장음표시 사용
411쪽
rerum natura LA. IX. AE ENTIS CVIVSVIS CONDITIO ENTIS VIRTVs PONEN
da:& quae virtutes animae natura, quae vero discipli na, consiletudineue comparatae dicendae sunt. Cap. XXVII.
VourAM num intelligentis, appetenti'. anime virtutes natura
nobis in sint, an ut Atilio test placet disciplina illae, hae vero cosue
ludine comparemur, quaeritur; minimcq. idem, quod nobis, Peripateticis itidem virtus videtur; nec satis etiam conuat, quas natura nobis virtutes, 'uas disciplina, cosuetudoq. indit; res omnino oc. culte, incertiq. sunt,di quibus no manifestatis,ac firmis, disputatio .. eluti i. uciuet,& in infinitum progrediatur: utiq; primum quid uniuersa virtus sit. t si quae eius v luti partus , speti csue naturae, quae disciplinae, ac consuetudinis opus dice dae sint viroq. enim modo inessse animae videntur) ita tuere opol tet. Nam si in anime ratione explicanda discordes cum Peripateticis suintis; ac dum natura ne virtus ani reae ins an consuetudine comparetur, inquiritur, quodammodo animae inquiritur substantia; & ipsa omnino virtus minime in aperto polita cli, sed veluti latet; proi, deq; aegre conspiciatur : at eius certe munus, atq. opus propemodum idem, quod no bis, Aritioicii ctiam positum cli; minimcq. ut videi ui occultum ulli,dubium uecine potest. Quis enim, quae operanti, ac rc liquis bonum, talutemq. afferunt,&mala quε- uis rei jci ut, pro pullant q. operationes, non virtutis eas ponat operatione, tam certe nos entium conditionem, quae, quod virtutis munus, atque opus Aristoteli visum est, piastet, sic latium virtutem ponamus, v ci Peli pateticis ipsis reci posita ei se virtus videatur necesse est. Age igitur virtutis ipsius mulacra, Opera q. ,& virtutis rationem
is explicantem Aristotelem audiamus. Oportet inquit) non solum virtutem habitum is esse sed qui nam habitus sit, enuntiare. Dicendum igitur,quod virtus quae uisens,cu--o. ius est virtus, & ipsum bene a flectum reddit, & ipsius opus recte coni xit: veluti oculi M. virtus & oculum ipsum bonum facit, & ipsius opus rectu aedit; oculi enim virtute re ,, Oec rnimus. Similitet di equi vii tus cquum ipsum bonum facit, aptumo. ad cursum, is &od cum qui insidet vehendum, hostesque expcctandos idoneum iacit .inod si ita est M in omnibus: xtiq; hominis virtus habitus sit, quo & homo bonus cilicitur, & propriuri ipsius munus reete exequitur. Ea igitur animae condit io animae virtus Aristoteli ctia posita est , qus animam ipsam bonam facit; quia . in propria natura ipsam seruat. Id enim modo bonum in cns, quod nihil a propria natura dimotum est ;& quae ut recut proprias opcrctur operationes praestat. Itaq. si quaepiam animi conditio, ut bona arrima sit, recteq. proprias operetur operationes, prauat, seu natura ea animae iniit, scudisciplina, cosuetudineq. comparata sit ; ipsi cani imprimis animae virtutem Peripatet lici ponant, neccsse est. ipsi etiam Peripatetici eas nobis virtu tes natura i nesie statuat oportet, quae hominibus insunt omnibus; & iuxta quas ut opcremur, disciplina nulla, nullaque consuetudine opus habeamus; sed statim omnes atq aditi sumus opera
muri disciplina vero, &consuetudine cas comparatas esse, quae no Omnibus insunt hominibus; & iuxta quas, ut operari sciamus, ita operari edoceo mur, assuescamus .oportet. At vero quoniam ea entium conditio entium virtus posita est, quae, ut bona sint entia, propriasq. recte operentur operationes, praestat; at nequaquam sorte,que.bona entia, & quae iplorum operationes probae sint, satis conspectum, positum certόno cst; res Omo non constant,quibus incertis,quae inquiritur minime manifesta fieri
queat,& quibus cognitis xcl no quaesita conspiciatur; qui enim quae bona sint entia, cntium bonitatem ignorantibus, res manifesta fiat, qua inexi sente bona fiunt vesqui quibus entium bonitas cognita est, res ijs ignota sit, quae bonitate illis indit ξ uti quq bona entia, & que entium operationes probet sunt, vel illud saltem diligentius inquirendum, distincte l. statuendum.Neq. n. dubitare licet, quin qu ς bona tunici ria, rccte capi opria, actant operationes, de minus loris, quin cntiu piotarus cntiu virtus sita. Qv Aa
412쪽
QUAE ENTIA BONA, ET QUAE IPSORUM FACULTATrs,
Operationesque probae. Cap. XXVIII. Vo , i A M ut in superioribus expositum est comentarijs quq in cili, terrae q. medio, & in supremis omnino terre partibus costituta suntcntia, e terra Omnia cum ab uniuerso caelo, tum vero a sole ipso costituta sunt , cst cetaque; nec vero ex illa nihil repugnante, & a Sole nihil ab ipsa passo occupata, sed summopere obluctante, repugnanteque; ut entium perpauca quaedam ab integra, summaq; solis natura , sed eorum longe plurima a bene ea retusa, imminutaque: & utrius'. vires longe amplissime sunt,&qus, non quodvis oblese concidant, pereantq. oes; sed qus be-ue imminuit pallis q. , vivant tit, uigeant q.; & que non certis modo, & determinatis acceptis incommodis certaq., & determinata propriarum virium portione adempta imminuantur, aliqq. fiant, ut mulis uidem utraque, at certi tamen , determinataeq; fiat; sed quod uis oble*,alis omnino,atq; alis fiant; v t entiu speties, actionesq; decla. rant, quae in existente natura quiduis aucti, imminutave, quin eadem etia remanen te, at magis in seipsam collecta, vel minus, loge diueris fiunt; vivere innumere utraq; fieri possit, & fiat omnino utraq. innumers; & quarum differentis nullo nais pacto insignosci queant, innumcrae,& longh minutissimae :& quoniam insuper quales, qua- tequeuis facitae sua singulae collituunt entia; & id omnino est ens quod uis, quod quae in existit,& a qua constitutum est natura agens: nequaqua ea modo a te is lis di iteruntentia, quς in diuersis generibus posita sunt; sed que eodem sub genere nobis locata sunt, nihil interdum a seipsis minus, quam ab iis, qui proximorum sunt generu, diuersa sunt. Minimarum videlicet differentiarum,& plurium forth rerum incapax holum sensus, vcl quae bene magnum a seipsis spatium distant, ea ut eadem ponit. Si igitur, quod factum est, di faciendum omnino videtur, quae ita sibi ipsis similia sunt, ut ea de
videri possint, unum o ia,unoq; in genere ponere placet: at non omnia certε, quate nus eius generis sunt, bona ponere licet, persectaque; sed ea modo quς vere a naturaca constituta sunt, a qua eius generis entia constituenda sunt; cui vcl nulla prorsus, vel per igua latitudo assignari potest: quae a paulo languidiore, vel etiam robustiore aut exiliore, copiosiorcue effecta sunt, si quidem eiu ς generis, at non bona certe, perfectaq. ponenda sunt.Non scilicet aurit, quod apparet,vere aurum est omne ι & si quidem aurum, at non bonum certe omne, persectumque, sed id modo,quod a propria, puraq. auri natura effectum est: quod ab imminuta ea, vel etiam audia, ves minus sibi ipsi collecta , aut magis, non aurum, sed aliud omnino cras, aut non purum, bonuq;. Itaq; ea ut videtur bona esse entia, perfectaq; quae pura sunt, quae. f. a tali, tantaq. , constituta sunt natura, a quali, quantaq. eius generis entia costituenda sunt, statuere licet. Talia porro quae sunt, quin ea proprias facultates probas sortita sin t oes, redie l. proprias operentur operationes, nihil est quod amplius declaretur . Quoniam. n. et alibi dictum est entium facultates, quibus entium operationes attribuuntur ocS, ne quaqua ab entium substantia aliae, nec aliud omnino sunt, nisi in existentis substantiae vires: utiqi & ipsi , & quas aedia ni operationes, substantiae probitate, prauitatemq. sc dentur, & iuxta lubstantis naturam operentur necesse est. Et ita omnino ente in quo mis, at in a talibus precipue, & in hominibus etiam magis quorum .s operationes in a. is distinctae,manifestaeq. sunt Operari videntur. Ita l. non modo in diuersis homini us diueris sunt sentiendi, intclligendi l. ,&scsecsimo uendi facultates, sed in inde', alias aliae; semperq. iuxta praesentes spus substantiae conditiones. Minus etiam , quae sacultates, perationesve pio besnt, explicandum videtur. Quoniam. n. que senti eis di, operandiq. vires tribute entibus sun t, nulli dubis est, quin propterea tributς lint , ut se se ijs coleruent: utiq. eas facultates,cas'. eat si operationes probas etle,qi s id operatur,quod ad propria entium conseruati nem,cdmodumue est, nulli dubia cile pol.
413쪽
ENTIUM UIRTUTEM EORVM ESSE PvRITATEM: ITAQUE
animae virtutes natura inesse: at diligentius id inquiri oportere.
V ct v I A M virtus ea entium conditio posita est, que ut bona entia sint, recteq. proprias operentur operationes praestat; eaq. entia bovina visa sunt, qus a tanta,ac tali natura constituta sunt, a quali qua laque eius generis entia constituenda sunt; a propria nimirum, puraque,& sincera, nihilq. alienis commixta, ab alienisque patia; &quod omnino, quae alia ab entium puritate corum conditio,vt bo na ea sint, recthque proprias aedant operationes, praestare queat, imaginari non licet icoq; omnia meliora, p stantiusq. iuxta propriam naturam op crari apparent, quo puriora sunt, sincerioraque: utique entium virtutem ipsorum puritatem esse liqui. do patet. Atqui si eatium puritas propria entium virtus, propriaque persciuio sit; quin a nulla usquam disciplina, nullaque a consuetudine comparetur, sed ab una ea indatur natura ambigere non licet. At fortE quia vel qui maxime boni, maximeque puri spiritus videri possunt , at parum in sentiendis, intelligendisque rerum viribus, parumq. in affectibus, operationibusque, quae iuxta cos aeduntur dirigendis exerciti, assuetique,tardius, obscuriusq. sentire, intelligereque,& peius appetere, operariq; videntur, qvim qui minus boni, minusque puri sunt, at diti, diligenterque rerum vires sentire, earumque differentias percipere, dijudicareque,&quae earu occultae, remotaeque sunt intelligere,appetitusq. , & quae iuxta eos aeduntur Operationes, pro ut oportet, coercere, incita reue assueti seu t; & scienti js omnino, atque artibus qui hus uis alios prorsus nullos , sed eos tantum donatos videmus, qui diuturnam i soperam dedere; proindeque vereri liceat, animae puritatem nequaquam virtutem , quarum exortum inquirimus, nec animae omnino virtutem, sed facultatem potius ad illas tacipiendas eam esse, & disciplina omnino illas, consuetudineue comparan. das esse : age diligentius, num quae sentiendi, intelligendi, appetendi, mouendique animae insunt Lacultates, propriorum munerum fungendorum scientes, potentesque, perseetae omnino natura sint, an illorum quasi rudes, atque impotentes, de illorum veluti peritae, potentesque ut fiant, propriamque consequantur perfectio nem , diu , diligenterque singulis operandum sit,intueamur. Ita enim natura ne in. sint, an studio quopiam comparentur, dignoscemus.
FACULTATES,' AE ANIMAE INSUNT, BONAS, PRAVAS VE
natura esse: &len tientis, intelligentisque virtutem natura prorsus anime. inesse:&cognitionem etiam omnem magis natura, quam e
perientia comparari. Cap. XXX. Via ι όnima sentiendi, intelligendi, appetendi, mouendique sortita est facultates, nulla eas disciplina, nullaque operandi contiuetudine, ut propriarum operationum scientes, potentesque sint, opus habere, nemo ut existimo declarari desideret: sed illud modo, num scilicet, quod euenire videtur diu, diligenterque operam, praestantius lingulae operentur. At ne id quidem consuetudinem praestare, &a nulla omnino disciplina , nullaq. consuetudine nouas animae cultates , vel prsi nexistentibus nouas op
randi vires indi, i n telligere inde licet; γω quibus sentiendi, in teli igendique vis lanauida inest, nulla unquam industria valens ea fit,robustaque: non scilicet quae ut exquisite sentiat, intelligatque sortitum esse oportet spiritum sentiendi studio te nuior is fiat unquam &gracilioribus, mollioribusue rebus obtesatura nec assidue utim intesa.
414쪽
torulligens purior ipse, qui q. in ipso fiunt motus magis distincti fiant ; nec adeo sis
colendos, agnosccndosque,&cum praesentibus conferendos agilior , aptiorque. Itaq; si sentiendi , intelligendi q. studium, ut exquisititis praesentes, agentesque, & remotas , nihilq. agentes rerum vires percipiat spiritus, earum q. dignoscat dii serentias praestare videtur; nequaquam propterea illud euenire existimare licet, quod nouas illud animae vires in dat, vel praei nexistentes augeat, exacuatue; sed quod animam a reliquis muneribus auocat omnibus, atq; ut tota sentiendis, intelligendisque rerum viribus intentast, agit. Et manifeste, quae obiter sentientes, intelligentesque, non sentimus, nec intelligimus, ubi ad corum sensum, intellei ctionemque, eluti contra
hit se spiritus, perbelle sentimus, intelligimusque. Itaque vcl si qui sen tiendis, intelligendisque rebus diu intenti praestantius sentire, intelligereq; videntur; non propterea sentiendi, intelligendiq. facultates disciplina in ijs, consuetudineue prstiantiores fieri, & cxquisitius sentire, intelligereque existimare licet: sed tales pei petuo remanere, quales a principio singulis inditae sunt i & natura omnino bonas, prauasue esse. At sorte sentientis quidem, intelligentisque virtutem, praestantiamque natura singulis inesse, negare non audeant Peripatetici ; sensilium vel ὁ, intellectilium a. rerum cognitionem , discientiam omnino, sapientiamque omnem, nequaquam natu ra inditam, sed cxperientia comparandam contendant. Nccperperam prorsus. Vt enim in superiori expositum est commentario , quae nobis rerum cognitio incit, vel sensus eam , vel rerum sensi perceptarum similitudo, & sensus omnino, cxperientiaque indidit omnem. Is porro a quorum viribus, nihil unquam passus, nihilque est immutatus , itaque nihil eas per pit unquam, nulla hae ipsi innotescere possunt ratione. At id primum admonitos Peripateticos velim, nullam scilicet rerum cognitio. nem , si Aristotelis decretorum memores esse velint, virtutem ipsis poni posse. Nulla
enim quod praecipuum virtutis munus Aristoteli positum est bonus ut sit spiritui praestat; quin quod dictum est ) earum quaevis spiritus 1 irtutis, praestantiaeque est opust earum scilicet quamuis is sibi comparat spiritus, qui exquisite sensit, exquisi, teque intelligit, bonus omnino qui est, purusque. Tum quod si propterea rerum se n.
sum , reruinq. cognitionem non natura, sed experientia comparari statuant Peripa- . tetici; quod eam sibi ut comparet spiritus, illas senserit oportet: utique Operationum, quas animal opcratur, nullas prorsus natura id operari statuant oportet; quarum scilicet quamuis, ut operetur, externis sepus habet rebus circa quas camaedat. Prar terea ut operientiae eti ni sit opus rerum cognitio; at quin magis naturae sit, ambigi certe non potest. Nam qui ea praeliant, ves semel rerum vires, rerumque successus intuiti, rerum omnium scientes, lapientesque fiunt ἰ at crassore donati qui sunt in-
senio, quam longissus ei, absunt, vila ut disciplina, vilauev .experientia sibi illani comparent unquam. Itaque quod dictum est) scientiam ipsam, ipsamque sapie
tiam , si quidςm non una natura, at multo certe ea magis, quam disciplina, expcirientiaque comparari, e cistimare licet. . t tum i
V , a sentit, intelligitque & appetit spiritus, non variissisipartibus, sed uniuersum etiam ipsum sentire, intelligere luς,5 appete, re, 'iae potest omnino omnia quantuli visui partibus posse, itas eas tingulas facultatibus donatas esse osanibus, & ita has libi ipsis unitas sic omnes, una it omnes vid j mssint, de sintonan 'no naoae ncs , satis cu ut eximino: alibi declaratum , Et si quidem id estasP .catas munus , ut quae sciuicias, uiuelligemq; uia ab uniuN , appetanda
415쪽
yind decernit, appetat s odio contra habeat, auerseturque quae tristia, malaue illis identur: quia sentiente, intelligenteque alia poni post appetens, longe aegerrime intueri licet, adeo nullo temporis momento illarum utriusque iuditium sectata, i Periumque. Eadem porro illis si sit, quoniam illarum utriusq. probitas, prauitasque natura ineste visa est, quin & appetens natura bona, prauaq. sit, ambigi non potet . .
At&si alia ab illis ponatur, si quod diatum est ipsius est munus; & entium singulo
rum virtus recte ut singula proprium obeant munus, propriumque operentur opus Praestat: bona, prauaue natura, & bona omnino in omnibus sit appetens oportet. Siquidem in omnibus iuxta illorum decretum appetit, auersaturque: nec umquam
illarum alterius imperio parere cessit, nisi ubi sibi ipsis illae concordes non sunt ι de quod illarum altera appetendum, odio habendum decernit altera I quin ubi ipsa haeret intelligens,&appetendum ne sit quid, an odio habcndum exploratum nondum videtur. Itaque ubi praue appetit, non ipsius id est vitium, sed vel sentientis, vel intelligentis & huius omnino. Huius enim arbitrio illam appetere, ipla illi est a
natura praescriptum; &manifeste huius perpetuo appetit arbitrio ; neq; que vel l um- me suauia, summeque appetenda decernit lentiens, appetit ea νnquam, si sentienti intelligens repugnat. Itaque ea tantum perpetuo appetimui, quae adipisci posse non desperamus; quae veto, ut consequamur, nulla prorsus est sp , neque appetimus ea unquam : quod nimirum; quae frustra appetuntur , ea appςtenda non esse per petuo decernit quae amens non est mens. Et quae singulis in operationibus prius, quam cas operari aggrediamur,fieri in nobis sentimus, bona, malaque,quae illas consequi postulit , considerare,&virorumque magnitudinem, veluti perpendere, conferrcquei nec sentienti, nec appetenti, sed uni datum id est intelligenti, Ipsa porro intelligens, ut non camperpetuo appetendi mensuram imponat, quam praesens
rerum conditio, praesensque spiritus usus postulat, sed quam imponere assueta est, suspicari non licet Passim enim quae iam diu assidue appetenda decreuit, si spintum ab i s ad cor ruptionem agi intuita tandem sit, non amplius appetenda, sed odio habenda statuere videtur: quae contra tristia, auersandaque diu visa sunt, si ad spiritus conseruationem necessaria., bonaue senserit, tandem appetenda decernit , amplexandaque. Et ubi omnino appetendym ne sit quippiMn, sectandumque, an declinandum, reijciendumque, decernendum intelligenti esti numquam ea decernendi consuetudinem intueri, sed quod dictum est bonorum, malorumque, quae operationes exceptura apparent, magnitudinem, de vel xiii pondus perpetuo metiri , perpetuoque ea appetenda, operandaque decernere videtur , quae qui pol licentur bona, mala, quae minari pollunt, mole, pondereue exuperent ; nihil quod contraria ijssint, quae appetenda, Operandaque decernere assueta est, faciens, ac
ne cogitans quidem. Itaque hominum perpauci sibi ipsis: perpetuo constant, &vel virtutem , vel vitiorum perpetuo operantur operationes ; sed plerique has modo, modo vero illas. Quod perpaucorum spiritus ita puris, integrisque propriji dona tus est conditionibus, ut unam modo sui puritatem magnifaciat, in eaquς νς serue tur, & persectione, qua donari aptus est, donetur, voluptates, opesque quasvis comtemnendas,& quos uis labores, molestiasque ruscipiendas,& pericula etiam fgbeunda quaevis decernat; vel adeo impurus, ignobilisque, ut voluptatibus modo exaturetur, opibusque asiluat, di mollem, inertemque vivat vitam, nihil se in serinum agi, nihil etiam breui corruptum iri curet: sed plerorumque veluti horum medius spuitus est; de qui &in propria seruari puritate, propriamque adipisci perscissionem, de voluptatibus frui, opibusque asiluere appetat; qui igitur in aedendis operationibus. perpetuo fluctuet, sibiq; ipsi, plerumque dissentiat; modo scilicet quae vitiorum, mo-uo vero qua virtutum sunt, eas aedat. Et virtutum quidem, si quae operandae sunt op .
sationes anaxime tum consa re, Persicςreque ri 'tui; st quae nisi aedan tur
416쪽
prorsus corrumpatur, prorsusque ferinus fiat spiritus; & quae non summis labori bus, summisque aedendae sint periculis, nec voluptatibus summis, summisque spiri tum priuent opibus: vitium vero, si ut dictum est voluptates eae, opesque ampliores pariunt, quam quibus eae spiritum priuant bonis, & quam quae ipsas excipiunt,
aut excipere possunt mala apparent . Libens autem quae appetenda , operandaque decernere assueta est intelligens, appetenda ea , operandaque decernere apparet ι quod dum eadem spiritus substantia, idemque corporis robur, & externarum rerum, circa quas aedendae sunt operationes, conditio eadem permanet, quae in principio
bona visa sunt, talia etiam in posterum apparent. Praeterea, & quod proba quae est, ct cui una spiritus puritas, persectioque curae est, ne ea, a quibus spiritum in propria seruari puritate, perficique diu intellexit, assidueque intelligit, appctenda, operandaque decernat; nullis a voluptatibus, nullisque ab opibus allici, nullisque a labo. ribus, periculisque reijci se sinit. Praua vero quod tandiu vivere, conseruariq, existimat spiritum, dum mollem , dclicatamque agit vitam, & ibi extingui, corrumpi que, ubi voluptatibus carendum ,& laboriosa , inopsque, agendum ei est vita op rationes perpetuo aededas decernat oportet, quae, quas magni facit voluptatust opesque aster re xist sunt; declinandas contra laboriois que sunt, molestaeque, & damnosae; nihil quam hae spiritui puritatem,periactonemque a serre queant, nihilque vesbona, quibus illi spiritu ni priuent, vcl que illas exceptura sunt mala intueri sustinens, acansque; voluptativus, opibusq; comparandis tota intenta, occupataque.
At quod dictum est utraque tamen, quas diu appetere, operarique assueta est, Ope rationes , si vel spiritus, vel corporis natura. viresque, vel externarum rerum condi tio ita immutetur, ut manifeste non bono amplius ab iis spiritus afficiatur, vel mani teste ad corruptionem agatur, non eas amplius, sed ijs contrarias, si contrai ijs spi- Itius conseruari, perficiq. , vel a malis, qu imminent, liberari visus sit, aedendas do. cernit. Itaque quoniam vel ubi iuxta consuetudinem operari videmur, iuxta intellia gentis albitrium operamur, & ut dictum est quas intestigentis imperio operamur Operationes, seu uirtutum eae sint, seu uitiorum, naturae omnino eas opcramur ini perio : utique&uirtuteς. uitiaque non consuetudine comparari, sed natura inesse existimandum uidetur. Quod si amplius id declarari placeat,diuersi id infantum mo-Ies, morumque immutationes, que iuxta aetatum immutationes in plerisque fiunt, praeterea & nationum singularum, singulorumq; animalium generum propriae vir- Iutes, propriaque uitia apertissimh declarant. Neq enim infantum alij mansueti, uerecundi, ueraco, liberales, sortes, alii contra iracundi, impudentes, mendaces, auat i, timidi, uideri possiant; quod iuxta die at uirtutes, uitiaue diu operati, habitum tandem iuxta hic, illa sue operandi, &hic omnino, illasve sibi compararint. Minus etiam, si uirtutes, uitiaque consuexudine comparantum, qui eodem in omniabus piopemodum modo iuxta aetatis immutationes hein illas, & e contra immutari, aut nationes singulet iisdem uniueris propemodum virtutibus, uitiisque per-Pctuo donentur, aut qui iuxta proprias uirtutes , propriaque uitia adeo inter se diu
dem generis quς sunt animalia differant, quin contrariis quedam uirtutibus, viiij ue donata sint, in lucri prorsus non licet. At si natura inesse statuatur, mantic stissimuidst. Propterea scilicet diuersi sunt mores infantum , quod & spiritus diuersi sunt; &Propterea iuxta aetatum mutationes in omnibus propemodum mores immutantur ,
quod & spiritus substantia; &singuli nationes, singulaque animalium genera propriis uirtutibus, propriisque uitiis uniuersa propemodum donata sunt, quod ueluti illorum, hol umq; corpora sibi ipsis similia, cognataq; sunt, sic& spiritus; & illorumaniplius, quod eodem a caelo, ijsdcmq. e cibis, similibus presertim in corporibus λmilcs coniiciuntur spiritus. Et hominum more, que eiusd .m generis animalia sunt, sua. mopere inter se differunt; quod ut corporum natura, sic dispiritus substantia,' a - - . diuersi
417쪽
m rerum nisi aeris Lib. IX. Vs
diuella singulis fit, nam singula animalium genera, &ahimalia singula propriis vir.
tutibus, proprijsque donata else viti js, vel ipse assirmat Aristoteles . Nec tantam iis ratiocinandi vim inesse exilii mare licet, ut propriae naturae vitia dignoscant; eaque ut corrigant, virtutesque quibus donata non se ni, & quae nihil ut videtur ad vitae
coni cruationem pertinent, consequantur, operationes operare velint, que, quod ipsoru in naturae propriae non sunt, laborios sint, molestaeq. Itaq.&appetentis virtu
ictu, vitium q. natura inesse, nihil amplius cui videtur ambigere licet.
- MOVENTIS ITIDEM. Cap. XXXI LEE
i .: J:ii mina .' . : ni illum si inmota vara DI ; m loq n l. Ova Meti s itidem virtutem, vitiumque si illa, ut videtur, motus aedendi peritia, celeritasque, hoc vero impetitia est, tarditasque natura di ipsam animae inesse minimis declarandum videtur. Nam sub- statia cuiuis, quae sui natura mobilis si, cuiusmodi spiritus visus est, motus quosvis proprios, naturalesq; esse, & quos igitur aedendi poritavist, disciplina nulla, nullaq. opus habeat consuetudinu, prae ter ca& ita spiritus alios aliis velociores, rardioresue esse,&robustioreς,'magisque agiles, prout di calidiores , copiositoresque, Ac tenuiores, de organa nacti sunt ilexibiliora, satis est ut existimo numerioribus declara tui comentarijs. Qui n& qui mo rus, quibus artes constant,aegendi rationem discit siseritus, nullius eum rationem discere, sed coeptum assidue sistere, nouumq. assidue auspicari 'satis itidem manifestatu reor. Et quod ad motus aedendos robur, quae q. ijse adiici celeritas videtur; qui assidue adunt.nlotus, non consuetudo illam ijsad ijdit, sed hiscerum caloris incrementum,& cum corporis uniuersit, tum vero& neruorum densitari quin una spiritus copia mburque. Quoniam enim calidiora a motu facta viscera: siturus concoquunt cibos, m iorer . concoctis ijs indunt caloremi; iraq. copiosiore, calidioremq. conficiunt san. suinem: utiq. de spiritus in assidue commotis corporibus copiosior, calidium. fiat. Et quod in exissentes ijs succi in vapores assidue aguntur omnes, Gq. membra omnia, nerviqia imprimis sicciores, daeores q. fiunt: utiq. huiusmodi e corporibus in inor c
pia spiritus elabatur oportet quod di vn omnino est .copiosor ij ealidiorq. in cibi piritus. Om ni fariam praeterea motus,quibus animalia qua uis vix in hace aedita tholuentur, manifeste spiritum sui natura motuum omnium scicatem declarant:&rux maiorem , minoremue spiritus quantitatem, calone . velocius, tardiusve sinimaliai moueri passim intueri licet. Manifeste enim miti tu quantilite, caloreuuinuti nato qua uis alterum euenerit occasione, tardiora fiunt otii celeriora contraispiritu lauci
vel calidiore laeto. Quoniam igitur di quae sentit,&quae natingit,&qι .appetat, o quae mouer, operaturq., faculta res omnino quae spiriturinsuat omnes, no abita, vetita operandi consuetudine bonas, prauasue fieri, ned qu pappetunt, ol e naurque Operatio nes, propterea eas appeter operiri se, quod huiu: modi appetere,opctariqῆ assuetae sint, sed qualescunq sunt, sulcas natura appetως ιόperum de quae appo tunt, Operanturq.. propterea appetere, operari q. , t Iod appetendasi perandaq. inestelligenti visa sunt'; eamqInemqua iuxta decernendi consuetudinε decernere; itaq; virtutes, vitiaque non constretisdi ree compara iij, ita natura inesse, satis est vi existimo declaratum: vii qmristotelis rationςs, quibuet condiarium astruit, ne examinandae quid em. cideri pollent. Atearum tamen ut infirmitas manifestetur, atque undit
418쪽
. ill EIICIUNTUR ARISTOTELIS RATIONES, QvIBVS APPE-
ab tentis virtutes consuetudine comparari declarat. Cap. XXXIII.
E c in quidem Aristoteles virtutes,vitiaq. non natura nobis inesse, sed consuetudine cbparari propterea statuat,quod ,quae natura ope
rantur , eodem perpetuo operantur operationes, radim vero anima probat modo,& quae virtutum, modo prauas,& quae opposit rum sunt vitiorum, aedit operationes ; si quae virtutum sunt, ita a xitio rum diaerant operationibus, ut ab una, eademq. subsacia viri l. a di non pol sint; contrariae om nino hae illis sint. Neq. enim substantia una illa contrarijs donata sit lacultatibus idci apro iam operans naturam, contraria, Upci
tur operationes. Q ioniam vero non aliare ulla probae i prauis Aristo ali dii serunt operationibus, niti quod mensura illis quadam , suo Φ in tempore, hae vcro meustira nulla, nullo fiunt in tempore; quas igitur cognitione quidem, election . ag cns,
easq. ut libet variandi, intendendique, & remittendi potens, at v na omninis caduq. aedit substan tia,& iuxta propria assidue operans naturum: perperam virzutes, vitiaq. , iuxta quae operation aeduntur,&quorum operationes csi identur, no natura nobis inesse, sed consuetudine comparari statuit; & cum eorum, quae mam tella iunt, tu
sui etiam ipsius oblit us. Na&ipsi etiam Aristotest ut visum est iuxta corporis immintationes animae etiam mores assidue immutantur, & c pi obis vitiolae fiunt, & e contra. Quan tumuis scilicet ita, vel ita appetere, operariq. spiritu assueto, de quouis ita appetendi, operandiq. habitu ei indito,& propria etiam natura ita appetc'te,opera teque: si occasione quavis eius substantia quid immutetur, calidior nimii ii, tenuioreque fiat, vel frigidior, crassiorque; eius etiam appetitiones, operationesq. inimu tan tur; et e moderatis ei trames, languida ue, vel ε cotra, e probis nimirum prati sunt, vel e contra; semperq. iuxta praesentem spiritus natura. Prauacuam ratio, quae quo
modo artes, eo & virtutes comparari astruit Aristoteli.Nam de manistae, quod quaeritur, sumit qui enim ibi tantum virtutes nobis indi poni t,ubi iuxta eas diu operati sis mus I iam virtutes is non natura inese, sed consuetudine comparari ponis Sabsurdida amplius , falsique. Quoniam enim primae operationes, a quibus consuetudo Ort habet, incrementum q. , .c5suetudini assignari nulla possint ratione tres Ytiq. inqui renda Aristoteli erat, a qua impulsus spiritus, illas aedidit .Et si quidem ab ea ad easdeperpetuo impelli posse visus ellet; et omnino crationes omnes, itaq. 2 virtutes, vitiaque, non consuetudini attribuenda eram: quae non modo quod dictum est ab operationibus iuxta eius impulsum decretis oritur, augeturin & confirmatur, sed i 3. terit etiam, & veluti in non ens abit; eam vero aliam a spiritus ipse nio est e, imagina ri non licet. Nam si ptatui natura interdum qui sunt, ab assiduis iuxta virtus operationibus probi, contraque probi natura qui tun 'diu viti Mum operatis penariquea,
praui fiunt; non id ita operand onsuetudioi s*d in i nus sisSctum est imp
rio tribucdum cst.iniae ab operationibus iuxtas in priui I ui decrςris durin spiritum malo quopiam si dixi, quod in posterili vpatia uituppemtione qu ui et' randas, vel bono quopiam prauari intuita, quod y --q fiatiis, quiduis spiritui su Linendum esse exilii mei , bHlis alisti nendum , Δ contrarias aedendas clie decernit ι assidum. iis bonum, quod adeo appetit,comparati, malim ire, quod adeo exhortet, reijci in tu ita, assidue oper iadas decernipla πιι Mo omnino, vi q. nullaacon suo tudine nobis indi, sed natura inesse, di nequaquam iuxta illam, sed iuxta lis , ubili cet, perpetuo nos operari, in multis intueri licet. Adsunt enim, qui diti operationes operati contrarias ijs, ad quas operandas a proprio impellatur ingenio, ab aliena vi, vel a malis,qui illas excipiunt, coacti simul ac proprio arbitrio,& iuxta propriuin ingenium operari licet, stacua illas pertaesi ad proprias auidissime feruntur; vel si sumitiis e sa ab iis
419쪽
ab iis bonis se priuari, summisq. opprimi se sentiant malis. Quod nimiru robusta quareth natura, nullis se ab ea admonitionibus, minisve, nec ullis etiam a malis reiici, aut allici a bonis sinit, quin iuxta proprium operetur in etenium. Non igitur bet Aristoteli
videtur) artis more, quibus e rebus oritur virtus, ab ijsde&corrumpitur: ves uti si qui rectEassiduh cithara utitur, bonus is citharaedus fit,prauus contra, tui praue; sic qui secundum virtutem, vitium q. quidpiam operatur, tam is virtutem, idq; adipiscitur vitium. Siquidem assidua motuum immutatio, qua artes constant omnes, Omniaq. ea rum opera conficiuntur, non inodo spirisui no propria, naturalisq. ,&prorsus ignota , sed summe etiam molesta est, odiosaqu e; & eius peritus ut fiat spiritus, disciplina, consuetudineque opus habet, & bene ea interdum diuturna, laboriosaque: at appet, tiones, α quae iuxta eas aeduntur operationes, summe spiritui propriae, naturalesque,& summe etiam, quae iuxta cius ingenium aeduntur,iucundae; casq.Vt libet immutan μdi,intendendi scilicet, remittendi q. , sui natura sciens, potensq. Lu spiritus. II aq. ir tutum , vitiorum q. ortus, artium disciplinae nulla consori potest ratione. Quoniam . igitur Aristotilis rationes, quibus virtutes, vitiaq non natura inesse, sed consuctu dine comparari astruit, inanes visae sunt omnes: uti a. ne inspiciendae quidem videri possent; quibus virtutes, vitiaque , habitus esse conluetudine comparatos declaram contendit Qui enim, quae natura insunt res, habitus eae videri queant a consuet udis ne inditi ξ At earum etiam fallacia man itesta ut fiat, ampliusq., cuius modi nobis pinsitae sunt virtutes, vitiaque, facultates esse recte, praueue proprium munus obeuntes,
pateat . eas intueri, examinareque ne grauemur.
VIRTUTES, VITIAQV E, NON HABITVS UT ARISTOTELI
placet sed facultates esse, rem illas, has vero praue proprium munus obeuntes. Cap. XXXIIII. V o ma M inquit Aristotiles tria sunt in anima, perturbationes, mcultates, o habitust ex his tribus unum aliquod sit virtus, necesse est . t Perturbationes autem appello, cupiditatem, iram, excandescentiam. timorem, audaciam,inuidiam, gaudium, amicitiam, odium, dcsideri aemulationem, miseri conliam, & omnino ea omnia, quae vel voluptas
consequitur, vel dolor: facultates ante,quibus ad perturbationes accipiendas apti si mus , dicimus ut per quas ς vel irasci possumus, vel doleri, vel misereri: habitus vero sunt, quibus probe vel male aflacti sumus in perturbationibus. Vesut cum irascimur, si vehementius, vel paru m, male,si n mediocriter bene ailecti sumus; litemq in caeteris. Ac perturbationes quidem necvirtutes strat, nec citia di propterea quod ex perturba nonibus, nec boni, nec improbi nominarur ex virtutibus,& vitiis nominamur,quod perturbationes nec laudi nobis datur, nec vitio.Nec enim qui timet laudatur, nec qui irascitur, nee qui omnino perturbatur vituperatur, ita qui praeter modum . At vero propter virtutes,& vitia iure laudamur, aut vituperamur Iam irasci inur,& timemus inconsulto; virtutes autem ipsae conlilia urit, aut rescpnsilio gestae.Ad haec perturba tionibus moueri dicimur, virtutibus, de vitiis non moueri,sed quodamodo: assici dicimur. Ob easq. causas nec iacultates qui clamsint N . enim eo vel boni dicimur, vel mali, quod agere possumus,ves laudamur, ves vituperamur. Praeterea facultate praedisti sumus natura, boni vel improbi non sumus: quod supra ostedimus.Quod si nec focultates, nec perturbationes virtute sunt; relinquitur vis ut habitus. At nequaquai natura animae in existentes, sed a consuetudine ita velita acteiendi , operandiq. ei in-
diti. Nam ut visum ex Esilai libuet eoxactibus fieri statuit; & cui omnino virtus liab, i Ius esse, & consuct udi n e comparari visaest, habitus itidem consuetudin ei comparari, vidcatur Oportc:Non quidem melis, qua iuxt*virtinea,vitiaque, dea cultat nobis Llup eueniunt,
420쪽
eueniunt, num ii, illis congruant, & virtutes omnino,vitiaq. facultates sint declara, dum Aristotesierat: sed ex ijs magis, quae & illa, & hae operantur, & ex illorum, hara,
que muneri ius. Nam proximus, in a sq. a proprio virtutum, vitiorumque,&facultatum ingenio, ri turaq., & magis a priore ut ipse inquit) multoq. omnino ex ijs declaretur exquisitus.bi quidem a diuersis rebus eade forte euenire nobis queant, codemq. modo assiciamur: at quae diuersae sunt res, ut idem operentur, fieri prorsus no potesti Oniam scilicet non inertes, ac segnes, & velut stertentes, demortuaeque, sed maxume strenue, gnavae'. res Aristotest inprimis virtutes , & vitia ponuntur; eoq; virtutesi E e I bonae,ac laudandae, haec vero vitia,&praua, detestandaque; & boni, laudat
diq. qui illis, praui contra, vituperandique, qui his donati sunt, quod ab illis prodie,
ac laudandae, ab iis contra prauae, detestandae l. aeduntur operationes: virtutum om. nino, vitiorumque, tum & facultatum operationcs, & utrarum q. intuendum Aristo. teli erat munus. Et siquidem caedem utrarumq.operationes, munus q. idem vitum so ret, eaedem prorsus hae illis ponendae: sin minus, alia omnino inquirenda erat res,quq quas virtus, vitium q. aedit, eas ipsa etiam aederet operationes, cuiusq. idem,quod virtutis, viiij l; esset munus; &hec virtus ponenda, vitiumque. At detur hoc Arratorestidi recte modo ex ijs, quq iuxta facultates nobis eueniunt, uirtutes eas, uitiaq.no esse, collectum sit: non eas, scd habitusoino quosdam uirtutes, uiti . cste declaratum sit.
hi si quidem id modo prs stent facultates, idq. earum sit ingenium, ut ad perturbationes accipiendas aptos nos faciant,&earu opera irasci, dolere, miserereq. possimus ta .aum; minime uero&perturbationes accipiamus, irascamurque,&misercamur,&dqleamus; uel si facultatibus perturbemur quide, at sque omnes, & quod alijsalij plus,
minusue pertuitamur, non diuersis id facultatum ipsarii uiribus, ted diudi se pertur. handi consuetudini, diuersae. donandum sit discipline; si inquam natura singuli,cademq; mesura perturbemur, de idpostea, alio plus, minusue alius p turbetur,quod
plus, minusue perturbari assuetus sit: vere nec probi, nec praui i ta facultates dica. satur, nec laudemur, uel uituperemur; & iacultates i s nec honς, &larmandς, nec iam ale, detestandςq. sint. Quoniam uero quibus facultatibus perturbari,operatiq. pos-
sumus, ijsdem uel Aristoteli ipsi perturbamur, atq. operamur: quin quod passim sit) iuxta fa)ultates boni, ues praui dicendi, &laudandi, uituperadaue simus, de quin virtutes, uitia q. facultates sint, incPeripatetici qui de ipsi, nisi. positionis .iuende, non uta insitatis inspiciende studio ten cantur, negent quam: Inde porro virtut . uitiaque, . . facultatibus attribuenda noti esse statuens Aristotelesἰquod illorum operariohςyc5- .
sulto fiant, heuero irrationales fiat,&inconsulto operentur quod alibi,& pers cram ...Omnino faetum ci est, & quod nulli prorsus,di omnium certe minime Aristo teli face relicet animam indiuersu dissecat partes; &facultates a se ipsis, & ab animpetiam . tot uidetur substantia diuersas iacit: qus ut alibi dictum est nihil pi orsias a te ipsis, diminux etiam ah animi substatia differunt; sed omnes limes uiuersae inlum auunq; - qua nita euis scilicet eius portioni, & pucto cuinis eae ius domnes. inis yerum im.tueri libet, nusquam ipk existunt, sed a nobis anime in diis sunt; dum γε pati, re
rariqI nreetur, paticndi ea, Operandi q. potentem e e ponimus Id cmu , nota alvi d quicquani dicimus, ubinus patitur, operatur' .anima, patiendi ea tiri exaudi l. iacia ..tatibus donatam esse dicimus ,&facereida, ut licuerit, &recieetam radium sit Fortis ..enim clarius in ipsius saeuitatibus, quam in anima ipsa cius passiones, operatiodes l. inspiciamur deciarenturque: at non certe earum ulla facultati ulli qiurnuuicilicet . nulla Ociliit u aqua ni sed ad unam omnes animpipsiusi ilaestit tribum omnino . sunt. Ipsa enim uniuerila quavis scilicet sui ut diatuni in portione,&punc O quo uis, ..cilietuir,& restigit, &a petit,auersaturq. Humouetur Qaque,qui iacul adesineon ta