Opera;

61쪽

Sententia Catonis decreto conssmatur. Paucorum egregia virtute

res magnae geruntur.

LIlI. Postquam Calo assedit con Sulare OmneS, itemque Senatu magna pars, Sententiam ejus au

dant, virtutem animi ad caelum serunt alii ali0s increpantes timidos vocant Cato magnu atque clarus habetur. Senali decretum sit sicut ille censuerat. Sed mihi multa legenti, multa audienti, qUM 0-pulus romanus d0mi militiaeque mari atque terra, praeclara facinora secit, sorte lubuit attendere quae res

maxume tanta negotia SuStinuiSSet Sciebam Saepe-nUmero parva manu cum magnis legioniblis hostium contendi SSe c0gnoveram parvis copiis bella gesta cum opulentis regibus ad hoc saepe ortunae violentiam toleravisse saeundia Graec0s, gl0ria belli Gall0sante R0manos suisse Da mihi multa agitanti constabat paucorum civium egregiam virtutem cuncta patravisse, eoque factum uti divitias paupertas, multitudinem paucitas superaret. Sed p0Stquam luxu atque desidia civitas corrupta est, rursu reSpublica magnitudine sua imperat0rum atque magiStratuum vitia SuStentabat ac vehil est ela parente, multi tempestalibus haud sane quisquam Romae virtute magnuSsuit. Sed mem0ria mea, ingenti virtute, diverSi m0ribus suere viri duo, M. Cato et C. ἴθSar UOS, qu0niam res obtulerat, Silentio praeterire non fuit

consilium, quin utriuSque naturam et moreS, quantum ingenio p0SSem, aperirem.

62쪽

SALLUSTII

Catonis et Caesaris natura moresque comparantur.

LIV. Igitur his genus' aetas, eloquentia, pr0pe aequalia suere; magnitudo animi par, item gl0ria, Sed alia alii. Caesar beneficiis atque munisiicentia magnia Shabebatur, integritate vitae Cato Ille mansuetudine et misericordia clarus asilus huic severitas dignitatem addiderat Caesar dando sublevando, ignoscend 0 Cato nihil largiundo gloriam adeptus. In altero miSeri perfugium, in alter malis pqrnicies illius facilitas, hujus constantia laudabatur. Postremo Caesar in animum induxerat laborare, vigilare; negotiis amic0rum intentUS, Ua neglegere nihil denegare quod d0n0 dignum

esset Sibi magnum imperium, Xercitum, OVUmbellum exoptabat, ubi virtus eniteseere p08Set. At C, 10ui studium 1110destiae, decoris, Sed maxume Severitatis erat: non divitiis cum divite, neque acti0ne cum lacti080, Sed cum Strenuo Virtute, cum modeSto pudore, cum innocente abstinentia certabat esse quam videri bonus malebat ita, quo minus gloriam petebat, eo magi Sequebatur.

De coniuratis in carcere Supplicium sumitur.

LV. Postquam, ut dixi, senatus in Catonis Sententiam discessit, consul optumum factum ratus nostiem quae instabat antecapere, ne quid eo Spati novaretur,

Porcia gens plebeia erat, Julla Vero patricia Quum ero nobilitas e gestis honoribus en-FOretur, non minus erat 1llustre Catonis quam Caesari genUS.

Etenim Porcius Cato, tres et tri

qui primus ob sapientiam Cato dictus, cognomen illud liberis transmisit.

63쪽

triumviros ' quae supplicium postulabat parare jubet: ipse disp0sitis praesidiis, Lentulum in carcerem deducit id qua sit ceteris per praetores ΕS locu in carcere quod Tullianum' appellatur, ubi paulum ascenderis ad laevam, circiter du0decim pedes humi depressus Deum muniunt undique parieteS, atque in Super cameracia pideis flarnicibus vincta sed incultu, tenebri S Odore, foeda atque terribilis ejus acies est in eum loquin p0stquam demis Sus Lentulus, quibu praeceptum erat laqueo gulam regere. Ita ille patriciuS, ex clarissumagente Corneliorum, qui consulare imperium Rompe habuerat, dignum moribus saetisque Suis exilum vitae invenit. De Cethego, Statilio, Gabinio, Caepario, eodem modo Supplicium SumptUm.

Catilina, copias instituens, ruinam sociorum audit dumque in Galliam profugere tentat, ab hostibus clauditur.

LIL Dum ea Romae geruntur, Catilina, X omni copia quam et ipSe adduxerat et Manlius habuerat, duas legi0nes instituit cohortes, pro numero mili tum complet dein, ut quisque voluntarius aut ex Sociis in castra venerat, aequaliter distribuerat, ac brevi spatio legiones numero hominum expleverat, quum

initi n0 amplius duobus missibus habuisset. Sed ex

Triumviris capitulibus mandata erat SupPliciorum cura. Supplicia tamen non Psi, Sed per ministros Sumebant. Tullianum, si dictum a Tullio rege, qui illud exstruXerat, nune Sacellum est Petri captivitate consecratum : an Pistro

in carcere.

Legio, tune temporis, MX millibus militum fere constabat,

qui in decem cohortes et SeXugit ita centuria dividebantur. Quum ab initio Catilina non amplius duobus millibus ubi ierit, et tamen duas legiones instituerit, cohortes et centurias lust numero multo minores fuisse necesse St, Onde adu nientibus sociis eXplerentur.

64쪽

SALLUSTII omni copia circiter pars quarta erat militaribus armis instructa ceteri, ut quemque caSUS armaVerat, Spar0S aut lanceas, alii praeacutas sudes portabant. Sed postquam Antonius cum exercitu adventabat, Catilina perm0ntes iter sacere, ad Urbem modo, modo in Galliam VerSUS a Stra movere, hoStibu occaSionem pugnandi non dare. Sperabat propediem magna copias se habiturum, si Romae socii incepta patravissent. Interea servitia repudiabat, cujus initio ad eum magnae c0piae concurrebant, opibus coniurationis retus, simul alienum suis rationibus existumans, Videri cauSam civium cum servis sugitivis communicaviSSe. LVII. Sed postquam in caStra nuntius pervenit, R0mae conjurationem patefactam de Lentulo, Cethego, ceteri quo Supra memoraVi, Supplicium Sumptum plerique, qu0 ad bellum Spe rapinaruim aut novarum rerum studium illexerat, dilabuntur reli quos Catilina per m0ntes asperos magnis itineribus in agrum Pistoriensem y adducit, e consilio, uti per tramites occulte profugeret in Galliam. At 0. Metellus Celer cum tribus legionibus in agro Piceno praeside bat , ex difficultate rerum eadem illa' existumans Catilinam agitare. Igitur ubi iter ejus ex perfugi cogn0Vit, caStra propere movet, a Sub ipsis radicibus montium consedit, qua illi descensus erat. Neque tamen Antonius procul aberat utp0te qui magno eXe citu locis aequioribus, expedit0S in sugam Sequeretur.

Urbs Pistorium Pistote in Etruria est, ad Apennin radiges.

- Cf. cap. XXX. Catilinae scilicet consillum esse in Galliam cisalpinam profugere, Apennino Superato.

65쪽

CONIURATIO CATILINAE 3 Sed Catilina, postquam videt montibus atque copiis h0stium sese clausum, in Urbe re adverSaS, neque fugae neque praeSidi ullam Spem optumum factum ratus in tali re s0rtunam belli tentare, statuit cum Antonio quamprimum c0nfligere. Itaque, 0ncione advocata hujusdemodi orati0nem habuit:

Oratio Catilinae ad suos.

LVIII. et C0mpertum ego habeo, milites, Verba virtutem non addere; neque ex ignavo Strenuum, neque sortem ex timido exercitum oratione imperatoris fieri. Quanta cujusque animo audacia natura aut m0ribus inest, tanta in bello patere solet quem neque gl0ria neque pericula excitant, nequidquam h0rtere timor animi auribus ossicit. Sed ego VOS, quo pauca monerem, adv0eavi; Simul uti causam consilii aperirem. Scitis equidem milites secordia atque ignavia Lentuli quantam ipsi cladem nobisque attulerit quoque m0d0, dum ex Urbe praesidia opperior, in Galliam proficisci nequiverim. Nunc vero quo in loco re n0Strae Sint, juxta mecum omne intellegitis. Exercitus hostium duo, unus ab Urbe, alter a Gallia obstant diutius in his locis esse, Si maxume animus serat, Dumenti atque aliarum rerum egeSta prohibet quocumque ire placet, erro iter aperiundum eSt. Uapropter V0Sm0- ne uti serti atque parat anim SitiS, et, quum prἴ2lium inibitis, memineritis vos divitiaS, decuS, gloriam, praeterea libertatem atque patriam, in dextri p0rtare. Si vincimus, omnia tuta erunt commeatu abunde, col0niae atque municipia patebunt. Sin metu ceSSerimus, eadem illa ad vel Sa stant neque locuS, ne lueamicus quisquam teget quem arma n0n texerint. Prae-

66쪽

64 SALLUSTII

terea, milites, non eadem nobis et illis necessitudo impendet n08 pro patria, pro libertate, pr Vita certam is illis Supervacaneum HS pugnare pro p0tentia pauc0rum quo audactu aggredimini, mem0res pristinae virtutis Liquit nobis cum summa turpitudine in exsili aetatem agere potuistis n0nnulli Romae, amiSSi b0nis, alienas opes exspectare quia illa foeda atque int0leranda viris videbantur, haec sequi decrevistis. Si haec relinquere voltiS, audacia OpuMeSt in m0, ni Si vict0r, pace bellum mutavit. Nam in fuga

Salutem Sperare, quum arma, qui corpu tegitur, ab hostibus averteris, ea vero dementia eSt Semper in praelio his maxumum est periculum, qui maxume timent audacia pro muro habetur. Quum v0 c0nSi dero, militeS, et quum acta eStra 2Stumo, magna me spe victoriae tenet. AnimuS, aetaS, Virtu VeStrahortantur praeterea neceSSitudo, quae etiam timid0ss ,rtes facit. Nam multitudo h0stium ne circumvenire queat, pr0hibent angustiae loci. Quod si virtuti vestrae fortuna inviderit, cavete inulti animam amittatis; neu capti p0tius, Sicuti pecora trucidemini, quam virorum m0re pugnanteS, cruentam atque luctu0Sam

Dispositio utriusqtae exercitus Maxima Vi certatur. Coniurati Omnes non inuit confodiuntur.

LIX. IIaec ubi dixit, paululum commoratUS, Signa canere jubet, atque in Struct0S ordines in locum aequum deducit dein remoti omnium equiS, quo militibus, exaequat pericul0, animu amplior eSSet ipSe pedes exercitum, pr040co atque c0piis, in Struit. Nam, uti planities erat inter SiniStro monteS, et ab dextera rupes

67쪽

CONIURATIO CATILINAE

aSpera, octo c0h0rtes in si 0nte constituit, reliqua signa in subsidio aretius coll0eat. Ab his centuriones omnes lecto et evoeat08, praeterea ex gregarii militibus p- tumum quemque armatum in primam aciem subducit. C. Manlium in dextera, Faesulanum quemdam ' in

sinistra parte curare jubet ipse cum libertis et c0j0ni propter aquilam assistit, quam bello cimbrico δC. larius in exercitu habuisse dicebatur. At ex altera parte C. Antonius, pedibus aeger , quod praelio

adesse nequibat, M. Petrei, legato exercitum permititit. Ille coli 0rtes veteranas, qua tumulti 'eaUS COII- ScripSerat, in fronte p0St eas, ceterum exercitum in subsidiis l0eat ipse equo circumien S, Unumquemque nominans appellat, h0rlatur, r0gat uti meminerint Se contra latr0ne inermos, pr0 patria, pro liberis, pro aris atque Agis suis cernere. H0m militaris, qu04 amplius ann0s triginta tribunuS, aut praesectuSI, ain legatuS, aut praet0 cum magna gloria suerat, ple r0sque ip80s actaque e0mum sortia noverat ea c0m memorando militum animos accendebat. LX. Sed ubi, rebus omnibus expl0ratis, Petreius tuba Signum dat, c0h0rtus paulatim incedere jubet, idem facit hostium exercitus. P0Stquam e ventum unde a

Reliqua signa seu cohortes

reliquiis; etenim una illae lue O

liora iuni in proprium liabebat, unaquaeque legi aquilam. Iominem o Faesulis, quem Plutarchus Furium Oeat. . Cimbros et Teutones Marius profligaverat A. U. 652. Testatur lo, cap. XXXVII, Antonium simula880 morbum,

quippe qui antea Catilinae fautor

fuerat.

Idem illo Petreius in Hispaniam in Africa pompeiana legiones contra Caesarem duxit. Tilmulius vocabatur repentinus Gallorum impetus, aut Italorii rebellio. s. Ciu Phil. VIII, 1. Tri uni sex erant in unaquaque legione, legati aut Praetoris mandata ΣSequi curantes.

Proesecti equitibus aut sociis

Praeerant.

68쪽

SALLUSTII

serentariis' praelium c0mmitti posset, maxum clamore cum insesti signis c0ncurrunt pila mittunt; gladiis res geritur Veterani , pristinae virtutis memoreS, cominus acriter instare illi haud timidi resistunt maxuma vi certatur. Interea Catilina cum expeditis in prima acie versari, laborantibus Succurrere, integr0S pro Saucii arceSSere, omnia providere, multum ipse pugnare, Saepe h0Stem serire. Strenui militis et boni imperat0ris sticia simul exsequebatur Petreius ubi videt Catilinam, contra ac ratus erat, magna Vi tendere, cohortem praetoriam in medios hostes inducit,e0S pertubatos atque ali0s alibi resistentes interficit; deinde utrinque ex lateribus ceteros aggreditur Mamlius et Faesulanus in primis pugnante cadunt. POSt, quam USa c0pias, Seque cum paucis relictum videt Catilina, memor generis atque pristinae dignitatis, in consertissumos hostes incurrit, ibique pugnan cons0ditur. LXI. Sed consecto praelio, tum vero cernere quanta audacia quantaque animi vis suisset in exercitu Catilinae nam sere quem qui Sque pugnando locum ceperat, eum, amiSSa anima, corpore tegebat. Pauci autem,

quo medio coh0r praetoria disjecerat, paulo diver-SiuS, Sed omne tamen adversis vulneribus c0nciderant Catilina vero longe a suis inter h0stium cadavera repertu eSt, paulatium etiam Spirans, serociamque animi, quam habuerat vivus, in voltu retinenS P0Stremo, ex omni c0pia, neque in praeli neque in suga

Ferentarii millies erant levis armaturae, qui pilis atque missilibus pugnantes, praelii initium acere solebant Veget. Veterani, Petrei milites.

Seleet erat ex omni Xercitu militum cohors, quae a proetore, Seu duce, non discedebat.

Huius instituti auctor Iuli Scipio

Africanus.

69쪽

CONJURkTIO CATHILINAE Tquisquam civis ingenuus' captus ita cuncti suae hostiumque vitae juxta pepercerant. Neque tamen Xer citus p0puli 0mani laetam aut incruentam vict0riam adeptu nam StrenuiSSumus quisque aut oeciderat in praeli0, aut graviter vulneratus discesserat Multi autem, qui de castris visundi aut sp0liandi gratia proces- Serant, V0lventes hoStilia cadavera, amiculi alii, pars hospitem aut 0gnatum reperiebant suere item qui

inimicos Suo cogno Scerent. Ita Varie per omnem

exercitum laetitia, maeror, luctu atque gaudia agita

bantur. In enuus erat qui uber et a parentibu liberis genitus fuerat.

70쪽

BELLUM IUGURTII IN UM

Prooemium. Via Virtutis animus ad gloriam sine fortuna

I. Fals queritur de natura Sua genu humanum, qu0d, imbecilla atque aevi brevis, Arte p0tius quam Virtute regatur nam c0ntra reputando, neque majuSaliud neque praestabilius invenia S, magiSque naturae industriam hominum quam vim aut tempuS deeSSe. Sed dux atque imperator vitae mortalium animUSAESt. Qui ubi ad gl0riam virtutis via graSSatur, abunde pollens p0tensque et claru eS neque fortunae eget, quippe pr0bitatem, induStriam, alia arte bonaS, neque dare neque eripere cuiquam p0teSt. Sin captus pravis cupidinibus, ad inertiam et v0luptates corporis pessumdatus est pernici0Sa lubidine pauli Sper usus, ubi per sec0rdiam vireS tempus, ingenium defluxere, naturae infirmitas accuSalu Suam quiSque culpam auct0re ad negotia transserunt. u0d si h0minibus bonarum rerum tanta cura esset, quanto Studio aliena ac nihil profutura multumque etiam pericul0Sapetunt; neque regerentur magi quam regerent caSUS et eo magnitudini pr0cederent, ubi pro mortalibus, gl0ria aeterni sierent.