Opera;

71쪽

BELLUM IUGURTHINUM 9

Fluxa fiunt bona corporis, immortalia animi facinora.

ΙΙ. Nam uti dirus hominum comp0Situm ex anima et 0rpore, ita re cunctae Studiaque omnia no Stra,c0rpori alia, alia animi naturam sequuntur. Igitur praeclara acies, magnae divitiae, ad 10 vi c0rp0riS,

alia hujuscemodi 0mnia, brevi dilabuntur; at ingenii

egregia facinora, sicuti anima, immortalia Sunt. P0Sirem corpori et Artunae b0norum, ut initium, sic finis QSt omniaque orta oecidunt, et aucta SeneScunt: ani mu in Corruptus, aeternus, rector humani generis, agitatque habet cuncta, neque ipse habetur. Quo magis pravisa eorum admiranda est, qui dediti corp0ris gaudiis, per luxum atque ignaviam aetatem agunt; celerum ingenium, quo neque meliu neque amplius aliud in natura mortalium est, incultu atque Secordia torpeScere inunt quum praesertim tam multae a ripst lue sint artes animi, quibuS Summa claritudo pa

ratur. Eaeponit auctor cur a publicis negotiis ad scribendam historiam

Se contulerit.

III. Verum ex his magistratus et imperia, p0Stremo omni cura rerum publicarum, minum e mihi hac lempestate cupiunda videntur, quoniam neque virtuti h0no datur, neque illi, quibus per si audem jus suit,1 uti aut eo magis h0n sti sunt. Nam vi quidem regere patriam aut parentes, quanquam et possis, et delicta c0rrigas, lamen importunum est, quum praeSertim Omne rerum mulationes caedem fugam, aliaque h0Si ilia portendant frustra autem nili, neque aliud Sesa ligando nisi odium qua)rere, extrema dementia AESi

72쪽

70 1LLUSTII nisi mrte quem inhonesta et perniciosa lubido tenet,p0tentiae pauc0rum decus atque libertatem suam gratificari. IV. Celerum, ex aliis negotii quae ingeni exercentur, in primi magia usui est memoria rerum gestarum cujus de Virtute, quia multi dixere, praetereundum puto Simul, ne per ins0lentiam quis oxistumet memet studium meum laudando extollere. Atque eg credo lare qui, quia decrevi procul a re publica aetatem agere, tanto tamque utili labori meon0men inertiae imponant certe, quibus maxuma industria videtur salutare plebem, et c0nvivii gratiam quaerere. Qui si reputaverint, et quibus ego tem p0ribu magistratus adeptus sim, et quales viri domaSSequi nequiverint, et p0Stea quae genera h0minum in Senatum pervenerint, prosecto existumabunt me magis merit quam ignavia judicium animi mula

aliorum negotiis reipublieae venturum. Nam Saepe audivi Q. Maxumum, P. Scipionem ' praeterea ci vitalis n0strae praeclaros viros, S0litos ita dicere, quum majorum imagine intuerentur, vehementis sum sibi animum ad virtutem accendi Scilicet n0ncoram illam neque guram tantam vim in sese habere, Sed mem0ria rerum gestarum eam flammam egregii viri in pectore crescere, neque priu Sedari quam Virtu e0rum famam atque gloriam adaequa

verit. At contra quis est omnium his moribus, quin divitiis et sumptibus, non pr0bitate neque industria, cum majoribus suis c0ntendat Etiam h0mine n0vi, qui antea per virtutem S0liti erant no-

Q. Fabium Maaeimum, et P. Scipionem, Africanum.

73쪽

BELLUM IUGURTHINUM

silitatem antevenire surtim et per latrocinia ad anperia et hon0res nituntur pr0inde quasi prae tura et consulatus, atque alia omnia hujuscem0di, per Se ipsa clara, magnifica Sint ac non perinde habeantur ut 0rum qui a Sustinent virtus est Verum ego liberius altiusque proceSSi, dum me civ1latis m0rum piget taedet lus ' nunc ud inceptum redeo.

Operis propositio Pauca do minissa Romanorum amico. Et succedit MicIpsa 606-636 , Jugurthae patruus.

V. Bellum scripturus Sum quod p0pulu romanus cum Jugurtha, rege Numidarum 4eSSit primum, quia magnum et atr0X, Varia In victoria suit dein, quia tum primum ' Superbiae nobilitatis obviam itum est quae contentio divina et humana cuncta permiScuit, e0que vec0rdiae processit, uti studiis ci

vilibus bellum at tu vastitas Italiae finem saceret. Sed, priusquam hujuscem0di rei initium expedio,

pauca Supra repetam, quo ad 0gn0Scendum omnia

illustria magis magisque in aperto Sint Bello punico secundo, quo dux Carthaginiensium Annibal, 0st

magnitudinem nominis romani, taliae ope maxume attriverat, Masinissa , rex Numidarum, in amiciliam receptus a P. Scipione, cui postea Africano cognomen ex virtute suit, multa et praeclara rei militaris aci

Tum primum cum PerseVerantia et successu Pauli enim abhinc annis duo Gracchi superbam oblitum potentiam aggressi fuerant, aliique antea nobilibus obstiterant.. Masinissa, rex Ma88Florum, numidicae gentis, bellum primogeSserat adversus Syphacem, tuno Itomanis amicum Liv. XXIV 49 , deinde adversus ipsum Selpionem Liv. XXVII, 19 Sed ab eo in amicitiam receptus LlV. XXVIII, 35), exinde fidus remansit et plurimum uult rem Omanam Regnavita.U. C. 546-606.

74쪽

72 1LLUSTIII10ra secerat ἰ ob quae victis Carthagini0nsibus et tapi Syphace cujus in Africa magnum atque 1ale imperium valuit, p0pulu romanu quaSeumque urbes et agro manu ceperat regi dono dedit. Igitur amicitia Masinissae b0na atque honeSta n0bi permansit. Sed imperii vitaeque ejus finis idem suit. Dein Micipsa filius regnum s0hius obtinuit Manastabale et Gulussa ratribus m0rb absumptis. Is Adherbalem et Hiempsalem ex Sese genuit Jugurthamque, a nasi abalis si atris filium, e0dem cultu quo liberos su0s 0mi habuit.

Jugurtha, viribus pollens et ingenio, Micipsae suspicionem movet.

VI. ui ubi primum adolevit, pollens viribus, de

cora acie, sed mult maxume ingenio validus, non se luxu neque inertiae corrumpendum dedit Sed, uti mos gentis illius St, equitare, aculari, curSu Umaequalibus certare, et, quum mne gloria anteiret, omnibus tamen carus esse ad hoe, pleraque tem p0ra in venando agere, le0nem atque alias seras

Syphaae Massylos in Oeel- dental Numidia, regebat. Carthaginiensibus ad Romanos, En Masinissae familiae stemma. Masinissa et a Romanis ad Carthaginienses pluries defecit, ac demum in Italia captivus mortuus est.

75쪽

BELLUM IUGURTHINUM

primus aut in primis ferire, plurimum assere, mi numum ipse de se l0qui. Quibus rebus Micipsa tam etsi initi ripstius fuerat, existumans virtutem lingurthae regno Sum gloriae fore, lamen l0Siquam

hominem adolescentem, exacta Sua aetate, parvi liberis, magis magisque crescere intellegit, vehemen te negotio permoluS, multa cum animo Suo V0lve

bui. Terrebat eum natura mortalium, avida imperii, et praeceps ad explendam animi cupidinem praeterea opportunita Suaeque et liberorum et alis, quae eliam medi0ere viros Spe praedrae rari SuerS0 agit ad 0c studia Numidarum in augurtham accenS qui bus, si alem virum intersecisSet, ne qua Sediti aut

Jugurtha praeliorum perlevit in Hispania objicitur, labi non mortem, at gloriam et Romanorum amicitiam, invenit.

VII. His dissicultatibus circumventus, ubi videt neque per vim neque in Sidiis opprimi posse hominum

iam aeceptum p 0pularibu S, quod erat augurtha manu promptu et appeten gloriae militaris, latuit um0bjectare periculis, et eo modo ortunam leniare. Igitur, bello numantino' Micipsa quum p0pulo in mali equitum atque peditum auxilia mitteret, sperans vel Stentando virtutem vel h0slium saevitias astile occasurum, praefecit Numidis qu0s in Hispaniam mittebat. Sed ea res longe aliter ac ratu erat evenit: nam augurtha, ut erat impigr atque astri in Genio, ubi naturam P. Scipi0nis, qui tum R0manis imperator, et 0rem h0Slium cogn0vit, multo lab0re

Bollum inmantinum, In Hispania, confecit Scipio Tmllianus, seu infricanus minor, Numantiam evertendo A. U. 620.

76쪽

74 ALLUSTII

multaque cura, praeterea m0deStiSSume parendib, et Saepe obviam eundo periculis, in tantam claritudinem brevi pervenerat, uti n0Stri vehementer carUS, Numantinis maxum terrori SSet. Ac Sane, qu0d dissicillumum in primis est, et praelio StrenuUS erat, et bonus consili quorum alterum ex pr0videntia timorem, alterum ex audacia temeritatem asterreplerumque 30let. Igitur imperator omnes sere re RS

pera per Jugurtham agere, in amicis habere, magis magisque in dies amplecti quippe cujuS neque c0nsilium neque inceptum ullum rustra erat due Recedebat munificentia animi et ingenii s0lertia, quis rebus sibi mullos ex Romanis familiari amicitia c0njunxerat.

VIII. Ea tempestat in exercitu n0Str suere c0mpli ire n0vi atque nobiles, quibus divitiae b0n040-Πe8t0que poti0res erant, actiosi, domi 0lenteS, apud S0cio clari magis quam honesti, qui Jugurthae non mediocrem animuna pollicitando accendebant, Si Micipsa rex occidiss0t, ore uti solus imperio Numidis potiretur In ipso maxumam Virtutem Ἐ0mae omnia venalia esse s Sed postquam Numantia deleta, P. Scipio dimittere auxilia, ipse reverti domum decrevit, donatum atque laudatum magnifice pr0 0ncione Jugurtham in praet0rium abduxit ibi

que Secret monuit, uti potius publice quam privatim amicitiam p0puli romani coleret, neu quibuS largiri insuesceret si Pericul0se a pauci em U0d multorum esset Si permanere vellet in sui artibus, ultro illi et gl0riam et regnum venturum Sin properantiu pergeret, Suamet ipsum pecunia praecipitem

77쪽

BELLUM IUGURTHINUM TI

Selpione laudatur, A. U. 621, et a patruo adoptatur, Jugu1thae, A. U. 633.

IX. Sic deuius, cum litteris quas Micipsae redderet dimisit. Earum suntentia haec erat is augurthae tui bello numantino, longe maxuma virtus suit; quam rem tibi certo sci gaudio esSe N0bis ob merita carus est ut idem senatui Sit et p0pulo romano, Summa ope nitemur Tibi quidem pro n0stra amicilia gratul0 en habes virum dignum te atque avo su Masinissa. Igitur rex, ubi quae sama acceperat ex litteris imperat0ris ita esse cognovit, UUm Vir tute viri, tum gratia permotus, flexit animum VIIm, et Jugurtham bene liciis vincere aggreSSUS St Slatimque 3 adoptavit, et testament pariter cum filiis heredem instituit. Sed ipse, pauc08 0St ann0Sm0rb atque aetate consectus, quum sibi sinem vitae adesse intellegeret, coram amicis et cognatis, item

Adherbale et Hiempsal siliis, dicitur hujuscem0diverba cum Jugurtha habuisse

Mleipsa moriens, A. U. 36, tres sillos ad concordiam hortatur.

X. Parvum ego, Jugurtha, te, amiSS patre, Sine Spe, Sine opibuS, in meum regnUm accepi, XiStumans non minus me tibi quam liberis, si genuis-S in , ob bene licia carum fore. Neque ea re salsum in habuit nam, ut alia magna et egregia tua omittam, novissume, redien Numantia, meque regnumque meum gloria honoravisti tua virtute nobis R0mano ex amissis amicissum0s sedisti in Ilispania

Nonnis post duodecim annos Nondum Micipsa silio ha- eum adoptavit, tribus annis ante bebat, quum Jugurtham fratria mortem, ut mox videbimus. sillum, in domum susceperat.

78쪽

76 1LLUSTIIn0men amiliae renovatum; 0stremo, quod dissicillumum inter mortales, gloria invidiam vicisti. Nunc, quoniam mihi natura vitae sinem facit, per hunc dextram, per regni idem, moneo obtestorque uti h0s, qui tibi genere pr0pinqui beneficio meo Datres

sunt, caro habeaS; neu mali alien0 adjungere, quam Sanguine conjunct0 resinere. Non exercitus neque thesauri praesidia regni Sunt verum amici, II10 neque armi C0gere, neque Bur parare queaS

0ssici et de pariuntur. Quis autem amicior quam frater fratri, aut quem alienum fidum invenies, siluis hostis ueris Equidem ego vobis regnum trado firmum, si boni eritis; si mali, imbecillum nam

concordia parvae re creScunt, diScordia maxumae

dilabuntur. Celerum ante hos te, Jugurtha, qui aetate et sapientia prior eS, ne aliter quid exeniat providere decet: nam in omni certamine, qui opulentior St, etiamsi accipit injuriam, quia plus pote8t, sacere Videtur. Vos autem, Adherbal et Hiempsal, 0lite, observate talem hunc virum imitamini virtutem, et enitimini ne ego meliores liberos sumpsisse videar

Α ΗIempsale contumella provocatus, Jugurtha fratrem per satellites interlicit, A. U. 637.

XI. Ad a Jugurtha, tametsi regem scia loculum intellegebat, et ipse longe aliter animo agitabat, tamen pro temp0re benigne respondit Micipsa paucis diebus post moritur. Postquam illi, m0re regi0, justa magnifice lacerant, reguli in unum c0nVenere, Uti

i Just Iecerαnt, omnia rite i religione, in mortuorum OnOperagendo quae Iegibus, m0ro et i rem erant constituta.

79쪽

BELLUM IUGURTHINUM PT inter se de cunctis neg0tiis disceptarent. Sed Hiemp-Sal, qui miniimus ex illis erat, natura ser0x, etiam antea ignobilitatem Jugurthae, quia matern genere impar erat, despiciens, dextera Adherbalem assedit, ne medius ex tribus, qu0d apud Numidas h0n0ri ducitur, Jugurtha flaret. Dein tamen, uti petali 0ncederet, saligatus a fratre, vix in partem alteram transductus est. Ibi quum multa de administrando imperi dissererent, augurtha, inter alias reS, jacit op0rtere quinquennii consulta omnia et decreta res cindi; nam per ea tempora consectum annis Micip-Sam parum animo valuisse. Tum idem Hiempsal

placere ibi resp0ndit; nam ipsum illum tribus his

pr0xumi anni adoptati0ne in regnum perveniSSe. u0d verbum in pectus Jugurthae altiu quam UiS- quam ratus descendit. Itaque ex eo tempore, ira et metu anxiUS, 0liri, parare, atque ea modo animo

habere, quibus Hiempsal per dolum caperetur. Quae ubi tardius procedunt, neque lenitur animu ser0X, statuit quovis modo inceptum perlicere. XII. Primo c0nventu quem ab regulis factum Supra mem0ravi, propter dissensi0nem placuerat dividi thesauros, inesque imperii singulis constitui. Itaque tempus ad utramque rem decernitur, Sed maturius ad pecuniam distribuendam. R0guli interea in loca propinqua theSauriS, alius alio, conceSSere. Sed

Hiempsal in oppido Thirmida serte ejus domo uteba

lur, qui proxumu lict0 Jugurthae, caru acceptUS-que ei Semper fuerat : quem ille casu ministrum oblatum promissis onerat, impellitque uti tanquam

Suam ViSen domum, eat, portarum clave adulte

rinaSparet; nam verae ad Iliempsalem reserebantur ;

80쪽

78 SALLUSTII ceterum, ubi re p0Stularet, Se ipSum cum magna manu venturum. Numida mandala brevi consedit, atque, uti doctu erat, noctu Jugurthae milites in troducit. Qui postquam in pedes irrupere, diversi regem quaerere; 0rmiente alios, alio 0ccursantes interficere Scrutari l0ca abdita, clausa est ringere; strepitu et tumultu milia miscere : quum Hiempsal interim reperitur, occultans Sese tugurio mulieris

ancillae, quo initi0 pavidus et ignarus loci perfugerat. Numidae caput ejus, ut jussi erant, ad Jugurtham

reserunt.

civile bellum in Africa Victus Adherba Romam contendit, ubi Jugurtha favorem pecunia emit.

XIII. Ceterum fama tanti acinoris per omnem Aspidam brevi divulgatur Adherbalem, omneSque qui sub imperio Micipsae suerant, metus invadit. In duas partes discedunt Numidae plures Adherbalem sequuntur, sed illum alterum bello meliores. Igitur

bes partim vi, alias voluntate imperio Suo adjungit; omni Numidis imperare parat. Adherbal tametsi Romam legato miSerat, qui Senatum d 0cerent de caede ratris et ortunis suis, tamen, Detus multis udine militum, parabat armis contendere sed ubire ad certamen Venit, victus ex praelio profugit in provinciam , ac deinde Romam contendit. Tum Jugurtha, patratis conSiliis, postquam omni Numidia

potiebatur, in otio facinus Suum cum anim reputans, timere populum romanum, neque adverSUS

D provinciam romanam, i Africa tenuerant Carthaginien- regiones complectentem quas in i es.