장음표시 사용
401쪽
periculis. Non temere omnino morti exponendus est spiritus, eoq; minus purus qui est, generosusque i& nequaqua nullus rerum successus spiritui sentiendus. Esto enim, bonis accedentibus quibus uri non propterea lasciuiendum ei, multandumq. sit ; nec
malis etiam ingruentibus quibus uis franiendus, dcij ciendusque sit spiritus ; quae niti mirum si fiant. maxime vidictum eli) pusillus,& languidus, nihil omnino propri)s,& internis, sed externis modo bonis confidens appareat; & malo etiam aificiatur spiritus nimis contractus, dissulis ue: at pecccx omnino, si rebus auctus, quae sui ipsius conseru tioni bonae, commodaeque sunt, nihil propterea gaudeat; & se exhilarandi occasionem habens nihil exhilaretur. Vt qui maximis opprimitur malis,&qui proxium amminentur corruptionem, si nihil iis tristetur, stupidus ii sorte, iuriosusve ma sis, quam tortia, Vidcri queat. 1
DE IUSTITI A, ET VITIIS EI OPPOSITIS. Cap. XIL
T vero, quM ut dictu est singuli per se homines, & a reliquis
seorsim si degant, si quidem vivere queant,nec lecuram cerce, nec comodain vivant vitam, sed boni a prauis assidue diuexe ur, perdanturque; nec quae ad vitae usum necessaria sunt, sibi singuli csiparare queant, sciantq. omn , longe plurima lun geq; diuelsissimis comparanda modis, at quae, si singula sing lis conficienda sint, & recte, & tanta a lingulis conficiantur, -- - quanta aliis in i multis satis sint ; quibus igitur mu tuo permu mutatas, quae ad vitae conseritationem, c0mmoditatemq. necessaria sunt, reliqua ad sint omnia: proindeq. in unum agendi fuimus ibuth multis in unum coaqis, veluti unum compositum animal, multis, di per si,q. sui partibu=car m laboranti cuivis r squis assidue opem ferret, & quaecumq. ad vit in somRodc de ndam opus sunt inficere post uti singulis non seipsas modo, sed glias etiam tutant m omnes, & no in proprium modo, sed in aliorum etiam omhi qm usu 'laboratibus, proprium q. Opus contici eptibus; eo propemodum pacto, quo & animalium partea singuis reliquarum salutem procuranti &ieliquis omnibus proprrum laborem, Pr prium q. pus communicant . Itaque qμod nςquaqyam libat phsqmantvnquain homines, quinqua in longissime mutuo se se aufugi lax, vitentque, nisi singuli abbatiorum iniuriis tuti, lec rique sint: utiq. quae in iciligens nulli ab aliis malum ull*m, ullumve irilereiulum est et
incommodum, sed singulos iis contentos essς oport e rebus, quas sibi singuli pararint , & aliena in uadentes improb*ndos, puniendosq. eti apa, si liceat, statuit ; x irtus
quae Iustitia dicitur ; & si non sublimis, generosque spint M, & qui aliis propria communicet bona , at puri certe, neq. ignobilis; qui si mirum modo ne alii mplo viis arusciantur, nisil aliorum odium, nihil etiam suorum, propriumue commodum ci I-t. Qu.e contra sibi ipsi, aliisve aliena rapiendi liccntiam permi; tit, vitium quod Innistrufi dicitur;&spiritus mulith, quam luporum, Leonumqu*, di Tigrium est peioris,nialigniorisque. Nam si aliorum malo illi vivunt , at naturam secuti id faciunt ;*necua uuam. coanaus,similibus i. , quae sibi ipsis ij compararunt, cripere videntur,aut in in praesentem modo necessitatem. Vilissimus certe, maxime l. malignus spiritus; qu vel tibi ipsi victum parare impotens, ves nunquam satis paratum existimans aliorum. incommodis, ac malis alii vel etiam luxuriari velita Forte & quae, ne ullo quispiam an commodo assiciatur, aut ne quid aliorum imminuamur opes, alios quot, & quo luis
ver dendos ducernit intelligens, vitium, & ipsa ι & quae quod nullis hominum Mi-; iis, malis nullis se Recti sina igiditas dici queat. Vesuti&quae leges Omuc' pem
x etuo obseruandas, &iuxta eas perpetuo sementi s serend/s decernit: quae icdicet
quod res, quarum di persissi*ι iviri sonditiones, pluritatique inter se circui utari
402쪽
iij dliserunt , quae ominis diuerso modo, diuersaq. tractindae essent ratione, uno,
eodemq. omnes modo diiudicant, decern untque bonae omnes perpetuo videri non possunt, nec sunt omnino perpetuo bonae omnes; nisi aequitas, Iustitia nimirum , aenon legalis, scriptaque, sed vera, supremaque,&quae scriptam, legalemq; iustitiam, vel quae eaedem videntur operationes, si eas diuersae circumstent conditiones, diuersa, diiudicandas ratione admoneat. Quoniam enim no humani modo generis seruator Deus opi. max. sed Natura etiam i pia singulorum hominum salutem omnibus curae tesse,& aliorum necessitatibus, ac malis occurrendum statuit ; eaq; omnino erga alios operanda esse singulis, quae erga se ipsos ab aliis operari velint, admonet, praecipitq. r utiq; qui praesertim non sua culpa, nec ignauiam Omnino, prauitatemque, I ed vel aliorum vi0lentia, vel rerum successibus, quibus obnoxii omnes sumus, nisi aliorum ij opibus subleuen tur, misere pereant, nisi non propriis eos tantum, sed aliorum etiafacultatibus seruandos decernamus; non Dei modo prcceptis, sed ipli etiam repugnemus naturae; di intulli omnino limus, hominumque societatem dissoluamus.
DE VERITATE, ET MENDACIO. Cap. XII L
T quia nequaquam homines sibi ipsis coeant unquam, nec secum
ipsis colloquantur, aut corum, quae vel publicum, vel priuatum spe. ctant coinodum, tractent quicquam ali singulorum dictis fides nul. la haberi possit: utique intclligens, quae ea, quae enuncianda sunt, ostendendaque, qualia sunt en unctanda, ostendedaque, & pro in issa quae sunt seruanda, quae omnino reliquos necdidus,nec factis deis . cipiendos, sed&internum spiritus sensum,internas'. etiam res, cuiusmodi supt,patefaciendas decernit; virtus, suae Velitas dicitur ;& spiritus est summe nobilis, genuetolique, qui omnino nihil nisi sui ipsus puritatem magnifaciat. Nam propriam esse humani spiritus veritatem, & a mendacio impurari cum, faedarique inde liquido patet; quod intrepide verax maxime sibi ipsi placet, maximeque a sticitur spiritus volu .ptate . mentiens vero , qui in vulpinum penitus non sit actus, vehetyens in seipsum indignatur, vehementerque tristatur: ut qui, ne mentiatur, cuiusuis gratia, & bona etiam qua uis despicit , auersaturq; ne ille quod diximus summe se nobilem, generosum'. declaret. At quae in tes ligens non cntia, ut entia, & entia, ut non cratia, vclalia quam sunt, & promissa quae sunt non seruanda decernit; vitium, quod Menda.
tium dicitur ;& maxime id vilis, abiectique spiritus; & qui nihil sibi ipsi, propriisque
confidat viribus. Manifeste enim propterea mentitur; quod non alia ratione homi , num gratiam, quaeq; alia appetit, adipisci posse confidit. In selix, qui, ut quae parui omnino aestimanda sunt , consequatur, non modo quae vulpium sunt operari, sed ve luti non ens fieri nil resormidat. Vitiu etiam sorte, quae, ne quid quale non est en untiandum decernat, &seipsam , &suos omnes immerito, & bonos etiam quo suis a prauis hominibus perditos velit. Quoniam enim nostra, nolli orumque, & hominuomnino omnium salus maxime. nobis expetenda est; & quouis etiam periculo,& malo interdum quouis procuranda: si, ut nos, nostrique, aut alij etiam quiuis a prano rum hominum violentia liberentur, aliquid, non quale est, enuntiandum sit, enuntiandum decernat, enuntietque spiritus, nequaquam impurari, corrumpiq; videtur: veluti qui mala inserentes, atq; hostes eiusmodi decipiunt artibus. Prauorum omnino, potentiolum q. hominum violentia quin operationibus , a quibus humani gene ris societas non dissoluatur, reijcere non liceat, intueri non licet. Id porro vitium, uia&ipsum perrarum est, nolni nec ut videtur vacat. At Superstitio forte non vale improprio nomine appellari queat; via in quibus veritas ipsa obseruari, colique nolit, obicruans cam, cOlcnsque. Ii 2 V v.
403쪽
paudens malis, Malignitas dici potest. Et spiritus est ut videtur impuri, ac vilis, &qui parum sibi ipsi confidat, parurnq. rerum naturam intelligat. Propterea enim allorum bonis trima ur, quod iis se donatum non sentit, nec donari posse sperat; itaq; in illorum bonis propria intuetur mala. Et propterea bonorum malis, infortuniisq; gaudet,& nullis prorsus hominum quorsi vis miteriis commouetur ; quod qua ipse puritate, & quibus ipse priuatus cst bonis , alios itidem quavis ratione priuari appetit,& priuatos esse guadet; quam scilicet puritatem,seseq.conseruandi facultatem nec sortitus est,nec sertiri sperat, eam aliis omnibus adimi appetit, & adeptam esse guadet . Et propterea *liorum miseriis Oihil commouetur; quod humanarum rerum instabilitatem non intelligit. At&quae quorum uis quibus uis gaudet bonis , &quorum uis quibusvis tritiatur malis, de hominum miseriis quibusvis luget intilligens, vitium de ipsa; quod, quoniam perraris inest, nomine caret, ae Mollities sorte dici queat; quae nimirum spiritus esse videtur veluti mollis, fiexibilisque. Quoniam enim hominibus ut dictum est omnibus bona appetenda spiritui sunt; & hominum omnium bonis gaudendum: utiq; prauorum, noxiorumque, eorum omnino, qui malum alii Salsidue moliuntur, & quorum bona mala aliis sunt, incommodaque, bonis gaudeuum non est, sed tristandum potius. Et hominum malis, quorum fortu nae nihil, aut insensile quid nos contingunt, qui valde tristatur, libens is miser est, libensque cor. rumpitur. Quorum uis scilicet hominum malis commouendus est spiritus, ut cui quorum uis salus commoda sit, bonaque; at moderate tamen, ubi nostra tristitia nihil aliis bona est; eatenus scilicet, quatenus vel nullo, ves paruo spiritus malo assiciatur.
Quid enim aliorum nos assigamur malis, ubi nihil propterea leuiora illa hant Θ
DE AEMULATIONE, ET VITIIS EI OPPOSITIS.
Cap. XXI. T quoniam non propterea tantum aliorum bonis, praestantiaq; I . tatur, tristaturue spiritus, quod ut dicium cst ad alios omnes ali rum singulorum sortunae pertinet; sed & amplius sorte, quod alie na ad propria confert bona ; & ampliora illa intuitus, quod in ills rum excessu , propriorum intuetur desectum, tristatur plerumque, 'atque indignatur; & illis donati qui sunt, odio eos habet, perditosque vult; est & ubi eorum quidem bonis donari & ipse, & similis ijs, vel praestan tior
etiam fieri appetat, procurandumque statuat, nullo eos propterea odio prosequens, quin amans eos, colensque: utique& quae huiusmodi affectum moderatur, dirigit'.
intelligens, virtus & ipsa sit, & quae Aemulatio dici queat.Recte porro dirigat, si quo.
rumuis bona quaevis appetenda, procurandaque, at nullo propterea odio, qui ea lor,titi sunt, prosequendos decernat. Neq. enim quae externis etiam bonis ab alii sexu.perari non sustinet, si nullo, aut modico sui ipsius incommodo, nulloq. alio tu malo procurandum illud decernat intelligens, damnem eam unquam, incubemque: pα-uam omnino, vitiumque, quin bonam, laudandamque, & virtutem eam statuam. At bona, qua in aliis intuetur, quaevis spii itui comparanda decernens Aemulatio, multo certe diligentius propria quae sunt, & quae proximius illius substantiam con seruant, perficiuntque; & iis modo si exuperetur, tristetur spiritus, indigneturque. Nec vero in eos, a quibus exuperari se intelligit quid enim eos oderit, perditosque
velit, aut irascatur omnino iis, quibus similis fieri appetit, procuratque e sed vel sibi ipsi, sua si culpa illa donatus non est, vel aliis, si aliorum id tactum sit vitio. Et sipus ut videtur nobilis, strenuique Aemulatio est: qui scilicet quae in aliis bona intuetur, tibi itide ea omnia dcberi intelligit; & sibi omnia ut comparet, nullo scilicet unquam doterior ut sit, labores nullos, nullasque molestias aversatur, nulla ctiam declinat re
404쪽
ricula; & quas se ipso praestantiores intelligit, non modo nihil eos odit, nullumq; ijs
optat malum, sed amat etiam, ac colit, & eorum salute appetit, procuratque; in qu bus nimirum quae magni aestimat, & quae se quoq; adepturum sperat, propria ni mira intueri videtur bona. Quae contra intelligens aliena quidem bona appetit . at quia ea sibi comparare pigrescit, seu desperat etiam, propterea, qui iis donati sunt, vcluti sue prauitatii restes, ostensor q. odio habendos, malaquei j somnia desideranda dece nit , vitium omnino, quod Inuidia dicitur. Quid enim odio ij habendi, qui, quin dc nos ipsi eorum bona nobis comparemus, nullum nobis impedimentum, quin opem quampiam aiserunt, modum, quo ea ipsi adepti sunt, nobis ostendentes: Et spiritus illud est ignaui, pravique: qui scilicet, quam in alijs intuetur, magni q. aestimat prς .stantiam, eam sibi ipsi comparandam non statuit, procuratque; dc qui perditos vulit quos bonos ,& praestantes videt, &a quibus nec passus est, nec ullum timet malum. Sui scilicet ipsius conseruatio, & se se conseruandi facultas, & puritas amplius m a b me cii spiritui appetenda, procurandaque; & summa perpetuo vi spiritui enitendum, ne alius quispiam illarum altera ampliore donatus su ; eam nimirum ad seipsum consimandum aptitudinem, camq; ut adipiscatur puritatem, quibus maximis humanus spiritus donari potest, esto & indignandum ei sit, tristandumq; id ii consequi non liceat, at non propterea odio i; habendi,qui ampliores illas nacti sunt. Neq. enim ii in illorum vcluti valetudine,ac puritate noli ros morbos, nostramq; impuritatem in Lue mur ;ilita vi morbosi, corruptioni q. obnoxij, & impuri simus, in causa sunt. Vitium itidem, & quae bonis quibus uis in alijs conspectis, nihil ea spiri tui procuranda, at se ista iὶ daque, ac ne appetenda quidem decernit intelligens, proindeq; ad nullos spiruiu excitat motus. Et spiritus est maxime abiecti, maximeq; vilis, di peioris sorte, quam cuius Invidia eq. Ignavus enim ille quidem, at non penitus certe degenei, qui nimi'rum, quae in alijs intueturbona, appetit ea &ipse; ijsq; se donatum non esse indigna' tur, summaq. ίfficitur molestia; quae igitur sibi etiam conuenire, deberiq. existimat: . qui vero nihil illa appetit; nihil prorsus ad seipsum illa pertinere,&ad illa consequuda natum se, aptumue non senti t. Siquide id cst spiritus ingenium, ut quae quam lon. issime cius vires, conditioncm q. exuperent, nihil ea tentet, ac ne appetat quidem illis q. non donatus nihil tristetur , in reatue, aut indignetur ; ea omnino modo a' putat , procurandaq. statuat, quae consequi sperat, conliditque, & ijs modo frustratus indignetur , trilicturque. Itaq, qui nullis aliorum bonis commouetur, nihilq; ea
api et ii, & nihil procuranda decernit spiritus; summe is vilis, atq; abiectus, de pec
rinus omnino sit oportet. Nec propterea bona quaevis summe expetenda, maximoq. studio comparanda dccernam unquam,cosue damnem, qui quaeda ne appetunt quidem quae scilicet summis laboribus, summis q. comparanda sun t molestiis, & nullis interdum comparari possunt, & sine quibus optime conseruari, perficique spiritus queat: sed eos modo, qui quae ad spiritus conseruationem, persectionemve maximε pertinent ,& sine quibus, siquidem vivere, at non certe in propria natura, propri que dignitate recte conseruari queat spiritus, & quae, nisi stertamus, nobis compara re possimus, ea ne appetimus quidem. Dictum porro vitium nomine ut videtur v
cai: Ied, quod spiritus cst maxime abiecti, non immerito Abiectio dici queat.
DE SUBLIMITATE, ET VITIIS EI OPPOSITIS.
p. XXII. T quoniam honores nihilo pene minus, quam sui ipsius salutem appetit spi ' litus ;&con: cmptui habitus, nihilo pene minus, quam ad interitum actus. f. tristatur, indignatuique; ct a quibus contemni se, iniuriaque assici existi-D.at, non odio modo habct, scd maximo eos puniendi desiderio Bagrat ; & ni id factum sit,
405쪽
ctum sit, indignus qui vita ulterius fruatur sibi ipsi videtur; itaque cum ciuibus , amiteis , consanguineis, cognatis, cum ijs omnino, a quibus mutuo amari, ueri q. oportteat, si quid contemni ab ijs, iniuria ue assici videmur, nihilominus atrocia bella gerimus, quam cum hostibus, & cum iis, qui bonis nos omnibus, & libertate etiam, vi laque priuare procurant : utiqi quae huiusmodi affectum recte moderatur, dirigitque intelligens, virtus, & quae quod non humilia quaepiam, viliaque, nec reliquaru vim
tutum ritu ea appetenda, procurandaque decernit, quae spiritum in propria conseruent natura, esto& perficiant etiam; sed quae vere caelestem, diuinum q. pene, & Detin similem, ea omnino re dignum iacere procurat, quae sumina a nobis ipsi praeitari po test Deo ncia immerito Sublimitas dici postst. Recte porro moderetur, dirigatque: primum quidem, si honores, non ut per se bonos, de per se appetendos, procurandosq; decernat qui nimirum nihil ipsi spiritum conseruan t, nec bono ullo assiciunt sed ut aliorum bonorum signum, in ditiumque,&qui spiritum bonis, quibus conseruetur, perficiaturq, semitibus, vel eorum quopiam a siluentem declarent: tum si non eos, qui opibus, potentiaque, externis nimirum bonis praestantv r. Quid enim rerii possessione glorietur sublimis, generosusq; spiritus, quibus prauissimi aliauere pol, ut hominςs ,&peri, pea filuunt; de quibus fortunae plerumq; arbitrio & donamur, dei spoliam ui ξ Quae, quam unam scipium, aliosq; conseruandi facultatem spiritui prebent, nisi recte ea utatur spiritus, non modo nihil eum, aliosque conseruet; sed vel paenitus ipsum perdat, vel deteriorem faciat; maloq. alios afficiat, ad prauas opera
tiones,&a quibus utrumq; illud fiat, operandas alliciensi quae omnino malae esse spiritui possint; nunquam certh ipsum perficiant, nobilitentque; sed eos modo, qui proprijs, atq; internis, & summis ijs spiritus bonis debentur: quae scilicet non conseruat modo spiritum, sed sum inheum purum, vereq; caelestem faciunt ; de quibus nullo sortunae benefi lio, n ulli in rerum successibus, nec ab externa omnino re ulla, sed vel cae Iestium entium ritu a propria sui ipsius natura, vel a sui ipsius studio, diligentiaque, a seipso uno donari omnino potest; de quae nullis sortunae, hominumve iniurijs obnoxia sunt. Honores porro appetendos, procurandosque decernens Sublimitas, qui proprijs, in ternisque, de s ummis ijs bonis praestantur; multo certe prius, multoque amplius bona ipsa appetenda, procurandaq; decernat oportet. Itaq; non virtutum reliquarum more unos modo allectus, operationesq. v nas, sed affectus omnes, o nesq; dirigere operationes, & non particularis, unaq; virtus, sed virtus tota,&vir tutes omnes, Omniumque virtutum veluti apex videri potest Sublimitas. Honores autem non ut proprium spiritus bonum, nec ut per se appetens Sublimitas nequa.
quam , si illis fraudetur spiritus, indignandum, triliandumq. decernat unquam: sed honorati dignum, & sui ipsius praestantia, puritateque contentum, beatumque esse statuet; & quos honorarς, quo'. obseruat e, di quibus obsequi, & parere, & lubdiatum etiam esse aequum est seu legibus ,seu illorum praestantiae,aut benefitiis ea debea tur libenter & honores, de obsequia,& ministerium etiam, ubi oportet, amplioraq. ., quam oportet, praestanda omniὸ decer nat; nihil propterea spiritum vilem, obiectu que, quin nobiliorem, sublimioremq ilexi exilii mans, rem nimirum colentem, venerantemque, qua&ipse do patus, vel omnino donari aptus sit. Quin &iniuriis etiaacceptis minime indignandum , nec qui eas intulere perdendos statuet Sublimitas: sed vel uti hominum vulgus nςc puerulos, nec ςbrios, in lanosque, de furiosos, aut penitus stupidos, pqniIu q. abiectos homines quouis illato malo, nec calcitrantes etiaasinos ulcisci, punireq. dignetur sic p nhitas neminem prorsus cui nimirum, qui iniqui sunt, pravique, furiosi omnes, stupidique, & scrini videntur: qui igitur ne feriant, c uendum; at si serierint, misi me referiendum, sed ut peccantium, errantisiq.
406쪽
ut dictum est indigni videntur, in quos vires exerceat suas; & dignus ipse, qui otii
nibus benefaciat; & qui in ferinos iani actos spiritus humanos lacere procuret. Vt si quae a Deo habemus nostiis conferre fas sit; ea omnino spiritus mansuetudo, humili, lasque, quam amplexandam seruator noster praecipit, Sublimitas videri queat. Qui contra in telligens honores nullos a petendos, minus etiam procurandos decernit;& nequaquam eorum contemptu, sed quod nihil eorum pulchritudinem intuetur; quin quod nihil eos ipsius naturae deberi, conuenireue intelligit: vitium,&longe sorte ici ci rimum, & quod aliorum omnium origo sit, & sons. Na quae nihil spiritus ori ginem inruita , vivat is modo, atq; oblectetur, nihil qualis sit, qualisq; habeatur curat intestigens; non ea illum agere, ea operari, caq; pati, quae vel pecora ipsa agere soperari, di pati aversantur, dedignaturque, decernere vereatur. Quae igitur maxime sublimitati opposita non immerito Abiecto dici queat. Nam si in eo sublimitati congruere videtur; quod & ipsa contemptus, opprobriaque, & iniurias minime , icisc das, nihilq; aliorum praestantiae inuidendum, & praestantioribus cedendum, honoresq. iss, & obsequia prestanda decernit: at non, ut illa, quod iniurios, iniquos l. homi nes despicit, ulcisci l. dedignatur; & quod prirstans ipsa, sublimisq. proprias conditiones in aliis intueri gaudet; & colit eas, amatq. in ali s; sed quod se se quam longissime abesse percipit, ut illatas iniurias repellat, aliorumq. sibi praestantiani comparet,
quin ut eam sibi conuenire existimet; vel labores, molestias l. ,& pericula exhorrens. quibus iniuriae reiiciendae, prestantiaq. comparanda est .Et praestanti res, non ut meliores, honorat, obseruatq. , sed ut robustiores, ac potentiores, ob metum omnino, proindeq. non bonos, ac sapientes,sed opulentos,&factiosos; seruorum, canumque,& aliorum vilium animalium ritu, quae a quibus bonum sperant, vel malum timent,
lambunt, coluntque. Est igitur Abieeto ut vel nomen declarat spiritus maxime abi et i, maximcq .vilis, di ignaui etiam maxime. Vitium etia intelligens, que honores quidem appetendos, at nequaquam dignum illis spiritum faciendum decernit; quos ist-tur vel nullis eius bonis , vel ijs praeitari velit, quae vel nullis, vel notantis certE, quatos sibi arrogat, honoribus digni sun t: & Superbia dici potest. Nec vero in eo modo, a sublimi ditiri superbus spiritus, quod honores hic appetit quibus dignus non cst,
vel multo certe ampliores; sed quod ut per se bonos , di per se expetendos,& ut veru, supremum q. bonum eos appetit; proindeq. ijs frustratus, veluti bonis omnibus spoliai us maxime indignatur; cosq; perdendos appetit, procura tque, a quibus spoliari
illis videtur. Infelix, insipiensque.Neq. n. ibi excellit, ibi l. sublimis est spiritus, ubi vel in altissimo ipse positus loco ab alijs suspicitur, aliosq. ipse despicit; sed ubi vere caeli
ipsius, diuinorum q. entium nactus substantiam, corumq. operationes operatus vero
ccelestis, vereq. diuinus, & qui ab omnibus suspiciatur dignus iactus est, vel alijs etiasubiectus, seruiens q. , & in ima quae uis deiectus. Age porro quod reliquum est) quae ab Aristotele de summo hominis bono, & quae de virtutibus, quibus illud comparan dum est, nec vero que de singularum ingenio, sed quae de omnibus in communi tradidit , in tueamur. illud enim & magni laboris opus, & minime necessarium videtur. Tum, si non recte virtutis ipsius substantiam explicarit; longe ille quidem abesse videri queat, ut singularum ingenium nos recte edocuerit.
ANIMAE OPERATIONEM IV XTA VIRTUTEM SUPREMUM
hominis Bonum Aristoteli positam; & perperam id factum esse. p. XXIII.
Vo,1 u inquit Aristoteles omnis cognitio, omnisq. electio bonum H quid spcctat, quod nam bonum sit, quod ciuilis ratio expetit ,& qua in re sit omnium rerum agendarum supremum bonum, stat uere opol tet. Et ia mine
407쪽
mine quidem idem omnibus propemodum positum est; silicitatem enim illud
, nes appellant: at quid isticitas sit, minime inter eos constat; sed alii in alio
ri illae spectant bonum: si vero fines plures,& bona etiam plura. Quoniam vero plu- , res lunt fines; aliosque propter alios expetimus, ut diuitias, & tibias,&or a nar, perspicuum est, non eos omnes periectos esse, proindeque nec bona. At quod opin ..timum est, id perseeuim apparet. Si ergo unum aliquod undique persectum est bo-
anum; hoc illud sit, quod quaerimus: si autem plura, quod horum perfectius est. At- qui id quod propter se expetitur , eo, quod propter aliud expetitur , persectius esse a uici mys ; quod numquam ob aliud expetitur, in omnibus, quae propter se, & pro-M Pter aliud expetuntur. Quod igitur persectum est ;id propter se semper, nunquam M proptςr aliud expetitur: huiusmodi felicitas maxime videtur. At sortE inquit bonum felicitatem esse omnes consentiunt: at manifestius quid ea sit . .explicandum est. Et pateat sorte, si hominis opus sum tur . Veluti enim tibicen, - . quique signa fabricantur, & arti sex quiuis, isque omnino omnes, quibus aliquod Opus, vel actio proposita est, in opere ipso finein, persectionemque artis statuunt; M tic homini, si quod cius est opus, &ossitium, faciendum esse videatur. Vtrumve-
ro fabri , sutorisque certa quadam erunt opera, actionesque; hominis autem nulleri .erunt, sed iners factus est An veluti oculi, manus, pedis, & singularum omninoo, partium fixum est munus; sic & homini praeter haec omnia opus aliquod , mu-' nusque tribuetur Itaque inquirendum id est. Et vitae quidem, qua alitur, auge ' tuique, & qua sentit, videri id non potest : haec epi in ahimalibus omnibus , illari plantis etiam communis est. Superest igitur vivitast, quae iuxta rationem opera ., At si hominis opu) animae operatio est iuxta rationem, vel non sine ratione;
h'minis , & studiosi hominis idem genere opuς dicimus; veluti Citha redi, de studiosi Citharc di, &simpliciter hoc in omnibus addita ad Opus virtutis excellen- , Dai; si quidem picto is pingere est, probi autem bene ἱ &vnumquodque iuxta pro
i, priam virtutem absoluitur, perficiturque: utique summum hominis bonum , ani operatio sit iuxta virilitem. ; & si plures sint virtutes , iuxta optimam , pers ctam que. Perperam sane,&ves eorum ut videtur quae id astruens enuntiarat, obli-rus; bonorum scilicet, quae propter aliud expetuntur, nullum perrectum, absolu tumq; est e bonum; sed id sol uni, quod perpetuo sui ipsius gratia tantum expetatur. Nam appetentes facultates ab intelligente quatenus appetere operarique Oporteat, edoctas virtutes Aristoteli fieri , iam iam manifestu in fiet; & iacultatibus, quibus amnia donata est, ad unam omnibus propterea donatam eam esse, ut ijs sui ipsius conseruationem procuret, & animae ope rationes omnes unam ipsius conseruati nem spectare, proindeque non propter se, sed propterea expetendas, bonasq; esse, quod iis seipsam in propria natura conseruet anima: nullic ut existimo at Aristo . x omnium minimc dubium esse potest: qui nimirum id virtutis munus esse enun tiat, ut ens, cuius est virtus, probe affectum reddat; in propria nimirum conseruet natura . Nam qui anima operationes consequitur voluptatis sensus, conseruatio,
Dis eum esse sensum, satis est ut videtur superius declaratum.Itaque 'quod dictum Cit manifeste sui ipsius, propriorumque decretorum oblito supremum hominis bo.
i una non ipsius conseritatio, sedoperatio secundum virtutem positum est. xx A MIMAM
408쪽
- AN1MAM ARIsTOTELI IN RATIONALEM, IRRATIONA- ,
lamq; divisam elici Cap. XXIIII. Rox rus porro felicitatem manifestandam existimas Aristote. les, Quoniam inquit felicitas quaedam animae operatio est secundum perfectam virtutem: utique& de virtute ipsa speculandum est, humana inquam; siquidem humanum inquirimus bonum. Huma. nam autem virtutem non quae corporis, sed quae ipsius est animae, dicimus quod sit virtus ; ipsa etiam anima,quoad ea, quae inquiruntur, satis sit, cognoscenda ; ncq. enim anima penitus ignota, ipsus innotescere queat vir - tus. Animam autem non unam, eademque esse uniuersam, sed alteram eius partem' , rationis expertem, alteram vero ea praeditam esse , in externis sermonibus satis est inquit declaratum. Quin & quae ratione caret, no eodem modo uniuersa ea caret; ,, sed quae corpus nutriendi, augendique munus sortita est, ea prorsus rationis expers, 'nullamque habet cum rationali cognationem, commerciumve. Itaque quantumuis, is magis, minusue corpus nutriendum ratio praecipiat, nihilo magis, minusue nutrit. A proptereaque , ct quod non hominis propria, sed plantis etiam communis est, nihil, est eius virtus hic inquirenda. Altera vero eius pars, quae appetit, irrationalis quide, &ipsa, at rationis tamen quodammodo particeps videtur: quae nimirum rationi in- ,, terdum optemperat ;& ibi soluin, tantumque appetit, ubi, quantumque ratio praeco A perit. Nam quod dictum est aliam irrationalem substantiam , quaerationi aduer ,, ietur, repugnetque, animae inesse, inde manistae intelligere licet; quia quod sul, stantiae quae una sit, euenire minime queat secum ipsa pugnat, de veluti in di- ,, mersa distrahitur anima I ratione nimirum ad bonum, 'honestumque agente, & alia' ,, inexistentethbstantia, rationi tepugnante, & animam ad iudicandum alliciente- Duplex porro animae substantia cum sit, eius etiam virtus duplex&ipsa, eademque; qua & anima discreta differentia sit oportet. Et quae quidem rationalis sunt par istis, rationales, quae vero alterius, morales dicuntur.
ANIMAM, EI VsQUE VIRTUTEM NON RECTE IN R ATIONA- .
. lem , iriationalemque Aristoteli diuisam esse: &anii ae lacultates , si quidem plures sunt, ratiqnales omnino esse omnes. Cap. XXV. Ni M A Mineque e diuersis substant ijs compositam esse, nec facultatibus donatam, quae sibi ipsis aduersae sunt, sibique ipsis
repugnent, sed unam omnino,eandemq; esse uniuersam, itaq. etsi multae ipsius sint facultates, at ita coth eas sibi ipsis coset rientes', congruen te q. esse, ut una omnes videri queant, ipsi
illud ut visum est Aristoteli inprimis placitum est, positumq.,& recte etiam declaratum, hoc videri omnino debuit. Quoniaenim veluti entium reliquorum omnium, sc&animae iacui tates non aliunde, sed a propria ipsius emanant substatia; itaq. inhaerent, penitusq; infixae sunt, ut ne cogitatione quidem seiungi ab ea possint ;qite igitur si no vna snt omnes, at tibi ipila certe maxime similes, cognataeque, & maxime perpetuo concomites , coulentientςsq. sint oportet; & huiusmodi omnino esse, quin ita sibi ipsis colluvatas, coisseisi lentes que, vi quod dictum est) una oes videri queant, vel pugna, quaesii anima interilium fieri videtur quae Aristoteli, ut visum est,ci antiquioribus omni bus aliam a ratione l ubstantiam , facultatemue, &qui rationi aduertetur, animae in. este perluatit omnibus quidem, at Aristoteli inprimis declarare potui t. Quo nia enim non quocunq. iucundo, nec quocunq. proposito bono amplexandum ne id sit, secu
409쪽
suave propositum est, bonumve unum , at minim P purum id, sincerum q. , sed quod
molestum, malum ti e quodpiam excepturum appareat; vel suauia, bonaue multa, &aeque omnia expetenda, at quibus non omnibus simul, sed uno tantum potiri liceat, reliquis carendum sit omnibus: tam diuq; secum anima pugnare, distrahiq; videtur, dum praesens bonum futuro malo praehabendum, vel contra, & quod e bonis omni-nibus praeeligendum sit, disu dicet, decernatque; & eo facto nequaqua dubia amplius discorsue apparet, neq; in diuerja distrahitur amplius; sed masime sibi ipsi concors
ad unum,idemq; libens uniuersa sertur,& unum, idemq; sectatur, amplexaturq; uni
uersa : & nequaquam secum ipsa pugnare, distrahiq. animam exitii mare licet, quod E diuersis partibus composita, vel facultatibus diuersis donata sit; & quarum alia prε-sens modo iucundum, praesensue intueatur bonum, suturum alia molest una, malum.
ue praeuideat, exhorreatque; vel bonum hoc aliae eius parti, facultatiue, illud aliae innotescat, sectandiunq. videatur ; nequaquam omnino, quod cum diuersae sint animae partes', facultate sue, de bona, malaq; non omnibus omnia, sed alijs alia, & singula singulis cognoscantur, appetantur que, di singulae ad bonum id amplexandum, idq; malum vitandum, quod ipsis innotuit, animam impellari vel proptcrea a pugna desistere, sibiq; concors anima fieri, & ad unum uniuersa simul serri videri Aristotelirotest, quod partes, facultatesve reliquae re, qua ipsae expetant ,&qua summe oblectentur , neglecia alterius in gratiam rem sectari velint, quae ipsis penitus ignota sit, dia qua nulla ipsae 1 ohiptate rificiantur; quin manifesth, dum secum ipsa pugnare, &distrahi anima apparet, praesentis iucundi, praesenti sq. boni, & suturi molesti, futuriq; mali, & propositorum bonorum omnium magnitudiuem metitur; praesens ninitrum iucundum, praesensq. bonum ,&futurum molestum , suturum q. malunt, tu inde pro post a bona omnia inter se confert, tandiuq; haeret ,&in dilicis a fertur, dumvraesens ne bonum fimiro malo, an contra ,&quod ex omnibus praecligendum sit
bonis statuat; idq; Vbi factum est, nihil amplius secli ipsa pugnans, ac ne haesitans quia dem , vel operari auspicatur, vel operandi cogitationem deponit omnem; uniuersa omnino maximEsibi ipsi concors in unum, idemq; surtur: Haec inquam ita cum sint; quae pugna in anima fieri videtur, non diuersiarum ipsius partium, i cui tatu niue disceptatio, decertioque, sed rationalis unius fluctuatio, distractioq. ,& perplexio Omnibus quidem, at Aristoteli certe amplius videri debet. Manisesth. n. propterea secum ipsa pugnare,& in diuersa distrahi anima videtur; quod a iucundo,bonoue allicitur, di a molesto, maloue, quod illud excepturum, illi'; coni unctum apparet ,rcijcitui;& quod a diuersis bonis, & quae in unum agi non possint,veluti in diuersia distrahitur; minimeq; praesens ne bonum suturo malo,an contra, & quod propositorum bonoru reliquis maius sit, puriusq. compertum habet; quorum igitur linguloru magnitudo veluti dimetienda, de natura intuenda animi sit; idq; non magno modo labore, sed summa etiam cum molestia animi fit; quae nimirum labore nullo, nulloq; tuturi mali metu, Zc bonis prorsus Oibus frui maxime appetat, maximeq; velit; & ubi non licet,
vehementer dolet. Propositorum porro bonorum,malorumq; OIum magnitudinem, naturamq; veluti metiri, intueriq., easq; inter se conserre, dijudicare omnino cosp eta anima; una ipsa, unaq; praedita facultate omnibus quide, at Aristoteli certhin prum is ponenda nece stario est: cui. s. rerum differentiae, diuersitatesq; dignoscendae, di- iudicandaeque cui sunt, maxime id unum esse ens, & uno insuper dijudicare oportere placet,& pulcherrimh etiam declaratum est .Q in de se ipsum latens Aristoteles, appetentem rationali eandem, & rationalem omnino ponit. Quoniam. n rationalis consito, admonitionibusque, aut iussit, minus,quam sui natura est, magisq. appetentem
fieri statuit: utiq; & ratiocinandi vim ei indit, & rationalem facit. Neq; cnim, si pro-l terea quod iuxta sui naturam appetat, atq, operetur, nulla molestia, nulloq. maloe asci intellisat, appetendi, truendiq; fincia faciat ullum. Quid enim quod ipsius
410쪽
nat urae maxime propriam est, & quod maxima ipsam voluptater Eclac, si id operari,
nulla molestia, nulloq. unquam malo se assici intestigat, operari cesset unquam aut qui, si irrationalis sit, rationalis consilium, admonitionemq. percipiat, aut imperi si ,& minas reformidet unquam Θ Una igitur, eademq. animae substantia, & ipsa omnino anima una, eademq. cum sit uniuersa; ciusq. facultates, si quidem non sibi ipsis, sed animae certe sit bstantiae unum, idemq. sint omnes: una animae persectio, virtusq. una sit oportet. Quod s , quia multis operationibus, de quae diuersae videri possunt, ni dum, mens uram q. imponit, diuidenda est; at non certh quo Aristoteli diuisa est modo : sed una omnino, eademq. ponenda ca est omnis ; tum in tot secanda, quot op rationes sint, quas ipsa dirigit, moderaturq.; una nimirum intelligens,at diuersa do.
cernens. At age viri utis utriusque exortum indagantem audiamus.
RATIONALES VIRTUTES DISCIPLINA, MORALES CON-
suetudine comparari Aristoteli videntur. Cap. XXV l. .
V v x inquit cum sit virtus, rationalis altera, altera vero moralis: rationalis quidem ut plurimum a disciplina ortum habet, incro. mentumque, itaq & experientie indiget, & temporis; moralis vero consuetudine, ac moribus, unde nomen sortita est, comparatur.Ex quo perspicuum est, nullam prorsus moralium virtutum natura n bis ingenerari. Eorum enim,quae natura insita sunt, nullum prorsus M alii cr , arq; natura Operatur, consuetudine ulla operari assuescit: ut lapis, qui naturari deo i sun fertur, nunt quam in subliinescii i assuescat; nec si millies quidem eum quis M sursum, ut assuescat, emittat: eodemq. modo nec ignis dcorsum; nec aliud quicqua, is atque ipsius natura ferat, assuescere potest. At nos probas modo, modo vero prauas, M.ti quae oppositorum snt vitiorum, operamur operationes.Non igitur a natura, neq; Micontra naturam nobis insunt virtutes; sed ad eas percipiendas natura nati sumus,c ,, suetudine autem nobis comparamus. Qui praeterea a natui a nobis tributa sunt, eorti,, primum iacultates accipimus, deinde operationes aedimus: quod in sensibus manis - stum cit. Nuq; enim ex eo, quod crebrius aut vidimus, aut audiuimus, sensus accepi-- must sed contra cum scnsibus donati essemus, is postea usi sumus; non cum usita ., mus, accepimus. At vel o virtutes,cum iuxta eas operati prius simus:quod in caeteris fit,. artibus. Q 'ae enim iacienda sunt cum didicimus, ea tum cum agimus discimus max, me: veluti homines tum architecti sunt maxime, cum aedificant, &Ctha redi, cum Citharis utuntur. Similiter iusti, temperantes, sortes essiciuntur maxime, cum eata, , cimus, quae iustasinr, modesta, sortia. Iam ex ijsdem rebus oritur virtus omnis, &abri ijsdem interit. eademque est ratio artium omnium.Nam ex eo, quod utantur fidibus,M & clari, de ignobiles Citharedi existun t: eademque est ratio artium omnium.Nam ex ,, eo quod scilE,& perite aedificant, boni architecti futuri sunt, ex eo quod inscite, mali. M Quod ni ita se haberet, nullus csset nec rationi, nec doctrinae locus ; sed omnes vel M probi, vel mali sint. Eadem virtutum omnium causa. Nam cum ea facimus, quae ad . pcrmurationes, quae inter homines fiunt, spectant , alij iusti, alij iniusti issicimur; deis, cum ea omnia, quae grauia sunt, molestaque agimus , assuescimusque timere, vel - pra fidere, non nulli sortes, alij timidi sunt. Similis est di cupiditatum ratio, citra- - cu ndiae. Alis enim temperantes, mansueti, plerique im temperati, atque iracundi eL .fici muria; quia sic, illi quia secus in ijs versantur. Atque vix no veibo claudam, ex λ milibus actionibus omnes habitus oriuntur.