Opuscula physica et chemica. Pleraque seorsim antea edita

241쪽

minerales imitatur, qui aerationem solam nouit; lceetera simul cognoscat oportet principia cuilibet pro- spria, ex quibus specialis vis et natura pendet. In consciendis aquis salsitaribus peculiare, ne-istio quod fermentationis artificium, vi loqui amant,

latere, numquam arte imitandum, multis est pers suasis limum. In hoc vero negotio satis vertati ali ter iudicant. Res in eo posita est, ut exacte co gnoscamus heterogenea contenta, et ut simul eadem: aquae rite possimus adunare. Partim refert, utrumlhaec in naturae ossicina sparsa colligat aqua, strata iterrae permeans, an vero ars eadem iusta dosi ada dat. Manus materias ingredientes propinans nihil

certe confert.

XVII. Qimmodo atrianda sit aqua. Simplicissima illa est methodus, quam adhibuit Celeb. VANEL, illique, ni fallor, conformis, qua ipsa natura saepe uti videtur sq. XVI). Sed ut in: aqua generentur sales neutrales vel medii, qui in- , esse debent, paullum molestior requiritur materie- rum ingredientium cura, quum nec facili et com-lmoda via menstruorum vis, nec quantitates iisdem saturandis necessariae hactenus dimetiri liceat. En

igitur aliam, quam initio adhibui. A B fg. ab est lagena vitrea parum ultra dimi-idium crassiore cretae purae puluere et aqua impleta. Tubus A C D orifieio ita est infixus, ut circum cit Canullus pateat vel minutissimus exitus. Tubus late-

242쪽

2Ο4 Aquis Aristo. Frigidis.

ratis obturaculo vitreo F exacte clauditur, quotiequae idi vitrio lici sortis nonnullae defluxerint guttae Λeidum instillatum mox debilius aereum e creta expellere incipit, quod instar fluidi elastici per tubum in aquam lagenae G H ducitur, sub forma bullula

rum aerearum enatans. Angusta, sed alta eligitur lagena, ut eo melius emergens aura sub itinere absorbeatur. Praeterea collo tuboque alligatur vesica madida, ut vi fletia si retineatur erumpenS aura cauen dum tamen est, ne nimium intendatur resistentia, quum in hoc casu nullum prouocetur acidum aereum ' , ideoque foramine, acu K facile clauden do, pro re nata temperetur oportet exitus. Cessante esseruescentia denuo acidum modo descripto adsundatur, quod eo usque est iterandum, donec desideratam receperit aqua mensuram, sapore , vel paullum adcuratius heliotropii explorandam tinctura. Primam praeparaui aquam aeratam liac methodo, quae multo scri potest commodior insundibulo O Tab. i. sg. a , quod more Domini LA-vo i si it bacillo viti co P ita clauditur, ut acidum infundibulo immisitim sensim sponteque defluat. Adbibui quoquc ni assam paruam sermentantem, uti monstrat sig. 7, in Tabula II, idque optimo este-esu, sed postquam quassationis v sum ex scriptis Domini l'ni Esa LEY cognouerim, duplici via faciliori metam attigi. A) Figura η priorem melius, quam longae ver borum ambages, explicat. AB est lagena vitrea, tubulo

p) Conina. de acido aereo, I. II.

243쪽

tubulo laterali et obturamento Vitreo instrueta, in qua ope cretae et acidi vitriolici excitatur efferue s seentia. E est ampulla vitrea vulgaris, quae optisma aqua primum impletur, dein subere ita claudia itur, ut nihil aeris includatur, demum inuertitur,

asserculoque G F paterae H I, aqua impletae im- posito ) immittitur et tandem forcipe fg. 6 ) obtu-

1 ramentum eximitur. Acidum aereum mediante vitriolico expulsum in ampullam ducitur per canalem A C D, cuius structuram fg. 3 clarius monstrat. Tubus L NO vitreus ipsum corticem subereum traiicit: Ρ etiam vitreus est, priori adfixus mediante tubo O P e tenui resina elastica formato et utrique adligato. Hic otiam e flexili corio consui potest; sed e limbis sibi impositis interiorem non nisi qua dimidiam crastitiem acu penetrare licet, quum alias totidem exitus parentur. Flexilem hunc

articulum o P ideo adhibeo, vi lagena A B quas lari queat, quo medio separatio fluidi elastici multum

acceleratur hoc vero modice fiat, ne quidquam cre- tacet tubum A C intret, dein aquam facile inquinans. Ob eamdem rationem paruae tantum acidi vitrio lici portiones instillari debent quavis vice, etenim nimio tanta bullularum copia' prouocatur, ut per canalem secum rapiant magma cretaceum. Semel heic monuisse sufficiat. quod nulla. ne minutis maquidem foramina, quibus acidum elasticum claaaculum dissipatur, eidem patere debeant, ideoque obturamentum tubuli latera lis optime claudendum sit; in collo praeterea tam circum obturamentum sube- reum, quam ipsum transeuntem tubum, tandem que circa articulum o P omnis rima elabendi prae

244쪽

cauenda est. Extremum in ampullae collo, ope foccipis, facile et immittitur et extrahitur. Hisce positis aerationem ita 'perficio. Acido aereo paulluidi ultra di in idium ampullae impleo, quosaelo discum ligneum K demitto, qui pium lio, mampini excavato insidia, ita est oneratus, ut in aqua mox fundum petat. Dein ampullam caute e sonamine asserculi ex imo, adeo ut orificium sempermaneat infra superficiem aquae in patera fictili, ventremque vehementer per aliquot minuta quatio, collo insistente lamellae orbiculari K. Sub hac operatione spatium apparenter vacuum minuitur, quum aqua per concussionem amplissimam praebeat superficiem, qua acidum aereum cito absorbetur. Prima tamen vice nurn quam ampulla peisecte impletur, etenim aeris vulgaris quidquam restat cum aqua unionem respuens. itaque ope forcipis obtura. mentum sub aqua in trudo, ampullam erigo, Vacuum aqua expleo, iterum in uerto, dimidiam acido aereo impleo, tandemque modo nuper descripto quatio, quo facto plerumque plena obtinetur. Quoniam aqua expulsa diluatur illa, quae paterae inest, debilior neces ario ampullam intrat, ideoque, quum aequale circiter volumen recipiat ' , tertia

vice euacuetur Oportet, ut saturetur aqua. Praeterea hinc facile percipitur modus eamdem qua lu- bet portione minore imbuendi. In genere notandum est, quod quo frigidior aqua, eo melius absorbeat, et eam quoque ob caussam 'q) Conam, de acido aereo, I. IV.

245쪽

sam in loco frigido peragi debet operatio, et manibus calidis parce attrectari ampullae veliter. Ampullas usurpo pro re nata diuersae magnitu- 'dinis, quae plerumque dimidium, interdum tamen temporis lucrandi gratia, duos, tres vel quatuor cantharos capiunt, sed magnae et pondere molesiae sunt, et facile vel ipsae dissiliunt, vel pateram perdunt, nisi prudenter tractantiar. . Hae via saturari potest ampullae aqua circiter Io horae minutis. Ceterum, si ampulla, qua dimidiam partem acido aereo impleta, in suo asserculo inuersa relinquitur, sine omni motu sponte adscendit aqua in loco frigido, sed lente, uti alibi

antea monui.

R) Altera methodus longe est sicilior maiorique quantitati simul aerandae inseruit, sed ea laborat disti cultate, ut in entem mali alia fermentantem requirant. Vbi talis haberi potest, paretur vas illi in quo massa cereuisae, cidro vel vino necessaria fermentat, simile, sed minoris diametri, adeo ut maius illud capere queat. Altitudo spatio in maiori Vacuo ita adaptatur, ut minoris fundo ad superficiein sere massiae sermentantis demisso, eiusdem

limbus supremiis sit saltilia a vel 4 pollicibus niai Oris supremo limbo inserior.

In medio ad perpendiculum axis ita erigitur, ut mediante manubrio in eodem situ rotare queat. Hunc tres vel quatuor lamellae ligneae, aliquot pollices latae, traiiciuut, diametro vasis paullum

246쪽

De Aquis Artis. Frigidis.

breuiores, quarum singulae inaequali a fundo gau dent distantia, suisque planis ad lioriZontem 4s circiter gradibus inclinant. Tali vase supra inassa in sermentantem ita suspenso, ut eam fundo fere tali gat, frigidaque impleto, axis rotans suis alis vel potius remis aquam in gyrum agit, quo medio superficies multum aucta et continuo mutata celerrime acidum aereum absorbet. Hinc unico saepe horae minuto ingens aquae massa ad saturitatem usis

que aeratur.

XVIII. Obseriιanda circa fasium additionem.

Aquae, qua decet quantitate acidi aerei imbu. tae, ampullisque infusae, mox addantur materiae. quae quamlibet determinant speciem. Quid, quantumque, ex analysi antea tradita patet. Athali minerale reliquique tales eligantur sinceri et nuper crystallis uti. Terrae adhibeantur crystallinae, acido aereo plene saturatae et in subtili simum comminutae puluerem, quae alias tarde soluuntur. Ferri adhibetur vel recens limatura, nodo linteo inclusa. vel lamina supersiete et ampla et nitida, sint idonea. Nodus, aeque ac lamina filo suspendatur intra aquam, ut commode extrahi queat. Ampulla quaelibet rite onerata perseele claudatur et in cella per unum alterumue nychiemeron inuersa reponatur. Hoc tempore aqua sales suscipit, et mediante acido aereo non tantum calcem magnesiamque solvit, sed etiam serri portiunculam. Novi equidem Celeb. D. MoNNET contendere, quod aqua per se form

247쪽

serrum suscipere queat, sed Vulgares aquae semper quidquam iacidi aerei continent et eo ex piilso ne micula quidem metalli eas subit, salsi ferrum eius fuerit indolis, quod ignitum sub malleo frangitur

hoc enim numquam non acido vitriolico inquitia Ium reperitUr.

Eadem limatura diu inseruire potest, modo nodus extractus mox immergatur aquae frigidae, in qua relinquitur, usque dum aeratae iterum immittitur etenim aeri eaeposita rubiginem cito contrahit, quae omnem respuit solutionem. Ob eamdem rationem supθrfic es lima est purganda, quoties nitorem amittit lamita a. Methodo iam descripta aquae obtinentur iis, quae ab exteris oris ad nos sunt transuectae , et sapore, et virtute congruentes. Sed quum nonnullae materiae, quae easdem ingrediuntur, omni iure sint suspectae, quales simi calcareae et gypseae, hasi omnino eliminandas existimo, certo persti asses, nemini cretam et gypsum salutares esse, sed hinc potius graues oriri Obstructiones. A qua Pyrmontanaeas satis magna quantitate continet, unde etiam haec multis est molesta. Canthari namque duodecimi quae apud nos diebus viginti et quatuor hauriri solent, calcis aeratae semunciam continent, et gypsi unciam unam cum dimidia, qua certe dosi non cuilibet stomachum impune onerare licet. Quod r) Diss de aquis Vpsaliensibus. Bergin . Oser c. Vol. I. O

248쪽

Quod ad magnesiam attinet, hanc quidem minime noxiam esse puto, sed quum lente soluatur et qua effectum facile alio modo suppleatur, eam dein

quoque eo tutius omitto, quo Certius teste experienatia constat, aquas ita correcta , et qua saporem, et qua virtutem , genuini esse aequiparandas, si non anteferendas. Ad saturitatem Vsque aeratas plerumque adhibeo. , Quod aquae exterae antea examinatae sub transave stione paullum mutentur, nullum fere est dubium. Narrat experientissimus S Ei P, e magnesia

vitriolata aquae Pyriiaontanae, destillatione sine ad ditamento elici posse et acidum vitrioli phlogisticatum , et verum sulphur. Vt dimidia obtineatur huius salis libra, quam ad experimentum requirit, ultra iis aquae canthari serent vaporandi, qyod nondum mihi licuit. Interea minores tentaui portio-oes, sed ne atomum quidem memoratarum materie- . rum vidi. Annon igitur magnesia, in aqua recente

acido vitrioli phlogisticato nupta, dein sub itinere

. insta inmabile amittit principium, adeo ut Succiam attingens eius parum vel nihil retineat, eodem modo ac sal, qui sulphuratus Statilii vocari solet, aetate in athali vegetabile vitriolatum vulgare abit' ' Contendit ingeniosus explorator, cui acidum aereum fuit ignotum, acidum vitrioli phlogisticatum esse genuinum spiritum mineralem. qui in Pyrmontana serro adhaeret, dum liaec aqua in lucem prodit, dein vero vi fortioris attractionis magnesiam arripit, quod tamen in clausis angustisque subtemraneis meatibus fieri non posse autumat. Haec ex

plica

249쪽

plicatio, qiuamuis a pleri que approbata , propius

examinata rei naturae repUgnare inuenitur. Fin gamus namque auualla tanta . Vitrioli quantitate one ratam, quanta OpUS esst, ut generetur magnesia vi

triolata as granorum, hoc est a I vitrioli in altis grana aquae destillatae 3 pollicibus cubicis soluta : liane

solutioncm immittamus lagunculae eius capacitatis, ut additis magnesiae IO granis omnino plena euadat, et hoc faelo mox perse e obturetur.' Laguncula clausa subinde quatiatur et cito magnesia eua nescet, eius vero loco decidit multum ochrae, eviridi cinerascentiis, quum eidem inhaereat et aci dum aereum, et multum phlogilli, idque sine omni motu vel bullularu 'i generatione. Post horulum lagenae apertae aqua omni vitriolo spoliata reperia tur, as magnesiae vitriolatae granis foeta, acido, que aereo et ferro aerato latiata. Ratio est in promtu. Maonesilae grana lob circiter pollicesi cubicos acidi ae; et continent, quos totidem aquae

pollices recipere posunt, tale igitur obstaculum heici non occUrrit, et multo minus in toto cantharo, quale: alibi inc morauimus eodem itaque momento,iquo acidum vitrioli expellit aereum , aqua illud abs sorbet. Vitrioli adhibita quantitas in sinu sola et Vl-itra grana serri paullum calcinati, iam vero aqua: aerata iOO pollicum eius 3 tantum soluit, ideoque: 3 vix ultra εδου grani recipient. Laguncula aperta, calco hole vini mox separari potest magnesia vitrio lata, quod etiam valet de aqua Pyrmontana. Aci-

l dum vitrioli phlogillicatum similiter ac vulgare e

250쪽

magnesia aereum extorquet. Ergo corruit tota haee hypothesis, fundamento destituta, et aqua Pyrmon tana, aeri exp*sita, sensim turbatur, pristinamque exuit virtutem, non ob transpositionem pri iκipio rum, sed propter abitum elastici menstrui Aeidum vitrioli cum inflammabili via seca sui phur generat, sed unde tantum phlogisti in magnesia vitriolata aquae Pyrmontavae ' Si illi immixtum manet ferrum separatum, ense non opus est, ut soluatur nodus, nam hoc leuiter calcinatum ad huc multum retinet phlogisti, si vero, hoc penitus demto, nihilo minus sulphur prodit, obscura caussa, qua decet adcuratione, in loeo natali est inquirenda.

f. XIX.

Fata aquarum medicatartim, orte praeparatas urn in Metia. Anno IIIo grauissima correptus colica haemorrhoidali ultra octoginta exterarum aquarum ampullas ebibere coactus sui, quibus paullum leniebantur symptomata, diros adferentia dolores. Interea harum aquarum indolem et principia eo scrupulosius eXaminaui, quo vehementius earumdem perse stam desideraui imitationem. Nam praeterquam quod carae apud nos vendantur, primo vere, quo non tantum in genere innumera egerminant mala, quorum sub longa diraque hieme sata sunt semina, sed

etiam, quae me speciatim vexant, molesta haemorrhoidat; Ibidem, j. XIV, pag. 33 et 3 . .