Respublica, siue Status regni Poloniæ, Lituaniæ, Prussiæ, Livoniæ, etc.-fdiuersorum autorum

201쪽

i, Pilista in altiliensi, caligia, ne.

trunque peculiares habet iudices, qui in delectis de nobilitate ius dicunt Iraesecto praesidente. Ad eundem mo- . una, Severtensis , episcopi Craco- iensis ditio suum habet olim in Si-esia ipsi duces in sua quisque ditione udiciis praesidebant. His iudiciis disce- at tu pleraeque omnes caulae nobil:-M tatis

202쪽

i' AEtatis pii vatae, ac civiles quein admd in loquuntur iureconsulit, ac civter institutae. Regundorum finii controversia tro ipso quidem iudi primum disceptatur inter equites inter equitem de sacerdotem: Sedadu tremum ad Succamerarium terresti renaittitur : Qui in rem praesentem Iniens, ipse per se vel per vicarium stati camerarium illius territorii eum cnit, certisque metis atque signis si cCntroversos designat. Atque haec unica Succana erariorum iuris lictCaeterum sit uni regiis bonis equiti controversi , non apud terrestre

Succamerarii iudicium ea disceptati sed Princeps equite posti alante edici cuperator es aliquot de se Ratu ac teristribus magis halibus sive ossicialibeius satrapiae, in qua est controversquos committarios appellamus. Intquos etiam Succamerarius esse sol cerui in rem praesentem venientes dicium id peragunt. Idem fit, sit saccdotalis fundus 3 ager cum regio coitroversos sine habeat: Nisi quod es scopus quoque eius dioecesios editis Principe recuperatoribus unum aut aterum de suis adiungit. Eadem quertio et petendi recuperatores a Princi lan causa herciscundae familiae, sive divdend

203쪽

DC c o. aullendae haereditatis inter fratres Scibis in tuos . ruanquam tuo iudicium et-am praefectus cerctre potest Crimia i tales vero cauta de stupro incendio, latrocinio Sc vi armata alienis aedibus illata, ad praefectorum sive capitaneO-

una in sua cuiusque praefectura iudi-

, tum pertinent. Civiles item, quae Uuilue adversus eos equites instituuntur, tui certos agros bona terrestria nul-esa habent, qui, licet habeant, Obligatione tamen sua ei foro obnoxios ii erunt, aut merent publica stipendia, ii ut sacris initiato li omini damnia nil et iniuriam intulerunt, aut alienum ii scriptitium detinent, aut obstaculis ilenique liberam fluvii navigationem ina pediverunt, aut si quis executionem ei iudicata prohibeat. Dicit autem ius raefectus in arce, aut alio loco publico a quisque praefecturae , sexta quaque eptimana,per se ipse, vel per vicarium stium iudicem castrensem Atque uni iudicii castrensis causae ossicii vero sunt, rerum iudicatarum executio:

viduarum de bonis dotalibus eiectatum , aliorum spoliatorum res itutio laena i in deprehensos in scelere dc

menti, ut dicunt, crimine , aut si quis

sin alienam apud se deprehensam non reddat domino repetenti ad haec

204쪽

annum in injustos teloniorum exactres, S in s.cerdotes, qui juri patrortus profanorum hominum derogaraut profanos praeter jus ad forum iclesiasticum evocant, animadversio qquibus causis quovis tempore cui

querenti praesto esse debet praesecti ctoritas, per seipsum, vel per suppi actum suum: Cuius urisdictio ad cau ossicii pertinet, si praefectus ipse jusm dicat. Denique furti suspectos preliei

dendi, reosque judicandi suppli assiciendi jus habet praefectus supraefectus ejus Eques res tamen nini si eo , qui ter ab eodem crimi et emnatis editi, de in album furum reti

sunt. Porro status controversiae,

est, cum de genere cujusquam ambit

tur, de eae cauta, quae infamiae , cor scationis bonorum, vel capitis poena(praeter eas, quas dudum praefectis tributas esse exposuimus lanneXambent, atque etiam de caede equitis,

solius Principis udicium pertinent, L quibus is in comitiis demum cum snatu cognoscit. Praeter si maleficiuin loco domicilii Principis ipsius de si aspectu eius patiatum sit. Tunc eni

205쪽

uto menti ac calenti, quod aiunt,

icinore comprehendatur , absque ci- tione Princeps eum ipse per se, vellarescat cum judicat. De personalibus ero causis civilibus, aut civiliter insti itis, quae alioqui ad thrum terres re castrense pertinent, Princeps iti- em quovis loco ac tempore cum iis, uos ad manum liabet , consiliariis, latum judicat. Quae citatio curialis,dcost curiam,vocatur. Sed eius usus ita est rictus est, ut ea in minore Polonia ontra eum , qui in majore tantum gros ac domicilium habet, non vastat neque contra Id autem judiciuna egiorum terminorum nomen habet.

bi etiam in praesecto A administros norum bonorum de redituum , quod i munera eorum attinet, quicunque e undecunque ii sint, Princeps ipse si- i, instigatore, ut vocant,ost cii petene, de cuivis postillanti ius dicit Ac de brovocationibus quoque ab ossicio ca-m ensi ad se delatis cognoscit. Iniustus

'ributi publici exactor etiam apud Epi-

copiam, Palatinum , vel Castellaniani oci recte convenitur Belli autem oc expeditionis pia licae tempore , curiai silent omnia supra memorata fora, pe- ne Principem est ius omne, nudiicium eorum, quae in castris sin ipsa

206쪽

expeditione Rigitiose aut se 'te

mittuntur. De injuriis qui denadam que datis in expeditione bellica palni vel castellani, cuivis querenti tra suae quis iue satrapiae vel te Diti homines , jus dicunt. Si quis aut non pareat, principi deserunt Ab ornibus porro judiciis nobilitatis pro catio est ad principem : Nisi quod quae fiunt a terrestribus judiciis, in Cloquiis fere prius disceptantur Apilatur autem Colloquium, pecta piare latini cum dignitariis, Ut vocant an

terrestribus magistratibus judicii PQuod semel quotannis autumni,pore in qualibet satrapia sive palat

tu exerceri debet , provocatio nurterrestribus: castrensibus ejusdem tra piae judiciis disceptandarum casQuod etiam terminos generales, o Vbii alienationes & obligationes Eorum terrestrium recte fiunt. Abi itidem ad regem est provocatio S lsoli Colloquiorum usum non habe, neque Principem, sed vicinorum ditartana triumve Principatuum judicipet int,io eisque acquiescunt. Verta quoque jam exolescit, pleraque Oninobilitate in jus terrestre Polonicuses transferente. Fuit autem aliqui in comitiis facia menta instituen

207쪽

polonia novae judicinan decuriae, lilaec omnibus provocationibus alesquei ovocatione cognoscerent, quale est Gallia quod par lamentum vocant.d non tacuit, summam judiciorum ii quam praeter Principem concred

Quo fit ut Principe plurimis inva-is judiciis distento aliis multis, avibus tam ampli regia negotiis dis

acto , lites in multos annos compe- ndinentur, non si ne doloreat querimonia multorum , praesertim auge-ente in dies cupiditate hominum , .ullaque, aut exigua certe, temere litianti .provocanti, an iusto judici, aena imminente. Unde capitales exiis urit inter necessarios quoque lao natos inimicitiae , caedes innumerabit: patrantur, coactisque hominibus las is prope exercitibus nonnunqUam lonfligitur, dum olfensus longa judicii omperendinatione, armis jus suum s uisque persequi ac tueri contendit. provocationes redeamus. Ea, duplex est ratio. Est enim appella, qua inter litigantes solos discepta- ur, justene an iniuste judicatum sit. sotio vero est, in qua iudex a quo pro-

ocatum es , necesi habet tueri senten

iam suam , ut si iniquae legibus ad erra fuerit, ipse pude at mulcteturq;.

Quod

208쪽

disceptatur a diiudicatur, etiam sita

interlocutoria sententia provocat Vasu. Tametsi non temere admitti

eiusmodi provocatio. Cognitioni: quoque et incipis de provocationil inon una est ratio. Nam de iis,quae fit lacollo imis, non nisi in comitiis c lfrequenti senatu cognoscit. Ad ei l

dem modum de iis etiam , quae sitan i

terrestribus iudiciis. Nam de iis quo urecte a rege cognoscitur in comitiis Fritis ea instituantur, quam collo et 'Ita que indiscriminatim provocari sciae, colloquia vel ad comitia. De cael vero provocationibus , quae fiunt aliis iudiciis, etiam extra comitiagnoscit is cum iis consiliariis, quos

manum habet, quovis tempore co sed tamen intra fines regni mo, Foris enim nemo equitum sistere Principi necesse habet ulla ex causa, iceptis fiscalibus Tam incomitiis temta quam Caetra ea in iudiciis P

adhibentur in consilium etiam suppcum libellorum magistri sive refero darii itemque iudex, subludeae, re latius ius satrapiae sive territorii i

209쪽

I provocatione ab ipsorum iudicio ta cognoscitur Habentque ii po- trini omnium diis ionem sententiae. tque his fere oris atque rationibus ii bilitatis iudicia peraguntur. Nam tbaricus ille nos , At a religionisil iris ianae institutis alienus , provo- ad adversarium ad singulare certa- n e ferro usque ad necem vel dedi I nem de iure de iniuria veroque c i si, decernendi, nihil habet conamu- cum iudicio. Quod tamen nostia remoria semel tantum a Sigismundo seniore admissium est. Cum autem rerrimus sit nobilitati Polonae armo-um usus, ad iudicium tamen terrestre a castrense, id comitia nemini ar- lato venire licuit antiquitus: Nunc eat propemodum obsolevit Iudicatura tem nobilitas suis legibus, quae pau- i sunt, O constitutiones vel statutagni vocantur tametsi Masovii pe- liaria habent vel moribus, vel ex luod bono sive adeo iudicum opi- one Magnam autem in iis iudiciis qua habet exemplum res in simili 'asi a Principe iudicata Permagnam. 'm, ne dicam nimiam iusiurandum. i agnus est etiam usus praeconUm,iaos ministeriales terrestres appellant,

210쪽

magnaque eis fides habetur, itiden tabellionibus in jure civili Rona an pontificio. Sed sunt ii fere illi te plebeii, rusticani homines, pali vel delegati cujuspiam regii arbitne semper exquisito delectu, crVerum in omni fere functione imum aut alterum equitem testent hibeant oportet Actori nulla estn , si causa cadat, vel eam non plquatur Ac ne liti qui dem impetretis solvit Reus conderimatu si ticat una non solvat, multatur ociis ratur. Conderia natur autem isto civit caiisa , quanticunque is rena rejurando interposito aestimaverit. cet tamen iudici ante ius jurandunjus aestimationem moderari. Si paruerit rei judicatae reus, cora detrtur in duplum: tio per lucrunt pellantri Prior enim condemnati ccrum dicitur. Si dup uim ad certa diem non exolverit, pr aefecti regii ei territorri, in quo reus bona vel dicilium habet, opem actor in aplora decreto autem praefecti bona retio, denda ei traduntur, adiecta certacta , quod vadium vocant,m is prbuerit. Sin iterum id fecerit, duplicara uicta Sin tertium, triplicatur.

vadia duplicatarac triplicata appel