장음표시 사용
411쪽
montanus vir magni ingenii 5 bellica laude clarus:qui quum sciret quanto apud vasti tim odio flagraret , fidem illi habere non constituit. Itaque dum de conditionibus age retur, equum Turcicum conscendit, pseudothyro euadit,l occobaldum ditionis Mondeuilianae quatuor millium passitum interuallo ingrestiis, comunire diligentissime cc pi ut Vastius illac iter faciens locum tentare non auderet. Heluet ij pactis couentis cum Vastio steti egrediuntur: quos Hispani contra fidei religionem impedimentis spoliant, nonnullos etiam intersciunt. Hanc illis perfidiam postea Heluet ij in pugna Seri solana magno vendiderunt,ut a nobis dicetur. V Asrivs Mondeuisio prosectus ad Beniam & Smilianum iter facit: quae oppi, da quum satis magno praesidio firmata este intelligeret, tentare noluit. Buterium Pinici iorolam se recepisse certior factus, SI Cariniani Aliunium S: Franciscum Bernardinum Vicomercatum duntaxat cum suis serent ijs S perpaucis peditibus reliquisse, qui munitiones anno proximo Langaei iussu extructas diruerent:illuc exercitum ducere stati it, ut capto loco munitiones coeptas absolueret. Eo nanq; occupato futurum erat ut nobis totam planitiem Cispadanam adimeret, magnam nempe marchionatus Salussi
ni partem,planitiem quae Pinierolam&Taurinos pertinet, quin Δ ipsam vallem Sus niamVulpiani pr sidio.Nam quae trans Padum tenebamus,Sauilianum, Benia,ROcc baldum de Centalium,omni subsidi j spe destituebantur.Vt cogitata perficeret,Cam iliolam iter facit, tantaque celeritate utitur, Ut prius exercitu Padum traducto Carini
num veniret, quam nostri opus demoliri possent. Qui quum sibi impeturn maxunt e. iocrcitus qui peditum millibus sere sedecim de equitum tribus millibus constabati susti,nendum esse prospicerent, se Logam versus recipere instituunt, ut Moncalcrium vel Taurinos prosciscerentur Pedites primo loco inistruunt,quos Franciscus Bernardinus cum suis feretari s subsequebatur, postremus crat Allunius, qui certaminis molem inimii sper sustineret, dum resqui flumen quod Numo oritur,transirent. Hoc inter Carini num de Logam fuit,ac propter riparum altitudinem nonnisi ponte transiri potest. Id fles accessione sequentium aucti, Alliunium ita premunt quos ille adhuc sortiteriustinuerat ut duplici a ponte maestinarum iactu multitudine circunuentus cx equo stem retur, de magna pars equitum in hostium manus veniret. Reliqui interim pontem traim seunt, seque Moncalerium recipiunt, obuiam illinc nostris ad auxilium egressis. Vinius Cariniano potitus, totum illic exercitum collocat, opus a nostris Coeptum quam potest maxima celeritate perficit, suburbiaque ipsa complectitur,ut tricesimo iam die I cus est et ad destia sionem idoneus. Et quoniam circuniectam regionem undique ten bat , omnis generis commeatum ex planitie quae ad Pinicro lam , Taurinos, Vigonem, Villastancam pertinet,& cx Salassiani agri parte comportari tanta copia iubet, ut in s ptimum amplius incnsem suppetere posset: machinas praeterea dc quae ad rem maesti nariain pertinent satis magno numero inuehiti Pirrhum Epirotam, quem alio nomine Petrum Columnam vocabant, ci loco praeficit cui vcteranos milites genere Hispanos
mille quingentos S comitem Foelicem cum duobus millibus quingentis Germanis peditibus attribui&ipse cum reliquo exercitu uersum proficiscitur,ubi Ludovicum vi, o statinum patricium Laudensem cum tribus hominum millibus constituit,qui Carini nis subsidio citent, propterea quod Villanoua Astensium tenebamus, ex qua,nisi Quesesio iuuaretur, non parum damni accepturus erat. His consectis rebus Astam se reeipit. REX Feram reuersus, postquam Landrisanos commeatu recreasset,liis omnibus de rebus nuntium accipit, Caesarianum nempe exercitum late sub dio vagari,& totam regionem tenere. Quibus intellectis rebus Taxium cohortium Gallicarum quae apud Pedemontanos erant tribunum illuc mittit, qui nouas cohortes Gallicas duodecim numero conscriberct.Comitem etiam Grucranum, quem equestris suae dignitatis insigniornauenat, mittit, qui c sua ditione quinque Gruaeorum millia conscriberct, quos deis de in Pedemontanam regionem traduceret, ac cum totidem Helvetijs, quos illic pride s habebat cottingeret. Illos enim eadem cum Helvetiis virtute, utpote corum finitimos, futuros cile confidebat: verum rem longe aliter accidisse postea ostendemus.Equidem illud semper iactari memini, perdissicile esse ut ex asino Bucephalum ericias. Regi protero nuntiatur quemadmodum comes Gulielmus Fustembergus cum duodecim Germanorum peditum millibus, magno equitatu S multis machinis Lucenaburgum Cin
412쪽
satis iussu obsidere vi nostri iam re stumentaria laborarent. Quamobrem quonia quae bello acquisiera omnia tueri statuebat, hyeme licet acerrima & quatam a viginti annis non extitiste constabat principem Melphitanum mittit qui obsidionem liberaret,& r eetes infestorum locum substitueret:cui Brii lacum equitum seretariorum magistrum, dccirciterquadringentos equites cataphractos attribuit. ta illa expeditione tam acre gelu extitit,ut vinum militibus diuidendum securibus caederetur, α trutina appensum distribueretur, quod deinde milites calatis deserebant.Neq; tamen ob eam causam di cum de militum voluntati quicquam decessit: sed lelphitanus Stenato Eranctu & Longotaicum veni deinde iter ad manum dextram montem Sanimum versus flectit,ut Pro quiore loco cum Caesarianis confligeret. Comes Gulielmus nostrorum voluntate tum equi vim tum peditum perspecta, eorum aduentum non esse sibi expectandum statuit, legiones inde abductas in Germania reducit: ita nostri libere oppidum nouo milite muniunt. Longouallanus prorex illinc educitur cum ijs quas secum habebat copijs tum pedestribus tum equestribus in cuius locum sufficitur vicecomes Staugius, cognomen to Angluritis, cum suis quinquaginta equitibus cataphractis de peditibus mille quingentis.Princeps Melphitanus mandatis quiet acceperat ex animi sententia consectis,Sten ureuersus exercitum dimittit,qui in Campaniae de Picardiae praesidia spargitur, ut reliqua hyeme liostibus resisteret,dc quae bello parta fuerat rueretur. Buterius apud Pedem tanos pro rex accepto a Rege quatuor fere millium peditum Galloria supplemento,qui εο in Prouincia Delphinatu de locis finitimis conscripti fuerant, quibus acccsierant quinq; Gruaeorum millia & trecenti sere equites cataphracti, tum oppidis exire, quibus antea se continuerat, ausus est.Copijs in unum locum coactis, ex eorum qui aderant sentetia, dum hostis in muniendoCariniano occupabatur tametsi iam ad obsidionem sustinendam locus erat idoneus Vercellas vetius iter facere statuit,vi limites Regiae ditionis ci- spadani; dilataret.Vercellas de Iur ana contendit: multis infirmioribus oppidis subactis, Sagermanum,quod est Chiuaso Vercello,obsidere coepit.Hoc oppidum quum primo aduentu expugnaturum se cofiderer,offendit milites non exiguo numero illic esse: ma chinas ad locum minime firmum promouet. Illud quidem neq; latcrum obiectu neque vallo admodum munitum erat, sed follarum altitudo erat non poenitenda, quarum i 3o brum moenium altitudinem adaequabat, ut machinis emisia glandes ad imum murum deserti minime postent. Tamen muro deiecto fit ruina non minus nostrorum virtute digna quam arduo accessu iniqua. Galli pedites quum lucem modo transparentem viderent,in sollam magno impetu vadunt: in primis Achaicus qui xij primipilum gestabat, Garruvius eiusdem Taxis legatus,&Sammarius capitanes Renoarai legatus, Cantabri, in summam muri ruinam subeunt, quos multi viri sortissimi sequuntur: sed quavi mite irrumpebant, non minore repelluntur. Garruvius de Sammarius illic cadunt : Achaicus tum corpore tum brachijs tribus aut quatuor andibus vulneratur,&in fossam signum militare manu tenes deturbatur.Vnde quum per vulnerum dolorem de multitudinem globulorum qui ab oppidanis emittebantur, cinergere nequire se ad n murum cum signo iuxta ruinam applicat,unde nisi lapidibus cxpelli non poterat, quod oppidi moenia lateralibus munimentis carebant Illic ad auroram usq; manet quum nOstii aliam muri partem machinis deijcere ad nouam irruptionem faciendam pararenti Oppidani nostrorum virtute de audacia perculsi, non expectandum est e statuunt dum rursus oppugnationem instituerent, sed colloquendi potestate cxorata, paciscuntur ut saluis impedimentis abirent,oppido cum cibarijs de commeatu nostris deditione tradi,to. Buterius oppido praesidium imponit, Iuraeam contendit, quam obsidione undique cingere coepit. Verum dum ista fiunt erat autem brumale tempus anno I s 4 3ὶ Rex cc tior factus Buteris minorem apud milites es Ie autoritatem quam a quum esset, FranciscumborboniumAnguianum mittit,qui ab eo prouinciam Pedemontanam acciperet.
so Q unci illud Regi non parum disi licuerat, quod Buterius hostem tam facile opere de
cibarijs Carinianum munire sivisset. ANGvi AN Vs Taurinos postquam equis veredari jς peruenit,Buterio,quem ad Iuraea castra habere sciebat, per nuntium mandat,ut milites sibi obuiam Chiuasum mittat, quo in castra proregis dignitate veniret. Buterius siue quod expugnationem desperaret siue quod magistratu abire grauiter ferret, obsidionem tollere, ac totis copijs o
413쪽
uiam illi procedere statuit. Clituali conueniunt: ibi Anguiarius exercitum ducendum suscipit, Buterius domum in Delphinatum se recipit. Anguimus ex centurionum consilio, qui regionis situm tenebant, exercitum lecundo Pado ducit atque oppida Pallerolum, rest entinum, Defamiam aliaque finitima loca Regiae ditioni adijcit, quae omnia praesidio Sc opere muniri iubet.Carinianum ire contendit, qubd sciret hunc esse Regis animum ut illud reciperetur,st instar spinae pedi infixae iii rebat,propterea quod toti Pedemontanae planitiei inscitillimum erat. Ad eam rem perficiendam Moncalerium iter faciliunde milites non exiguo numero mittit,qui noctu pontem ad Padum inccnderet, quo hostibus Asta, Quersio atque aliis locis quae obtinebant, commode comeatus sup- portabatur.Hi diligenter imperata faciunt, sed non absque ingenti difficultate de mole- i, itia, propter intensum quod tum vigebat frigus,quo multi pedibus id manibus mutilati sunt.Et quoniam Carinianum loco plano situm quinque cgregiis propugnaculis ex aggere factis constabat,cum muri brachijs de fossa iustae latitudinis atq; altitudinis,ubi homines totius Caesariani exercitus bellicosissimi ad quatuor millia eran non placuit tam
munitum oppidum per vim tentari, quum pri sertim illic tantus cstet militum numerus, qui iusti exercitus primam aciem constituere postent: fame potius consciendi esse via dentur. Quamobrem Anguimus Vimesum contendit, ut illic castra locaret qui locus duo passuum millia Cariniano abest & commeatum tutercluderet qui ex cispadanis locis sumebatur. Quum porro ex ijs locis quae sunt aduerso Pado Pancalerium versus magna cibariorum copia conveheretur,aedificatur castellum trecentorum scru Cariniano passuum interuallo, qua iter est Pancalerium in aede quadam Sammartino cognomi nata, ibique peditum Italorum cohortes collocantur. Itala ostibus omnis commeatus . spes ex illis locis praeciditur. NON multo post Anguiano nuntiatur hostem exercitum Querassj colligere,ut ex transpadana regione suos commeatu iuuaret.Quamobrem ipsePadum transire decreuit praesidiis Vimesi,Carpenaei de alijs locis relictis,quibus i stes crebro erumpcre citra Padum prohiberentur. auo transitus commodior esset, locus dispicitur secundo sumine Moncalerium versus, duobus infra Carinianum passuum millibus, cui loco ab arenis nomen est,ubi ratibus pons iungeretur.Porro ut pons ille nostris ad utranque fluminis ripam obeundam usui esset, neuelhostes cum occupare atque adimere posiciat, ad s. duo pontis extrema singula castella aedificantur,quib. binae Italicae cohortes imponiti tur, quarum duces erant Hercules Butigerus, Hercules Vicontius, Bernat dinus Co sus& alius quidam. His rebus consectis nostri Vimesse prosecti Padum ponte Arenario transeunt,Villam Steloniam veniunt, quae est inter Carinianum de Quersium, hinc triabus passuum millibus illinc duobus distans: idque eo consilio ut hostes rinianum c in tu iuuare prohiberentur. Nam ab Ashq parte aegre hoc perficere poterant quin ad praelium veniendum illis esset quod obstaret Villanoua Astensium, quae a nostris tehebatur. Ad Villam Steloniam castra nostri munitione cingunt, SI castellum ad extremupontem quem incenderamus extruitur, cui praesidium imponitur dirarum cohortium ex Delphinatii ducib. Palli no Se alio quodam.Is fuit castrorum nostrorum status totum a re Februarium mensem.Quo tempore crebra committuntur egregia praelia: iuod iuuentus Gallica rei militaris studiosillima sit binde pontem transibat, quumque pontis, Vimesi de castelli Sammartini praesidia propinqua haberent, multa utrinque sortiter gerebantur, praelio que vicissim nostri&hostes superabant 1 superabantur:nam liostium numerus erat ad quatuor Hispanorum Germanorumque millia, uec quidem totius Europae bello exercitatis limorum. M E N s E Ma tio anno is 3 Anguiano nuntiatur Vinium exercitum quam pol rat diligentissime comparare, ut obsessis opem serret, cuius rei perficiendae causa Ca maniolam venire conari quem prosccto locum si occupasset poterat nullo periculo suos rebus neccssarijs iuuare.Communito enim loco,ponte ad flumen facto, transeundi nfacultatem nactus,nos fame in transpadanis locis contabescere si utilet:quum ille Salu - sianum agrum feracissimum& integrum, nos regionem iam prorsus exesam haber mus, deinde aversio, Asta,Eos lano, Ioiadcuisio,conio, Busquio&caeteris locis vrs bamur , ut aegret nisi armati frumentari postemus. His rebus intellectis concilio habito
de varijs sentent ijs dictis non deerant enim qui Villae Sicloniae manendum esse cens ibant
414쪽
bant tandem placet hostem Carmaniolae alueuertere, eique faciendi potis tacuitalcmadimere, ne ex Salussiano agro rem frumentariam colligeret. Carmaniola a nostris o cupata, aduersarios maior penuria quam ante coepit urgere. Itaque Vasti um ccrtiorem faciunt,nisi intra medium Aprilem iuuarentur, se inuitos facturos, quod minime face re animum inducerent, siquidem subsidium mitteretur.Quo nuntio ille accepto, copia as undiq; festinare iubet, quatuor Germanorum peditum millia ad se reuocat qui Genuae iam nauigare parati erant. His rebus Anguianus intellectis nuntium propere ad Regem mittit qui omnia exponeret,ut trimestre stipendium, quod militib. dcbebatur, mitteret. Verebatur enim ne si manum cum hoste conscrere necesse esset, illi stipendio Io non persoluto pugnaturos se negarent, maxime Helvetii, in quibus praecipuum robur cum veteranis Gallis positum erat.Tandem quaerit, si Vastius loco non iniquo pugnat di potestatem faceret num sibi Rex potius autor csset ut praelio decertaret,quam ut o
pidum commeatu iuuari sineret,quod ad hanc angustiam adduci tanti constiterat. Respondet Rex se propediem Langaeum cum pecunijs milliarum este, quem apud ue eius rei causa haberet.De pr lio ineundo se illius de eorum quos secum habebat iudicio rem totam committeredios enim,quum in ipsis locis essent, ex praesenti rcrum statu meliusquam se iudicaturos esse.Vbi aula hoc rumore personare coepi Regem Angulano prς-lio decertandi potestatem secisse, iuuenes aulici suspicari coeperunt rem no posse absq; costi tu transigi.Quamobrem,qui Gallicae nobilitatis mos cst, se ad profectionem om- nes parantialii accepta a Rege venia, alii sua sponte discedunt.Inter caeteros Santanti iis, Dampetrus ex Claromontana familia Delphinatica, ambo Delphino charissimi, Iarnacus,Gasparus Collinius Castillionaeus, Franciscus Vindocinus, vi damius Carnotensis, duo fratres Boniueti, Bordillio, Escarius,duo fratres Genlij, Ailcrius rei machinariae
praefectus, cuius turma equestris quinquaginta cataphractis constans apud Pedemota- nos erat,Hunaldaeus amiralii Annobaldi unigenitus,Rupefortius,Lus arcius,oartius MLassimus,ut pauci ex iuuentute nobili in aula manerent, praecipue quae Dclphinum sequebatur.Hoc loco sciendum est, Anguianum adeo re numaria tum laboraste, ut neq; qua fores neque alii quicquam pecuniae haberent. Itaq; peropportunus fuit iste aulic rum ad castra aduentus. Quum enim amplissimo omnes loco citcnt, egregie nummati O venerant: quorum cistis Anguianus pecunias expromit, quibus tantisper militum animos placauit, dum totum at ego stipendium mitteretur. REX Enncti extremo Martio crebris nunt ijs fiebat certior, Vestium, ut obsessis subueniret, copias undique cogere. Qua in re satis recordabatur Anguianum per nuntium significas le,militibus animos stipendio non dato a pugna ineunda auerti polle. Illa Rex hac in parte considerabat: in altera haec erant. Ad totum stipendium numeradum trecenta francorum millia non erant satis,alius prςterea numerosus exercitus sustinendus erit quem Caesar in Germania Galliam ingrcstiirus comparabat, praeter alium quo Anglus alia ex parte aggressurus erat. Quibus quum se,uel si totum aerarium ess inderct,vix satisfacere poste sciret, tamen Langaeum veredariis equis ad castra Pedemont ες na mittit,quem Lutetiae quadraginta octo coronatorum millia accipere iubet,quae summa aegre quadrantem stipendii conficiebat quod auxiliaribus militibus debebatur.Sed omnem moueri lapidem iube ut ratio tandem iniretur qua militum animi ad pugnam parari possent. DIE Aprilis quinto,anno i 1 ε 3 ante Paschalia tnam is dies Iouis dies erat celeberrimas illas serias proxime antecedens Langaeus Anterolam veni ubi audit Caec
rianum exercitum nostris appropinquare.Quoniam autemCumaniola cote et i,ubi
nostri castra habebant,non logius Cariniano quam ad colubrini iactu iter faciendii erat existimat se tuto illac absq; pri sidio transire non poste,quum ibi uti dustum est quatuor
hominum millia taciat. Quamobrem per varios nuntios ut si unus interciperetur,aliusso euadereti Anguianum siti aduentus certiorem facit, eisq; literas notis scriptas ferendas dat. Ille Bertinum Sollerium biduo ante Paselisia mittit, cui quadraginta cataphractos attribuit,qui e castris Caesarianis ad nostros Centalii Riuensis opera transierant. Is La gaeo nuntiat, Cercenailii, Vimesi 5 ad pontem Arenarium alios subinde aisituros, a quibus tuto in castra deducerctur. Illic Laiadaeo non exigua dissicultas obiicitur, num illorum fidei tanta pecuniae summa recte committerctur, quum homines Itali client,
415쪽
qui neque sacramentum apud Regem dixerant, neque stipendium adhuc acceperant. Etenim si haec pecunia periret, prospiciebat Regis statum plurimum detrimeti acceptu rum: sin milites ob stipendium non numeratum certamen defugerent,hoc vero sibi ublio datum iri non dubitabat. Ad extremum tamen statuit se & pecuniam potius sorti nae arbitrio committere, quam ut Regiis negotijs quicquam periculi crearetur: siquid cnim secus accideret, eos potius in culpa stituros quam se, qui tale praesidium missilent: praeterea aliud praesidium se Cercenas iij & Vimesi repturum, cui plus fidei habere possetet.Sed neutro loco ullos reperit qui ad hanc rem constituti es lent: ut eius animum iubiret Moncalerium contender ubi pecuniam in tuto deponeret, quod vereretur ne si hostes Cariniano in praetereuntem erumperent,ab ijs ipsis iugularetur quorum fidei secrediderat. Verum Cercenassi intelligit C serianos adblutam septem passitum millia a nostrorum castris castra secisse, ac biduo ut quidem videbatur) praelium commissum iri. Quae ubi audijt,ad pontem Arenarium progrestus, tantundem oraesidi, atq; caeteristi c1s reperit misi quod Bernardinum Corsum iubet equum ascendere, cum omnibus hippos clopistis quibus tum i pie tum Hercules Butigerus & Vi contius praeerant, qui in coponte stationem habebant .Eis comitatus nocturno itinere Carmaniolam post secui dam noctisvigiliam ad Anguianum venit. Confestim totis castris rumor spargitur, pocunias ad stipendium persoluendum a Langaeo allatas esse: ex quo nuntio magna milibtibus voluptas atque animi alacritas iniecta est. A Navi A Nus omnes belli duces ex totis castris ad se accersit. Langaeus concilio rocoacto ostendit quantulas pecunias attulisici,Regem aliis negotiis urgeri,propter exe citus quos Caesar SI Anglus in alia Galliae loca introducere cogitabant: ac proinde plus pecuniarum mittere non potuiste,qubdaerarium aliis impensis destinatum nollet e haurire.Eoria in tamen prudentia fretum non dubitare,quin rationem citent inuenturi qua milites in praelium se produci paterentur. Rationibus subductis, reperiunt vix ad menstruum stipendium sociis numerandum pecunias suppetere, quibus totum trini stre debebaturme tamen militibus ex illa animi alacritate quam perspexerant, quicquadecederet,ilico ad arma totis castris conclamandum elle statuunt, ut suo quisquc loco in acie consisteret:interim lucem orituram, tum cohortes separatim sicccdcre iuberet tu ut sigillatim ordine recenserentur, neque aliud in vulgus efferretur quam stipodium a numeratum iri:dcnique praeconio publico significaretur pecunias a mensa numularia accipiendas esse. Ita diem illum lustrando exercitu absumptum iri: posterum diem fortarum paschalium non est cabiturum quantaim quidem ex iis quae nuntiabantur facile erat coniectura iudicare quin hostis adeo appropinquarct, ut loco stipendii numer diante manus client conserendae, quam milites decile pecunias sentirenti Res uti coim uenerat,statim perficitur,clamorc ad arma edito omnes cum laternis 5 facibus quod lunae spicndor nullus esset concurrunt,ante diluxit quam acies eo ordine instructa cilci
quo ad pugnam prodire oportebat. Cohortibus deinde separatis, censu ineundo dies ille consumitur:& stipendii solutione in posterum diem reieci in suum quisque locum dimisus discedit.
S T A T I M aduenit capitaneus,qui antea bello captus e Caesarianorum manibus opera cuius iam nobilis euaserat,qui Regias partes sequebatur, licet apud Caesarem sti pendia mererct. Is A nguiano ostendit Vallium eo die cum omni Caesariano exercitu Muta profectum Setasolas venturum esse, eo scilicet consilio ut quum Villam Steloniam a nobis relictam facile contendere posset, pontem Arenarium vi occuparet quod eum facere non es lenius prohibituri atque copijs stomen Padum traductis, nos in ulterioribus locis mancre pecuniis & cibariis carentes cogeret. Sinautem cum Villa Stes nia arcere conaremur,tum Raconisi iter ingressurum esse, & locis palustrib. metu nostri equitatus, si sorte venienti occurrere cogitaremus 3 ad tergum carinaniolae venturum vi Lombriastum 5 Casaigrastum praetergressus, ponte nati ibus iuncto, quom i Is cum vehi iubcbat, Padum traisccret.Sic enim eum sibi persuasiste, re ut in agro Saluusiano tritici saccos ad triginta millia reperiret Conij quidem iam extare ad quindecim millia quam copiam satis fore ait exercitum alendum de Carinianum inopia subleuandum, postremd nos tota regione excedere coacturum. Ea vero ratione exercitus ii
ster funditus delebatur, proptereaqubd stipendio nostris non persoluto exercitum sub
416쪽
dio liabere vix poteramus. Quod ii in oppida nos reciperemus, illius consilium erat totaritimontana regione vastationcm cdere, vicos incendere, M omne pecus abigere, quo agri colendi facultas nulla superesset. Postea recentibus militibus Carinianum in
troductis, firmissimis praesidi js ubiq; impositis vraeam prosecturus erat, ubi sibi prinsto fore arbitrabatur comitem Callanum,quem Caesar decem hominum millia coicimbere iusserat, ut hoc supplemcto in vallem Austanam, Sabaudiam de Segusianorum rogionem contenderent, dum ipse interi ingrauistima impressione Campanorum fines ingrederetur. H AE C omnia quum prudenter ab Angiliano de militum ductoribus expensa essent, io placet aduersus Caesarianos exercitum moueri, priusquam in regionem munita perile- .nirent. Ac nequid milites de stipendii inopia suspicarentur, summo mane aciem instruendam esse statuunt in ipsis castris oco ad praelium comparato. Deinde hostiuina pii quitatem pr texendam csse, cur otij non satis esset ad stipendium e mensa numularia accipiendum,atque adeo suum cuique cohorti qu storem esse attribuendum.Sperabamus enim ante prςlium commistum iri quam pecuniς allatae militibus distribuerentur.Te nato leuis armaturae equitum magistro negotium datur, ut viginti equites ad Villam Steloniarn mitteret,qui explorarent num holiis illac iter faceret, totidein Sornmaritiam ac totidem etiam Raconit sum: ut nobis exercitu instruino progressis iter ad eam partem conuertendi facultas daretur, in quam eos contendere audi remus, ac proindz eos, vel 2ο quum castra locarent, vel quum discedere pararent adoriremur,priusquam loca munita occuparent.
DENI Q V E statuitur tripartita acie, prima, media ac postrema pugnandum esse.Butctio, qui praelium commistum iri certior factus domo redierat, ut ei interesset, prima acies datur cum triginta cataphractis equitibus quibus praeerat,& totidem ex tur G et is a ma Tendiana duce Torinio legato. HuicTermius serentariorumcquitum magisterat tribuitur cum ducentis suis equitibus,Franciscus Bem dinus Vicomercatus clim pari numero,Cabrius frater ac legatus Mauri Nouatensis cum totidem,Centalius cum quadraginta sere equitibus quos ex Ca sariano exercitu proxime ad se pertraxerat,denique quatuor millia veteranorum Galloria peditum, quorum tribunus erat Taxius. In quo- tum primo ordine consistunt multi nobiles qui aula veredariis equis Venerant, ut quo niam equos nullos reperire pote rant, pedites pugnarent inter caeteros tres Boni ueti fiatres de minor natu Gentius.Mediam aciem ducebat Anguimus,atque una cum eo Lan .gaeus Taurinorum praesectus Asterius cum suis equitibus,turma equestris Baronis Cur solij is enim absente Langaeo apud Taurinos substiteratὶ turma comitis Monrauellii duce Barone Oinio legato, ac plerique nobiles qui nullo autoramento militabant, ad
centum equites.Ex his erant Santanaraeus,Castillionarus amacus,vidamiusCarnotensis,Borditio, Rupe sortius,Escarius,Lucarcius Hunaldaeus,Genlius,Lassinius,Samma.dus, cognomento Rupccoartus,cum alij x: qui omnes vexillum Angulania Rubem- praeo gestatum sequebantur. Aliunius cum centum quinquaginta cataphractis , Gladi- o us Callorii Piscaraeus Moncalerii praefectius, & Helvetiorum peditum quatuor millia.
Postrema acies Dan petro traditur cum omnibus omnium turmarum equestrium sis
miseris & sagittariis.lbi aderant Gruaei pedites, quorum numerus ad tria millia esse debebat Itali pedites ad duo millia duceScroto, de mille quorum dux crat Carolus Dros sus Mondeuis ij praesectus. E x E R C i et v ita instri usto, die Aprilis decimo qui dies erat Paschalium annor s prima luce omnes in acie, loco & ordine quo iubebantur, consistunt. Ea r tione ad meridianam usque horam mansimus, quum nostri equites ferent ij hostem progredi renuntiant,verum quam in partem contenderet, Sominarium, conis sum an Villam Steloniam, nulla adhuc coniectura iudicari posse.Ea re intellecta, optimum so factu iudicamus, ut si Raconissiim aut Villam Steloniam ire contenderet, velitationibbus eum retineremus:quod ut fieret, Anguianus cum equitibus serent vijs, de circiter mille ducentis sciopetarijs, tribus medianis machinis quae equis duplici numero iuncti ut equitum celeritatem ad quarent,veherentur in collem mille passiiua castri interuallo,non longe a sylva, qua iter ci erisolas, subirent. Anguianus ubi illuc peruenit,
Alliunium cunis iis equitibus de peditatu qui pone sequebatur, alia collem mille inde
417쪽
passus occupare iubet, unde in subiectam planitiem deiectus erat,quq inter Serirescide
AL sv Nivs ex eo loco Caesarianos despicit Serizolis Sommariuam progrediem tes: quos ut ab instituto itinere averteret, sciopetarios in iacmus coni jcit, loco denso ae
hostium itineri propinquo,ad quos se, siquid urgere videretur, reciperet. Deinde Aimguiano prius comonetacto equestri praelio hostes lacessere coepit, subinde ad sciopetoriorum insidias pedem rescrens.Hostes tamen,veriti ne ordineS turbare cogerentur, Gum acrius persequi non statuunt. Anguianus interim cum fere trecentis equitibus&reliquis siclopeiarijs progrcdii ur,iubet aliquot cap itaneos quos apud se habcbat,iter explorarein quibus certior fit posse se absque ullo discrimine in summum collem euadere, i, propterea quod quum undique praeruptus esici, hostes nisi arduo clivo ad cum adoria
cndum ac vix nisi turbatis ordinibus eniti non poterant.Ibi totum equitatum instruit ut hosti conspicuus est et,sic tamen ut quid pone lateret perspicere non pollet, Unde potius totum cxercitum adesse quam dccsse suspicaretur. Posica tres machinas promouet, quibus c medio equitatu glandes in cuneum peditatusdaostium emittuntur, qui in se tecta planitic constiterat,quorum nonnulli intcrficiuntur.Praeterea subinde alios atque alios submittebamus,qui equcstre S siclopetarium certamen redintegrarent:ducib.ii
terim diserte imperantes ne pede propius conserrent,ne si eos hostis submoueret,quid in postremo agmine ellet,deprehcndcre posset. D v xi hac fiunt,Vastius Sommariuae locum castris faciendis circunspicit. IbiGa lus quiddam miles ex famulitio comitis Tendani sis enim loci huius dominatum obtinebat turre castri occupata continenter cum machinis petit, neque, quantumuis ille neccm minarctur, dcsistit, nequc dc ditioncm ut faceret adduci potest, quod nostram aciem ex summa turrc conspiciebat: unde etiam postero die pugnam otiosus spectauit.Vastius audito machinarum fiagore, sibi vespcri pugnandum csse suspicatus , Sominariua discedit, ac in castra reuertitur. Postea nostrorum gestu atq; ordine diligentius
considerato,vereri coepit ne in scimpetum faccrcnt quum castrametari vellet.Ita IS
rmolas unde prosectus fuerat, reuerti &ibi pernoctare instituit. ANCvi ANus hostem cum ipsis impedimentis Serizolas redijsse,eius exercitum acie instructa secundum scpes considere, denique noctem instarc conspicatus, omnes 3si elli duccs conuocat, ut quid facto opus csset vidcrcnt. Alij cclcnt rcliquum exercitum accessendum, e codcm illo loco noctcm cste transigendam, ut sub auroram infestis in hostem signis testinaretur. Alijs siccus omnino vidctur, ia advesperascere, ut multa domum nocte milites aduentu ri vidcrcntur,illos tum equites tum pedites de incilia nocte contincntcr in armis absque ullo cibo & potu, tum ingenti totius diei aestu vcxatos fitille,
non minus defatigatos este quam si longinquum iter fecissent. Quod si tria adhuc passuum millia illis procedendum esset, adco de stbs fore S cquos ex homines, ut si h
stis cos, tum castra locare cogitarent, aggrederetur, vix manus tollere ad arma capienda possent: denique plaustra non suppetere quibus cibaria contichercntur. Quinct i lud minime esse praetereundum, hostem,si nostrarum rcrum statum nosci,ne otii qu, sdem satis ad castra facienda nobis concessiirum esse,sed perturbatos nactum statim in qua conditione aggressurum: viEduardus Angliae Rex in pugna Creciana Philippum Valesium Regem praelio superauisset. Rebus longa disceptatione utrinque agitatis redeundum Carmaniolam videtur,sic tamen ut duccnti equiteS leuis armaturq relinquer tur, qui explorarent & renuntiarent quid ea nocte hostis faccrct. Deinde nostris exit,neris lassitudine recreatissi quidem fama esset hostem Villam Steloniam iter facere, castra inter illos & Carinianum facienda esle,ut pontcni ad Padum propinquum haber
antis,quo cibaria e citerioribus locis suppeditarentur. Ita eos neque Carinianum venturos,neque pontem occupaturos esse quin nobiscum dimicare cogerentur.Sinautem SeriZolis manerent, nos de media nocte profectos sub auroram ad cum ipsum colicin saubi consistebamus peruenturos esse,ut cos So riuae castra faccrc prohiberemus. Hac probata sententi a Carmaniolam rediimus.
PosTERo die, Aprilis undecimo,qui dies Lunae Paschalia insequebatur,anno Is hora fere prima matutina e castris prosccti iter quod pridie decreueramus quo ordine descripsimus,ingredimur. Vinius Carmaniola nos pridie vesperi rediisse colpi
418쪽
tus, nos Padum transire, de locis vlterioribus sibi cedere cogitasse existimauit: quod &valde verisimile erat, SI cxploratores renuntiauerant.Itaque mutato consilio anteluc no tempore proficiscitur,ut nos antequam Padum transiremus,asi equeretur: nos Ilesterni nostri itineris velligiis si ibi equitur. Anguimus postqua Carmaniola mille pastus processitici, per praecursores, maxime Albano quodam Paulo Bobonea nuntiante, fit certior hostes conspectos este recta ad nos venire, iamque in eo colle consedisse quem pridic occupandum nobis este statueramus,ut potiori conditione dimicaremus. Adli, bitis in consilium ad cam rem capit ancis,infesto exercitu in eos procedendum cile virudetur, ctiamsi numero longe silperiores estent, ut qui decem peditum millibus nostrasio copias excedebant Etenim si in nostras munitiones,unde iam mille passus progressi eramus,rediremus, plectio consimilis fisae videbatur, unde nostris animus decederet hostib.accederet Quamobremvbi intellectu est quo ordine hostium acies instructa esset, tres nempe eic consertos peditum cuneo quibus alarii equites propinqui incedebant, sicut explicati eadem fronte progrederentiar: eam quoque rationem imitari placuit, quod latis lima esset planities ad dilatandam aciem. Dextrum cornu tenebant veterani pedites Galli ad tria hominum millia, praeter selopetariorum multitudinem, duce T xio summo eorum tribuno: ad dextram procedebant equites leuis armaturae duce Termio, ad laruam Buterius cum octoginta sere equitibus cataphractis. Huic ad laeuam sit cedebant Heluet ij pari sere cum Gallis numero, deinde Anguianus ijs comitatus quosio antea commernoraui.Sequc bantur ad laeuam itali & Gruaei ad quatuor hominum millia,quorum laeuum latus claudebat Dampctrus cum signiferis 5 sagittariis.His ita constitutis,ex pedestribus turmis tum Italorum tum Gallorum scio tarij circiter octinge ti excerpuntur, qui pro ercitu procurrerent, quos profligatos seu desperatos V cant quibus Monlucius praeficitur,adiunctis Heuarto 5 Vasqucto atque aliis qui maxi me expediti II idonei videbantur.Ante Helvetiorum agmentalli acus progrediebatur cum octo machinis campestribus, itidem Grisaeorum cuneum stater Manlii Picardus, cum pari numero praecedebat. Denique Martinus Bellatus Langaeus iubetur singula
agmina vicissim obequitare ut ad hostium rationem nostram aciem moderaretur. V Α S T I i exercitus sic instructus erat, ut e regione dextri nostrorum cornu es
set princeps Salernitatius cum decem millibus Italorum, mediam aciem tenebat Ali-sprandus Madrucius cardinalis Tridentini fiater, cum plerisque alijs capitaneis de tri, hunis Germanis. In hoc cuneo erant Germani pedites ad decem millia,omnes ad v- num loricati,quod Vastius arma quae Mediolani repererat, omnia ceperat. Post Ge manos dextram versus, e regione sinistri nostrorum cornu, quod a Gruaeis tenebatur, erat Remondus Cardonius cum sex hominum millibus, tum Hispanis tum Germanis, veteranis militibus, qui bello Tunetensi de Ameriano simul educati suerant. Adlatus principis Salernitani constiterant octingenti sere equites, quos dux Florentinus Caesariantis auxilio miserat,duce Rodolrbo Ballione. Inter Germanicum peditatum deHispanicum Vastius parem equitum numerum habebandenique extimum Hispanorum ad latus claudebat princeps Sulmonensis Caroli Lannosij, proregis Neapolitani demortui Filius,cum totidem numero equitibus : qui quidem in totum equitatum summam imperij tenebat. H PE Caesariani exercitus turmae in edito colle consistebant, unde pridie vesperi discesseramus. Quem locu quia denuo occupare in animo habuit lemus, Vastius anteuerterat,& denas machinas ad duas villas collocarat, quae Germanicis 3 Hispanicis turmis proximae erant. Ac tanta erat loci quem occupauerant opportunitas, ut nostris ad eos progredi non liceret,quin eorum machin agmen e loco superiore perrumperent. Rebus ita constitutis, Vastius quinq; aut sex equitibus comitatus in locum superiorem secedit,unde totum exercitum oculis perlustrare,& quae facienda erant, subinde singus, iis locis significare posset. Principi Salernitano vetat ne ex eo loco ubi constiterat, suo iniustu ulterius procederet Verum ipse postea casu insperato perculsus, quum Germanicum agmen confertissimum a nostris loco pulsum vidisset vi mox ostendemus oti j satis, credo, non habuit, aut certe in tanta trepidatione oblitus est Salernitano imperare
quid seri yellet: quamobrem loco suo ille pedem non mouit. Quod profecto nostris
peropportune cessit. Si enim iuxta Germanorum cuneum cum suis Italis in aciem
419쪽
processisset Gallicum nostrum agmen male admodum acccpisset, dum in ridendis illi,
AN G v i A N v s ad colubrini iactum progressus dum colli succederet, ubi Caesitariani constiteran prouidere instituit, quemadmodum aciem ita collocarct, ut maclitianarum ictibus minime esset obnoxia. Commodum sol exortus erat, quum duae acies aduersae stabant. Confestim siclopetariorum utrinq; certamen comitti coeptu est, quod ad undecimam fere horam durat: propterea quod stati & Hispani nostram aciem ab G troque latere circunuenire conabantur,qualitcr in pugna Papiensi secerant anno is: Idem quum nostri facere studerent,vmnque recentes succedebant,ut quinque fere horarum spatio siclopctaris ad quinque millia inter duas acies dimicarent. Equidem hoc i. rmare non dubitem, qui otio ad spectandum eloco quopiam extra teli iactum a undasset, cum multos belli dolos & egregia strategemata animaduersurum fuisse. Ad extremum meridie appetente hostes perspecta nostrorum paucitate, quum lcrtia pa te plures cssent,nos adoriri decreuerunt. Taxius qui nostrorum dextram aciem tens bat,in principem Salernitanum impetum conuertit, ac passuum circiter C X X spatio ab Heluet ijs discedit. Langaeus,cui negotium damni erat ut hostis nutum S gesti ini obse iraret,nostrosque quid endum videretur moneret id quod etiam Monnino mand tum erat videt Germanos pedites Caesarianos ad numerum decem millium recta in nostros Helvetios serri, quorum numerus duntaxat ad quatuor hominum millia erat, decertamen inique comparatum csse, principem insuper Salernitanum pedem non m Duere, sed procul consistere. Qui Bus perspectis rebus Taxio per Gristaeum significat ut fronte conuersa proxime Heli tetios acccderet alioqui certaminis periculosum esse exitum,quod tantae moli impares viderentur. Quin ipsi quoque Heluet ij hoc sibi pridem proni istum fuisse diacebant,Gallos sibi proximo loco futuros quum ad certamen veniendum esset: se enim ad tantam Germanorum multitudinem sustinendam firmos non fore. Capitaneus tiam Florius Helvetius, qui eo die summam in eos imperii tenebat inam Saraiulianus antea huius dignitatis nomen,titulum & emolumcntum perceperat,sed eo die Florio GL strat Langaeo ut progrederetur monenti responderat, si suos prodire iuberet, hostium machinas in medium agmen grassaturas: gentis hunc esse morem, ut se machinarum Pglandibus peti non patiatur, sed recta ad eas occupandas mox contendere. Itaq; si in Mpertum locum se proriperent,suos turbatis ordinibus illuc cursu properaturos: id quod hostibus occasionem praeberet nostros a latere circumueniendi. auod si hostes propitius accederent,ipsses machinis oppositos fore, atque ita se postea suos in praelium seruatis
ordinibus producturum.Taxius ita monitus rationem conamutat,& fronte cunei con uersis inae Helvetios venit,interstitio duntaxat relicto,quod Buterius cum suis octo ginta cataphractis occupat.Germani Caesariani Gallorum ordinem commutatum conspicati,suum quoq; mutant,ac consertum illud agmen bipartito diuidui, ut altera parte in Helvetios, altera in Gallos ruerent,tanta tamen,ppinquitato,ut duo cunei a tergo mitis tantum speciem pberet. Anguimus, quem iuxta Helvetios este oportebat,cu Gruam Usubsistere cogitur, quos metu perculios esse animaduertebat:vt nisi ducum oratione cofirmati fuissent,ne primum quidem impetum expectaturi viderentur,tanta cos trepidatio ruaserat. Termius cum leui equitatu Gallicis cohortib. ad dextram Primus, ducis Florentiae equitatuna pgredientem conspicit,ut simulatq; praelium comis luna euchal tere aperto pedites Gallos adoriretur. Quod ne seret,magnis in cos animis impetum fici disicit & in principis Salernitani aciem retrocedere iubet. In quam mediam ipse, dusios pone subsequi arbitratur, prorumpit ,& equo intersecto vivus capitur. Hic Terini j conflictus maximo fuit adiumento,st verisimile est, principem Salernit anu alioqui Gallorum peditum aciem aggressurum a latere suisse.Verum equitatu Florentino pede r serente progredi impeditus est,ut interim Gallis & Helvetiis res tantum est et cumGe vinanis peditibus, in quos aduersos serebantur. Dum enimTermius ita pugnat,illi cominus interim congrediuntur. Galli inter duos primos ordines, siclopetariorum ordinemini arserant Germani item Caesariani pistoletarios eadem ratione interiecerant, qui trinq; post primi ordinis milites iacularentur. Quum ad mediae colubrinae tamini apb'pinquassent capitaneus Villasrancus , qui aciei Gallicae dextrum cornu tenebat, Germa
420쪽
norum frontem latius patere conspicatus, ut eos a latere circumuenturi ipse congrestis viderentur, consestim duos postremos ordines,qui armatis militibus constabant adprimam aciem traducit, atq; ita dilatata frontc hostis consilium anteuertit,&quod ille facere intendebat, ipse essici Postea cquo animorum ardore pedem conserunt, ac diu virique acerrime dimicant Tandem c luitum Gallorum,quibus praeerat Buterius, virtute Germanicus peditatus turbatis ordinibus fusius cst. Vere illud affirmari potest, nunquam tantum impetum tantamq; molcm a tantulo equitaria dc peditam sustineri visam fuisse.VastiusGermanorum suorum clade cognita, in quibus spem totam collocarat, in
fugam se proripit. Io EODEM temporis puncto Dam petrus cum signiseris Caesarianos equit os quibus princeps Sulmonciis praeerat, ut Hispanis subsidio citent, adortus si dii fugatq; Itidem
Hispanorum & Germanorum cuneus in nostros Gritaeos dc Italos contendunt, quos iacili negotio superant: omnes enim, exceptis solis ccnturionibus, qui in primo ordine costiterant,fugae sese mandant. Qui profecto omnes ad unum interiis lent, nisi A ngui nus cum tuis superuenisset. Is Hispanos de Germanos ab angulo aggressus, totam aciem oblique ad oppositum angulum perrumpen transuersos ordines perturbat, ut ne unum quidem militare signum crectum maneret. Cruentus tamen fuit hic conflictus,
in quo ceciderunt Asterius, Baro Oxnius comitis Montrauellij legatus, Mosellaesus baronis Cursolii signifer,Gladius Cisorsit praesectus, Curtauillanus,& duo ipsius gula in m armigeri. Lassinis equus interficitur, ipse pedes salutis e pugna excedit. Sant amandus cognometo Rupicoartus de Fervaquius fauci; in occisorum aceruo postea reperti m dicorum ope conualuerunt. Complures alij vel interierunt vel Vulnerati sunt, atque ex iplis ducibus vel ijs qui aliquo numero habebantur, quatuordecim vel quindecim. At gulanus quum ita hostium agmen transuersum penetrasset D pretiio superiorem elle ea quidem parte existimabat,quod G ruaeos & Italos se viros praestit ille putabat: quod longe secus accidisse comperit. Nam dum cursu conuerso hostem denuo aggredi parat, quum suos victores conspecturum se arbitraretur, reperit eos in fugam vcrsos ne primum quidem impetum sustinuisie,praeter primum illum ordinem, quemadmodum dictum est. Quamobrem primi hostium ordines nullos pedites aduersos habentes, in una recta feruntur, ut in altero conflictu plures quam superiore ex suis amitteret, ut cui nullus superesset peditatus,a quo fulciretur. I iiii vero quidnam Gallis&Heluet ijsi ctum esset plane ignorabat: qua de cauia illos profligatos este suspicabauit: eoq; magis quod inter duas acies collis intererat, ut altera de alterius statu nihil posset audire. Ipse tamen cum suis mori potius quam pedem referre constituit. Itaque pretium aliquoties redintegrat: sed & hostes sciopetarios semper magno numero suo equitatui permixtos reperiebat, & aliorum cuneo se urgeri, qui praelongis hastis ordinibus seruatis eum i quebantur, tum sibi non amplius centum tandem equites superesse videbat: quae nimiisum exigua manus erat ad quatuor hominum millia sustinenda.Verum hecvna e xtabat fallis,quod nullam salutem sperarent. o D VM scdextram versiis stabducit,ut suis collectis rursiis certameita subiret, ut scio petariorum multitudine illa permixta non impediretur, quam semper sibi obstitis te copererat, Hispani suos este pulsos intestigunt: unde pterriti postremo hoc impetu non expectato regredi coeperunt:sed non sinuntur Q cogitabant psicere. Anguimus enim Albsuntu iubet cis quinquaginta equitib. eos a latere adoriri,ipse cum reliquis apud se coli ctis postremis instat. Hostes ne hunc quidem impeditum sustinent: omnes salutis causives fulvas vel domos rusticas cursu petunt.Pauci tamen evadunt, quin omncs Vel cap rentur vel interficerentur.Hoc postremo conflictu ut intelligas quo nonnunquam iuuenilis ardor prorum pati Anguimus conspecto Santandraeo caeteros ad pugnam praeeunte, ipse quoque demista galea idem facere parat, quum quidem sex duntaxat equisso tes apud se haberet. Quumque capitaneus quidam multo rerum usu praeditus cum deterreret, doceretque quid duci Nemorens aliquando ob talem conatum ad Rauennam accidistet, ille unum respondit, coerceretur crgo Santandraeus, qui primus prouolabat: itaque generoso adolescenti mos gercndus, de Santandraeus reuocandus suit. Princeps Salernitanus equitum M Germanici peditatus clade perspecta, pedem refert, paruamque iacit iacturam: quod Gali x Heluetis victorinam spatio amplius