Opera;

51쪽

CONJURΑΤIO CATILINI 49tiundo quae se ex Volturci aut Allobr0gibus audisse dicerent, magnam illi invidiam conflaverant usque eo ut nonnulli equite r0mani, qui praesidii causa

cum telis erant circum aedem Concordiae, seu peri

culti magnitudine, seu animi nobilitate impulsi, quo studium suum in rempublicam clariuSAESSet egredienti ex senatu Caesari gladio minitarentur.

Mollitonesinunt ut re e custodiis eripiantur. Tum Cicero in senatu refert quid de his steri placeat.

L. Dum haec in senatu aguntur, et dum legalis 1ll0brogum et Tito Volturcio comprobat e0rum indici0, praemia decernuntur, liberti et pauci ex clientibus Lentuli, diversis itineribuS, opifices atque servitia in vicis ad eum eripiendum sollicitabant; panim exquirebant duces multitudinum, qui pretiorem publicam vexare S0liti Cethegu autem per nuntios familiam atque libertos suos, lecto et exercitalos in audaciam, orabat, grege facto, cum telis ad sese irrumperent. ConSul ubi ea parari c0gnovit, di p0sitis praesidiis uti res atque tempuS 0nebat, convocato Senatu, reser quid de his ieri placeat qui in cust0diam traditi erant. Sed eos paulo ante Dequens Senatu judicaverat contra rempublicam se cisse. Tum 3 D. unius Silanus, primus sententiam

Ex Plutarcho, Suetonio et aliis, in summa deliberationis hujus diei, qui fuit quintus Decembris D. Silanus et qui post

excepto Tiberio Nerone Tiberii peratoris avo , qui reos censuerat custodiendos, praesidiis additis, ne eripi POSSent, donec, Catilina debellato et toto negotio melius cognito, de liciterum referretur. Sed post Caesaris Orationem, plurimi Senatores timuerunt ne Severior ludicio nimia invidia concitaretur, et ipsa Cl.

52쪽

SALLUSTII

rogatus quod eo tempore consul designatus erat, de his qui in custodiis tenebantur, praeterea de L. Cassio, P. Furio, . Umbreno, Q. Annio, Si deprehensi

larent, Supplicium Sumendum decreverat isque p0Stea, permotu oratione C. Caesaris, pedibus in sententiam Tiberii Neronis iturum is dixerat, quod de ea re, praesidii additis, reserundum censuerat. Sed Caesar, ubi ad eum Ventum St, rogatu Sententiam a consule, hujuscemodi verba locutus est:

caesar oratione clementiam suadet.

LI. et mnes homines, Patres Conscripti, qui de

rebus dubiis consultant, ab odio, amicitia, ira atque miSericordia, vacuos esse decet. Haud sacile animus verum providet, ubi illa officiunt neque quisquam omnium lubidini simul et usui paruit. Ubi intenderis ingenium, valet si lubido posSidet, ea d0mi natur, animus nihil valet Magna mihi c0pia est me-m0randi, P. C., qui rege atque p0puli, ira aut

misericordia impulsi, male consuluerint; sed ea malo dicere quae majores nostri, c0ntra lubidinem animi, recte atque ordine secere Bello maced0nico', qu0d cum rege Perse gessimus, Rhodi0rum civitas, ma

gna atque magnifica, quae populi romani pibus

ceronis oratio, quae est quarta in Catilinam, non suffcienter animos conlirmaVerat, quum Cato, tribunus plebis tunc designatus Vehementi ratione omnem patrum haesitationem dis- SlpaVit, reique extremo Supplicio assecti Sunt.

Quum orationes diversae habitae Inerant, ludebat magistra

tu qui senatu praeerat lacessionem seri, id est a sede sua quemque discedere, et u elus partem pestibit ire cuius Sententiam probabat. Hoc bellum milius Paulus, Victo apud Pydnam rege Per8e, confecerat A. U. C. 586.

53쪽

creverat , infida atque adversa 0bis sui sed postquam bello consecto, de Rh0diis c0nsultum est, majore nostri, ne quis divitiarum magis quam in j fariae causa bellum inceptum diceret, impunit0s dimisere. Item bellis punici omnibuS, Uum Saepe Carthaginienses, et in pace et per induciaS, multa nefaria acinora secissent, nunquam pSi per occasionem talia secer magis quid Se dignum seret, quam quid in illos ure fieri p08Set, quaerebant. Hoc idem vobis providendum e St, ne pluS

valeat apud vos P. Lentuli et ceterorum Scelus quam VeStra dignitas, neu magis irae vestrae quam samae c0nsulatis. Nam si digna poena pro facti eorum reperitur, novum con Silium approbo Sin magnitudo Sceleris omnium ingenia exSuperat, ii utendum cen- Seo quae legibus comparata Sunt Plerique eorum qui ante me sententias dixerunt, c0mp0Si te atque magnifice caSum reipublicae miserati sunt. Quae belli Saevitia, quae victi acciderent, enumeravere rapi virgines, pueros divelli libero a parentum com plexu sana atque dom08 ex Sp0liari caedem, incendia fieri; 0stremo armi S cadaveribu S, cruore atque luctu omnia compleri. Sed, per de0 immortales

quo illa ratio pertinuit An ut vos infestos conjurationi saceret Scilicet quem res tanta atque tam

atro non perm0vit, eum oratio accendet Non itae St, neque cuiquam mortalium injuriae Suae parvae

videntur; multi ea gravius aequo habuere. Sed aliis

Creverat, accepta parte Lyciae et Cariae a Romanis, quos in bello adversus nil lium lu-verat.

Non adversus Romanos arma cepit, sed in partes regis pronior Visa est. I. lv. XLIV, 14, et XLV, 20. Datas tamen antea ProVluctas eripuerunt.

54쪽

52 1LLUSTII alia licentia, P. C. Qui demissi in obscuro vitam habent, si quid iracundia deliquere, pauci Sciunt;

fama atque oriuna pares Sunt qui magia imperio praediti, in excelso aetatem agunt, eorum acta Curi cli 0rtales novere. Ita, in maxuma sertuna minu ma licentia est neque studere, neque odi SSe, Sed

minum irasci decet. Quae apud ali0s iracundia dici tur, ea in imperio Superbia atque crudelitas appella

tur.

quidem ego Si aestumo, P. omne crucia tu minores quam lacinora ill0rum esse. Sed pleri que mortale p0Strema meminere et in hominibus impiis, Sceleri eorum obliti, de poena disserunt, Si ea paulo Severior suit. D. Silanum, virum seriem atque Strenuum, certe Scio quae dixerit studio reipublicae dixisse, neque illum in tanta re gratiam aut inimicitia exercere eo mores, eam modeStiam Viri cognovi. Verum Sententia ejus, 110n mihi crudelis,

quid enim in tales homines crudele fieri p01 est sed

aliena a republica n0Stra videtur. Nam prosecto aut metus aut injuria te subegit, Silane, 0nsulem designatum, genu poenae n0vum decernere. De timore Supervacaneum S diSSerere, quum praesenti diligentia clarissumi viri consulis tanta praesidia sint in armiS. De poena p0SSum equidem dicere id quod res habet in luctu atque miseriis mortem aerumna

rum requiem, non crueiatum SSe eam cuncta se

talium mala diss0lvere ultra neque curae neque

gaudio l0cum eSSe. Sed, per deo imm0rtaleS, quamobrem in sententiam non addidisti, ut prius verberibus in e0s animadverteretur An quia lex Porcia vetat At aliae leges item condemnatis civibus ani-

55쪽

CONIUR TIO CATILINT

mam n0 eripi, sed exsilium permitti jubent. An quia gravius est verberari quam necari' uid autem acerbum aut grave nimis in homines tanti lacin0ris convictos Sin quia levius, qui convenit in min0re neg0li legem timere, quum eam in majore neglexeris' At enim quis reprehendet qu0 in parricidas rei publicae decretum erit Tempus, dies, sors una, cujus lubido gentibus m0deratur. Illis merito accidet quidquid venerita celerum vos, quid in

alios statuatis, considerate. Omnia mala Xempla ex bonis orta sunt; sed ubi imperium ad ignaros aut minus bonos pervenit, novum illud exemplum ab dignis et idoneis ad indignos et non idoneos tranSser tur Lacedaemonii devictis ' Atheniensibus, triginta vir08 imposuere, qui rempublicam eorum tractarent. Hi primo coepere pessumum quemque et omnibus invisum indemnatum necare ea populia laetari, et merit dicere fieri. Post ubi paulatim licentia crevit, juxta b0n0s et mal0 lubidinose interficere, ceter0S metu terrere. Ita civitas, Servitute oppreSSa, Stullde laetitiae graves poenas dedit. Nostra memoria, victor

Sulla quum Damasippum et ali0s hujusmodi, qui

malo reipublicae creverant, jugulari us Sit, qui n0nsactum jus laudabat domine scelestos et actiosos, qui seditionibus rem publicam exagitaverant, merito necat0S aiebant. Sed ea res magnae initium cladis suit: nam uli quisque domum aut villam , 0 Stremo

aut vas aut vestimentum alicujuS 0ncupiverat, da-

tores, iussu C. Marii, Paulo anto Syllae victoriam interfecerat.

56쪽

54 1LLUSTIIbat operam ut is in proscriptorum numero esset. Ita

quibus Damasippi mors laetitiae fuerat, post paulo ipsi trahebantur; neque prius mi jugulandi suit,

quam Sulla omnes suos divitiis explevit. Atque ego haec n0 in M. Tullio, neque his temporibus vere0r; sed in magna civitate multa et varia ingenia Sunt. Potest ali temp0re, ali consule cui item exercitus in manu Sit salsum aliquid pro vero credi ubi hoc exemplo, per Senati decretum, consul gladium ed Xerit, qui sinem Statuet, aut quis moderabitur' Majores nostri, P. neque con Silii neque audaciae unquam eguere; neque Superbia obStabat quominus aliena instituta, Si modo proba, imitarentur. Arma atque tela militaria ab Samnitibus, insignia magistratuum ab Tusci pleraque SumpSeriant 0- Stremo, quod ubique apud Socios aut 0stes idoneum videbatur, cum Summo Studio domi exseque bantur : imitari quam invidere b0nis malebant. Sed 00dem illo tempore Graeciae morem imitati, verberibus animadvertebant in cives, de condemnati Summum Supplicium Sumebant. PoStquam respuolica adolevit, et multitudine civium actiones valuere, circumveniri innocentes, alia hujuscemodi fieri coepere. Tum lex Porcia aliaeque paratae, quibus legibus

exsilium damnatis permiSSum. Hanc ego eaUSam, P. C., qu0minu novum con Silium capiamUS, primis magnam puto. Profecto Virtus atque Sapientia major in illis sui qui ex parvis opibus tantum imperium secere, quam in nobis qui ea bene parta vix retinemus Placet igitur eos dimitti et augeri exercitum Catilinae Minume sed ita censeo ubi, canda eorum pecuniaS; ipsos in vinculis habendos

57쪽

CONJURATIO CATILINae 55 per municipia quae maxume opibus Valent neu quiS de his p0stea ad senatum reserat, neve cum Opulo agat qui aliter secerit, senatum existumare eum comtra rempublicam et salutem omnium acturum

Cato censet sola morte coniuratoriam caveri posse pericuIum.

LII. Postquam Caesar dicendi finem fecit, ceteri

Verbo, alius alii , varie assentiebantur a M. Porcius Cato, r0gatus sententiam, hujuscemodi orationem habuit : 0nge mihi alia mens eSt, P. , quum re atque pericula n0Stra con Sidero, et quum SententiaSn0nnullorum mecum ipse reputo. Illi mihi disseruisse videntur de poena eorum qui patriae, parentibus, aris atque lacis suis bellum paravere re autem m0net cavere ab illis, magis quam quid in ill0s Statuamus con Sullare. Nam cetera tum perSequare ubi saeta sunt; 0 nisi provideris ne accidat, ubi evenit, frustra judicia implores capta urbe, nihil fit reliqui victis. Sed, per deos immortaleS, VOS ego appell0, qui Semper d0m0S, VillaS, Signa, tabulaSVeStra pluris quam rempublicam secistis. Si ista, cujuscumque modi sint, quae amplexamini, retinere, si voluptatibus vestris otium praebere Olti S, Xpergiscimini ali luando, et capessite rempublicam. Non agitur de vectigalibus, non de sociorum injuriis cibbertas et anima n0stra in dubio est. Saepenumero, P. ta, multa verba in hoc ordine feci saepe de luxuria atque avaritia n0Str0rum civium

imo tota hac Caesaris sententia, vide Cic. 4 tu Cat. 4. Alius alii, Silano nempe, aut Tiberto aut Caesari.

58쪽

36 1LLUSTII habeo. Qui mihi atque animo meo nullius unquam delicti gratiam sedissem, haud facile alterius lubidini

malefacta condonabam. Sed ea tametsi vos parvi pendebatis, tamen respublica firma erat opulentia neglegentiam tolerabat. Nune vero non id agitur,40-nis an malis moribus VivamuS, neque quantum aut quam magnificum imperium p0puli romani sed haec cujuscumque modi videntur, nostra, an nobiScum Una hostium sutura sint. Hic mihi quisquam manSUel dinem et misericordiam n0minat dampridem equidemno Vera rerum vocabula amisimus, quia b0na aliena largiri liberalitas, malarum rerum audicia flartitudo Vocatur e respublica in extremo ita Sint Sane, quoniam ita se mores habent, liberales ex sociorum sortunis sint misericordes in suribus aerarii ne Sanguinem nostrum largiantur et, dum pauci Scelera tis parcunt, bonos omnes perditum eant. et Bene et composite C. Caesar paulo ante in h0c ordine de vita et 0rte disseruit, sal Sa credo, exiStu mans quae de inseris memorantur diverso itinere malos a bonis l0ca tetra, inculta, foeda atque Armidolosa habere. Itaque cenSuit pecunia eorum publicandaS, ipsos per municipia habendos P videlicet ne aut a p0pularibus c0riurationis, aut a multitudine conducta, per vim eripiantur. Quasi vero mali atque scelesti tantummodo in Urbe, et non per t0tam Italiam sint aut n0n ibi plus possit audacia, ubi ad defendendum opes minores. Quare vanum equidem hoc consilium, Si periculum ex illis metuit; si in tanto omnium metu S0lu D0 timet, eo magis resert mihi atque v0bis ti

mere.

ι Quare, quum de P. Lentulo ceterisque Statuetis,

59쪽

CONJUR TIO CATILINT Tpro certo habetote vos simul de exereitu Catilinae et de omnibus coniuratis decernere. uant vos attentius euagetis, tanto illis animus infirmi0 erit si paululummodo vos languere viderint, jam omne feroces aderunt. Nolite existumare maj0res nostro armis rem publicam ex parva magnam secisse. Si ita res eSSet, multo pulcherrumam eam nos haberemus quippe Soci0rum utque civium, praeterea armorum atque equorum, ma-j0r 0bis c0pia quam illis. Sed alia suere, quae ill0s magn0 lacere, quae n0bis nulla sunt domi industria,sseris justum imperium, animus in consulendo liber, neque delicto neque lubidini obnoxius. Pro his n0s habemus luxuriam atque avaritiam publice ege Statem, privatim opulentiam laudamus divitias, Sequimur inertiam inter b0 nos et malos discrimen nullum omnia virtutis praemia ambitio p0ssidet. Neque mirum, ubi vos separatim sibi quisque c0nsilium capitis; ubi d0mi 0luptatibus, hic pecuniae aul graliae servitiS e sit ut impetus fiat in vacuam rempublicam. Sed

ego haec omitto. C0njuravere nobilissumi cives patriam incendere Gallorum gentem, infestissumam nomini romano, ad bellum arcessunt; dux hostium cum exercitu Supra caput est v 08 cunctamini etiamnunc, quid intra moenia apprehensis hostibus facialis Misereamini censeos deliquere homines ad 0lescentuli per ambitionem atque etiam armatos dimittatis Nae ista vobis mansuetudo et miseric0rdia, si illi arma ceperint, in miseriam

Vertet. - Scilicet re aspera est, Sed vos non timetis eam. Im vero maxume; sed inertia et moli ilia unimi, alius alium exspectantes, cunctamini, Videlicet

dis immortalibus confisi, qui hanc rempublicam in

60쪽

maxumis saepe periculi ServaVere. Non otis, neque

suppliciis muliebribus auxilia deorum parantur Vigi

dunt ubi secordis te atque ignaviae tradideris, ne quidquam de0s implores irati insessique sunt. Apud majores nostros T. Manlius Torquatus bello gallico silium suum, quod is contra imperium in hostem pugnaverat, necari jussit atque ille egregius adolescens imm0deratae Artitudinis morte poenas dedit. Vos de crudelissumis parricidis quid statuatis, cunctamini l Videliget vita cetera e0rum huic sceleri obstat' Verum parcit dignitati Lentuli, si ipse pudicitiae, Sisam se suae, si dis aut hominibus unquam ulli pepercit ignoscite Cethegi ad0lescentiae, nisi iterum

tris bellitui secit. Nam quid ego de Gabini0, Statili0, Caepari,i0quar quibus si quidquam unquam penSi

suiSSet, non ea c0nsilia de republica habuissent. Postremo, P. , Si mehercule peccat0l00USeSSet, lacile paterer v0s ipsa re corrigi, qu0niam verba contemnitis; sed undique circumventi sumus Catilina cum exercitu saucibus urget alii intra moenia, in sinu Urbis sunt hostes neque parari neque conSuli quidquam occulte p0teS quo magi properandum. Quare ita ego censeo riuum nesari conSilio Scele ratorum civium respublica in maxuma pericula Venerit, hique indicio T. Volturcii et legatorum Asso

brogum convicti consessique Sint caedem, incendia, alia foeda atque crudelia lacinora in cives patriamque paravisse de consesSis, Siculi de manifestis rerum capitalium, more majorum Supplicium Sumendum n

i Vido lv. VIII, 7, ubi factum hoc non bello gallico, Sed latino evenisse testatur.