장음표시 사용
181쪽
iso TOR. III. Cap. VII. de Sensetisne Gustis.
respectu,sicut titillantia respectu organi tactsis: unde infantes plerumque delectan tur dulcibus ἱ acida vero amara, & acria, quia organum gustus multum seriunt passim recusant. rapor um Quantom ad saporem unctuosum, seu pinguem, dubito utrum revera talis sapor statuendus sit, & utrum potius illud, cui denominatio ista tribuitur, sensu tactus, quam gustu percipiatur: etenim non sola linqua, sed etiam manibus aliisque exquisitioribus tactus organis discernitur unctuostas. Provenit autem a particulis crassoribus, flexibilibus, & multum ramosis; ac proinde maxime aboleosis non multum volatili satis.
υφη - Neque tapor insipidus propri/ sapor dicendus est, sed potius eius negatio. Dan
ρε-ω . tur interim corpora vere inspida, imo numero admodum frequenti occurrunt; cuiusmodi imprimis, uti dixi , est terra, & aqua pura,eκ eo quod non constent particu-Cωμνο ἰη. lis acutis, quibus mediantibus linguam pungerent. Deinde talia sunt lapides pluri- Api bd. mi, quaedam lingua exsiccata, &c. in quibus licet saepe sint sufficientes particula
ea . salinae, aut oleosae, aliis tamen ita obvolvuntur, ut nullo modo vim suam in organa gustus exerere valeant. Nam, ut ait Fernelius, fiιn duro concretoque corpore, ut
in sale sapor erit, id non poterit ante senserim movere, qua,n calore liquefactum, erdilapsum Effundatur: quidquid autem mollitia diffluere, O aifundi non potest, gustandi sensus prorsus non afficit, quemadmodum neque cui arida, oe scabra lingua ex morbo torretur, esse potest bonus saporum infimatur. Cui ea iri Hinc colligimus, cur cibi actu calidi ordinarie frigidis sint magis sapidi, quippe
cur pia m cum calor, prout spectatur in calefaciente, nihil aliud videatur, quam corpuscul magi3 sui rum minus; non parum contribuit, ut particulae corporis sapidi sortius impellanturri. 3 in nervos gustatorios. Non longd absimili ratione videtur etiam conducere saliva;quatentis scilicet erus particulae ob naturalem calorem praevid in motu sunt: cui accedit, quCd saliva non si simplex humor aqueus, sed pluribus particulis magis activis salinis , scilicet,&oleosis, permixtus. Prout ostendi eκCap. XXIV. primi tractar sis. νυν Quantum ad sapores compositos, v. g. ex acido, & dulci, acido, dc amaro, dcc. commini. Illi provenire videntur, vel ex di versis particulis, quae seorsim ideam saporis simplicis excitarent, simul ita commixtis, ut non multum impediant mutuam actione
i vel ex simplicioribus mediam quandam dispositionem nactis.
odiisistim C Icuti gustus Inore, ita olfactus in naribus sedem ObtInuIt, habetque magnam vi Eu j. o cum illo, & non minimam cum tactu affinitatem. Proprium ipsius objectum sunt odores: qui licet passim dicantur ad distans percipi, nec proinde corpus odoriserum organis olfactoriis ad motum oportere putetum, id tamen de corpore, quo odor proxime procedit Verum non esse inde patet, quod nullum corpus organis, 1 quibus distat, odorem communicet, nisi aliquas particu-Ias nervos olfactorios afficere idoneas, de se emittat: prout satis colligitur ex eo, Cret God quod ejnsmodi corpus libero acri expositum , intra breve tempus in sum odore mul-ν f. ἐ- tum debilitetur nisi illum aliunde recuperet. Unde v.g. aqua cinnamomi, aut alia moviatὸas odorisera in vase optime clausio permultos annos in vigore permatiebit, si autem Mum ori relinquatur in vase aperto intra paucos dies insignem patietur suae fragantiae ja-aana. cturam; idque adhuc magis, si admoto calore, aut alia liquoris agitatione, particu-Disitiroci by Coo
182쪽
Tract. III. Cap. m. de Sensatione Ofamis. Isr
iae subtiliores afl crassiores deserendas excitentur; aut si sertiori inspiratione dictae particulae 8 vase eliciantur ; atque hac ratione etiam flores odoriseri facile flacco
Chymiei quoque ex corporibus mixtis partes subtiliores,& odoriseras arte disti I
Iatoria elicere norunt, crassiores omnἰ odore spoliatas relinquendo. Ex hisce omnibus latis liquet olfactionem fieri per hoc, quod particulae odoriferae impingant in flamenta nervorum olfactoriorum per tunicam narium cavernulis interi sis obductam dispersa, eaque agitando etiam certum motum imprimant miritibus dictos nervos perfluentibus , ii suust mediantibus anima determinetur aἀsermandam ideam de hoc, vel illo 3οις, prout dictum est de de Sensatione Τactils, Θ Olfactses. a Porro dum dico particulas odoriseras impingere in filamenta nervorum, hoc non Ita intellieto, ac u dictae particulae impingant omnes immediatd in ejusmod i fila menta . Videtur enim, tam ad hanc, qu&m ad duas praecedentes sensationes sufficere. quod afficiantur organa in loco nervorum fila mentis valde vicino, ex quo motus ab objectis impressus sat valide; communicari queat dictis flamentis, maxime mediantibus membranis, quae passim tensae, motum facilius deserunt. Differentia,quam inter sapores ostendi, etiam sere inter odores observatur : ma- Diferentianifestius autem inter illos peicipiuntur odores acres, acidus, amarus, & dulcis; per- imer odorersecte salsus, aullerus, aut acerbus difficilias. Unde dictae qualitates particulis cras- ομμων. soribus inhabitare videntur. Percipitur tamen non adeo difficild aliquis odor ad salsedinem accedens in salibus volatilibus v.g. armoniaci volatili, cornu cervi, OG sium animalium, urinae, &c. modo ob oleis utcumque sint purificati: alioquin nimius fretor odorem salsul ininosum obtundet.
Quia vero dicti odores saepe correspondent saporibus ejusdem corporis hinc coninjectare licet odores acres, acidos,&e. oriri ex consimili partium dispositione, ex Parrisui quibus ejusdem nominis sapores producuntur: hoc solo discrimine, quod particulae M ifer odoriserae ordinarid sint tenuiores magisque volatiles: ex quo etiam fieri videtur, ορε fris quod corpora maxime odorisera aliquando sint minus sapida: ut observatur in multis aquis stillatitiis; quia verosimilius particulae illae a quibus odor, subtiliores C pq sunt, quam, ut nervos sufficienter ad sensum gustus afficere possint. M it σVicissim plurima lunt corpora multum sapida, quae vix ullum odorem spirant; prout passim observatur in talibus fixis, sale communi, vitriolo , nitro, &c. cujus . ratio Videtur, quod illorum particulae crassiores sint,quim,ut ad nervos olfactorios '
satis penetrare queant. νa ora
Dantur quo'ue corpora , quae odorem emittunt admodum gratum, saporem Ve' iis odore. n. rogustui molestum, atque ingratum; uti sunt moschus, benwin , balsamum de is oratis Peru, & plura alia: quod provenire potest, vel quia eaedem particulae aliter nervos ν.. snstatorios, aliter olfactorios assiciunt: vel quia talia corpora constant particulis duplicis generis; quarum crassiores organa gustos ingratoaubtiliores organa odoratus grato modo titillant. Unde observavi quaedam illorum naribus indita paulatim odorem acriorem ,&molestum excitare; verosimiliter, quia particulae crassiores paulatim profundi sis penetrabant. E contrario quoque reperiuntur corpora steti- ὼ da, atque olfactui valdd molesta , quae sapore grato sensorium afficiunt, quamvis a 'natura talia iam demonstrare nequeam quia non λlemus Dei id ejusmodi foetida degustare. Equidem talia Draeparare facillimum est; nam si gratis potionibus, prae- 'cipue calidis, injiciantur aliquot grana falis impuri cornu cervi, urinae aut similis, dictus sal continuo exhalans odore foetido nares seriet, sapore non notabiliter m lato . Cujus ratio ex ante dictis facild colligitur. Inter odorisera eminent sulphurea ,seu oleotar squidem in hisce odor aromatum odorifera potissimum consistere observatur: quin,& foetor insiqnis qui passim advertitur in oleos.
183쪽
QuAd vero spectat modum afficiendi, dura,& aspera cuti leniter applicata, eminciunt sensationem quasi titillationis, saepe haud ingratam; validius autem impact excitant sensationem valde molestam, α dolorificam. Ad majorem , minoremque sensationis perceptionem contribuit quoque major, minorque percipientis attentio: nihil eni in evidentios est , quam Sonum v.g. magisve reipi a magis attendente; & idem est de atiis sensationibus plurimis, praecipue illis, quae non sunt corpori valde moleste . Hue reserenda est assectio a pluribus objectis simul ,ex qua inpe oritur perceptio admodum confusa, aut saltem valde impersecta, juxta vulgare axioma. Pluribus /ntentus minor es adfingula sensus. Quod vero ali perceptione grato,alia ingrato afficiamur modo,poti m mum pro venii ex diversitate motus , quem Objecta sensibiIia organis , & spiritibus imprimunt : ut si T. g. motus sit talis, quo partes disrumpuntur, vel de disruptione periclitantur, excitabitur sensatio doloris, adeoque percipienti ingrata; si vero motus si quidem notabilis, sed tamen nihil mali minari videatur, erit sensatio grata,&C. Verum maxima manet difficultas, quomodo anima, quae est res spiritualis,aE-ciatur a motu corporis , & quidem modis adeo diversis: ouam difficultatem etiam movi capite primo hujus tractatos; neque ad illam aliud respondere possum, nisi quod Deus juxta beneplacitum suum ordinaverit, ut per certos motus spirituunus, excitarentur in anima certae perceptiones affectionetque, quae pro diversa illorum intensione, ac modificatione forent diverta. Hisce, ut facilitis acquiescamus, consideremus Deum animae rationali etiam in didide cognitionem plurimarum veritatum; nempe existentiae Dei, inemitatis a parte posteriori, &c. quae passim omnes naturali instinctii admittant. Consideremus ulteri dis plurimas instructiones, quas 1 professoribus accipimus, eo tendere, ut ex certis quibusdam signis discamus cognoscere res quasdam perdicta signa indicatas , quae frequenter nullam habent similitudinem cum iisdem signis: ut patet in voce HOMO, & quatuor litteris, quibus illa scribitur, quae audientem, aut legentem deducunt ad sormandum conceptum de homine, modo praevie circa illorum siqnificationem fuerit instructus. sitaque sicut Deus ter Ο Μ. donavit animam potentia per se,sine ulteriorἰ instruinctione , cognoscendi dictas veritates; ita eam quoque donavit potentia percipiendi qualitates, de quibus est quaestio: & sicut illa ab hominibus instructa novit ex certa aeris modificatione vocibus scilicet sormare conceptum de homine, de bruto, lis gno, lapide, &c. ita ex naturali persectione, qua a Deo dona ta est, nou it ex certa modificatione spirituum formare conceptum de duritie, mollitie, humiditate, siceitate, aliisque corporum assectionibus
D qua parte Corporis fiat formalis Sensitio.
ΡRioribus laeulis edm vulgo , tum doctis indubitatum fuit solas sensationes
internas feri in cerebrΛ; extemas vero in singulis organis correspondentibus; uti Vi Lon/m in oculis,Auditionem in Auribus,dc consormiter de caeteris: quia nem. pe it, videntur percipi, ac si indictis organis haberent finem, seu ultimum termi inlatat. num. At non ita pridem ingeniosissi mus Cartesius omnium illarum sedem in cer testi is ora bro quoque collocavit, hisce potissimeim argumentis: is primo ex eo, quod morbis arionis. varii totum Cerebrum aificientes omnem sensum tollant , vel perturbem; ut, & ω,
184쪽
Tract. III. Cap. IV. de Deo Sensitionis. I s 3
se Ipse somnus, qui est in solo cerebro, quotidie nobis magna ex parte adimit sentiendi facultatem,quam postmodum vigilia restituita deinde ex eo, quod cerebro, , illaeso, si tantom viae, per quas nervi a membris externis ad illud porriguntur, is obstructi sint, hoc ipso illorum membrorum sensus etiam perit. Ac denique ex ,, eo, quod dolor aliquando sentiatur tamquam in quibusdam membris, in quibus D nulla est doloris causa ; sed in aliis per quae transeunt nervi, qui ab illis ad cereis brum protenduntur . Quod ultimum innumeris experimentis ostendi potet .se sed unum hic ponere sum ciet. Cum puellae cuidam, manum magno morbo a D Experiisse. 3, sectam habenti, velarentur oculi quoties chirurgus accedebat; ne curationis ap- aram dosin. paratu turbaretur, eique post aliquot dies brachium ad cubitum usque , ob san- fatisne πα- is graenam in eo serpentem fuisset amputatum, & pannum in ejus loco ita substi-F-mam is tutum, ut eo se privatam e sse plane ignoraret, ipsa interim varios dolores, nune ψ τ' is in uno ejus manias, quae abscissa erat, digito, nunc in alio se sentire quaerebatur: σπ ἔσς ε-M quod sane aliunde contingere non poterat, quam ex eo, quod nervi, qui prius eκ cerebro ad manum descendebant, tuncque in brachio juxta cubitum terminari bantur; codem modo ibi moverentur, ac prius moveri debuissent in manu. ad
se sensum hujus , vel illius digiti doIentis animae in cerebro residenti imprimenti dum .
Haec doctrina quamquam primo paradoxa, jam passim, tam a Medicis, qu)m
Philosophis recipitur: neque temerarie, quippe licet duo priora argumenta videan- Cartesiitur exigui ponderis, ex eo, quod etiam veteres ad sensationem in singulis organis vinio m spiritus a cerebro ad illa affluentes requirerent. qui in dictis casibus excluduntur; si AE. tertium tamen, Cartesii sententiam egregie; confirmare videtur. Sed ne forid aliqui dictam doloris perceptionem attribuant imaginationi de do- Daseida. lore prius firmiter impressae, advertendum est in experimento Cartesii allegato, strinc opus non fuisse puellam decipere per brachii ficti si abstitutionem: nam quotiescum- dem rueri. que alicui, si venescio, sive maxime attendenti amputatur pes, aut brachium, si de- ment m. inde trunci extremitas in diversis locis rudi ter tangatur, percipitur dolor. nunc ut in hoc, nunc ut in illo digito , eodem prorsus modo, ac si eidem digiti suo toti adhuc vivaciter cohaerentes, male tractarentur Nec dolor ille praecisὰ referet ideam do. loris ante habiti; sed praesenti affectioni omnino correspondet: ut si prematur truncus, pressionem ; si uratur, ustionem, & sic de reliquis, ipse patiens tamquam in suis digitis percipiet: neque solam tractationem rudem; sed etiam blandam titilla
occurrit alia circa sedem sensationis difficultas, quae serian non parum confirmat Cartesii sententiam; nimirum, cum anima si subitantia non extensa, haud p . an sui sterit, nequidem improprid, exiliere simuI in pluribus corporis partibus, nisi repli- Hr plicatueata : dc sicuti entia non sunt multipheanda fine necesstate. ita nec replicanda, comutriusque appareat eadem ratio: replicari autem deberet si sentiret in singulis oris ganis: & tamen omnes ejus operationes sum cienter possunt explicari sine,eplicatione: ergo
Probatur ultimum subsumptum : quia imprimis replicari non debet propter actiones naturales; ut clarum fiet eκ modo, quo eas peragi ostendemus: neque Propter directionem motus localis: nam aeque benein potest determinare spiritus a cere- Nomo deabro si ei soli, quam si etiam partibus movendis inexistat. Nec denique propter ipsas tue m e. sensationes; quia non apparet, cur nequeat tam facile: 1 motu corporis assici, dc ad agendum determinari, in uno corporis loco existens, qu in in multis, ergo non est, cur dicatur replicari per i ngulas sensationis organa. Est proinde verisimiliis x animam solummodo proxime inhabitare partem corporis praecipuam , quam cerebrum esse inde liquet , quod in illo certo resideat tensus communis , quo mediante omnes res sensibiles percipiuntur . ubi reliqua Orm
185쪽
garia nonnisi his, vel istis sensibilibus percipiendis suiu idonea.
Anima non . Nec refert. quod anima se ipsam etiam in lictem org nis sentire apprehemiat. ιoncipit Ἐν quia in penicius inspecti, acconsidinata, videtur tantii valvei tere corpus in varii Ain toto ram locis asci; ipsam autem rest ionem super istas affectiones corporis, Potius acer
pote Imrire. bro promanare concipit.
2- δε Iudico interim pariam interesse Medico, quam de loco sensationis Opinionem
Deo μου a. sevcat, modo probe noleat reliqua ad sensationem requisita: atque ita exi l liuia te-tionis topis sione, partem .assectam ipsamque assectionem colligere quxat. Unde pro uniuscujus m. que commoditate, sensationes cxternas nam de internis non dubitatur in ita describere, & explicare conabor, ut ea, quae dicam, quivis facile sua: Opiniora possit accomodare Ego autem ob rationes ante dictas, juxta magis v tagatam inter mode nos Phy siccis opinionem, easdem ad cerebrum reseram. Porro in quo praecise loco cerebri anima irma liter sentiant haud inquiro, eum non sim ausus eam determinatae corporis parti alligam; neque satis clare percipiam, quomodo substantia spiritualis sit in loco. Licet quidem in vel tisare, ubi hant ideae illae materiales, quibasan anima sentiente ideae formales correspondent a s ve i a iaquo loco fiat motus ille spirituum , aut nervosorum illamentorum , quo antina ac conceptum sensitivum proxime determinatur. Vcrum hanc quaestionem jam ante resolvi., aut potius praeoccupavi Analom. tractIV. cap. VII. ubi solam substantiam Eerebri medullarem spirituum operationi , adeoque sensationῖ corticalem vercis,li eorum sequestrationi, ac conservationi inservire ex utriusque it ructura, litui vasis tanguineis., horumque usu, demonstravi . Aut si Grte alicui dubium remanserit, iure caput XVII. hujus.tractatus consulat; ibidemque discat insomnium in multis, tunc demum contingere, dum aliquot horas placide obdormierunt, idque ex eo, quod spirit , qui antea circulando per substantiam cerebri corticalem, nullo inodo assiciebant animam, jam ad medullarem excurrentes eandem legis aege Ilitate ad varios conceptus determ inent. Unde
. hanc medullarem substantiam inpalterum appellabo com nuιλiefensorium, intelligendo infrumentale. I. U. ;tim Ims licet animaadmittatur sentire in singulis organis , poterit equidem haecc cammono. rebri medulla titul ensorii communis condecorari; videlicet illud accipiendo procis a parte , tu qui fieri potest omnium sensi bitiam sensualis perc*tio: quo sensu.
Etiam, Cerebruma veteribus ita fuit appellatum, licet sensationes externas in illo, fieri non arbitras tur. Porri, quamquam admittoomnes sensationea seri in sisto cerebro, non tamen displicent vuIgares illae locutioncs, quibus E. C. dicuntur sentire Cutis, Membranae, Sc. quin hoc sat commode intelligitur de sensatione maleciali, sive de pactibus allis , ut sensus organis.
Spiritas animages medium esse, qm metus as objec Io desertu ad sedem Anima ia
min, recentio s, ut dixi, capite praecedente passim statuant omnes sensatio. Dia, . ἐ- nes fieri in cerebro, animamque ibidem. determinari per motum.ab objecto nio οὐ a 'organis impressum, atque ulterius delatum ad commune sensorium, necesse est ad- mitture aliquod medium, quo dictus motus ab Omanis olernis deseratur ad cere-Minu: illud auuem pene omnes unanimi consent docent esse uervorum filamenta :
186쪽
Tract. III. Cap. V. de Medio proximo Sensatiouis. Isr
ear exemplnm allegant a simili;quia motus lini chordae miremo impressiis eodem instante altero extremo percipitum, atque ita idem fieri in dictis flamentis iaci econci piunt: spiritus autem plerique non ali 1 ratione in nervis ne illarios putant, qu1m ut implendo, & expandendo emum flamenta, ea tendant, atque ad motum deferendum apta reddant. Incidi equidem in quosdam Authores, qui sustinebant spiritus fluere inter dicta filamenta, atque ita impedire ne invicem comprimendo sensationem reddant debilem atque confusam. Verum motum illum transferri proxime mediantibus ri ruis non facile eredetis, qui nervorum, cerebri , ac spinalis medullae anatomiam non soldm obiter didicit exercuitque . Etenim nervi illi, qui ad em, musculos inter olla les, ventricu-him , aliasque partes plures infimi ventris a capite tendunt, hinc I; linc in ricem aliisq; vicinis partibus firmissime implicantur, ac variis in locis nodum constituunt insignem , ac quasi cartilagineum , adeo, ut impossibile videntur, quin motus lini alicui filamento impressus ita dispersatur,aliisque flamentis, etiam in loco dictito, communicetur, ut anima locum affectuin ab aliis haudquaquam discernere poliet Deinde nervi, quibus motus ille h partibus cuterioribus ιδc inferioribus aicenderet ad cerebrum, superius ita molles surit, ac medulla immersi, ut seret cum ea confundantur , & quasi unum sint ut proinde motus ille videatur prilis su candus, aut omnino dispergendus antequam tanto tructu per drsam medullam ad cerebrum pertingat. Ninil autem illorum timendum est Iuppotito. quod motus ille proxime deseratur per spiritus : quippe nec dicti nervorum nodi ullatenus obesse debent ordinatae motus translationi: cum equidem viae, iis non obstantibus, possint manere satis distinctae . Neque etiam quidquam impedimenti adferre debet nervorum mollities; quia hac non obstante latera semper erunt satis dura ad resiliendum, si comparentur ad spirituum substantiam si ibi ilissimam ; poteruntque dicti spiritus motum, quem acceperunt ab objecto facili is communicare aliis proximis, quatria viarum per quas fluunt lateribus.
Hisce adjunge, quod omnes passim admittant spiritus directe affli ab anima ,
tam per voluntatem , qum per vehementes passiones; non autem iliam ullam in toto corpore materiam: undd e venienter admittitur anima vicissim assci aspiritibus, potitis qulim ab ulla alia materia ; adedque spiritum esse quoddam medium Inter animam, dc reliquum corpor in ut osendi capite I. hniis tractatos. Dicet aliquis spiritus, tam per naturalem promisionem,quam per voluntat S imperium jugiter transmitti a cerebro ad reliquas partes: atque in nervis non dari spirituum fluxum , & refluxum . Ergo in nervis non dari motum s rimum verssissensorium commune , quo mediante anima possit determinari ad sensatione tria. Verum ad dictam determinationem non est opus, ut spiritus achis tranSserantur versus cerebrum sed sufficit, quod certi pressione, rotatione aliave simili modificatione afficiantur : quod sequens evidenter demonstrat e&perimentum : baculus aliquis celeriter protrudatur versos eandem sitsts differentiam . manibus, si ve ejusdem, si ve diversorum hominum, utrique ejus extremitati applica is r senset non obstante translatione baculi in contrariam partem, manus sequens promidensque pressionem, ac res stentiam I manu praepedente, eamque maiorem,vel minoremta, Prout manus illa praecedens magis, aut minus resistet. Idem etiam erit si loco baculi protrudantur globuli,alia ve corpora organo tactus accommodata: atque ita P test conformiter presso v. g. in manu spiritibus communicata ob eorum contigui talem deserri usque ad sensorium commune, non obstante, quod iidem spiritus a cerebro versus eandem manum indesinenter ex trant.
Nonnulli cum videant in affectu illo prae-ternn turali,quem vocant Parabsim imperfectam, alidis perire motum manente sensu alias vice versa, duplicem in eodem nervo latuunt spiritibus viam; alteram per substantiam ejus medullarem, alteram
187쪽
rinae m. Cap. V. de Medio proximo Sensationis.
per membranaceam, hic nempe pro senatione, illic pro motu: atque ita tolli volum alterutram iunctionem, prout alterutra obstruitur via. Verum haec opinio plures; ac gravissimas involvit dissicultates. Imprimis enim in plurimis nervis non observatur duplex illa substantia, nisi circa initium. Deinde in hac opinione quodlibet nervosum flamentum deberet niterius componi eX tubulis plurimis, utut appareat . minutissimum Denique motus ille membranis impressus deberet fi I iter terminari in me ningibus, adeoque non apparet quomodo anima posset cognostere partem quae assicitur, quam tamen cognoscit plerumque exactissim/. Quomodo igitur, inquies , praefatum explicabitur phaenomenum Respondeo clim alii nervi sensorii lint, alii motorii , certo periturum esse solum motum, si hi soli; solum autem sensum, si isti soli ob si ruantur. Proinde s v. g. in manu oblimantur nervi, qni desinunt in eute, & membranis, liberis istis, qui desinunt in fibris, aut fibrillis musculorum, peribit solus sensus; solus autem motus si prioribus liberis , posteriores obturentur. Hisce adde facilius, caeteris paribus, perire motum , cum plures ille, quam sensatio requirat spiritus. Contra hane solutionem nescio quid eum apparentia sundamenti objic; queat, ni fi quod omnis nervus motorius, altem per accidens sit sensiorius; id est, licet merdadmotum videatur destinatus, sentiet equidem materialiter si vatidiks assiciatur. Respondeo inde tantum sequi, quod fieret sensatio tactus, saltem notabilis; si nervi assiciantiu immediato, eum fibrae carneae, quibus implantantur, citra membranas, non sint multum sensibiles: cuius ratio facilu colligi poterit ex iis, quae capite sequente dicentur de sensatione tactus.
Ctiobae . T E sensibus in specie, i Ilorumque operationibus acturus, incipiendum duxi Ia uis potis, I tactu: tum quia tange lateque per corpus dissusus est , adeoque magis, quam
συαμ. caeteri sensus, uni versa Iis; tum potis limum, quia modus , quo peragitur ejus operatio , conceptui magis obvius eli, indeque non adeo dissiculter larmatur idea de pluribus aliis sensiationibus. M--- Est nihilominus sensus tacta sminsis universalis , quam multi apprehendunt: si-- . quidem non reperitur in illis partibus, quae nihil Continent membranacei: unde neqye ossa sunt organa tactus , neque cartilago , ncque pinguedo considerata sine membranis, neque filamenta nervin priusquam assumant suostantiam membrana Ceam: unde etiam cerebrum consideratum sine meningibus non est subjectum tactas, quod observatur in ejus vulneribus. . Praecipuum autem tactus organum est cutis: illa siquidem mediante, optimἡdistinguimus multas variasque qualitates tactibiles: in partibns autem internis utut . membrana is, & dolorem facile percipientibus, minus discernimus inter qualita tes rerum partes illas assicientium: quod evidenter patet in renibus,& vesica; in qui. bus licet patientes tam sentia tu magnos cruciatus requenter tamen nesciunt utrum a re dura, vel , flatu alia ve re molli assiciantur, nisi aliunde fuerint edocti. Videtur autem euiis potissimum sentire beneficio papillarum nervearum, quae apparent nervorum extremitates, quaequae cum in cute praeemineant, impressi nem ab objectis validius recipiunt. Deinde, testante Clarissimo Malpighio, reperitur major illorum numerus, & apparatus in vota manus, dc digitorum apicibus,
tu quibus sensus tactus viget maxime. Dissiligod by GOrale
188쪽
TOct. III. Cap. n. de Tactu elusi; Sensitione. Is
stria Iitates tactibiles, sive objecta proxima Tactas, sunt Calor, Frigus, Solidi eas pluiditas, Durities, Μollities, Glabrities, Scabrities: dc generatim quaecumque Tactu proxime percipi possunt. Proxime dico, quia per tactum percipimus varias substantias; at non proximd, sed mediantibus qualitatibus: sic etiam coecns, vel sanus oculis in obscuro, per Tactum cognoscet lapidem ex magna duritie, ct frigore; ex minori lignum; ex mollitie , & magna levitate plumam; & sic de pluribus aliis.
Inter qualitates tactibiles aliquae magis tales sunt, & etiam primo contactu oris sana admodum valide afficere solent; ut illae, quas statim a Tigna vir aliae minus sunt tactibiles, earumque perceptio requirit majorem attentionem, aut persectiorem organis applicationem ; ut patet in gravitate, & levitate. Nou videntur autem a parte rei dictae qualitates aliud, quam certae quaedam particularum dispositiones quoad magnitudinem, figuram, motum, &c. Quia neque aliud quidquam , quo tactus asscitur , in corporibus concipimus; neque aliud quidquam ad dictam a flectionem apparet necessarium: quod iusius probatum est cap. ILprimi tramisis. Afficiunt autem dictae qualitates animam per motum, quem imprimunt organissensoriis, & spiritibus ; quod probatum est capite III hujus tractatus ubi alia quaedam produκi ad hunc quoque locum pertinentia, quia sine illis non bene intelligi poterat quomodo generaliter fiat sensatio . Unde, quae ibi dicta sunt de duritie, etiam aliis qualitatibus tactibilibus applicari pollunt.
Dixi eodem citato capite nervorum mollitiem non impedire,quo minus spiritus per illorum filamenta motum ab objectis deserant ad sedem animae: quocum equidem consistit, quod membranae masiis tenta habeant sensum acutiorem: quia imprimis spirittis flaccida nervorum flamenta percurrentes frequenter impingunt in eorum latera , adeoque multum deperditur de motu , aut impressione antequam ducatur ad commune senibrium. Deinde in flamentis flaccidioribus, ob lateris collapsum, minus patent ea vitates, quam in magis tensis, adeoque spiritus non tantaeas perfluunt abundantia. Denique notare oportet ad sensationem tactus non esse necessarium, ut objectum proxime tangat nervum sensorium : si quidem cuspis acus acutissima , adeoque . in genere suo tenuissima , quantulamcumque pungetis cutis partem, dolorem excitat; & tamen non videtur illa ubique tangere immediate aliquem nervum . Proin de credendum ell, dum acus pungit locum nervo vicinum, motum illum ulterius communicari nervo, & spiritibus in nervo isto existentibus eoque vivacius,quocis iis, aut membrana, ner v usque tensorius illi insertus, sint magis tensa.
SEnsius Gurias non uti tactus diffunditur per plerasque torporIs partes : sed stola Gustas Nore concluditur. Residet autem potissimum in Lingua,& praecipue in ejus papiI- Iana. lis nerveis. Conformiter ad dicta de papit is cutis respectu tactus . videtur et lania, aliquatenus guttare palatum; sed ita remisse, ut aliqui negent ullam in eo observare gustandi facultatem. Similiter, &gustas obiectum arctioribus terminis limitatum est: siqvidem plera- Murobis. que corpora gustabilia, saltem mihi hactenus nota, etiam aliquatenus tactui subji- ῶκα Ciuntur I contra vero plurima dantur, quae organa tactus sortissime assciunt, & Vix villo notabili gustu se mavisestant. Uti passim lapides. Λtin
189쪽
As. r.υ Attamen ipsa gustas operatio sensationi stus maxime affinis est; qui πῆ non ntor exsisti tantam in utraque objectum organis proxime applicari debet; sed etiam ideae in o ollisum quibus consistunt, haud multum inter se sunt dissimiles ; veluti quisque in se ipso opWariem . satis ad vertit. Proinde ea , quaecapite praecedente de sensatione tactias dicta sunt, etiam huic sensationi facile applicari pollunt Gustatio Dico itaque gustationem fieri per hoc, quod particulae corporis sapidi imprimane certum motum nervis gustatoriis, potissimum per linguam , & aliquatenus per palatum dispersis; qui deinde per spiritus in dictis nervis existentes, deseratur ad commune senibrium, ibidemque determinat animam ad mandam ideam hujus, vel illius saporis.
s. e quid. Porro sapor qui proprium miliis obiectum est in prout spectatur in corporibus f
pidis, non videtur, aliud ,quam certa di sitio particularum apta perie determinare animam ad conceptum de acido, dulci, dcc. si υι ιιιi. Sapores dividi solent in simplices, dc Compositos. Simplices sapores vulgri nu- . merantur novem: Acer,salsus, amarus, acidus. Austerus, acerbus, Dulcis ininguis,sa mersim dc In idus: quorum omnium cognitio sine gustias opere acquiri nequit. Pro nomisplico quot. nis autem explicatione servire possunt simu tiaexempla. Itaque Jar cer, Sapor acer eminet in euphorbio, pyrethro, pipere, sinapi: falsus in sale marino, solsu , -- gemmae, armoniaco: amarus in colocynthide, aloe, absintnio. V . Sapor acidus emicat in succo citri, aceto, & magis in spiridia acido quorundam mineralium: austerus in pomis, pyris, & uvis immaturis: acerbus in gal lis, & nuci das, a s buqe rem. A Sapor dulcis eκcellit in saecharo, 3c melle: pinguis in oleo vulgari expresso, in Φρε' ., butyro, & in ndi per insipidus in terra volgari ,&in lapidibus plurimis. Dicuntur parm subjecta trium priorum saporum esse potentia calida; sequem 2 2 tium trium Digida, ac trium poster torum temperata: sed haec fallunt in multis: a - Ο he imprimis vinum Hispanicum non minus intensρ calidum est,qulim dulce: QIΛatiirni vice vers1 non minus stigidum: nec videtur mihi sal marinus inter calida . numerandus Certe nitrum ab Omnibus censetur valde frigidum, quod tamen sal- sis, is suna est, quam vis non admod sim intense.
k;αὸ a Sapores ma3ime debentur salibus: siquidem ab omnibus aliis liberati per se gustum potentissime afficiunt. Succedunt oleosa, seu sulphurea; & in quibusdam saliar ab aliij. principatum eripiunt. Terra vero,&aqua pura insipida sunt, tamen ad saporis di-2 sed torra, Versitatem multum contribuuntὼ & maxime ad gratitudinem, in quantum scilicetis agωaf - salium,& oleorum sapores fortes infringunt, atque modificant..iant. Sapor vulgo aeter oriri videtur ex particulis admodam acutis, quae nervis gustat Aeνia δ r is alid immerguntMr eosque, valde pungunt. qui a pae Simplicia naturalia acria saporem suum ordinarie facil8 transferunt in spiritumri Ἀπι. vini, & distillati icomimila oleum fundunt, in quo pene totalis acredo conserva in Ex oleo ι. tur. Ut proinde sapor ille maxime videatur dependere ab oleo sis, sive sulphureis. Accipiunt etiam salia per vehementem calcinationem saporem valde vehementem, quam me judice acrem non inepte nominaveris, licet aliqui illum malint di, Modus - cere pure salsum . . quondi CD. Multi moderni Chymi eo edici omnia, quae constant particulis notabiliter pum mico Medi. gentibus vocant acria: unde in illorum scriptis invenies freqlientem mentionem de Acrimonia Acida, a chirtica, muriatica, dic. Quos si imitari lubeat, hoe invenies commoditatis, quod in dolore, exulceratione, coiivulsione, aliisque nonnullis asse- .ctibus praeter naturam, possis accusare materiam acrem , etiamsi tibi non constet parsiais utrum sit proprie acris, non acida, salsa, dic.
Ius ianis. Sapor salsus verosi militer provenit a partieulis rigidis , sed etiam aliquatenus Mytis: nam potissimum observatur in salibus fixis, uti sunt marinus, gemmae, &c.
190쪽
int eonsta ni particillis crassiori trus;& si diu Uuleano agitenturAEvadunt acres quoa fieri videtur, quia particulae vi ignis acuuntur. Hune saporem aboleosis procedere
Sapor amarus resultat ex diversarum particularum unione; etenim si a succo depurato absinthii, cardui benedicti , centauria minoris, dcc. majorem partem liquo xis prout fit in tu monoe κtracti, per vulgarem diliit lationem abitraxeris, inliquore abstrino nullam. aut saltem nonnili levem amaritudinem percipiem, dc int rim pars rellans. illud simplex , quo educta est, amaritudine vix imperabit, imo eidem in quibusdam etiam cedet . Videntur marem amara conflare partieulis quidem acutis, dc pungentibus, sed ramosis, dc fleκibilibus, sic, ut valde inaequaliter linquam afficiant. Eas verri pro magna parte esse sulphureas euoleosas ex eo apparet, quod dictv x sapor facile de natur in alchool vini ; sed quia etiam non dissic ter deponitur in aquarn simplicem, hinc colligimus amara possidere non contemnendam talia copiam, quae etiam d pluribus amaris arte chymici levi negotio eκtrahitur. Sapor acidus passim sit non temper in a salibus fluorem adeptisexcitatur, qirippunt marinum , sal tam aue, nitrum .dcc diit illatae liquorem dant acidissimum, qui insignem vim musta corpora dura di isol vendi, de quaedam fluida comniandi, obtinent: unde p1rtic lae per ignem adeptae videntur quasdam acuties latiores initar cunei ; sic ut, ubi prius tantum pungebant, poli di ilationem linguam quodammodo ferent, ac scalpant. Undd ob multos aculeos corpora dura, modo illorum poros convenienter iubeant, facile dissita vivat; seeo,inaequali nites corporum flexibilium partes crassiores in floccos colligunt, atquet ita coagulant. Hisce proxime succedunt austera, quae magis conitringunt, δε partes linguae quasi radere, ac contrahere sentiuntne. Undd constare videntur superficiebus latioribus, dentatis, de ramulosis; quae quidem non adeo alti- sodiunt; sed interim lin-llam fricant, dumque perii jam serpunt ejus particulasexteriores simul configunt.
ependent maximo a sale, dc sulphure crudo atque indigesto iam terreis admixtili. Unde sapor austerus in fructibus maturis tollitur passim per digestionem; non solo calore mlix, dum adhuc dependent a stirpium ramusculis: ita etiam calore is artificiali postquam sunt avulsi . Austeris finitima furit acerba, atque ab illis penes solam majorem particularemerassitiem differre videntur. Unde sapor austerus. dc acerbus pro uno sapore haberi potuissent, si ita visum suisset nostris praeitccessoribus: quia minor apparet differentia inter acerbum, & austerum, quam inter v .f. amarum mitius, dc amarum sertius- Nomina interim usitata non video levem ob causam rejicienda. Dulcedo frequenter provenit ex eo, qnod corpuscula, quae alioquin aliquem ex praecedentibus saporibus proferrent, aliis unita lint, atque adeo minus pungentia atque inter illa haud raro occurruntaeida : acetum siquidem cum plumbo calcinare, dῖgoetiim intense dulcescit: Mel, dc Saccharum di iti uati mi commissa, sandunt Iiquorem ac dum: Lac quoque continere multum acidi probavi capite XIII. prim mactat sis. Et quia mi, Saccharum . dc Lac etiam abundant materia tinctuosa,
Chymicis sulphurea , hinc conjicere licet dii lcedinem in iis dependere a dicta materia, dc acto simul unitis. Quod de lacte ideo securius affirmatur. quoniam illud xetinet laporem linicerm qnamotu materia illa unctuosa, si ve cremor, reliqnis partibus unita est; δc quoniam eadem separata, statim eminent sapor acidus. Imove- rosimi trest plura alia dulcescere ob consimilem rationem, cum dulcia pleraque sin rpinguia, dc unctuosa; ut patet in vinis, do in fructibus plurimis; quae etiam per validam sermentationem addito, si liquida non sint, humore aqueo, facile redduntur acida.
Dulcia non videntur sortiter afficere organum gustus; sed se sere habere illi urres .