Francisci Zavae Cremonen. Orationes 4. Epistolarum lib. 8. Carminum lib. 3

161쪽

ius in rebus ad Remp. pertinentibus, tanta fuit prudelia, tanta temperantia, tanta vis, & industriae autoritas, ut illii nemo merito, negligetide, severitatis exa'.

lenitatis nimiae carpserit, oes potius,& in primis totus Senatus .in cuius amplissimi magistratus ordine,& pricipibus hic erat, admirati sunt, & summis laudibus in Coelum sustulerunt. Nec minore cum admiratione in Diumuiratu, cum tamen & priorem dignitatem retineret P se gessit,in quo seper prae se tulit omnibus bonis sui desiderium relinquendum esse, qui cum improborum patricidarum, sicariorum. omniumque deniq; lacinoro rum oculos, & peruersas cogitationes perstringeret , nefaria scelera puniret, bonis praesidio ad vitam crat. Non in quopia morte, vel alio aliquo genere petnae, leuius etia, quam res exigebat, prius animaduertendum putabat, quam ex conseientia sceleris crimina reum fatentem habuisset. Non vi, non dolo inalo, quicqua agebat. Propinquitas,cognatio, amicitia, necessitas apud illum non tantum valebant, ut iulis corruptus quicquam quod illius innocentia, integritate indignum foret committeret. Nemo diuitijs fretus sperabat se posse illum, a Iustitiae septis abstrahere. Nec quisquam ita tenui, & desperata fortuna crat, qui non speraret secum optime agi, apud hunc sanctissimum,& Senatorem,& Triumuirum, dumodo e tra iustitiae regionem non sibi dissideret. Non ad am plissimos hos Magistratus obrepserat hominum erro re, di imaginum fumosarum commendatione, sed illo virtutis cursu, & literarum suffragio , morum firmata opinione, quibus ad hos dignitatis gradus Speciani similes venire solent, quando virtuti locus sit . . Fram

162쪽

deratore Magistram, quos summa eum approbatione

omnium geuisse diximus, inivit. Quo mortuo cit haereditario iure haec nostra Tetrarchia ad Caesaris summi, optimique Imperatoris potestatem peruenisset, nosolum illos Magistratus obtinuit, sed etiam Magistri

aequitum dignitate auctus fuit. Cuius virtus, ct morutemperantia tam virisque probata fuit, ut ab eoru neutro repetundaru crimen extimuerit. Et ab eius ino

te nihil non laude dienum, illiusque celebrato nomine quisqua audierit, sed in ore Oium,oculisq; semp extiterit. Cuius funus Cremoncses memores tanti viride patria sua bene meriti, impensa publica fletes, ac tata dolentes iactura, lamentatesq; cohonestaverut, pro quo extat Tarte* Oratio. Hic togatus talis fuit,ut omni u in se oculos couerteret. Nulli. n. istus, nullae querelae, nullae lamentationes, nulla denique suspiria audiebantur, Pacem, ocium, tranquilitatem, priuati, &Magistratus summa cu animi hilaritate agebant. Quae omnia cum ex Caesaris praescripto ciuibus cociliabat,& conseruabat, tum ex bonitate naturae, quae huic ma-.xime fauebat,Specianus agebat. Nullius consuetudinem recusabat, in quo aliquid virtutis luceret, appar retque. Non opes, aut hominum diuitias , sed animi dotes metiebatur. Audiui ego illius domum, hominibus cuiusque generis doctis, semper resertam fuisse. Qui fortuna amicti erant, hos ope tuarum fortunarum subleuabat, qui vero bonorum illius adminiculo minia me sustineri egebant, illius affabilitate fruentes, ingenij acumen, oris facundiam, hominis comitatem, viri

grauitatem,& auctoritatem admirabantur. Consiliorum prudentiam, huius in omnibus rebus acrem antimum dispiciebant. Hetc in parietibus,& mqnibus Spe-

163쪽

esanus ille de se aspicienda maxima cum adhinatione omnibus edebat. In castris vero,& in puluere, dum Alfonsum Vastium, qui tunc ad Caesaris praescriptum Mediolani principatum tenebat, ut Dictatorem Magister ςquitum sequeretur, quale virium suarum robur. tum corporis, tum ingcnij pnebuit Qui cum laborii, di periculorum illi se socium adiunxisset, in bello, ita

operam dabat, ut earundem victoriarum laudem, gratulationum, in octo particeps fieret. Bellum enim c mune cum hoste utriusque auspicijs susiceptum gereb rur, vastius Principatum tenebat, tam domi, quam &ris , sed tamen nihil prius agebat vastius , quam hunc consuluisset. Quot Galliae Cisalpinae, Tranialpina 46 quae tunc bello ardebant, Castella, Oppida, Urbes, C pit Vastius, totidem Speciani triumphos testificantur.& quod alibi gentium, a Principatu suo Mediolanensi, Vastius sodliciter gessit, id huic impertiuit, &euhoc communicauit. Religione enim omnium ossicidiarum hunc obstrictum acceperat, quem decipere, fallere, supplantare nefas duxerat. Praesertim cum, a Caesare summam omnium rerum tenente, in ossicio omnitempore permanendum didicisset. Hunc itaque omnes, qui eius fasces sequebantur, ut aliquem, e veterudisciplina habebant, & in aciem progredientem, ut Scipionem, & Metellum conspiciebant, cum hoste praelio dimicantem alterum Caesarem, a Britanorum multitidine circumuentum admirabantur. Nec eum quisquaa pugna, discedentem prius vidit,quam hostem in fuga conuertisset, vel penitus profligasset. Strage aute hinnis ingenti audita, illorum potius calamitatem ingemiscendam, quodam vultu ostendebat, quam in talicueatu quod plerique faciunt, rerum humanaru im-

164쪽

m nores gaudio exultanta esse. In consertissimos vero hostes do qnimose conserebat, ut si quid humanitus ei accidita more quo patria prosequebatur, sibi frendum nonrecusaret. Quod a Romani s, antiquis , ab Epaminonda cum laude pro patria moriente, & a Codro Atheni essium Rege. factum in Annalibus ab his

rerum gestarium, ut priscae Historiae studiosus obseruauerat. Huius lenitas sine controuersia, nec non & semeritas, tam hosti, quam militi suo probabatur . Qui si . quando animaduertebat aliquos auaritiae libidine du- s,:vel aliquo i cui in bello fit 9 crimine, militaris disci plinae, septa, dc cancellos egressos, Poena dignos, ad sanitatem eos verbis adduci malebat, quam verberibus ad Cruciatum, satius existimans, Caesarem, sub quo militabat, qua Posthumios, Torquatos, Papirios, di huiuscemodii seuerissimos disciplinae militaris vindieeri diui imitandum esse. Quod& Alsonsum V stiunii citius nutui obsequebatur, probare non ignora- sat, quando sciebat Vastijeam animi mansuetudinem esse, ut nihil humani ab eius ingenio alienum esse putaret . Nec id temere. Nam si istos post homines natos audietrat,vel potius ipse legerat, tanta immanita fuisse, ut nec quos genuissent imaginem vitae, mortui;

suorum simulacrum ignoscendum existimarent, nec ad filiorum salutem, Populi, Senatusque preces admittarent,eorum infinitum numerum extitisse animaduertebat, qui in filios, in ciues, delicto etiam deprehenis. in hostes lenitate. non animaduersione, ad Reipub. tamen potius maiestatem in ad suam laudem id reserentes e brunt r illi securi liberis, ne du seruis . horrendo monstro ' imperium suum Ciuibus timendum coercebant. Hi vero animi bonitate.non acerba seueritate potest

165쪽

potestitem suam mitigabant, & posteris Imitanda propagabant . Nec enim illud probabat, oderint du m tuant. Huic tam domi, quam foris Iusticia admodum placuit. Quae ab honesti quatuor virtutibus non sep raretur, siue ad veri perspicientiam, sistertiam ire, Due

ad hominum societatem tuendam, suum curii tribue do, & in fide rerum contractarum, aut ad magnitudinε animi excelsi, inuictique, aut ad rerum omnium, quae fiunt ordinem,& modum seruandum, in quo modestia maxime,& temperantia dominatur. Nihil incaute, omnia meditate agebat. Illud enim Chilonis a teneris obseruauerat. Se quisque cognoscat. Rerum habendarum nulla libidine abstrahebatur. Quippe qui eiusdem lapientissimi viri probatum dictum cognouerat. Ne quid nimis. Haec cum a natura acceperat, tuliterarum cultu auxerat. Nemo est in hoc celeberimmo , ac doctissimo caetu, nobis vel decenio natu maior, qui nesciat hunc varijs studijs deditum fuisse, vi quod Scipio de se solitus erat dicere , hic etiam de se

praedicare, no dubitaret. Nunquam se minus ociosum esse, quam cum ociosus, nec minus solum, quam cum solus esset . Et hic etiam cum a Reipublicae pulcherrimis muneribus requiesceret, motus a frequentia virorum, in solitudinem tanquam in portu delatus animum duabus illis rebus, quae alijs langorem asserre soleo octo, & solitudine acuebat, studia i , aliquando negotiorum copia intermissa reuocabat. Cum itaq; varia studia nouisset, ea cum per ocium liceret exercebat, . imprimisq; dimetiendet terne colebat,& secum cognitionem retractabat. Nam in metandis castris hane imprimis nobilissimam artem pernecessariam esse audierat , didicerat, usu militari per se expertus erat, ab

166쪽

alijs, a vastio praesertim rei militaris peritissimo, cui opera dabat, quod in bello euenire solet9 acceperat,

apud reru cognitores legerat, exhauserat. Siquidem Plato ad rem bellicam hanc maximopere spectare anserit, ad ponenda castra, regionem occupandam,Tummas contrahendas, vel ex rei opportunitate,&com

do passim dilatandas, & ad caetera, quae ad aciem dirigendam maxime spectant. Quam virtutem diligeter.& industrie Caesarem dictatorem seruasse, ut illius rorum gestaru contemplator aSgerum, fostarum, pluteorum , musculorum , & cuiusq; generis, munitionum, oppugnationumq; ab eode summa industria deductarim explicaretur studiosus cognouerat, cum alias, tu in illa ab omnibus cum admiratione accepta alexiae puhnatione , quae ad subigendam totam Galliam imperio Romano, Caesaremq. tot victorijs potitum cuparuo exercitu contra hostium millia innumera inter Deos referenduvnacitis fuit. Sed quod magis in hoc homine mirandum videtur, id quod ab eius familiae ribus accepi, Solis, & Lunae defectiones praenoscebat. multoque ante praedicebat. Cuius rei cognitionem a C. Sulpitio Tribu militum compraehensam,s Paulus AEnullus contra Persen. pugnaturus perutilem sibi

fore qnimaduertit . Quod hic in priscorum monumen iis legit,&,cum hostibus dimicaturis conducere periculo suo didicit .i Hunc denique nulla homine libero . dignat ars latuit. Egregiaeque omnes virtutes, cum caeteris bonis ad eius liberos , patris no dissimiles mi grauerunt. Quorum numero ingenti domus illa ill

strata fuit. Florum enim alij disciplinae militari toto animo ad Philippi Regis. nostri inuictissimi nutum, &potestatem se dediderunt. ia eaq; magnanimas animi

167쪽

virex exercent, ad Palfium decus sustinendum E . Alli

iuris ciuilis, cuius non ignorant quam necesseria vis sit, vel ad ciues suos defendendum, vel ad alijs consulendum, cognitioni se tradiderunt, ad eiusdem Regis decus,& ornamentu. Alij complures enim reliquitaquos ex Magdalena Sacca primaria foemina suscepit . in diuersis exercitationibus honestissimis sese aeuunt; ut ex una domo Nura, diuersa, commoda sibi imperator noster, & Rex Philippus sortiatur, & Respublica Cremonensis tantis virtutum adminiculis sustentetur, decoretur, illustretur, ubiq;: gentium virtutis nomine Paternae tollatur Alij sacerdoti dignitate, & amplis iudine decorati Religicuri se iobstrinxerunt; quonam unus in rebus aulicis Borbmari, credinalisilad Reli. gionis pene labentis summani auctoritatem, vidimi tatem confirmandam . retinendamq; proxime e Casso Dei optimi i Maximis nutu profecti, ab omni proclii ambitiones remoti hi honorifice versat ou Ad ummi. omnes Patrem, ud sepctissimum exemplumi imitantur . Tanti Patris virtus apud honoris P α laudiu studio&m . mos filius filii .vi Patrem sibi prestare qxistimarunt imistari, in virtute domo sua decoranda , quam alio, indiui ijs comparandis. Scientes illam aeternam, has vero breues , & eaducas ,. 5c quo amantis corporeι quamuis valido, nobilior est,tanm pm illo magis la . borandaen esse, quam pro corpore I taci-Specianus talis fuerit, qualem omnes in Rebla abhῶν siris risi derant, hunc Appium pmonothipatriam; filiorum ,- cundissima sobole nominare possumus Animo ille Pro patria excubuit,& hic non pro ciuibus suis tantini, verum, &fexternis vigilauit at Ille caecus stini tam do mum regebat, hic amplissimam, inum probustissit

168쪽

1 morum, resertissimam adtanistrauit, ille Romanos iiivit caecitate vigilahtissima. Hic prudentia, consilio. oculorum vigore acutissimo, Mediolanensibus, oe mouensibus ciuibus siris, alijsque in Caesaris ditione e quiescentibiis cauito dile qua uor robustos filios reli-rqui uilHic octo robustissimis liberis domu phtriani id L nti minis siti memoriam illustrauit. Plura de Speciano - dicenda sonent; nisi adi cum oratio me vocaret, qui gradu virtutum, scientiarumque eo fastigij ciuitatem

. nostram patriam communem vexit, quo in omnium: ore, per omn es aetates sit futura, in extremast orbis

-lgchtes.Cremonae fama, nomen. huiuLvirtute & di-x gnitare propagatum iam perueneriti. Hic , hic est

Franci 2 Smndratus illo, qui in toto vitae suae cursui miram speciem probitatis futurae ostendit. Huius - enim tenella aetas in omnibus, ut ego ab eius aequa-z libus accepi ad omnes optima, disciplinas erudita,

ii aulatim est fio ad maiorum disciplinarum gradus

ascendit . Puctitiam ita rexit, ut eius paribus initidis ob literatum, morumque progressus esset, maioribus si vero natu magna ingenij sui expeωtioneta excitaret . Quam spem nequaquam frustrabatur, in dies potius augebat, in quamcunq; nouam cognitionem, inusitatumq: studium incubuisset. Tantus erat illius usei ai teneris discendi ardor. At his humanioribus studi s. omi ssis ad altioris scientiae meditationem se transtulit. obreuiq; tantum in iure ciuili profeci Pontificioque, quod nunc canonicum appellant, nam virum; simul Iamplexus est,& in hac dignitatis PMqstra,cumprimum humanioribus studijs discessi, se exercuit. ut leges veteres, recentesq; ante cognouetit, quam quispiam . existimasset, primoribus labri ut Munt illas atti-

169쪽

-glisci in Natura illi nMurca non fuit . Exercitatione ea tamen sitit Slandratus, ut Muid viiij a natura traxisset

illud letita, studij assiduitate , non iecus , quam De minenes vicisset ot: d. enim honoris cupidus, pramim ijs laudis Meensus. lucrarunt stud flagrans,virtutis DPatriae Cremonensis desiderio: inctus , animi exer- citatione, corporis labore non assequutus fuisset Sedit Minerua non inuita, ingenij lamlitate, tura bonita, te, quo honoris voluit non irrepsit, sed contendit. Vix enim legum sacrarum in studia ingressus est, cum eas omnibus admirantibusι cum in nobilissimis Italiae . Gyrnnasijs, tum Lutetia Parisiorum, florentissima Galitiae ciuitate, illuc undiq; nomine iam tanti 'diuulgator viri, incunbentibusi, atq; in utrunm ius incubituris, - egregiis adolescentibus confluentibus profiteretur, in dies eius progressus in scientia ciuili instari conuale-kente , mulsad c tonem suornm crescene .in orbem p aer amansistiae, Mediolanumsusu 2 Prancisei consensu ,etum. omnium ordinum,p tum Senatosis,&itius e uvis: plausit accitus, in sanctissimum Patrum ordinem cooptatur. . Illic Tantum: ingenii sui , acuminis, probitatis. ,. temperantiae , pru- , dentiae specimen prebuit. ut nullus esset,qui vel causam, suam ad Ssendratum deferri nolleta illius enim patroiicinio causia sitiit qmpo suadebat dum casuruna: vel . huius integerrimi viri ultro amicitiam nun appeteret. . Secum agi praevire existimabat, qui se in anticium huius tanquam in antiquam , Philosophiam insinuare, i in eiusq; omnibus probatam beneuolentiam irrepere

. tum quotidie audiebant' cognoscebanta ' experie-- bantur. nihil quod adi homi nem honestum ingenuini

170쪽

amicis erat, ut ex tempore su nam, vel comitatem,

Ugrauitatet' prat*krrex, in iocis, perfacetus , nec minus quo'idivallis se nossebatur elegans. In fac i

xisses .HIustitiam vpro adtra risi ivalidam esse φροr dabat, ut illius pec minimam partςm violari pater tur . Hic commodis publicis sic prospiciebat, ut sua. aliorum copmtione midime penderet. Meminerat enim non set ni sibi nMum esse , verum & Patriae,

maioremos puην part Ninue patriam vendicare non gninatat ε uinam nisi vita suci chariorem habuisset , nunquamnotos animi labores tulisset, nec rapta corporis pericula subijsset, tantasq; dissicultates exor-.buisset. Multos pro patria,&apud nostros,&alienos, se deuouisse extremaq; vitae pericula non recusassci legerat, ut cadentes Patriam erigerent, illamq; in solu-Mem pro qua pugnabant,relinquerem. At hic studia, vigilias, peregrinationes, Patriae suae, extςrnisq; deqouit,& conscerauit,vicu huiusnodi extremae demen tarium seiret, deliramenta posteris sorς, c Pace dixerim v l Curtii, vel Deciorum sic ista summarixudentiae,

Opis,iauxilia exempla mortalibus, quo animi vigore praestabatiore prolpiciςbat. Amicis enim . alienioribusq; opere, cura, consilio, auctoritate, labore, c nulla

enim unquam. lassitudo, & si admodum aliquandod fatigatus esset, ossicium,& huius viri fidem impedivit mortalibus non desse, Dei potius alicuius, quam hominis esse putabat .vi,uincJpt, tantaque grauissimisrmus huius Excellentissimi viri qnsulta salis plena, integritatis reserta, Philosophiam, maturitate re lentia, quae no hominis voce, sed alicuius Dei oraculo R a prodita