장음표시 사용
421쪽
mille passuum persequebantur, obuios quosque caedebant, maxime Heluet ij cladis ad
Monde ui sitim acceptae memores, ubi Caesarianis contra armorum leges iniquis de crudelibus usi fuerant,ut a nobis antea demonstratum est. Quare Mondeuisum inciamantes nemini ex hostibus parcebant, imo illos in eorum complexu*manibus interfici
bant qui vivos seruare studeban illud certe cuiuis perspicuum esse potest,nis Angui nus apud Italos & Gmaeos consistendum sibi elle animaduertisset, exercitum nostrum plane deletum fit ille. Etenim quum illi ad primum telorum iactum in fugam se coiecissent, men illudCaesarianorum,quod quatuor veteranorum millib.conflabat,in Gallos de Helvetios, qui victos premebant, impetu conuerso, cos celeritate turbatos nacti prorsus concidistent Id vero facere nequaquam ausi sunt,quod vererentur ne Angui, trinus a tergo molestus esset.Contra si Gruaei viros se pugnando praebuissent, aut certe ii
gruentibus hostibus substitissent, agmen illud hostium ipso primo congressu pulsum fuisset. Ita Galli SI Helvetii equitesque illi qui victoriam persequebantur, cum Angulano de equitibus,quibus Hispanos profligasset, coniuncti,quod reliquum erat consectissent. Ita nec princeps Salernitanus, nec reliqui equites tam leui detrimento accepto, ex hac pugna se recepissent quibus debellatis, Astam usque progressi ostendissemus illicVastium, cui ciues perfugium occlusis portis denegarunt. Sic enim illinc discedens vetuerat ne intromitteretur,nisi victor e praelio rediret. Vertam nostri ut Angulano laboranti silecurrerent,victoriam quam persequebantur, interrumpere coacti fuerant. PRAE L io prorsus consecto, neque ullis iam extantibus hostib.praeter caesos, at, rocios oc captiuos, certi constituuntur qui Caesorum numerum inirent. Fit illic ingens praeda propterea quod Vastius primarios viros ex ducam Mediolanensi secum duxerat, uti timorum de vasorum argenteorum & reliquae stipellectilis, pretium ad trecenta stan corii millia esset.Tormenta numeroquatuordecim aut quinJecim abducuntur,cup tib uniuersis ad traijciendu Padum coparatis,magna item farinae aliarumq; rerum c
pia , quas Carinianum introducere cogitabant. Loricae numero inito fere ad octo millia repertae sunt,ut quod Mediolani duodecim aureis costabat, illic viginti ad iunimum solidis veniret. Rebus ut tempus serebat constitutis, eques Assalius, Sertilis relinqui nir Italorum metator: cui quinque Italorum peditum cohortes attribuuntur, qui in do ex pontis Arenari j custodia veniebant. Is omnium Italorum erant bello exercit, uentisimi: qui si cum Gruaeis illis constitissent, credibile est hoc agmen non tam turpiter e praelio abiturum fuisse. Haud equidem scio,num Assalius cos accersere, quemadmodum pridie iussi is fuerat, oblitus sit, an vero nuntius mandatum non ea qua decebat Gde . ierit:illud constat, eos praelio demum consecto superuenisse: quae res nobis det mentosa valde suit. Anguianus his rebus persectis,uictoria clarus Carmaniciam rediit,
ut suos ex diuturno labore recrearet, quem totum tridui tempus Continenter pertiae
rant .Eo postquam venit, iubet captiuos recenseri. Qui in aliquot templa secedere tuis, reperiuntur Germani ad M M D C X X. Inter caeteros Alisprandus Madrucius cardinalis Tridentini frater,in caesorum strage repertus multis locis saucius , Taurinos relatus, ex vulneribus sanatur. ΟHis PANr captiui DCXx X reperiuntur, in his Remundus Cardonius de Mend eta, Itali ex equitatu Carolus Gonzaga atque octo fere capitanei Hispani. Nuntiatum tiam est repertum esse quingentorum passuum spatio, caesorum numerum ad duod cim millia& eo amplius ex omni promiscue gente. Ex nostris occubuere sere ducenti
numero:ex quibus qui aliquo essent loco, fuerunt uti dictum est Asterius:quanquamis sexto demum die obiit: Barooynius, loniallaesus Cursolis signifer, Alsiunii signifer, item nepos,Carolus Drossius Monaeuisis prauectus, Gladius Caliorsij praefectus, Scrotus ex
Niceno comitam sex Italicarum cohortium tribunus, denique ipsorum Gruaeorum tribunus,qui comitis loco cis imperabat:is porro exDelphinatu genus ducebatita primo Gallorum ordine interierunt Mola Prouincialis,capitaneus Passinus D sphinas,capit, P. Deus Buberantis, item Moncestus ambo Vascones.Capitaneus Mota Aliensis inter c sos iacui t sed incolumis tamen euasi nisi quod oculis captus deinceps fuit. Sangen iisus quoque & aliquot centuriones qui primo ordine costiterant, vel vulnerati vel inte rempti sunt.Ex Helvetiis nemo paulo clarior vulnus accepit, priter BaronemS anum
qui ad tauces longa hasta ictus est.
422쪽
P Us T Qv Α M Deo ob tam illustrem victoriam supplicatum est, cogitur concrulium ut de lumina rerum deliberaretur. Placet nuntios Romam,Venetias & Mirandi iam ad Regios oratores dimitti,quibus de tanta re certiores fierent. Ad eam rem He cules Viscontius deligitur,quod commodissime M tutis lime omnium iter facere posse videbatur. 1ittitur etiam ad Regem Escarius,qui partim tam laetum nutium perferret, partim etiam doceret quam oppomana rei gerendae facultas viderctur,siquidem menstruum exercitui stipendium,deinde aliquid numorum ad vehendas sarcinas mittere non rectis are praeterea Rhetos ad numerum sex millium tot enim iam conscripti erat: Mediolanum duci iuberet, una cum copiis quas Italiae dynastae, comes Petilianus, co- 0 mes Mirandulanus,Petrus Strostius ac plerique alij conduccbant, ut Mediolani secum Angulano cottingerent. illum enim hac ratione cum equitatu, Gallis& Helvetiis recta iter Asiam facturum relictis ad Catiniani ini septem aut octo hominum millibus Gri xis Italis de Gallis, qui castellis aggeribusque cxcitatis de fossis ductis hostes erumpere prohiberent. Ipsses quidem capitaneos omnes ita statuere, in tanta trepidatione & solitudine propugnantium,quae post tantam ostensionem accidere solet, facile est e duc riim Mediolanensem Caesari adimere, praeter arcem Cremonensem & Mediolanensem. Vastius certe viginti dierum sipatio tympani strepitu ad militem conscribendum usus est,quo toto tempore nemo omnino prodiit qui nomen vellet profiteri. Haec sententia Regi initio probabatur, postea animum ab ea abduxit, proptereaqubd quotidia- ' 'o nis nuntiis certior fiebat,C carem maximas omnium quas unquam habuillet copias ad Rhenum cogere: quocirca suas vires alio proficisci nolebat, imo ex Italia accessendas sibi esse iudicabat quibus ad Galliam defendendam uteretur. Quare Angulano mandat ut de Cariniano fame premendo tantum cogitaret,quo facilius Pedemontanas copias ad regni defensionem euocaret .Qua in re,meo quidem iudicio,parum Gallicis r tionibus consultum est.Etenim si Caesar motus Mediolani excitari sensistet, vi aliquid 'periculi non obscure impendere iudicare eo vires suas conuertere coactus sutile in xime quum summae essent apud Neapolim factiones. Potius enim seruanda esse quae possidebat,quam aliena nullo prosectu tentanda iudicasset. AN Cui ΑNus hac Regis sententia intellecta, disipicere coepit qua ratione suis v, 30 tichandi facultatem praeberet, quibus stipendium nondum erat persolutum: nam quodsiib pugni; diem acceperat,id Helvetiis,quo eos apud se retineret, dederat Quibus quidem pecuniis datis, adhuc bimestre stipendium debebatur,praeter ipsum etiam pugnae mentem.His causis adductus xium emittit cum cohortibus Gallicis de equitibus cataphractis fere ducentis,quos ex omnibus undique turmis collegerat, ut ex hostico viseuerent, sex cannis de aliis aliquot machinis attributis, quibus sibi in oppida receptum de ingrcssum pararent.Ipse cum reliquo exercitu Padum transit, dc ad Carinianum castra .
facit, qua Vimesum iter est Totum oppidum castellis passim aedificatis circuncingit, ut duo extrema utrinque ad Padi ripas pertinerent: sicque obsessos eruptionibus prohibere constitutae Tarius VillaStelonia prosectus sibi enim castra habebamus) Sandami ηψ num contendit: quod oppidum Monserrat ensis ditionis neque Gallis neque Hispanis adhuc paruerat. Oppidani auxilio desperato deditionem ea lege faciunt,ut vetusta prinuilegia retinere liceret Gallos tantum prauidio impositos haberet,nullos Italos, quibus conditionibus duas Gallici peditatus cohortes relinquit.Illinc progressus Mocalerium
locum munitum in medio Monserrat si dominatu pactione capit: Vigonem itidem, pontem Sturium, Saluatorium, Aesenetum ad Padum, quod duobus infra Castalium passuum millibus situm est. Denique tanta fuit ob acceptam a Caesarianis cladem tropidatio, ut tota Monserrat ensis regio in eius potestatem veniret, exceptis Caiatio, Trino de Alba. Interim vix ullus intermittebatur dies ab Aprilis xvira ad vicesimum Iunii diem,quo non a solis ortu ad decimam diei horam, item a secunda pomeridiana o ad solis occasum inter Carinianum& nostrorii in aggeres leuibus certaminibus contenderetur. Adeo tamen fame premebantur, ut cepenumero ex eis nonnulli vallum ad panem quaerendum transilirentiad extremum ut in fidem deditione acciperentur, pin ea ..in tere coacti sunt Quod ut obtinerent delectos ex suis ad Angui anum mittunt, comitem esicem Germanorum ducem,& Sammiquellum Hispanorum metatorem. Has Anguimus, quando virorum fortium ossicio functi fuerant,aequistimas con-
423쪽
ditiones tuli ut armatis exire concederet, absque sigia is tamen militaribus x tympanis. Pretereaturisiurandi religione tum duces tum milites obstrinxit, semestri tempore bellum cum Rege & sociis non ei te facturos, Addam flumen transituros,neque eo temporis spatio huc remeaturos. Petrum denique Columnam octauo abhinc die Mediolano reuersum,in Galliam,vile in manus Regis traderet, proscisturum, illicq; totum annum moraturuit nisi quid a Rege de temporis diuturnitate remitteretur. His rebus morem
gessit Columna. Anguimus quicquid illis pollicitus est, bona fide praestitit. Langarus ac Alsunius deliguntur,qui oppidum ingressi omnia quae illic erant,describerent: quoniacautum erat ne Vel macta inas Vel c machinario apparatu quicquam auferrent. In con
meatu describendo non magna diligentia opus fuit:duo tantum panes furfuraces reper roti sunt,nihil tritici, pisorum, abarum aut cuiusuis leguminis, nihil vini, satis,aceti aut olei denique repertum est Mirum fortasse cuipiam videatur curtam aequis conditionibus pactus sit Anguianus,ac no potius eos nudos ignominiose dimiserit. Is se habeat velim, Helvetiis tum debita esse trium mensum stipendia, absque eo mense quo pugna illa commissa est, Gallis etiam ipsis panis tantum in diurnum demensum tribuebatur : ut Hispani quoties certamine ad munitiones dimicarent, eos per ludibrium milites pati rios appellarent. Itaque Helvetii quum nos oppido pactione iam potiri poste viderent, Anguianum adeunt, locent, nisi has pacti conditionesadmitteret,vel stipendium debrutum numeraretur,sic postero die domum redituros essE: neque ulla ratione aut verbis nisi illa compositione retinere eos potuit. Ita sub armis Cariniano exeunt, vultu & ii cessu adgrauitatem dignitat cmque composito: sed nondum mille passus procesicrant, quum adeo viribus omnibus exhaustis desessi sunt, maxime solis aulii post illas duris, mas calamitates toriciacti,ut non solum ad arma, quae iam gestare non poteran verum ad ipsos etiam vehendos plaustra exhibere opus fuerit. N v N C ad Herculem Viscontium redeamus, quem Anguimus ad Regios orat res Roma S Vcnetias miserat, quos de victoria certiores faceret. Rumore statim huius rei sparso comes Petilianus, Petrus Strosius hi ex Gallia nominatim ad hanc rem oria tu mutato veneranti comesGeoeius Martinengus,dux Sommius, Robertus Malatina, aliique Gallicarum partium studiosi prodeunt Romae atque aliis locis finitimis tympani sono militem colligunt, lirandulae locum costituunt ubi coeant,illinc cum Anguia- ό, no copias coniuncturi,quod sperabant Regem libenter auxilia quae ille petierat comcessurum quemadmodum ab Hercule Viscontio intellexerant.Exercitum colligunt ad C. decem peditum milli equitatu perexiguo,aut plane nullo: nihilo secius in Placesinum agrum properant,libenter ab omnibus excipiuntur,& cibaria eis benigne suppeditantur.In Cremonensem postea regionem iter iaciunt, ubi Guel fi omnes & complures alij ex Mediolanensi ditione crucis albae tesseram sumunt Has ob causas tantus terror Modiolanenses occupauit ut valde credibile sit,si exercitus ille qui Monserrati substiterat, initio Mediolanum recta se contulisset, seq; Cum Strossianis coniunxisset, antequa di cis Florentini auxilia aduenirent,ciues portas eis aperturos futile.Strollius&reliqui certiores facti expeditionem Angulant,quam Mediolanum parabat, irritam esse, quoniam ocquitatu se carere videbant vlterius progredi seque cum Angulano coniungere, qu cunque loco esset, decreuerunt. Vallius Salernitanum & Sulmonensem iubet quam- maximam manum colligere, qua illis ad certum transitum occurreret. Hac re illi intellecta a Taxiolis tum Mons errati cum suis erat) per literas petunt, ut cquitatum mittat, qui die constitutaad Sarrauallium, i transitus est fluminis,praesto esset. Taxius se facturum quod petebant pollicetur: quod ait mare non dubito, ut qui literas vidcrim. Verum non stetit promulis: ius rei causam ignoro. Eo Strossius S reliqui postquam v enerunt,ad ulteriorem ripam equitum S peditum multitudinem conspicati,& a pri- cursoribus,quos miserant, hostes esse certiores facti, turpe sibii re statuunt, si pedem referrent:& pedites longe ab equitatu seiunctos adorti superant. Postea locum in quo se constiteran ad pugnandum commodii relinquunt,dcordinabus neglectis in planitiem late patentem, tanquam Vi ria parta progresti, ab utroque latere equitatus Caesariani interuentu cincti s induntur fuganturque.Plurimi clari viri capiuntur, pauci interficii turi unus Valerius Vrsinus vidit, quiquidem aliquo numero esset. Qui ex praelio euas
runt, Querassium ci Cariniatium se receperunt. Id accidit medio fermelunio, duod
424쪽
cimo die antequam Carinianum in nostrorum potestatem veniret. Qubd s Taxius quitatum misisset, luemadmodum se facturum receperat,a quo fulcirentur,vcrisimile est illos Caesarianis stiperiores futuros fuisse: proptereaqubd profligato peditatu, ctum cataphracti victoriam persequi de consccre poterant. C Λ n. i N i A N i deditione facta Anguianus Regem per nuntium ea de re certi rem facit,tum etiam quid fieri velit, rogat. Rex mitti ad se ex Pedemontanis locis Gallorum veteranorum sex millia,Italorum parem numerum iubet, his sibi opus esse, ut asuersius Caesarem de Anglum se pararet,qui iam legiones eduxerant,& impressionem in regnum facere maturabant.Caesar enim pro inueterato odio quo ad illius regni perni-μ P ciem & interitum incedebatur, iniurias quas ab Anglo acceperat,deposuerat,aut certe disiimulabat, cumque eo societatem inierat: quanuis papae serio confirmasset sibi nunquam cum illo amicitiam ullam, ed i Empiternum odium atque acerrimum fore, qu ad iniuriam sedi Romanae factam expiaret, quum se Eccletiae Anglicanae secundu Deucaput prosellus fuerat, eosque capite damnabat qui papae N Ecclesiae Romanae aut ritatem tuebantur.Cuius tantae audaciae causa fuerat ut supra a nobis cst demoliratuminquod papa eum tanquam haereticum diris deuouerat, eiusque ditionem praedae addixerat,idque instigante Cirolo, quod suam ab eo amitam repudiatam cile dolebat. Illo
igitur scedere constituto sic inter eos conuenerat ut Coar Campanorum sinus cum cxcrcitu, quem tum in Germania omnium quos unquam habuerat maximum compar α. bat,ingrederetur. Hic tantus exercitus maxima ex parte ab imperii ordinibus alebatur
tum Catholicis tum Protestanti bismam ipsi,s etiam Protei lates huc adduxerat, quum praedicaret se omnibus modis operam dedille&a Rege contendist ut Concilium cogeretur,quo Ecclesiae pax Ic concordia constitueretur, atque in papam caetersisque E clesiae uianistros ex dilciplinae seueritate inquireretur, ac crrata emendarenturi verum Regem vivim tam sancto instituto aduersari. Denique adeo illos consileta vanitate de dolo delinierat ut tum Protestantes principes tum ciuitates Imperiales, quibus niti quam antea scedus ullum intercesserat, propriis sumptibus hoc bellum gerere consilia tuerent. A nglus porro Caletum cum omnibus suis viribus nauigaturus erat: id quod tiam perfecit.Cum eo comes Buranus de Roxius suas copias coniuncturi erant, ut hic'3o copias e Belgio conductas, ille peditum Germanorum decem millia& equitum eiusdegentis ad quatuor millia adduceret. Consilium erat, ut relictis a tergo mi utilis oppidis,
recta utrinque Lutetiam contenderent: ibique coniunctis simul uniuersis copiis sinquibus pedites suturi erant octoginta fere millia, equitum amplius millia octodecim cum bombardarum, pulueris atque telorum infinita vi Regem ad dimicandum iiii quissima conditione compellerent, nisi mallet patriam & regnum se coram inspectante vastari.
A N C L V s ubi Caletum appulit,magnam ostendit tota Picardia propugnantium solitudinem proptereaquhd Rex inde in Campaniam vires suas traduxerat, quis G sariter facturus erat, ducemque vindocinum in Picardiacum exiguis copiis reliquerat. o Qui nqtie sunt oppida quibus prospiciendum crat,Ardrea,Bolonia, eroana,Montr . lium Ze Hedinum: quibus Anglus quodcunque primum liberet aggredi,aeque iaci id poterat. Ad haec oppida praesidiis firmanda vix satis magnae copiae Regi suppetebat, ii dum ut hosti obsisteret. Ea suit Anglo causa cur consilium de ducendo Lutetiam caec citu mutaret:ac proinde ducem Northsol cum cum Burano de Roxio mittit, qui Moi uoltum obsideret,ipse decimo post die Boloniam coepit obsidere.Huic oppido prierat mares hallus Dubet ius,imo Picardiae proregem agebat dum abelletVindocinus, cique nominatim negotium datum erat, ut quinque illis oppidis prospiceret. Is quum hostem Montrolium progredi videretheo se relicta Bolonia confert, ac secum connes tabliana turmam centum cataphractorum ducit, cui legatus Guichius vir rei militaris peritissi-so mus pigerat. Adest etiam Gentius cum quatuor cohortibus Gallorum peditum,comes Berengarius Neapolitanus cum mille Italis peditibus Franciscus Claromontanus Ne politanus 5 ipse cum pari numero. Boloniae praeter omnium opinionem Vervinium generum praeficit,uirum modico rerum usu praeditum, Linionem cum quingentis p ditibus, Axium cognomento Rentium ambos per aetatem δί imperitia ad rem arduam parum idoneos, capitaneum Philippum Corsum,qui loge maximum rerum usumli
425쪽
x s 4 q. bcbat, lenique samblimontium ipsius Dubet ij signiferuquestri turnia,quae contum cataphractos complecteba
ruina, cum ciusdem dimidiata es,atur. Ardream mittitur Rup
potius cum sui sequitibus,qui Regis linatus ei praeesset.Quod quidem oppidum quum
infirmum valde & minime instructum offendisset, tanta tamen diligentia prospexit ut nihil inde damni acciperetur. D v M haec geruntur,Caesar Spiri sit certior Anguianum victoria parta apud Ped ' montanos copias continere, neque Mediolanciem cxpeditionem suscipere,quema. modum cogitarat: quam Caesar vehementer reformidabat quamq; si ille urgeretisti- millesidubium non est quantu quidem postea compertum est quincires in Italiam c uertere relicta Gallia coactus fui siet. Itaque hoc nuntio accepto comitem Gulielmum tot stembergum cum exercitu Lucenaburgum obsidere iubet. Vicecomes Stat ius t diu obsidionem tulit,quoad cibariorum inopia coactus deditione facit ea lege, ut ipso cum militibus saluis impedimentis abiret. Inde hostis Commercium proficiscitur: c strum vero hoc ad Mosam flumen situm duodecim passuum millia ultra Linium, sex millibus valeolorio abest. laxima turri machinis concussa,& ruina patefacta in ca au- te omnia tela de puluis tormentarius asseruabantur ccnturiones oppidi infirmitate perspecta Caesari deditionem ficiunt,quibus quo vellent abire, impedimentis saluis permittitur.Caesar Commercio prosectus Linium Barrorum obsidet, cuius propugnandi causa comes Briennius qui huius quoque oppidi dominarum comitis titulo tenebat illuc venerat,cum comite Russo fratre, Schensius insuper a Rege illuc mistiis, qui summam autoritatem haberet, una quinquaginta cataphractis venit, Guetollius praeterea hippocomiae Regiae cursor,oc complures alij,ut numerus peditum ad mille quingentoscillat,equitum cataphractorum circiter centum. Rex interim quanta maxima poterat . diligentia,ut hosti obsisteret, Helvetiorum decem millia, Rhetorum sex, Germanorum
peditum totide, in quos summa imperi j duci Ni uernesi detulerati progrest iubet, duo
decim quoq; illa tum Gallorum tum Italorum millia quae ab Angulano acccperat,dc-nique magnam de legionariorum oc aliorum militum manum: ut totius exercitus multitudo ex variis genti sus est et ad quadraginta peditum millia, equitum grauis armatura duo millia,serentariorum totidem .Huic exercitui Delphinum praeficit, adlucto fi tre Aurelio quibus an ratium nobaldum attribui qui rebus consilio atque pruden Πtia administradis incumberet. Dumque tantus exercitus cogeretur, quo hostis cursumsisteret ac remoraretur, comitem Sancerranum Sandiscrium mittit, qui prorogis aut ritatem illic obtinere quod profecto oppidum vallo & muro male munitu erat, de in par exercitui C. aesariano sustinendo. Ille tamen se bonam & fidelem operam nauaturuesse recipit nec datam fidem sesellit. Aurelii equestris turma centum cataphractorum v ci attribuitur ii qua i tus ipse erat, capitancus item Landa oc vicecomes Riverius, ita ae,. qxu ambo millenis peditibus praeerant. . f. .. CAESAR summa celeritate ad Linii arcem oppugnandam machinas promouet: nostri quum nusquam ad propugnandum se consistere posse viderent, quod illi oppido duo vel tres montes circuniecti imminent, ad colloquium venire statuunt. Dum 4 colloquuntur,liostes porta qua subsidium ventum erat,ingressi, eos a tergo opprimunt a qui ad ruinam propugnaturi stabant: quos perpaucis interfectis capiunt. Huius tantae incogitantiae quae fuerit causa,non possum affirmare nisi quod Brethavillanus comitis Briennii legatus primus ad colloquium egressus est. Ipsi quidem duces culpam alii in Mo lios mutuo transferuntiverum purgationem nullam idoneam inerre pollunt. Quat quam enim locus infirmior erat, quam ut Caesaris potentiam, qui praesens aderat, ferre posset, tamen nondum eo difficultatis venerant,quin aequis quibusdam conditionibus
cum hoste pacisci pollent.Huc accedebat,quod primarit ex corum numero Regi persuaserant oppiduni defendi posse, seque seruaturos esse receperant:verum sui quod sen. tio dicam isti pollicitatores Caesarcin alio progressiarum esse arbitrati, hanc gloriam in socupari studebant,quod oppidum defendere aggress est ent Non pauci ita decipiuntur,
nuntiis parum certis conῖsi: tuorum permulta ipse documenta animaduerti. Rex C
ptum este tam cito Linium certior factus confestim ducem Nivemesem cum quadrii gentis cataphractis&peditibus circiter ad sex millia Catalaunum Campanorum mittit:deinde nuntio accepto Cailarem ad Sandi serium consedille, Delphino per nuntium in se
426쪽
imperat,vi castris loco commodo ad Matronam flumen positis hostem ulterius progredi prohiberet. QuoDelphinus accepto mandato loca maximo accomodata circunspici iubct:& cx ducum sententia placci exercitum ad Iallonem collocare, qui locus est crutra Matronam medio itinere Spernaei Catalaunum.Ibi etiam Delphino praesto fuit poditatus ille Gallorum de Italorum,quos Anguimus Regi mittcbat, qui Marmis egregie instructi de animis ad pugnam optimc crant comparati., PETRus Strossius,quem paulo ante insceliciter pugnasse demonstrauimus, ipse his . is se tamen ex ea clade incolumis Mirandulam sic reccperat, ubi cum duce Sommio qui in eo praelio captus a principe Salernitano consanguineo dimissus fuerat,quod verebatur ne Caeser,si in eius manus incidere grauius aliquid in cum statueret nouo peditatu ad sex hominum millia coacto,statuunt inuitis Caesarianis Mcdiolanenscin agrum perta sire,sic luc cum Angulano coniungcrc,Cui cxigua sic hominum manus reliqua erat,vi qui praeter duodecim illa Gallorum de Italorum millia quae Rex accersierat, omnes Helvetios duobus tantum millibus exceptis dimiserat, quibus stipendium domi numer tum iri, syngrapha cautum erat. Vastius nuntio de nouis istis copiis accepto, cquites de peditcs quam potest plurimos conuoca quibus cos transire prohiberent: ut Strosius, quod equitatu carebat, cogeretur relicta planitic c Parmensi agro alpes Coctias cum silmmis laboribus S dissicultatibus perreptare. Postea quum vastium intellexisset ad alpium radices descensum obseruare, Angulano per exploratores significat qua iter facere S transitum moliri cogitaret. Anguimus tum Taurini se contincbat, quod copias duntaxat ad seruanda oppida habere sibi videbatur: qui codem etiam temporis vesti-
gio a Celatio Querassii praefecto certior fiebat, Vastium, quo facilius Strosij copias de- .
lerct,milites undique cx praesidiis educcre,ut paucos tantum rclinqueret, qui ad oppidorum portas sed crct:quinctiam Albae duntaxat csse Ciapinum Mantuanum praes ctum cum circiter CXX militibus.Qu'nuntio accepto Arguimus in summa licet hominum paucitate reiq; pecuniariae inopia nam praeterquam quod ne coronatum quidem habcbat, Helvetiis quatuor mensium stipcndia dcbcbanturin utrunquc tamcn simul persiccrc aggreditur,v t S AJbam occuparet, de Strossio auxilium ferret. Itaque eo ipso temporis articulo Montascia uiri ad exiguum castrum mittit,quod nomine Casteus' letum ultra Albam tenebat,qua Sauonam iter est,qui rationem inlicitaret qua Strossus monitus Castelletum de porro Albam contendere quo quidem itinere cum Vcturum esse Vastius nunquam suspicaretunse quidem ad Albam cu peditatu Δί equitatu quam possct maximo praesto suturum,Vt eum exciperet. H I s ita constitutis Carmaniolam ire contendit, tum ut illic pernoctaret, tum ut Helvetiis progredi persuaderct: quod illi facturos se negabant, docebantque nulla ratione militem ad procedendum adduci post quod nihil stipendij accipcrcnt,sc luc t diu ludi de verba dari conquererentur. Ad extremum pollicctur illis cibaria gratis datum iri,dum Carmaniolam redirct:id enim demum erat quod praestare poterat, quem numi prorsus deficiebant . Addit etiam cohortationem,qua ostendebat magnam glo- riae accessionem fore ad priorem illam qua Germanicum peditatum altero tanto maiorem profligaram,si nunc tanta paucitate Caesaris legato se auderent opponere: equites quidem Gallos ad extremum spiritum ab ipsis non discesssuros.Hac oratione permotis progredimur,& Sommaritiam vesperi venimus, postridie Querassium .ubi Heluciij se rursus progredi nolle significant,nisi quingenteni in singulas cohortes coronati mu- . tui nomine darentur. Od quum illis concedcrctur,Ccntalius ad hanc summam perficiendam mille quingentos coronatos confert,sororis suae Montafient uxoris monilibus oppigneratis. Fauspergus capitancus Hcluetius mille mutub dedit, ac quingciatos suis insuper largitus est,idem Fortius apud suos facit: deniquc supercrat Sanjuliani cohors, quiquidem tribunus eratulatuitur ante lucem discedendum esse, ut Albam is SQ tur.Secunda noctis vigilia Sanjulianus ad me venit, monet renunticin Angulano miliates tumultuari,neque ut progredercntur adduci posse. Fgo tamcn inquirendo comporio cum ipsum csse tumultus autorem. Cui malo quandoquidem nullum tum temporis rcmedium aiserri poterat, Anguimus accepto nuntio Strossium circa meridiem Albae futurum,ucritus nemora interposita auxilium oppidanis ser tur, iter ingreditur. Ibi tam Helvetios puduit resistere,& inuito tribuno nobis iam prolactis mouent, ut ad
427쪽
s 4 q. solis occasum oppido appropinquarct,quum quidem nos ad murum accedere parar mus. In nostro exercitu erant Angulani equites cataphracti quiquagi lata, Alitanis &Fi cisci Bernardini serentari j, centum circiter equito Mauri Nouati. Cannas murales quatuor tantum habebamus, easque non admodum instructas:ex quibus duas commodato a Beniae domino acceperamus, quod e remotioribus locis accipere nullas liceret: fossorem numorum inopia nullum habebamus Quinetiam ne ipsas quidem cannas liabere potuissemus,rusi Benius suis si amptibus eas vellendas curas let. Equidem ipse, dum Carinianu in obsidebamus,triginta coronato milliaTaurini mutuo acceperam, qui, bus Helvetios placatos retinueramuS. ilia. ipse dis: Vesperi paucul. is mactainas aggeribus obiectis admovemus, ut postero is ad ortuna solis moenia versus portam quae montem spectat trans flumen, concuti&mni. sterni coeptas inditque aditus pertus o muro sere dcccm pedes patens.Ciapinus videns quoquoversum Strossi &Somniij milites speciem praebere, quasi scalas admouere vel lenti alios ad exiguam illam ruinam quae ininc haud multo latior fieri poterat, propterea quod duae ex machinis nulli iam erant usui nictu perculsus deditionem facit, ut ipsi cumilitibus absque vilis vasis quo liberet discedere liceret. Hoc interim habendum est, Strossi milites discalciatos penitus tuis te, qui calceos montanis itineribus detriuerant.
Vastius de nostro aduentu certiori actus, cum exercitu magnis itineribus, ut suis auxi lio esset,venerat: ut quo tempore oppidum ingrediebantur qui ab Angulano delecti lucrant,illius praecursores in nostrorum equitum stationem irruerent. Verum inte, is lecta oppidi deditione, celerius quam Venerant regredi coeperunt, praeter nonnullos
. quos Adsunius copinquae causa fuit cur Vestius,ubi se spem sesellisse videt, propius sibbi accedendum non putaret Anguimus oppido potitus Cornelium Bentivolum coimstituit cui duo Italorum millia attribuit,ipse multis per finitimam regione castris sub schis Carmaniolam reuertitur Postea Vastius Alexandriae studio atque opera bellum, ut ad aliquot dies intermitteretur obtinet, usquedum missis ad C sarem & Regem nuntiis scirent num illis inducias fieri placeret.Itaque utriusque permissi a pacem sequestiam trimestrem constituunt.. C EsAR ut ad Campaniam redeamus Lini j castro deditione capto, praesidium e. I imponi quod illac iter est et Metis ac Lotaringia, ut Sandi serium quo exercitum duc
re in animo habebat commeatus vcheretur. Itaque ratione Constituta, qua illuc tuto
importari posset recta ad oppidum illud decem Linio pastuum millia ad Matronam stumcn contendit illucque ad octauum Iulij diem, anno I s peruenit. Comzs San-cerranus quum eius aduentum praesentiret, stagna quςdam supra oppidum versus sybuas perfodi iubet: ut per aliquot dies Caesar his locis progredi impediretur, atque adeo castra alio loco ad oppugnationem instituendam faceret. Sancerranu clinium signia ferum cum quinque &viginti equitibus emittit, ut de Cassaris rationibus aliquid c gnoscerent. Hi captiuos ad duodecim numero adducunt,ex quibus quod esset hostis consilium intelligit.Caesar simulatque Sandi serium venit, tollas x aggeres quam cele rimc cxpediri iubet qua spatium interest inter mole lina & portam quae recta Partham M& Vitrium spectat. Delphinuς interim Brisacum iubet serentariorum equitum magi, - strum cum duobus fere millibus partim Gallorum partim Italorum Vitrium Parthen rum proscisci, leccm Sandi serio pastuum milli medio illinc Catalaunum itinere, qui
Caesaris castris negotium facessere c5meatum interciperet, in metu quodam contineret,ne irruptionem in oppidum ictaret Oppidulum hoc est infirmis admodum moenibus cinctum, exiguum item castrum in summo monte situm: oppidum flumine medium alluitur,quod Linio Barioducum fluit,deinde infra Vitrium in Matronam illabiatur. Illinc nostri continenter castris Caesarianis molestias cxhibebant, frumentatorcs de .pabulatores subinde capiebant,unde magna annonae penuria hostes premeb tur. His adductus causis Caesar loco eos expellere constituit:ac proinde Franciscum Estensem I. Ferrariae ducis fratrem, scretariorum equitum magistri uri cu toto equitatu mittit, Mai ricium insuper Saxoniae ducem cum mille ducentis Germanis equitibus, ac comite Gulielmum Fustembergensem cum octo amplius Germanorum peditu millibus, quibus etia bobardas aliquot addit Ita porro cbstituerant,ut equitatus flume illud quo alluitur Vitri u in vico Cangio transire duobus infra ipsum Vimii Piluu millibus,tic t ater quo
428쪽
Catalaunum contenditur occuparent:id eo sine consilio,H s nostri illuc se recipere cogitarent, in cos obuios inciderent: si utem Vitrium rogrederentur,tum comes Gulielumus cum bombardis subsequeretur, quibus aditum vi in oppidum patefacerciat. P R i v s stat A M Cangium venirent, iam diluxerat:ibi equitum stationem ex rii ma Langaei ostendunt, quos ducebat Marvilianus legatus,vi pote quum Langaeus apud Pedemontanos esset is isostium praecursores conspicatus qui propius ad locum explo- πρ ' randum accedcbant,conserto agmine ad extremum pontem subsistit: idem sit ab hostibus dum sitorum multitudinem praestolantur Marvilianus interim Mottogondrinuferentariorum equitum duce moneri iubet iii statim ubi accessit traiecto flumine horo stium prςcursores adortus magno eorum impetu ursetur, ipse valde saucius ad eumvsque locum fiammouetur ubi Langari equites subsistebant:qui quinque aut sex serent, morum equitum turmas in se incumbentes conspicati pedem referre 3c praeliando Viia trium regredi rixperunt Decem aut duodecim ex eis capiuntur, complures intcrimuntur. Albani,qui non longe ab eis collocati crant, audito tumultu diuersi Catalaunu versus ire maturant Nostri non procul Vitrio collecti equestrem Hunaldaei turmam, duce Michaele Angelo legato offendunt, cuius accessione recreati ad Oppidum usque retrocedendo & pugnando perueniunt. Ibi Brisiacum cum aliquot sclopetariis Petri Corsi in vineis repcriunt, a quibus lios lis impetus non parum retardatus de cohibitus est. Id quod commodissime nostris cessit,qui nisi hoc auxilium occurrissct, planc erant profli- O gati. Brissacus quod se inferiorem sentiret,se recipere parat,3e secundo Matron assumi ne iter facit ut sese Catalaunum vel certe ad medium iter reciperet Ni uernensis trecentos amplius cataphractos equites Catalauno emiserat,qui nostris subsidio venirent: verum iter aliud ingressi qua locum nomine Calciatam itud ab eis aberrarunt, ut obuios non haberent.Quamobrem Brissacus cum iis serentariis quos habebat reliquos, tres cto flumine, linaria iam eorum partem ad dextram collocat, ipse laeuum latus tenet, pedites aliquot cum pilis & selopis ad traiitum fluminis praemittit, qui laostis impetum ii tangerent Ex hostibus ilico prouolant circiter octingenti pistolaris totidem equitest ius armaturae,& siclopctarij cquites magno numero,qui Saniacum ille enim nouissimunostroru agna in claudebat cogunt suga praecipiti in vicum ferri, ubi transeundum erat. Io Ea res nostris peditibus maxime nocuit,quos nostrorum equitum inteructu laostis perturbatos de disiectos quum offendisset uniuersos cocidit, praeter aliquot qui se in aeciem factam recipiunt. Hi quum ad comitis Gulielmi aduentum deditionem iacere recus rent machinis aedem ille coepit labefactare, deinde subiectis ignibus omnes cremat tuta Bris lacus interim tergo dato se recipiebat, sic tamen ut subinde, quoties facultas dabatur,in hostes aduersiis rueretiquo factiam cst ut bis ab hos e captus bis ereptus sit. Ita virtute S prudentia vim superat,& obfirmato animo praelians Catalaunum perueniti
sariam Vitrij pernoctarunt:vbi relicto comite Gulielmo, qui Ze oppido & arce potitus pabulatoribus esset praesidio,in castra reuertuntur. C EsAn Sandisertum obsidione premere pergebat, omnesque rationes eXc go gitabat,quibus nostros vexaret. Comes Sancerranus omniaquq ad talutem pcrtinebat
diligenter adminis rat, oppidi regiones describit, ut suum quisque locum, ubi pugnat dum erat,nosseti vicecomiti Riuerio defendendum tradit propugnaculum victoriae, ad porta Parthenam erat liuic unam ex cohortibus attribuit,altera esse iubet ab eo propugnaculo ad planum aggerem qui Samenelialdum spectat: inde ad castrum usque alia costituit. In castita ingredi iubet capitaneum Nouillet anum Andrea Alburgum, qui uni ex Landae cohortibus legatus praeerat.Deniq; a castro ad propugnaculum illud viceco mitis Riuerij costituuntur ducenti equites qui Durrerio parebant,qui quidem Linijc plus fuerat. Ad illas oppidi singulas partes deni equites cataphracti costituuntur, deindeviginti qui & platea seruarent,& laborantibus submitterentur, adiunctis quingentis po Llo ditibus quos Rica illanus ex Landae legatis ducebat Caesar non procul a scalis patibi laribus cossederat Hinc Hispanos suos ad planiciem procedere iubet, quae inter flumen de oppidum interes ubi nullii a machinis periculum illis impendebat. Hi aggeribus oesossis ad propugnaculi Victoriani mucronem ductis bipartito machinarii ordines colu locant,ut unis oppugnaretur oppidia ab ipso propugnaculo ad porta, qua ad mole lina descenditur,alteris Partha versus, ius oppugnatio in obliquu serebatur. Sancerranus
429쪽
conspecta hac hostium diligentia, ebviginti illos cataphractos & Ricar villanos pedites
φ in ' ex platea traducit, qui locum muro labefactato nudatum obstruerent Caesar quum oppidanos crebris eruptionibus e castro factis sitis esse molestos perspiceret, Principe Ai rangiti mittit cum Germanorum octodecim cohortibus de sex praelongis colubrinis, qui ab eo loco interiora oppidi loca infestaret δί nostros erumpere prohiberet. Is ad serrariam quandam ossicinam e regione castri,castra locat, iuxta pontem qui est ad Matu nam flumen,& rationem inuenit qua ex fossis oppidi aquas deducerct:quq res oppid nos ad summam aquae egestatem redegit,ut qui tres tantum puteos reliquos haberent, unde aquae satis ςgre poterat militibus siti peditari. Accessit etiam ad ista hoc mali quod quum Caesar tormentorum oppugnationi instaret, Landa diurno labore in ruinis ol, ibstruendis defatigatus, tuum se in cubiculum recreandi sui causa recepisset, glande to menti interficitur,quae a ruina sublimis in aedes delata, caput illi aufert. Illius viri morte magnum acceptum est detrimentum, quippe fortissimi de plurimi in re bellica usus. Huius mortem eo quidem die Sancorranus, ne milites hoc nuntio perterrerentur, c landam curauit Eouem die Aurangio castris prosecto, ut Caesarem adiret, dum in sos sis est et glans ab oppidanis colubrino librata in summum aggerem lapidibus resertum incidit: lapidum fragmentis dissilientibus ille ictus interficitur, magno Caesarianorum omnium ipsiusque Caesaris moerore de luctu. a. a m B 1 D v o mst Caesar satis latam muri partem deiectam conspicatus, statuit oppi a s. ita, dum expugnare,atque ad eam rem suos circiter nonam antemeridianam paratos esse se iis . iubet. Hispani Germanis cum honorem inuidentes ne primi prodiis seviderentur,nullo expectato imperio repente octodecim cohortibus muro succedunt,& cum nostris c minus horae unius spatio dimicant:Caesar quoq; ea re perspecta,Germanorum fere docem millia properare si ibsidio iubet.Nostri acriter summaq; virtute dimicantes, Hispanos e summo ruinae loco de turbant. Caesar postea ad octingentos prodire iubet paludamentis holo sericis ornatos,Burgundicis galeis indutos: quorum impetum non minori animo nostii sustinent,ebsq; in fossas deiiciunt. Rursus oppugnationem instaurat octo cohortium peditatus Germanici, plurimis tormentarii pulueris doliolis, laccis aliis lid genus ad ignem eiaculandit artificiose excogitatis instrumentis. Qtu rem tam foetie tergesserunt,ut no luna illa relinquerent,sed ex tribus illis oppugnationibus septing ι, ii homines desiderarentur. Caesar nostrorum virtute perspecta,quia multos ex suis perintissimos amissos esse videret,ad suum quemq; locum reccdere iubet.Hic suit exitus,quo a nona matutina ad quartam pomeridianam cottinenter dimicatum est.Sancerrano gladius e manu torment. uua glande extorquetur,neq; damni quic I accepit,qq,in facie ruderibus quibusdam ictus est: verum ex suis ad quadraginta tum cataphractos tum sagittarios,pedites ducentos amisit. Paucis post diebus Caesar misso tubicine nostrorum animum explorare instituit,st putaret eos virtutis suae tam illustii semel edito docum to, honestas pacti conditiones non recusaturos.Cuius orationem nostri ne audire qui dem sustinuerunt, nequid militibus terroris inerret, eorumq; animos adhuc firmos&constantes percelleret. Saracerranus excubitorum statione collocata centurionum con scilium conuocat, in primis Hieronymum Marinum Bononiensem adhibet, qui operi faciendo praeerat cum his de summarem deliberare coepit.Tandem statuunt ipsi Hi ronymo de Ricamillano x x ex militibus assumptis in istas descendendum csse, qui ad ruinae murum insimum crepidinem substernerent. Hoc illi non solum persecerunt sed etiam magnam pulueris vim a Germanis siccum auferunt: φ comodissime nostris id petariis accidit,quos illa iam deficere incipiebant. Nihilo segnius ruina obiectis aggere&aliis rebus obstruitur, ut mane firmior locus ille o antea eslet.Quibus rebusCae r c sideratis a machinis ad cuniculos animum capit aduertere, sossas celeritate summa& aggerem quibus recta ad propugnaculumVictorianum iretur, luci iubet.E regione pretterca ipsius ruinae planum aggerem ex octodecim doliisvimincis serie in latitudine diis ibpositis excitat,quibus terra oppletis alia ad iustam altitudine imponebant. Qui in opere 'crant, ut propugnaculum sustoderent, quum iam ipsi propugnaculo appropinquarent, quod iustodere conabatur,in sontis magnavi erumpentem scatatriginem incidi int, qua ulterius progredi impediuntur.Nostri ex aqua si fossis haustam eiici c5spiciebant suspicantur hostes vel si odere vcl cuniculos agere velle. Itaque ut rem plane e plorarent,
430쪽
noctu capitaneum Linierium Normanum genere cum aliquot militibus emittunt: qui magno impetu Hispanos adortus loco pellit,& opus totum circunsipicit, nonnullos exsonbribus,c teris intersectis,in oppidum secum adducit,qui rem omnem exponerent. D v xi Sandisertum obsidetur,Aumallius filius ducis Guiiij primogenitus tent ii, oppidum ad Mosani vii diximus situm cum C L cataphractis atque aliquot peditibus tenebat,atque eo quidem consilio, ut etiamsi Caesar cxercitum illuc adduceret, desensurus omnino citct.Ex eo oppido crebris excursionibus Caesarianos maxime vexabat, commeatum intercipiebat, cum praesertim qui Barioduco adueliebatur: ut Caesari molestissimae essent huiusmodi procursiones.Post illum ad ruinam conflictum octodecim IS sere dies intercesserant quum ex nostris quidam tympanista in hostium castra captiuorum causa profectus estet:is theras notis cXaratas reuersus Sacerrano reddit, quas ei d derat quida subornatus homini ignotus,sibique a duce G uisio in mandatis este datu addebat, ut eas ad Sancerranum clam perserendas curaret. Has Sancerranus aperit,& notis explicatis perlegit, deinde capitaneos conuocari iubet, quibus illarum sententiam exponeret.His significabatur Guisium ad eos scribere, Regem, quum sciret quanta rei frumentariae 3 machinariae penuria urgeri inciperent, monere rationem inirent quatam honestis conditionibus cum hoste paciscerentur, ut hominum saluti consuleretur: siibsidii quidem mittendi aut auxili j vllo pacto serendi nullam omnino rationem suppotere.Iam vero Granucllanus antea literas quasdam interceptas acceperat, quibus notarii alphabetu inerat,quibus Guilius Sc Sancerranus mutuo inter se scripturi crant ad has notas subiecto Guilii nomine istas literas conscripserat.Sacerranus dereliqui duces quuhunc dolum plane ignorarent,in varias sententias initio ducebatur. Ad extremia quum apud se diuturnum labore reputarent,quem milites totum sesqui mensem obsessi pertulerant,deinde omniti iam quae necessaria sunt egestatc proximam prospiceret, adeo quidem, ut vix satis pulueris superestet, quo hostium primu impetum, si denuo irruptione tentarct sustinere possent: animii Caesaris explorandu esse censent. Itaq; misio in castra tubicine petunt ut nobili delecto fide publica potestas fiat Caesarem adeudi: tuo coccoso ex omnium sententia mittitur Iacobus Castane reus comitis Sacerram legatus.Is quuiniquas a Caesare conditiones serri animaduerteret,i e insecta redii Econcilio ter de co- ditionibus habito tandem duodecim dierum induciae constituuntur,quo temporis spa' tio fidei publicae praesidio dato Resi omnia significarent,rogarenti nu intra id tempus vel auxilium laturus esset,vel conditiones ratas habiturus: qui si neutrum assentiremr, illi in priorem statum restituti esse viderentur:sinautem conditiones Regi probari constarct,nequc aliunde auxilium eo tempore latum este tum oppidu Caesar in deditione Caperet, abirent nostri, equites cum armis equis, galeati, signis explicatis: pedites item armati, acie instructa, tympani strepitu: impedimenta omnia& quatuor bona bardas,quas ex toto numero deligerent, cum toto apparatu abducerent. Hi C causam siquis quaerat cur obsessis nostris, qui Caesarem omnium potentissi- - mum a Carolo Magno remorati ex cursu fuerant, quum ille ad oppidum imbecille, ob- 2scurum&non alio unquam numero habitum quam quae appellantur oppida plana seu p . . rusticana,cu totis occidentalis Imperii viribus cossedillet, tam honorificae atq; illustres conditiones ferrenturris sciat, sare Anglo omnem expostuladi ansam praecidere voluistic:qui quum Bolonia de Montrolium obsedisset, causam hanc asserebat, quac bre 'luterius non procedere ch inter eos conuenerat,vi ambo nusqua intermisse itinere progressi copias ad Lutetia coniungeret,ut Rege illic iniquiissima coditione ad certanae co-
t,nisi coram mallet totius Galliae depcffulatione ac vastitate sipectare. N alioqui et magna nostrorum egestas esset no iugiebat, quamq; exigua auxilii sipe
pelleret,it vel xv dierum spatio no dubitaret illos fame ad deditione facienda descensurosterum illud quoti; cosiderabat,sibi soli, imo vel adiunctis etia Angli copiis perditia
so scite esse Gallicum restiui tueadmodum costituerant,expugnare & delere :pri Delphinus exercitum recent ex integrum in propinquo habebat,a quo tandelabore id inedia attritis copiis miserrime conficeret utiquae res longe maiori detriincto Δἴ pro bro quam Prouincialis illa expeditio futura esset. Quae quum ita cile animaauerterer, sicilcre cupiebat minime per se stare quominus qipsi inter se facere decreuissent, reuera perlicerentum ac proinue conditiones istas Satidis etianisvltro tulit,quod Anglunt ad .