장음표시 사용
431쪽
i . . , se allici hac ratione posse confidebat, ut illius exercitu auctus quae animo agitauerate equeretur. Illud quoque cre nata monere libet iam inde quum haec expeditio susciperetur,plurimos ex iis quorum consilio Anglus utebatur,censuisse exercitum in Normanorun finibus exponendum csle,ut in ea re maiorum cxemplum imitaretur Quum
nim triginta hominum millia haberet, si tripartito Normaniam ingressus, tria loca denis hominum millibus inuaderet,existimabant amplis limo illo ducatu quae prisca est An gliae regum possessio facile esse potiturum, quando de late vagari propter militum ibit tudinem libere possiet, & Rex multis difficultatibus implicaretur, ut totis viribus aegre potentissimo exercitui quem Carolus ducebat, atq; ci quo Roxius de Buranus impressionem in Picardiam facerent,obsisteret. Verum Deus Gallici regni custos ac seruator I alio eius mentem auerti ut Montrolium Sc Boloniam subigere conaretur. Ea enim fuit maxima Anglor a calamitas ac prope interitus: ut facile aemostrabut qui postea res Gallicas Herico qui hodie dominatum tenet gestas literaru monumctis celebrabunt. 8 c REX pactionem sandi serianam, usuo arbitrio permitti videbat, ratam habet. Ita loppidum in Caesaris potcstatem venit, nostri quibus dictum est coditionibus de ordine et egrediuntur. Rex quum Caesarem secundo Matrona flumine iter cum exercitu facturuelie prospiceret,Delphino mandat ut Catalaunum praesidio maiori, commeatu caelestisque necessariis rebus firmaret:quod quum infirmum valde csset, hominum virtute defendi oportebat:ipse ad flumen copias quammaximas Sc optime instructas haberet,caque prudentia suis rationibus prouideret,ut si hostis exercitum traducere conaretur, δ' cum conditione sua potiore,quum dimidia pars transisset, aggrederetur: secus diseres vetabat ne praelium committeret: rem esse nimij periculi plenam, si praelio in media Gallia superaretur,maxime quum Anglus infestus ac potens hostis a tcrgo immineret. Deli'binus parentis mandata diligentillime curauit S secutus est.Quum aut econia citabili Mommorencij qui tum domi se continebat maximo desiderio teneretur,cuius c silio magnopere uti cupiebat,a Rege summis precibus contendere coepit, ut hominem ad te accersere eius volutate liceret. Regi ista Delphini postulata vehementer di si licuerunt,adeo tum iniqua erat in connestabitum voluntate:& primariis viris qui apud Delphinum locum quendam tenebant,hac de causa valde insensus fuit. Dum Anglus B a eat. loniam S Montrolium obsidione promerct,praeclara multa utrinque facinora edeban- I
tur, um hoc inter caetera commemorabo. Vindocinus certior factus,Santaudomaro
de Area magnam comeatus vim ad castra Montroiiana coniichi,cum intercipere, dum agro Bolonienti iter faceret,instituit Quam ad rem suscipiendam proscctus, nuntium, dum progreditur, accipit illic esse hostium octingentos equites de Germanos pedites mille ducentos,quatuor colubrinos mediae magnitudinis iccum ducere,quibus sicubi forte impetus hostis sustinendiis esset, sese tuerentur. Vindocinus sex millium passuum itinere magna contentione de citatis equis cosecho, quo toto tcpore cataphracius galea capite de lance a ad crus gestarat, Villabonu, Strataeum & Acultu praemittit qui hoste prilio lacesserent: ipse suos cataphractos equites centum numero, staner in cum quinquaginta ex Delpitini turma,&Senu ontium cum pari numero secia ducit. Hostes co- sequuti tanto impetu adoriuntur,ut cos statim palantes in fugam coniicerent, multi cinsi,captiui octingenti Teroanam abducti, ex quatuor colubrinis duo:nam reliqui plat stro confracto loco moueri non potuerunt.Germanici peditatus quatuor signa milit ria ablata.Ipse quidem equites Crequianos de Hellianos centum numero ad nouissimuagmen pone sic subsistere iusserat,qui sibi subsidio essent : verum non ita res tulit, ut illis
C EsAR ut quae cogitauerat perficerct, indiserio pr sidium imponit, deVitrium Parthenorum postridie venit.Ibi per nuntios fit certior, Anglum, quicquid Cidem potulicitus esset,in animo habere, non prius copias promouere, I Bolonia Sc Montrolia potiretur Haec Cisar accuratius apud te considerat,si solus ulterius progredi pergat, sitis iam. I de labore militari,& inedia, quam & apud Sandi serium pertulerant,dc etiam tum perserebant, consectis satis in ipsa fame dissicultatis positum cile qua vinceretur,ut etiam Regius exercitus, quem florentem dc italiciter agente conspiciebat, non cogeret se quavis ratione c Gallia incedere.His causis permotus animia ad obscuros sermones coepit ap-
Pellere, quos antea de pace inter se de Rege ineunda ab eo que a cosessionibus habebat
432쪽
Granvellano quibusdam Regis familiaribus iniectos fuisse reminiscebatur. Quaquidem de re sibi agere licere putauit,vi nulla cum Anglo communicatio fieret,quod di ille iam promissis minime steterat, oc eum suspicabatur in posterum, quando sua in lociscis marinis potentiam auctam videret, in pactis ineundis dissiciliorem sere: quinde illud animo cernebat,cum Boloniam & Mon trotium,si potiretur, sibi deinceps habiturum. Haec quum ita habere perspiceret,illum tamen per nuntium, priusquam serio de his r bus agerct,pacti conuenti commonefacere statuit, ut ad exercitus coniungendos pi pius accederet. Caesar reuera iam inde quum Galliam ingrederetur, rei iusiccpraedii ficultatem in animo reputans,lios de pace sermones obiter neque silio nomine prodi 16 to sparserat: sed postea apud se continuerat, eo tamen consilio, ut illos sibi repetendos esse arbitraretur, siquidem eb se necessitate compelli perspiceret. Itaq; quum magnam. 'silio exercitui calamitatem impendere animaduerteret,quae de pace componenda animo conceperat, maturare atque urgere instituit.Dies constituitur qua die delecti viri imque conuenirent,loco quem Calciatam antea nominauimus,qui medio est itinere Vitrio Catalaunum contendentibus.Delecti a Rege mittuntur iralius Annobaldus δίChemansius procancellarius,a Caesare Ferrandus Gonraga&Granvellanus. Rex prPterea cardinalem Bellatum,Remundum primum Rotomagensis senatus praesidem, Albospinium aerarii publici secretarium ad Anglum mittit. Qui utrinque delecti erant, aliquot dies concilio habito quaedam pactionum capita informare coeptiunt: versim quum nihil certi constitutum esset, iralius in castra reuersus Regi quid factum ellet significat,ut ille quid fieri vellet ostenderet. C AE s A R intcrim Thinum Episcopium venit quatuor Catalauno passi uti millia deinde inter oppidum & Spinam itinere facto, ad flumen Matronam duobus infra C talaunum & quatuor a nostris castris passitum millia castra facit, sic ut flume interestet. Quum ad ipsum oppidum exercitus iter faceret, quia satis constabat Caesari in animo esse praeterire,neque illud aggredi iuuenes qui apud Ni uernensem erant,oppido Ur
di, ut certamine hostes lacesterent instituunt:sequutur eos serentarii. Diu de acriter velitantur, crebris praeliis multi utrinque capti de erepti sunt: ad extremum quum tota hostium exercitus moles incumberet,nostri gradum sistere coguntur. Intereunt utrinquei, viri forte ex nostris Bordaeus & Genlius minor natu ex Aurelij ducis comitatu, pistolis ambo icti. Sciopi sunt minores, quorum fit uia circiter pedem longa est:unica manu vibrantur, igne rotularum celeriimo attritu excitato. Dum Caesar co loco quem di, xi castra haberet, comes Gulielmus Fustembergus qui ex eorum ni unero erat qui principes Caesari persuaserant,ut iter hoc faceret, cuius ille peritiam multam ab annis ser- me octo,quibus Regi militauerat,consequutus fuerat :"ies et Germania exercitu adduxerat, secundum hoc flumen perpetuo progrediebaturi de media nocte castris egreditur,vno tantum itineris duce comitatus,vi vadum quo sic alias transii se memoria tenebat,eXploraret,quo totus exercitus flumen traiiceret. Ad eum locum ubi peruenit, ducem ad ripam fluminis relinquit,ipse vadum tentan quodpcrfacile nactus pertransit. o Aliquot ex Regia turma de nonnulli ex Amiresiana turma equites qui in statione erant,& excubitorem non longe ab eo loco habebant, nam excubitores ad ipsum flume collocabantur hominem deprehendunt, taciti nullo excitato tumultu spatium inter cum& flumen occupant: ut quum se recipere cogitaret, sine ulla vi in nostrorum manus v nitet. Ad castra adductus agnoscitur: Lutetiam in arcem Basilidam mittitur, tandem redemptionis pretium triginta coronatorum millia numerauit. CAEsAR suos fame laborare quum perspiceret, quod commeatus quoquove sim a nostris impediretur Suessionensi agro se recipere decreuit. Itaque opera mora chi cuiliciam Hispani ex Gosmentianas milia, quo Caesarianus ille cosessor praecipuo organo antea usus crath de pace c5ponenda rursum ut ageretur curat, sic tamen, ut eos se semones a se prodire dissimularet:interim ut res fiumctaria suppeditaretur i ecudo fit Τ mine iter facit. Ibi sane futura erat ut ad summam omnium rerii inopiam redigerentur, nisi Caesari nuntianim fuisset,quendam peditum centurionem a Delphino Spernaeum missim esse,qui commeatum omnem ex eo oppido educeret,polite est ingeret, qui quid verbfrumenti, vini S caeterarum rerum auehi non possiet, in profluentem abiic ret&deuastaret Ille enim rem quum negligentius administraret, a Caesarianis oppri-
433쪽
mitur,qui ponte nondum diruto magnam commeatus vim nacti quod illic nostris m' - - - iumeonstitutum essetὶCastellum Theodorici progrediuntur, Vbi nominorem etiam copiam reperiunt: ut hac ratione exercitus fame prope consectus illic se recrearet. Ibi grauissima inter Germanos &Hispanos in castris Caesarianis rixa oborta, vix contineri utrinquc potuerunt quin collatis signis pugnarent.Causa erat quod Germani commea, tum demensi instar sibi ab Hispanis praeberi grauitor serebant. Delphinus ubi pernumtium certior factus est rem male Spernaei administratam fuisse, ut ex ea offensiones cultas Caesari dari videretur qua Lutetiam usque procederet, Lorgium cum octo fere hominu millibus & quadringentis grauis armaturae equitibus mittit, quis opus esse via deret,Lutetiam ingrcdereturili Lanij ad Matronam subsistit, locum esse commodis, 'mum ad mandata perficienda arbitratus,vi quod Lutetia decem passuum millia abest. Postea magnis itineribus aduerse flumine iter occupat, SI Fertam infra Ioarram venit, quod oppidum est octo passuum millium interuallo infra castrum Theodorici,ad idem flumen situm. Meldas insuper magnam militum multitudinem Delphinus mittit, qui
Caesarem transitu prohiberent:ipse cum exercitu Lutetiae appropinquat,quod verer tur ne Anglus exercitum eo promoueret.Caesar ubi haec omnia Delphiniiussu persecta esse cognouit,ut omnes aditus praeclusi essent,veritus ne in cxtremam famem suos adducere iter Vigerium Costeraeorum conuerti ut transuerso Valesio tractu in Suessio num oppidum veniret.
Eisa -- R E X interim Lutetiae a multis ad pacem faciendam solicitabaturiad quam tandefri ' deduci se passus est licet amittenda sibi esse videret quae proxime bello acquisierat. His porro causis ad eam faciendam impulsiis est,quod videret pugna se cum C sarianis dia
care quicunque tandem esset rei tam incertae exitus absque multorum militu iacti ra non posse:deinde seperesse adhuc Angli δί comitis Burani non minorem exercitu, quibuscum alia pugna esset committenda:quarum ex altera vel etiam utraq; si inferior
discederet,regni salutem in summum discrimen vocari: si superior euaderet, nihil propemodum sibi accessurum esset, maximo quod ad Anglum insulani regni finibus circi scriptum attinet. Ad haec Dubetius quotidie per nuntios sibi cibaria Montrolium mitti petebat,alioqui se inopia compulsum deditionc hosti oppidum traditurum. Nec verbVervinium ea virtute & prudentia esse confidebat, qua ad Boloniam propugnandam Popus esset: quibus occupatis oppidis magnus hosti aditus in regnum patefactum esse intelligebat.His porro ut subuenire nonnisi pace cum Carolo facta fieri non poterat. Quare miralium propere mittit,qui ad Caesarem in abbatiam Sajani cognomento Vianearij in suburbiis Suessionensibus perii enit. Vbi quum esset, Rex ci per nuntium signia scat ad se perlatum esse quemadmodum Vervinius Boloniae deditionem fecisset, pr inde de pace quamprimum constituenda laboraret: quippe Caesarem fama huius rei
audita, tametsi pacem fieri ex illius usu esset, tamen longe iniquiores conditiones lati rum.Superioribus commentariis demonstratum est omnes controuersias inter Caes rem & Regem inde propemodum ortas esse,quod Rex ducatum Mediolanensem omni contentione repetebat.Nam vitio etiam Francisco primogenito Delphino, eam dia s
tionem Henrico tum duci Aurelio qui postea Delphinus ac porro Rcx fuit tradi postu
lauera tanquam verum Aureliae gentis patrimonium. Id vero Caesar nunquam ut face
ret adduci potuit: sed Carolo duci Angolisinensi minimo natu ex Regis filiis filiam aut
neptim despondere non recusabat, hac lege ut ducem cum Mediolani constituereti Hanc Rex conditionem non esse accipiendam censuerat,ne inter duos fratres malum aliquod discordiae coniiceret,quod minorem maiori praetulisse videretur. Nunc posta quam haec pacis cum Caesare faciendae occasio rursum oblata est,cuius causa miratius ad eum at ege mittebatur,illae conditiones denuo in medium proseruntur, de Caroli Angolisinensis qui tum dux Aurelius craematrimonio. ITA E illic pacis conditiones statuuntur, uti ipse Caesaris filiam aut certe eius
eis inistra ex fratre Romanorum Rege neptim intra biennium uxorem duceret: utique quo ten
ς .. iis: porc exacto biennio coniugium reipsa perficeretur, ci Caesar vel Mediolani vel Naim isti. driae ac Belgii dominatum, utrum tradere mallet,traderet. Vtique Rex ab omni deii ceps iure atque actione in ducatu ipso discederet, ac in regno etiam Neapolitano, soquidem Belgium filio Aurelio daretur. Vtique Sabaudo omnia quae adempta fuerant,
434쪽
restituerentur,simulatque Aurelius alterius ditionis compos esset. Vtique dum bienniuillius tempus adesset,quicquid utrinque tum in transit pinis tum cistapinis regionib.iam inde a Nicenis induciis bello captum lucrat,restitueretur, omniaque pristinum statum reciperent,quo cite quum illa: induciae fierent, constaret. Caesar cis alpes Regi Sandi serium,Linium S Commercium restituit,l ex Yuesium, Mommedium S: Landrisum. Stenaeum Lotaringo duci munitionibus prius dirutis restituitur. In Italia Caesar Moi deuisium duntaxat restituit, Rex ei reddit Albam,Querassium, Antinianum, sandamianum, Palegotium,Cres centinum,Verruam, Moncaluim, Bargas,Pontem Asturae,Lar sum, Vigonem,Saslaluatorium,Sangermanum magnam regioni Linguam, sarchioto natus Seuiani partem dc Vespergam. Pace ad hunc modum cons situla Caesar Roxio de Burano,qui aciMontrolium cum exercitu apud ducem North icum erant,mandat ut
dimisso exercitu domum redirent. Ipse ut Suessone Valencenas contenderet, Nisium castrum,Crispium Laudunatum ac porro Feram ad Osam iter tacit. Quo loco illi praesto fuit Dux Aurelius,ut eum Gallici regni finibus exeunter' prosequeretur: atque via cum eo Ioannes Cardinalis Lotaringus, Meldonius,comes Latiallius, Hunaldaeus d alij, it liquidem Caesarem velut obsides Bruxellas usque comitati sunt, donec transalpina oppida a nostris bello capta restituerentur. Caesar&Rex deinde Vinio de Angulano legatis per nuntios imperant,ut pacem publico praeconio evulgarent uteri; ab altero capta mutud oppida restituerent Qua in re Vinio non fuit valde laborandum, qui a Nixo cenis inducijs Mondeuisii uia duntaxat nobis ademisset. I AM ad Anglum redeamus, ad quem Rex cardinalem Bellatum tum miserat quuutrinque delecti Ue pace missi ad Calciatam vii dictum est ouenissent. Ad eam pacem A it M iaciendam Anglus tacite poterat adduci, maxime quum C sarem ipsum in ea est e sententia intelligeret: verum quoniam Vervinium Boloniae pri sectum vchementi terrore perculsum esse certo sciebat, listimulandum sibi esse iudicabat, inq; extrahere coepit, quod non dubitabat quin breui suae obsidionis exitum quem cupiebat,habiturus esset. Interim ipsum Bellatum Ad comites in castrum Hardet otium, ubi commodius excipe- tur,mittit. Veruinius rei militaris parum peritus uti demonstrauimus post vehementem &diuturnam machinarum oppugnationem hostium quoque irruptionem tent
D tium impetum sustinuit. Verum sui ex eo ipso audiui Philippi Corsi virtus in caui fuit
ut tandiu propugnaret:qui tandem in ipso ruinae aditu machina ex hostium castris vulneratus interiit. Vcrvinius tanto viro orbatus, iuuenes tantum rerum imperitos apud se habens,ipse perterritus ad colloquium venit, resque colloquendo est processit, ut Sam-blimontius miles veteranus Dubeiij signifer & Freumesellus rei machinariς presectus egrederentur,ut Angli voluntatem cognoscerent: qui conditiones has dat, ut milites de ciues cum impedimentis abirent, oppidum cum tormentis, telis, commeatu de armis quorum omnium ingens erat copia sibi traderent. Cives has conditiones accipere recusabant, imo Maior ipse oppidi qui vocatur,Vervinium alloquitur, si abire statueret, biret sane,se ciuium de militum qui sua sponte manere vellent, virtute fietum oppidum
o defendendum suscipere: sed nihil oratione sua profecit.Postero die quum deditionem
fieri conuenisset, obsidibus tamen nondum datis, tanta vis impetusque venti de pluuiae coorta est,ut in hostium castris nevnum quidem tabernaculum rectum stare,neq;quis
quam pingui illius regionis solo vel progredi vel regredi posset. His tamen rebus Vervianius permoveri nequit, ut sententiam de oppido dedendo mutaret: quod negaret se fidem hosti datam fallere unquam velle. At fidem quam ipsi suo principi nato aebebat& dederat,iallere non dubitabat: cuius etiam delicii poenam Lutetiae postea capite luit. Hoc sane certo statui potest,si biduo oppidum tenuisset,liostem non fuisse potiturum: qubd de pluuia uti diximus omnem irrumpendi facultatem hostibus eripiebat, de Delu .phinus interim illuc magnis itineribus properabat, cuius aduentus Angli rationes Se com silia perturballet Duin obsideretur oppidum, Santandra iis maximi viranimi, quique summa apud Delphinum gratia de autoritate valeba Boloniam se ingressurum recipit, lectissimos viros de magnum in bello usum habentes asci cit:vt hac ratione principi sitorem gratissimam faceret si oppidum,cuius salutem vehementer periclitari videbat, i uaret. Quumque pedet iri itinere ingrediendi nulla esset facultas ob ingentes fostis Scaggeres quibus magna hostium custodia adhibebatur,nauibus rem tentare instituitu ve
435쪽
i riim Venti adeo aduersi extiteriit, I tempestas adeo saeua, ut bis vel ter ad ipsum naualis ostium progressus in altum re cerctur. itaq; omnibus licci extremis etiam tentatis,
REX pace cum Caiare facta, exercitum suum celeriter progredi iubet, ut hoste, Ἀ-- - - qui Motrolium Obsidebant opprimeret. Anglum ad Boloniam Caesariano exercitu de--um Μν-- stituitum vel pugnam committcre vel oblidionem tollere & exercitum abduccre com - Ο pelleret, Boloniam ipsam denique,antequam ab Anglo communiretur, nam valde ii isse tormentis labeia tam fama crat reeiperet. Dux Northmicus nostrorum exercitu Hedino api propinquare certior factus, veritus ne inter sua castra de Boloniam medium se interponeret,quo receptu prolat berem uos ex obsidione Motroiij abducit, depre- iocibus a Burano impetrat ut sibi, dilan ad locum tu tum perueniret, praesidij causa comes esset. Anglus Northsolco commicto, quoniam se a Caesare seiunctum Regio exercitui imparem cile videbat, Caletum se recipit, maiorum tormentorum partem e Boloniae nauali in Angliam transpoRari, ducem Sombre fletum quae illo bello acquisierat ten re iubet. Is alias missordus Semerus appellabatur erat reginae frater quae postrema Ai sto nupserat, ex qua uardum postea regem susceperat. Delphinus nuntio accepto Montrolium obsidione liberatum csse, Anglum, quum Calctum se reciperet,prq nimia properatione magnam tormentorum partem, cibariorum Sc omnis apparatus ad ins
riorem Boloniam reliquisse, Alcio castro prosectus,superiori Boloniensi agro iter facit, de ad vicum Scutellas nomine, tum Fossa ad letuam relicta Marcusiam peruenit. Quolo raco postquam exercitum itinere festum ad tres fere horas recreasset, prosectus Boloni
Avue antequa dilucesceret, ut constituerat,venit.Sic enim omnia quae illic cran opprimi repentino aduentu polle condebat, maxime quum Oppidum modicis tantum quibusdam fossis cinctu iii csset .Postquam nostri huc veni sient, bipartito suas copias collocat:
priorem ducebat Fuxollius, qui quod consti tutum suerat exequi debebat: altera & ea maiore xius subsidio veniebat: postremo subsequebantur Rheti numero ad sexmillia,qui in vallem abditi expe carent dum eorum opera desiderari videretur. Mihi quiadem rectius facturi suisse videntur si ad decem peditum cohortes inter utranque Boi niam promouissent,qui hostes c superiori oppido erumpere prohibuissent quod quidε haud scio an imperatum fuerit,illud scio, non fuisse persectum. Quin & illud quoq; inmitti minime debebat,ut in Boloniae inferioris platea, dum Fuxollius rem gereret, ii
rent quatuor vel quinque cohorto instructae, ad quas omnibus receptus esset. Fuxollius,uti mandatum crat,locum magna vi ingreditur subsequente Taxio, hostes quos imque obuios habent,sternunt oc concidunt,nostri machinis Anglicanis de toto apparatu potiuntur. Ita se plane victores dum putant, rem statim aliter habere comperiunt. Hostes enim superiore oppido aliquot cohortibus egressi, nostros nullo ordine disperses ut in pr da facienda sere si nacti in fugam conijciunt. xollius dum plateam occupare ad sustinendum impetum cogitat, occiditur: Taxius pedem resercns sagitta vulner tur : milites territi dii fugiunt, neque vel ex suga colligi vel vlla capitaneorum cohortatione confirmari postunt,ut paucis illis qui erus cxant se aduersos opponerent: quin ipsi quoque Itali perturbati ad cum usque locum figa est usi perueniunt, quo loco Rhetos collocatos este diximus: quibus tamen non existimo tota Europa fortiores milites aut bellicosiores tum temporis reperiri potuisse.Vt vel hinc discamus, quum quid suscipere placet, diligenter prouidendum cile quicquid aduersi potest incidere,ut malum in
ture anteuertatur:proptereaquod sere nimium sese, imo nequicquam, ubi semel constitio incidit, medium quaeritur. Delphinus ipse omni cdtentione ad eum locum perrumpere dc tantum discrimen adire conabatur, nisi a multis de cordatis viris impeditus destitillet, quod iam diluxerat, hostes ex ipso oppido recta colli inatione tormentis ii stros petebant,ut sui colligendi nullam haberent facultatem, denique tanta vis erat pli uiae, ut nostri maxima ex parteigne ad sesopos incendendos carerent, reliqui ob cri Ioli intempcriem arma tractare nequirent. Aliquot ex nostris equitibus, dum haec fiebat, inter Boloniam de turrim Ordream procurrerunt: verum se a peditibus desertos esse coipicati pedem reserre coacti sunt. HAC clade accepta Desphinus ex omnium capitaneorum sententia exercitum
Montrolium reducit. Causa suit tum quod imbres assidui molesti erant, tum quod in gna
436쪽
gna rei frumentariae in castris inopia erat, quandoquidem tanta celeritate iter veniendo fecerant, ut commeatus, praesertim itineribus ob pluuiae copiam difficillimis, tam propere velit non posset. Quibus dissicultatibus effectum cst, ut maxima militum pars totum triduum pane careret,& miles libenter vel unum panem armis cineret. Acced bat quod commeatus propius quam Abbauilla haberi non poterat: totus enim Boloniensis ager tot rolium ac porro Abbata illam usque quq regio triginta amplius passuum millia in ibi igitudinem patet incendio de populationibus vastatus erat, neque foenum aut pabulum ullum ad alendos equos reperiri poterat. Montroiij acceptis a patre literis Helvetios&Rlietos dimittit, Dubetium cum Gallis & Italis qui ex Insubria venerant, i, illic relinquit, ut Bolonienses reprimeret, ipse Sangermanum Layorum ad Regem v nit. Anguianus etia relicto apud Pedemontanos Termio,qui ex pacis sermula loca belulo parta Caecari,cui adempta suerant, restitueret, ad Regem se recipit, quem Mantae bi duo antequam Delphinus co veniret,rcpcrit. Tota hyeme nihil magni gestum est: nisi quod Dubctius collectis omnibus copijs quae apud Picardos reliquae erant, Poricti c ura facit exigui portus nomen est,in quem se plicatores tantum recipiuntὶ trecetorum circiter Bolonia pastuum interuallo, sic ut flumen interesset, i a ponte lateritio nomen est. Consilium erat, si apra eum locum Boloniam versus ad oram maritimam pastellum quoddam communire, quo hostiis ex oppido procursiones coerceret. Sorelius North- lci ducis filius ut huc hominis conatum infringeret, quicquid militum Anglus in cis eo marinis locis rcliquerat, Colligit , Dubetium opprimit antequam locum opere munire posset: ut se Montroii tun recipere cogeretur.Quod nisi capitaneus Villasrancus veter norum Gallorum tribunus postremum agmen claudens, omnibus summa diligentia prospexisset,non multum ab eo nostri aberant,ut grauiter proflig. arentur. Viri utrinque virtute praestantis limi interierunt: ac dum nostri recederent, duo campestria tormenta prae itincris summa ob pluuias dissicultate relinquere coguntur, reliqua auchunti Dubetius duobus Montrolio passuum millibus, qua iter est Boloniam ut ex eo oppido con
. modius cibaria acciperet castra ponit. EODEM tempore Iacobus Scottae rex moritur, cuius morte regnum omni tutela unudatum vidcbatur. Rex ut opem ferret,illuc comitem Lenotum cum magna militum
3o manu & pecuniarum vi mittit. Is ex familia erat Stuartia, demortui mareschalli Albini nepos, centum cataphractorum Scotorii equitatus regi j praesectus.Hunc reginae viduae auxilio mittit, quae filia erat ducis Guisij, & ex marito rege unam filiam regni haeredem pepercrat. Ille ubi in scotiam nauigasset, iuuenis nulla prudentia & consilio valens, re- giam pecuniam male profundit: cuius rei causa quum se omnibus inuisum esse perspiceret,consilium inire coepit quo ad Anglum transiret, qui eum libenter excipit, quod illius operam sibi utilem sore putabat,suamque ex sorore neptim in matrimonium dat: rorem enim habuerat, quae Iacobo quarto Scottae regi istius modo dicti patri nupsi rat,quo mortuo nobili cuida Anglo nupta,hanc de qua nunc agimus, Angli neptim p pererat .Hac desectione Rex intellecta Brossi ii quenda Borboniensem genere, homine , sapientem&consideraui comittit, qui consolatione&consilio Scotiae regina iuuaret: non multo post denique Lorgium equestris dignitatis Virum cum exercitu mittit, qui Scotis opem ferret.Rex post mistum in Scotiam auxilium Romorantinum sic recipit,v-bi ad mensem Maium ineuntem commoratur, anno i s s.lbi quum apud se reputaret quam male regni sui rationibus consuleretur,si Anglum diutius Bolonia potiri atque
deo in Gallia augeri & inueterascere sineret,omni ratione operam dare constituit,Vt c- os inde expelleret. Ita numerosam classem instruere decreuit, cui Amiralium praeficeret: eamque tam firmam cile voluit, ut&ctim Anglis nauali praelio decertare, u occurreret,& in Angliam appellere pollet siquidem res ita ferre videretur. Capitaneum Pati 'linum qui postea Baro Gardiae dictus cst e Prouincia iubet vigintiquin' triremesesis o nu Gallico in oceanum occidentalem fieto Gaditano traducerc.Quod heri nunquam antea consipectum fuerat, nisi anno Isin, quum capitantus Pregentius 'uatuor triremibus traiecit. CGstratas naues quoq; Genuenses octo ad augendam classem accersi quae serius adductς nulli usui fuerunt: imo quit ostium Sequanς ingrederentur,nauclerorum imperitia magna earum pars perijt. Iubet praeterea magnas terrestres copias compar
ri, quae,dum cias sis mari liostem sectaretur, ad Boloniam interiecto flumine castram
437쪽
, raretur, ibiq; castello extructo cui liominum circiter quinque millia praesidio impons ' rentur: ita de Bolonienses reprimi posse, ne citra flumen latius vagarentur, M ex eo castello quod nimirum e regione turris Ordreae cxtruetium esset tormentarijs sph cisna ues A nglicas prohiberi, ne auxilio hostibus ad portum appellerentur. Sperabat enim fore,ut medioAugusto mense,quum classis rediret, castellum hoc egregie munitum G set: id enim ill i plurimi confirmabant. Quibus confectis rcbus, uniuerso exercitu tum terrestri tum nati illi collecto ipse expeditionem sustipere cogitabat, ut relicta ad Boloniam in stativis quatuor ad summum hominum millibus Guineas obsessum iret, de captum oppidum vi enim facile captum iri confidebat ita communiret, vi Caletum&
grumoyanum cohiberct,eaque ratione Boloniam fame premeret. Vcrum longe alitet rotota res accidit,ut a nobis dicetur. In Germaniam quoque, Vt utrunque exercitum ni incrosiorem haberet, comitem Ringrauium, tribunos Recroquium S Ludovicum
mittit,qui peditatum illic conscriberent,ut quum singuli iam sere bina millia haberent, ad quina tandem millia conficere conarentur. In Narbonensem denique prouinciam&Vasconiam mittit qui decem hominum millia supplemeto ad cohortes Gallicas perficiendas adducerent. Terrestribus copiis Dubetium praeficit.
REnus hoc modo constitutis Romorentino prosectus in Normaniam ire contendit, lubd classem quum in altum subduceretur,spectare e portu Gratiano cupiebat, qui est ad Sequanae ostium. A mentano igitur iter faciens extremo Iunio Toccas venit: v bi quum triremes e mari mediterraneoprosectae conspicerentur, suspicio eius animii rosubiit ivt qui ignarus rei ci leti classem esse Anglicam,quae inferiorem Normaniam ii gredi expeditionem illam susceptam remoratura conaretur: statim vero myoparonis cuiusdam aduentu triremes esse fit certior. Paucis pbst diebus quinque Angloriam n Ues ad promontorium Calletorum accedunt, quae aliquot machinas nullo scopo dis plodunt: conspectis deinde nostrorum triremibus appropinquantibus in portum se recipiunt.Toccas Langaeus ad Regem venit, quem ille in Campaniae orant ad excipiemdosGermanos miserar.Nuntiat eos laseriam aduenisse,rectaque squemadmodum i tu iusserat pergere,annona certis locis disposita,ut Montrolium accederent. Hoc num. tio Rex accepto, quod praecipuum exercitus robur in Germanis erat positum, Dub tio mandat ut simulatque Montrolium peruenissent, Boloniam properaret ocum mi niret quem antea de cripsimus, sim; certiorem iaceret quam breui sitis ad propugnari dum munitus esse videretur. Fossorum sex aut scptem millia, magnum item plaustrorum numcrum,quibus cespites,fasces 5 caetera id genus ad opus vcheretur,mittit. Dii
bctius per nuntium significat, medio Augusto opus ad propugnationem idoneum s re:quod tamen minime praestitit,ut constabit. Illius pollicitis Rex fretus de summa deli bcrat , & ad pactum tempus rerum gerendarum momenta tempcrat: ut sexto Iuli j die classem e nauali Gratiano Gluentem ipse e Calletorum promontorio spectaret. In eo
3 - φωι numero erat praetoria nauis,in qua Amiralius pugnaturus crat Carraconem vocabandomnium amplissima&velis celerrima, quae unquam in Oceano Conspectas:t, octii Mi Mu gentorum dolioriim capax. Dum illius ancorae tolluntur,tota repente incendio corri- Α'pitur, ut nulla unquam diligentia seruari potuerit, quominus in cinerem redigeretur. Cennim ibi erant maxima tormenta mea,vna cum pecunia regia,quae tamen ex incendio erepta est. Plurimi quum flammani vitare studcrent, in mare se dabant praecipites quorum non pauci ab iis qui erant in triremibus,seruati stini. At posteaquam ad nauis carinam coepit descendere, coacti sunt illi longillime abscedere: proptereaquod igne
in machinis accenso glandes quoquoversum emillae omnia protrudebant atq; demer gebant. Classis constabat centum quinquaginta nauibus onerariis quas rotundas v cant, praeter sexaginta acalia dc vigintiquinque triremcs: quae omnia simul die Iulij se to ex omnibus naualibus Gratiano Eurano,Honflorio, Harstorio dc Deppano in altum subducuntur,& velificationem in illam Huicti ac nauale Portemutium vetius insti, Io tuuia trillic enim Angli classis in statione errat quam nostri praelio adoriri statuerant. λη ' his A D c. insillam quum venisset Amitalius ipsius mensis die decim ooctauo, Bar item Gardiae cum quatuor triremibus praemittit, quem insulam ad Helenes isthmum
usque explorare α hostium festum habitumque pertentare iubet. Isti unus ille procu rit ad ingrcilii in steti quo insula haec abAnglia diuiditur, e regione Portemut ij. Hostium
438쪽
classis erat sexaginta nauium lectarum de ad pugnam egregie instructarum: ex quo numero quatuordecim vclis passis c portu contentis limo cursit egrediuntur, tam decenti ordineut quiuis facile suspicaretur,consulto ad nostrorum impetum sustinendum sic fuisse instructas. AMin Λ Ovs cum reliquis triremibus illis ot uiam procedit:illi vero uniue se classe progrediuntur. Tum multis utrinque displosis machinis hostes laeuam versus oram legentes coeperunt clabi, tuti hinc castellis qtiet locis in litore editis aedificata erat, illinc scopulis qui sub aqua non conspicui iter obsident, ut angustus paucis nauibus itinere obliquo aditus patrat. Hoc Anglorum regressu de noctis interuentu praelium diri-ro mitur, ut nullam insignem iacturam secille videremur. Triremibus ad isthmum Helenes reductis Amiratio nuntiatur primariam nauem,quam ille conscens irus erat, quaeque totius classis erat praestantissima,pta una ire, neque ullain supereste spem nisi ut ii minum saluti prospiccretur, de pecunia regia, quae militibus numeranda erat, criperetur Tanti detrimenti causim ibisse putant, quod quum e portu subduceretur, illisa co pist et rimas agere, de carinae materia ictus vehementia succusta, asseribusque disclusis, smappa illic iniaria aqua imbueretur: ac postridie vento flante humido nauis agitata tantam aquq copiam influentem haurire ut exinaniri,quantumuis magna adhiberetur diligentia,non posscta HOC nuntio Amiralius accepto eo celeriter venit, ut tum hominibus tum pecu- ς,, niis opem serret. Reperit Malleraeum proamiralium eam adhibuisse diligentiam vie oneratam nauem in portum reduci iuberct, ut illic resceretur. Amiralius alia naui d lecta praetoria, in qua ipse pugnaret, de classe in posterum diem ad certamen instruet
da crepit statuere. Nauem praetoriam in fronte collocat citi triginta alias lectas attribi it: Buterium ad dextrum cornu cum triginta sex nauibus, Baronem Curionium cum totidem numero ad laevum consistere iubet. Et quoniam locus maximam hostibus opportunitatem dabat, ad eos inde educendos statuit ut triremes ad eos prima luce,ubi in ancoris erant,accederen eosque qua possent maxima vi machinis impeterent, ac sensim se ad classem reciperent, ut ea ratione ad pugnam illos ex freto in apertum mare e licerent. Res audacillime perficitur: vertam tempestatis repentina commutatio ita po3o riculum ex alijs in alios conuertit, vix ut diiudicari posset, viris tantulo temporis spatio fortuna magis fauisse videretur. ET E Ni M matutinis horis tranquillo mari, quum neque venti neque aestus vlla esset saeuitia, triremes nostrae facile regi atque duci poterant, hostibusque, qui nulla venti aura spirante loco se mouere non poteriat, maximo nocebant. Sic enim nostr riun machinis expositae manebant eorum naues, quas eo facilius attingebant, lubit illae nostris sunt editiores Ac vastiores, triremes vero remorum usu periculum declinare Scin locum commodiorem cursit elabi poterant. Hac ratione unius horae spatio de eo amplius pugnatum est maximo hostium detrimento, quorum una ex praecipuis nauibus, Marirosa nomine, glandibus pertusa deprimitur: ex hominibus fere sexcentis numeroclo vix triginta quinque euadiit praetoria eorum nauis qua vehebatur Amiralius, cui Henrici magni nomen erat, ita circumuenientibus nostris iactata est, ut eundem videretur exitum habitura nisi proximae naueh auxilio aduolassciat. Alia multo maiora dctri mei ta erant accepturi,nis ea quam dixi tempestatis eommutatio accidisset,quae non solum illos praesenti periculo exemit, sed etiam illis aduersus nos mirifice fauit, exorto dunt xatd continenti vento,quo una cum aestus fluxu corum naues passis velis in nos ferebatur. Quaequidem mutatio adeo repentina extitit, ut aegre nostris otium S facultas ad conuertenam proras daretur. Etenim mari tranquillo quum in ipso conflictus ardore triremes proxime accessist erat, subit δ naues tanta vi in eas ferri coeperunt,ut pcne incumbentes sua mole eas depressurae viderentur, nisi animi praesentia qua valebant duces, agilitate atque peritia nautarum de remigum, incredibilis celeritas triremibus ad torquendas proras ilico allata ibisset. HAC ratione nostri circumactis triremibus, temporis puncto ad machinae iactum summavelocitate velis& remis ab liostib.auulsi lentius regredi coeperunt, ut eos e locis
illis seopitiosis ac difficilibus vi sibi mandatu esse meminerant in latu aequor elicerent. Est genus quodda nauiu quo hostes utebantur,quet forma sunt obloga, multo triremib.
439쪽
angustiores,qub facilius eas circunducant quo velint, etiam saeuiente aestu, qui multus est in m mari. Quo in genere nauium gubernando tantam sibi peritiam longo usus pererunt,ut cum triremibus decetcritate contendant:cuiusmocii naues Rambergas illi appellant. Aliquot cius generis habebant quum nostri se reciperent, quibus incredibili velocitate triremium nostrarum puppim vigebant, dc machinis mirum in modum ii stantes negotium face flebant. N eque vero illis resisti ullo pacto poterat, quod auertae puppes machinas non haberent, ut si pugnare nostii conarentur, obvertenda omnino aduersa prora esset ad eos adoriendos:quod sine certissimo corum interitu fieri non poterat, qui dum ad pugnandum ita triremem torquerent, hostibus tempus praebituri rant quo pastis vclis rapidissimo nauium impetu triremes obruerent. Prior tamm C iopuanus Petri Strosiij frater rei indignitatem non serem,suae triremis celeritate fretus, in nauem illius generis quandam,quς caeteras cursu anteibat, de unius triremis puppim pene assequuta crat,aduersus impetum facit. Hostes breuitate nauigii cito elapsi cursitan ad filios auertunt, ab eoq; tempore nostros sequi destiterunt. Amiralius interim in praetoria naui totam classem quo supra diximus ordine ad praelium instruxerat, iamque signo dato progresturus erat,nisi hostes conspexisset persequi desiisse,ac munitiones versus cursum tenere.Ex quo prorsus hoc este illorum consilium intellexit,ut putarent nos nostris viribus coiisos temere in locum iniquiorem progressuros cile, illos vero nostris triremibus regredientibus tantisper a tergo instare decreuisse,dum nullo discrimine id facere possent, ut tandem nos in breuia & scopulos allicerent. In eo conflictu remiges in aliquot & milites gregarios amisimus,nemo quidem qui paulo maiore loco haberetur,
'I A M i R A L i v s hostium mute perspecta, alia eos ratione ad pugnam allicere st
tuit. Anglum quum audiisset Protemutium venisse,existimauit si expositis militibus regionem in eius oculis popularctur atque vastaret, homines in ipsius tantumno complexu interficeret, illuminiuriae atroc itate, caedisque ciuium atque patriae vastationis commiseratione tandem commotum classem ad subsidium ferendum missi trum este, maxime quum a nostris non longius gemino bombardae iactu abesset: sin minus de suis iuuadis cogitaret,ciues indigne serentes principis praesentiam nulli sibi praesidio este, turbarum aliquid tandem moturos. Quamobrem descensionem tripartito ad hostium vires pdistinendas, eodem temporis vestigio fieri iubet. Strossus ad exiguum castrum properat, ubi hostes aliquot machinis triremes nostras a latere aperto petebant: eo se pedito incolae non magno numero receperant. Qui conspecta nostrorum audacia locum d serunt , de iliga in siluas caeduas ad rcgionem interiorem se abdunt: quorum nonnulli a nostris insequentibus interficiuntur aedificia vicinis locis incenduntur. Alium locum petunt Taxius peditatus uniuersi tribunus,& Baro Gardiae trierarcha. Hincininciaid scendentes obuium nacti ulterius procedunt, ut regionis situm accurate explorarent: neque multum progressi reperiunt peditum aliquot cohortes,qui occultis de caecis itineribus per sylvas coacti loco quem ad dimicandum opportunum delegerat ficti,nostros acceuentes excipiunt,nonnullosque vulnerat, in quibus Monnino manus sagitta tres, Utur. Postea reliquos ex nostris instriicto agmine procedentes conspicati loco excedunt palantesque quibus venerant itineribus fit gae se mandant:quos insequi nisi turbatis ordinibus propter itinerum angustias nostri no ii poterant. I crtio loco descendunt Marsalus& Petrobonus triremium centuriones, qui ambo cum Anglis illic occurret bus pugnantes vulnerantur. Reliqui ex nostris interim in nauibus morabantur, dum exeundi signum Amiralius daret: ex quibus non pauci incendium tota regione M litora defensoribus nudata conspicati, absque imperatoris iussu procul, ne ab eo prohiberentur, taciti appellunt, oc millo duce cuius autoritate in ossicio continerentur, liberius deminus considerate vagantur, montem editum, qui totam insulae Huictiae latitudinem transuersam dirimit, occupant: ibi ab equitibus & peditibus Anslis magno impetu i nruentibus partim interficiuntur,partim capiuntur, reliqui dispersi insequentibus hostibbus, ad montis usque radices mari propinquas decurrunt . Tum nostrorum acie freti, stamque ac sepem nacti aduersos se hostibus insequentibus conuertunt. Nonnulli ex iis qui in nauibus crant, scaphis celeriter eis auxilio nauigant: unde redintegratis vitibus de animis in montem denuo subeunt, hostes in fugam se coijciunt, qui procul iugis
440쪽
entes,riuo transinissio pontem diruunt,nea nostris longius premerenturnibique suppi mentum praestolantes consistunt. Hac re Amitalius intellecta, veritus ne milites nullo duce palantes ablioltibus circumuenirentur, Taxium iubet ad eos reuocandos illuc
prodire:quod ille statim perfecit. A MIRA LIus ubi videt nulla ratione hostes ad pugnam allici posse, postridie
eos ipsa in statione aggredi constituit, eoque consilio concionem publicam aduocat nauclerorum,nautarum δύ centurionum,a quibus loci situm inseniumque disceret,&qua tandem ratione scopulorum illis dissicultatibus occurri posse videretur: nos de ii uium multitudine AI militii numero hostibus longe est e superiores,ex hac victoria qua 16 pene in manibus habcret,si modo illuc perueniendi ulla ratio posset inirit maximam setilitatem ad Regem dc regnii peruenturam esse. Ipsorum quidem centurionum de militum voluntas ad praelitina egregie erat comparata: sed loci incommoditas tantum discriminis afferebat, ut naucleri de rei maritimae praffecti omnino negarent illud sine manius sto exitio posse penetrari. Ostendebant freto ingrediendum este, quod non latiusquam ut quaternis nauibus aditus daretur, patet ,que hostis pari nauium numero facile prohibiturus esse Dpraeterea nauesventi tantum impulsu& aquς fluxu illuc ferri, ita quia quatuor primo ingrellae in conflictu essent, reliquas pone sequentes fluxus impetu ii teruenturas este, a quibus illae effingerentur. Huc etiam accedere, quod hostes proxime continentem pugnaturi client,unde maciuinarum glandibus iuuarentur,nostri con
V AE causae si minus idoneae reperirentur, hoc quidem certo statuendum esse,si naues implicitat lemel permiscerentur, luxus vi factum iri ut in litus aceruatim aliae aliis supcricctae ei jcerentur. Ibi sermone iniecto ut in anchoris pugnarctur, subijciunt naucleri fieri facile poste ut rudentes abscinderentur: quod ut etiam minus fieret, nihilo leuius fore periculum: eam enim esse fluxus naturam, ut ad se proram perpetuo comuerti cogat, sicque hostibus nece:sario puppis aduersa obiicerem quum prora aut ce te latus obuerti debeat. Addebant denique,deiectis anchoris non esic tamen futurum, ut naues statim sisterentur,quod tanto ferantur impetu, ut si vis fieret, vel pessum irent,
vel ancoras aut rudentes disrumperent. Ita sensim rudentes adducendos esse,ut nauis cursus coerceatur porro hac ratione in littus impactas rimis actis perituras esse. Harum rationum tanta videbantur momenta, ut contradici minime posset. Amiralius tamen
quod existimabat naucleros prae nactu rei dissicultatem verbis amplificare, licet cos sibi constare perspiceret,non aliter potuit animum explere, quam si freti altitudinem de latitudinem explorari iuberet, ac denique quam commodus esset hosti inti mus sinus. Tres nauclcros cum totidem militum centurionibus ad rem perficiendam mittit, qui
totam noctem omnia accurate tentarent.
MANE reuersi ide renuntiant quod supra ostensum est, illud insuper addentes freti aditum non rectit este, sed sinuosum oc ad hostium classem vergere, ut nauis externa ingre illuc absque nauclero etiam nulla praelij suspicione penetrare posse videretur. Res n. I 7 M o ad concilium refertur, disceptaturq; virum fieri cuius ellet, dc ad Regis rationes magis accommodatum,cx eo loco soluerent, ac in Picardiae oram nauigarent,an insulamHuictiam communirent, id quod Anglo sane maxime incommodum foret. Qui hoc potius faciendum esse censebant,liis potissimum rationibus in hanc sententiani deduceba- tur, hac insula occupata facile Portemutio nostros potituros esse, qui commodissimus de praestantissimus est totius Angliae portus: unde infiniti sumptus hostibus essent sustinnendi, tui exercitu terra te mari continenter alere cogerentur, ut nostris pares esse pos sent. Praeterea nauigationem ab Hispania in Flandriam in nostro arbitrio fore : deniq; insulam ipsam procedente tempore cultu de industria serendis frugibus idoneam reddi posse,ut inde milites alerentur qui Regis iussit in ea praesidiurn haberent. D MAGNAE videbantur protecto illae utilitates: verum ab alios dissicultates longe in iores obijcicbantur: principib,qui locus operi faciendo aptissimus esse videbatur, eum esse forma semicirculi,atque adeo ex Taxij SI Sarremigii sententia aliorumque qui huius rei peritiam habere videbantur, eodem tempore tria castella extruenda esse, duo . in utroque cornu,quae nostris nauigantibus S ipsis nauibus in statione praesidio essent, tertium ad couexu semicirculi sinum,ubi milites collocarctur:hoc de maxima impensa