cap. ILprimi tractatus.
Afficiunt autem dictae qualitates animam per motum, quem imprimunt organis stes senior iis, & ipiritibus ; quod probatum est capite III hujus tractatus ; ubi alia , quaedam produκi ad hunc quoque locum pertinentia, quia sine illis non bene intelligi poterat quomodo feneraliter fiat senisatio . Unde, quae ibi dicta sunt de duritie, etiam aliis qualitatibus tactibilibus applicari pollunt. Dixi eodem citato capite nervorum mollitiem non impedire,quo minus spiritus --- per illorum filamenta motum ab objectis deserant ad 1edem animae: quocum equi--π ἐν dem consistit, quod membranae maflis tenta habeant sensum acutiorem: quia im- rem ensus primis spiritias flaccida nervorum flamenta percurrentes frequenter impingunt in με i. . eorum latera, adeoque multum deperditur de motu , aut impressione antequam ducatur ad commune senshrium. Deinde in flamentis flaccidioribus,ob lateris colis Iapsum, minus patent ea vitates, quam in magis tensis , adeoque spiritus non tantaeas perfluunt abundantia. Denique notare oportet ad sensationem tactus non esse necessarum, ut objectum proxime tangat nervum sensorium : si quidem cuspis acus acutissima , adeoque in genere suo tenuisti ma , quantulam cumque pungetis cutis partem , dolorem excistat; & tamen non videtur illa ubique tangere immediate aliquem nervum. Proin de credendum est, dum acus sungit locum nervo vicinum, motum illum ulterius communicari nervo, & spiritibus in nervo isto existentibus eoque vivacius,quo cia tu, aut membrana, nervusque sensorius illi intertus, sint magis tensa.
SEnsius Gustos non uti tactus dissunditur per plerasque corporIs partes : sed soIo Gustas Avore concluditur. Residet autem potissimum in Lingua,& praecipue in ejus papiI- Iana. Iis nerveis. Conformiter ad dicta de papillis cutis respectu tactus. V idetur et latria aliquatenus guttare palatum; sed ita remisse, ut aliqui negent ullam in eo observare .gultandi facultatem. Similiter, degustas objectum arctioribus terminis limitatum est: siquidem plera- Mus obtique corpora gustabi lia, Laltem mihi hactenus nota, etiam a Iiquatenus tactui subji- Mumciuntur: contra vero plurima dantur, quae organa tactus sortissime assiciunt, & vin
179쪽
Asu p.rs Attamen ipsa gustus operatio sensiationi inctiis maκime affinis es; quippe diciti . tantsim in utraque objectum organis proxime applicari debet; sed etiam ideae, in o ol is mi quibus consistunt, haud multum inter se sunt dissimilas veluti quisque in se ipsis operaris . satis ad vertit. Proinde ea , quaecapite praecedente de sensatione tactas dicta sunt, etiam huic sensationi facile applicari pollunt. Gustaἔio Dico itaque gustationem fieri per hoc, quod particulae corporis sapidi imprimane si s L eertum motum ner vis gustatoriis , potissim sim per linguam ,& aliquatenus per palatum dispersis; qui deinde per spiritus in dictis nervis existentes, deferatur ad com- mune sensorium, ibidemque determinat animam ad formandam ideam hujus, vel
S De quid. Porro sapor qui proprium gustus obiectum est in prout spectatur in corporibus f
pidis, non videtur, aliud ,qulim certa di sitio particularum apta per se determinare animam ad conceptum de acido, dulci, &c. sim διi. Sapores dividi solent in Simplices, dc Compositos. Simplices sapores vulgo nu- . merantur novem: Acaer,ruisus, amarus, Acidus. Austerus, acerbus,Dulcis Panguis, Sastores 'm & IUUtdus:qitorum omnium cognitio sine gurias opere acquiri nequit. Pro nomis eo . nis autem explicatione servire possunt simu tiaexempla. Itaque Sapor sc r, Sapor acer eminet in euphorbio, pyrethro, pipere, sinapi: falsus in sale marino, solis , gemmae, armoniaco: amamus in colocynthide, aloe, absinthio. με. Sapor acidus emicat in succo citri, aceto, dc magis in spiridia acido quorundam σορ mineralium: austerus in pomis, pyris, dc uvis immaturis: acerbus in gallis, & nuc G1,-η b cupressi.
νε ε Sapor dulcis excellit in saccharo, Ac melle: pinguis in oleo rulgari expresso, in - , butyro, & in adipe: insipidus in terra vulgari ,& in lapidibus plurimis. Dicuntur passim subjecta trium priorum saporum esse potentia calida; sequen- in tium trium Digida, ae trium poster torum temperata: sed haec fallunt in multis : at s ι,.,., glle imprimis vinum Hlipanicum non minus intensd calidum est, quam dulce: sal. b. sitis ςat irni Vice Versa non minus frigidum: nec videtur mihi sal marinus inter calida Hὸ ' numerandus . Certe nitrum ab omnibus censetiir valde frigidum, quod tamen salia' sis M., suna est, quam vis non admodὐm intense.
ἡ;mὸ a Sapores ma3ime debentur salibus: siquidem ab omnibus aliis liberati per se mi. e L stum potentissime afficiunt. Snccedunt oleosa, seu sulphurea; & in quibusdam salisis h. stum potentissime afficiunt. Snccedunt oleosa, seu sulphurea; dc in quibusdam saliar ab υἱ,. principatum eripiunt. Terra vero, de aqua pura insipida sunt, tamen ad saporis diis Stitaris . versitatem multdm contribuunt: di maxime ad gratitudinem, in quantum sci Ileriar Dis salium, & oleorum sapores fortes infringunt, at ue modificant. eiana. Sapor vulgo aeter oriri videtur eXParticulis admodum acutis, quae nervis gustat Aeri r is alid immerguntur eosque, valde pungunt. συβιι ρ- Simplicia naturalia acria saporem suum ordinarie facild transferunt in spiritum iteωιι. vini, & distillatiotii comi mssa oleum fundunt, in quo pene totalis acredo conserva- Ex oleo ι. tur. Ut proinde sapor ille maxime videatur dependere ab Oleosis, sive sulphureis. Accipiunt etiam sal ia per vehementem calcinationem saporem valde vehementem, quam me judice acrem non inepte nominaveris, licet aliqui illum malint di, Modus to- eere pure salsum. . υε- y. Multi moderni Chymieo-medici omnia, quae constant particulis notabiliter purismiso Medi. gentibus vocant acria : unde in illorum scriptis inventes frequentem mentionem de Acrimonia Ac da, A cbutica, Muriatica, dic. Quos si imitari lubeat, hoc invenies commoditatis, quod in dolore, exulceratione, coiivulsione, aliisque Monnullis a Miactibus praeter naturam, possis accusare materiam acrem , etiamsi tibi non constet parsiais utrum sipropr acris, non acida, salsa,&c.
Iu unde. Sapor falsus verosimiliter provenit , partieulis rigidis , sed etiam aliquatenus mitis: nam potissimum observatur in salibus fixis i uti sunt marinus, gemmae. &c.
180쪽
Qul eonstant particulis crassioribus;& si diu Uuleano a Ritentur,evadunt acres quodlfieri videtur, quia i articulae vi ignis acuuntur . Hune laporem aboleosis procedere
Sapor amarus resinatexdi versarum particularum unione; etenim si a succo depurato absinthii, cardui benedicti , centaurii minoris, &c. majorem partem liquoris prout fit in oentum nee κtracti, per vulgarem diit illationem abi raxeris, inli- quom abstracto nullam aut saltem nonnisi legem amaritudinem percipie', dc in t rim pars restans, illud simplex , quo educta est, amaritudine viκ superabit, imo eidem in quibuslam etiam cedet. Videntur autem amara constare partieulis quidem acutis, pungentibus, sed ramcilis dc flexibilibus, sic, ut valde inaequaliter linguam afficiant. Eas vert, pro magna parteesse sulphureas, seu oleosas ex eo apparet, quod dictus sapor facile den natur inalchool vini; sed quia etiam non dissiculter deponitur in aquarta simplicem, hinc colligimus amara possdere non contemnendam salis copiam, quae etiam d pluribus ama ris arte chymici levi negotio eκtrahitur. Sapor acidus passim si on temper a salibus fluorem adepti sexcitatur, quippe sal marinum , salmmrme, nitrum .&C dist illata liquorem dant acidissimum, qui insignem v imi multa corpora dura di s sol vendi, de quaedam fluida coagesandi, Obtinerit: unde particiviae per ignentvadeptae v identur quasdam acuties latiores instar cunei ; sic ut, ubi prius tantum pungebant, post dillationem linguam. quodammodo ferent, ac scalpant . inuid ob multos aculeos corpora dura, modo illorum, poros convenienter subeant. facile dissilvunt; sed ob im ualitates corporim flexibilium partes crassiores in floccos colligunt, atque ita coagulant. Histe proxime succedunt austera, quae magis conitringunt,& partes linguae quas radere, ac contrahere sentiuntne. Undd constare videntur superficiebus latioribus, dentatis, de ramulosis; quae quidem non adeo alte sodiunt; sed interim liniam fricant, dumque per illam serpunt ejus particula sexteriores simul configunt. pendent maxime a sale & sulphure crudo atque indigestociam terreis admiκtis. Unde sapor austerus in fructibus maturis tollitur passim per digestionem, nota solo calore solis, dum adhue dependent a stirpium ramusculis; ita etiam calore artificiali postquam sunt avulse. Austeris finitima sum acerbae, atqueabillis penes solam majorem particularemerassitiem differre videntur. Unde sapor aut erus. & acerbus pro uno sapore haberi potuissent, si ita visurre fuisset nos ris praei moribus: quia minor apparet disserentia inter acerbum, & austerrim, qualm inter v. g. amarum mitius, oc amarum lartius Nomina interim usitata non video levem ob causam rejicienda.
Dulcedo frequenter provenit ex eo, qnod corpuscula, quae alioquin aliquem ex praecedentibus saporibus proferrent, aliis unita sint, atque adeo minus pungentia atque inter illa haud raro occurrunt ae ida: acetum siquidem eum plumbo calcinato digestum intense dulcescit: Mel, dc Saccharum iri stillationi commissa. sandunt siquorem acidum: Lac quoque continere multum acidi proba v i capite XIII. prim mactat D. Et quia mi, Saccharum . dc Lac etiam abundant materia unctuosa , C micis sulphurea , hinc conjicere licet dii lcedinem in iis dependere 1 dicta materia, & acido simul unitis. Id de lacte ideo securius affirmatur, quoniam illud retinet saporem dnicem quamcliu materia illa unctuosa, si ve cremor, reliqnis partibvs unita est; dc quoniam eadem separata, statim eminent sapor acidus . Imove simile est pliara alia dulcescere ob consimilem rationem, cum dulcia pleraque sint pinguia, dc unctuosa; ut patet in vinis, & in fructibus plurimis; quae etiam per validam sermentationem addito, si liquida non sint, humore aqueo, facile redduntur acida.
Dulcia non videntur sortiter afficere organum gustus; sed se fere habere illius