장음표시 사용
221쪽
septem genera sacerdotum.Primo Curiones, quia in sua curia sacris praeessent, ueluti nostrates parochi , ut supra dixi in catalogo R muli. Secundo Flamines, qui praeerant peculiariter lacris curandis, ut Flamen Diali id est Iovialis, & Flamen Maritalis & Quirin lis. Tertio augures,id est diuinatores, qui ex auium garritu, uot tu, motu, qui ex inspectione uiscerum , ex Drodigiis aliisq; lignis futura praedicebant. De qua prosessione , hoc est, de diuinatione Cicero duobus libris perscribit. Quarto Vestales uirgines perpetua uirginitate obstrictae, adeo, ut si qua uiolari se esset passa uiua defoderetur: aut si neglecte sacra curasset,uirgis a Pontifice caede retur. Quinto Salii sacerdotes Martis. Sexto Feciales,qui rebus repetendis ab hoste, qui bello indicendo qui inducus pacique facien- L praeessent. Vnde & a facere dicta lunt Feciales, uel a foedere. Seotimo Pontifices, id est, praefecti sacrorum & religionum e disem sic, quod possent facere sacra, & curare caeremonias ritusque
Octaua lex Numae de rege sacrorum, qui absentis regis uic fungeretur in rcgiis iacris curandis, quibus alioqui peculiariter rex' Nona lex ut uirgines Vestales perpetuum ignem fouerent,&supremam autoritatem haberent in Urbe. Decima lex. Vt Salii asseruarent ancilia, de certo temporet saltantes circumgestarent in Urbe. Undecima. Vt pontifex, tanquam summus lacerdos,praeellet omnibus sacris & sacerdotibus. Vnde & ius pontificium hisci originem, quod de sacris,de ritibus,de dignitate & immunitate lace
Duodecima. Vt patrii ritus caeremoniarum sacrorum te
Decimatertia.Vt peregrini ritus exteraeq; Sc nouae caerem niae, fine automate pontificis non recipiantur. Decimaquarta.Vt prodigia,hoc est,signa & ostenta,& monstra,fiaq; mirabilia signa observentur, procurentur, expaentur, ut ira diuina placet unquia sese significcnt imminentia mala. Huius eaeempla apud Liuium sunt innumςra . . Decimaquinta.Vt Auguria auspicia alim; divinationis flammae observentur. Niliit enim uetere neq; priuatiminet puduce imeipiebant uel agebant sine obseruata diuinatione, qua neglacia putabant omnia cile inauspicat orni nota & infelicia --
Decimasexta. Fidem datam priuatim publiceq; laruandam
222쪽
esse quod est honestissimum uincuri societatis humanae, dc omnis iuris fundamentum.Siquidem & nomen habet fides a fiendo quod fieri debeant quae fideliter promittuntur. Contra uero perfidia& infidelitas non abiret impune, sed infamia aliisque poenis coe
Decimaseptima. Iuramentum esse seruandum, si modo de re postibili & licita sit praestitum. Decimaoetaua. Coercitionem perfidiae & periurii aliorumque criminum certis poenis fieri. Quamuis enim lex naturae dictat neminem esse laedenaum,tamen,quia non possunt non esse scelerati in tanta multitudine eonfusioneq; hominum, poenis coerceri necesse est criminosos, ut humana societas seruetur. Praestat enim pauciores laedi malos,ut plures tuti scruentur.
Decima nona. Vt sundi & possiniones certis suisq; finibus
describantur, & limitibus terminentur, quos limites si quis dini ueat eum pro fure & grassatore habendum, puniendumq; esse. Vigesima. Vt mulier partum duodecimo mente aut ultra quos editum,legitime peperisse credatur. Huius meminit Gellius in libro tertio, cap.decimosexto,mulierem ferre uteria in decimum-
Uigesimaptima. Homicidium capite puniendum,& caede
ciuis pro parricidio habendam. Vigesimasecunda. Filium maritu a patre suo non esse ire dendum,neque pignori danduNade supra in catalogo Romuli, da iure patriae potestatis in liberos Uigesimatertia. Argeos,hoc est,toc sacra & dedicata diis, 'suam habere immunitatem ac religionem,& semel deo consecrata, no posse iure transferri ad usus prophanos & priuatos.Omnia enim sacra esse publica,nulliusq; dominio subiecta priuatim. Atque hae sere sunt leges institutaq; Numae Pompilii secundi regis ut Liuius aliique historici indicant.Reliqua de Numa a Plu rarcho require,qui descripsit omnem uitam eius.
DE TVLLO HOSTILIO I O. rege Romanorum.
De tertio rege Romanorum Tullo Hostilio, qui inquietus debellicosus cognatas finitimasq; urbes,partini ad Dedera coegit,pa tim Romano imperio adiecit, multasque colonias deduxit. Illa terregnum, id est uacationem imperii, de qua supra.
223쪽
is ANNO T. IO AN. VEL CUR Iussit id est nominauit & elegit. Insima arce, Vide si pra in Romulo. Patres, id est Senatores. Facti autores,
id est approbarunt & confirmarunt regem Hostilium. Hic non. Bieuis notatio morum Hostilii a . . - Aetas, scilicet iuuenilis. Auita gloria, id est,aut sui H stii Hostilii, qui mortem pro patria occubuerat. Senelcere, id est ocio quasi& ignominia torpesccre,uiresque amittere,sicut co
pux senile debilitatur. Materiam, id est caesam. Forte euenit. Quartum bellum quod gesserimicum suis cognatis Albanis, cui ferocia & calliditas Hostitu dedit causam. Agrestes Romani, id est agricolae. Inuicem, id est inter sese, Adres, scilicet creptaes. Suis, scilicet legatis, Prius Quam mδndata, scilicet de rebus repetendis. Salas, id est certo. Negaturum, scilicet res reddere. Pie, id est r te Excelati, scilicet Albani legati. Comiter, id est humaniter. Iantisper, id est intra tan tum tempus, uel interim. Neganti, scilicet rei reddere. L ymtis icilicet Romanis. Purgando, id est cxculando quia ite comiter accepti,& tractati a Tullo adulabantur capraeter dignitatem sui ossicii,suaeque urbis: quia turpiter, propter Ius priuatum hospitii cum Tullo initum,negligebant & derogabant uiri publicolestationis sibi commisso a suis: atqui ius priuatum longe cedere Scoostdioni debet cuilibet iuri publico, pertinenti ad magistratus, &ad totum commune ciuitatis uel imperii. Imperio, scilicet sit
Resti uestro, scilicet Ciuilio. Regem Romanum, id
est Tullum. kr ne personae, pro ego I ullus rex,& caetera. In scilicet Albanum populum, autorem belli,qui prior negauerit reddere res. Expetam, scilicet Dii. In, id est conto Ciuili simillimum, A mplific tio indignitatis in hoc bellinae
comparatione personarum:S contra dimininio ciui dein, a coni ctura consequentis euentus. Parentes, Id est Albanos. .
Natos, id est Romanos. Troianam prolem, id est posteritatem flendoroiani. Lauinium, id est oppida Acneae, tit subra Alba, id est urbs Ascanii. Modo, id est tantumodo. Alterius urbis, scilicet Albae. In unum, scilicet corpus reipublicae Quinque millia Passuum, id cit mili re German1 m. Cum re, id est fossa. Dictatorem, id cst supremum magistratum, cuius crat dictare, praescribere & praecipereqviduis.
Regis, stilicet Ciuilii. Ipso capite, uilicet Ciuilia. M
224쪽
Nomen, id est populum. Ab stativis, scilicet castris. Dimicent, id est praelientur. Congressus, id est collocutus sit. Educit, id est cxercitum instruit in aciem, & ordinem suum praeliare. In fit, id est loqui incipit. Albanus, id est Metius. Videor, id est puto. Perperam, id est male. Iniurius & non.)Narratione captat beneuolentiam. Illud te Tulle. Propositio & eius constinatio,ab utili & necessario. Hetrusca res, id est imperium. i Teque, stilicet circa Romanos. illi, scilicci Hetrusci. Mari, ga illo tempore Hetrusci tenuerunt imperium ad mare si perum Adriaticum, atque inlcrum Mediterraneum. Pollent, id est ualent, Aggrediuntur, scilicet Hetrusci. Conlaetos. id est,uiribus contumptos. Servitiit aleam. Alea est omnis ludus lucrosus: ab alio dicitur,quod huic iam faueat, alii est aliena. Intus in aleam, id est fortunae coninni linius. Viam, id est rationem. Decerni, id est liquere. Indole, id est natura. Indoles ab indolando,significat naturam ipsam, S significati
Tergemini fratres. hoc cst, trec in exercitu R omano, Si tres in exercitu Albano. Horatios, id cst Romanos. Cur lios, id est, Albanos. Cives, scilicet tres. Cum bona pace,
Foedera alia. Digressio in descriptionem foederis icti certo ritu & caeremoniis. Legibus, id est conditionibus, quia causae foederum uariant. Eodem modo, id est ritu & caeremonia. Factum, scilicet foedus. Foecialis, stilicet Sacerdos praesectus foederi taciendo. Patre patrato. Numa Pompilius,ut supra dixi,instituit Neiales sacerdotes, praefectos scederibus faciendis,3c intcrnuntios pa- eis bellique iisque ius dedit creandi patrent patratum, hoc est sum mum foederis praefestium,sic vocatum a patrando id est faciendo de absoluendo foedere,quia patrare est efficere,ut patrare caedem, pa
: Sagmina, id est sacras herbas. Inquit, stilicet Foecialis.' Puram, id est herbam sacram. Graminis herbam, id est Sagmina sic appellata, quasi sancta. Regium nuntium, id est Meialem. Vasa, id est sh llectilem. Facio te, scilicet nuntium regium. Fecit, id est creauit. Verbena, id est , cu s
225쪽
Einta, id est pronuntiataeantiquo participio in antiqua hist riaulus est. Legibus, uerba foederis. Populus Albanus:
nominatiui casus est,non uocativi. Populus Albanus, scilicet qui Populus Albanus. Et uulgaris est haec constructio apud Graecos&Latinos,ut Domine dominus noster. Illa scilicci pacta,& foed ris conditiones. Cera, id est cerata tabula. Uti H est iit. Ea, etilicet pacta. Legibus, id est conditionibus foederis. Uublico, scilicet non priuato. Nam priuatorum pacta nihil derogare possunt publico iuri. . ππFerito, id est punito uel obrue & tange sulminibus. Magis, id est potentius. Dixit, scilicet Recialis. Percussit. Inde etiam scelus appellata dicunt a feriendo porco uel quod Iupiter serire debeat transgressorem foederis. Sacerdotes, scilicet Foeciales. Foedere leto, Hypotypo si id est descriptio singularis certaminis ter geminatorum fratri quo Romanis obtigit uictoria,fortunae beneficio. Deos patrios, id est penates. Feroces, scilicet ter gemini Consederunt, Sido, significat ad locum moueo,ut auis imdit, nondum sedet. Periculi, scilicet caedium. Paucorum, stilicet trium parium. Signum, scilicet pugnae. 1 erni, id est
His, scilicet Romanis. Elis, scilicet Albanis. Mirantes, id est splendentes. Neutro, id est in neutram partem. Toroebat, id est premebatur prae expectatione. Anceps, icilicet ab utraque parte. Cura, scilicet seruitii. Spes, icilicet viet tiae. Vnius, scilicet Horatii. Is, stilicet Horatius. Integer,
id est non uulneratus. Universis, scilicet tribus coniunctim. AIrectum, Icleti
Redit, id est resiliit. Victor, scilicet unius. Solet, scilicet fieri. Alterum, scilicet Horatium. Alter, Icilicet Curiatius. Victus, scilicet etiam priuato dolore & luctu. Mani hus, id est inseris dedi neci. Tertium. lcilicci te. Propius, id est magis. Ditionis alienae, Ditio a dicendo : quia imperium ius δcit in inferiorem. Duo Romana, id
est duorum Horatiorum. Imperaret, scilicet A lbanis uictis. Horatius ibat. Tragicus cumtus uictoriae Horatii, qui sororem suam occidit, & iudicium capitale subiens, tamen data uenia
absolutus est. Paludamento, id est uestitu militari. Soluit crines, Fuit signum luctus. Appellat, id est inuocat. Mouet,
226쪽
aN I. LIB. T. LIVII. ax, id est rerturbat. Comploratio sororis, quae sibi gratulari deberet uactoria&uitani. Immaturo, idestantempestiuo. Eat, id est προ eat, & est noema obiurgatorium. Raptus in ius, id est,accus tus est parricidii: Legiturque hoc iudicium, primu capitale de parricidio fuisse in urbe Romana. Ingrati, id est inaccepti. Iudicium, sci licet crimen parricidii. Duumviros, id est iudices capitales. Facio, id est creo. Perduellionem, scilicet quod contra Rempublicam fecerit caedem, & puniuerit serorem uindicta priuata, quae seror a magis stratu debuerat puniri.Sic ergo non ilum parricidium, sed dc pe duellionem, id est crimen laeta maiestatis admisit Horatius. Perduellionis. id est erimine laeta maiestatis &seditionis. sieperduellis est, qui uel maiestatem laesit,uel seditiosus prouocarit, id est appellarit ad populum. Certato, id est certet. Vincent scilicet duumviri. Obnubito, id est tegito. Intra pomoerium, id est intra urbem.
Rebantur, id est putabant. Indieo tibi, id est impingo
tibi crimen maiestatis & seditionis & ingero tibi crimen capit te. Clemen te, id est aequo. Prouoco, id est appello a Duumviris ad populum. Iure patrio, id est ex patria potestate in libe-TOS,quorum uitae necisquδarbitrium fuit penes patrem, ut sepia in legibus Romuli dixi. Animaduersurum, id est supplicium capitale sumpturum. Cum egregia stirpe, scilicet quatuor
Inter haec. sermocinatio pathetica patris pro filio, qua commiseratio mouetur a circunstantiis. Pila, id est columna Η ratii lapidea in foro,super quam ter geminorum spolia erant dedicata. Decora iam, scilicet spoliis. Ouantem uietoria, scilicet pro patria. Furca, id est cruce. Albanorum oculi,
Ilicstor, permissiones amarulentae& ironiae negatiuae. Marius, scilicet Horatii filii mei. Ob nube, id est obtege. Vin dicent, id est asserant. Ipsius, L. Horatii. Lucretur. i.expiar tur. Piaculo. id est sacro uel ritu uel piaculari, qi o luitur & placatur quasi crimen.Et piaculum est caeremonia,qua satisfit pro cimmine admisso. Inde expiare, est satisfacere cerio ritu pro crimine .
admista. Is scilicet pater. Tigillo, id est trabe. Adoperto, id est tecto. Iugum, id est surcam. Sororium tigillum, id est furcam, hoc est trabem trans-
227쪽
ueram, impositam duabus trabibus erectis instar patibuli: inde Abiugum mittere fuit olini militaris ignominia. Tigillum, est dimia nuti uti a tigno, in plurali tigni uel tigna: inde contignatio. Ιeta, id est interiecta. . Nec diu. Quintum bellum quod Romani gesserunt cum Fidenatibus. Erat autem id oppidum situm quadraginta stadiis ab Vrbe, cuius belli causam dedit perfidia Metii, de populi Albani in constantia. Vulgi: scilicet Albani. Tribus militibus et scilicet Curiatiis. Vanum, dicturn, quali ualde inane. Coepit: scilicet dictator. Prauis: Oil
cet consiliis. 3Popularium, Noema est sententiosum scomma. Exedi elo: scilicet publico ritu belli indicendi. Suis: scilicet Albanis. Societatis, id est conscederationis. Colonia Romanae scilicet a Romulo deducta post tertium bellum. Anio antenis, irregulare nomen. Transitionis, id est defectionis. Confluentis : scilicet ubi Anio fluuius influit Tyberim. Cornu,id est, latus in exercitu. Animi, id est fortitudinis,roboriis. Erigit, id est sistit oti sim Explicat ordines, 1d est, aciem collocat in alios ordines. Rem, id est uictoriam. Esse, id est crat. Latera sua
id est cornua. Trepida, id est periculasa. Salios, id est Ἀ-
Pallori ac pavori. Sic enim ueterum superstitio non solus adiis prophanis, lic etiam asscitibus aliisq; rebus uanis exhibuit diuinos honores. Circumduci: sub montes. Et est stratageina, hoc est, callidum consilium factumq; uafrum Tulli imperatoris. Id laetum et scilicet quod erigerent hastas. Ad hostes, scilicet Venientes. Cornu, id est latere. Effusa , id est sparsa. Tum Albanus exercitus. De foedo quidem, ted merito supplicio Metii, perfidi ducis, cuius & meminit Virgilius in odi uo, dicens:
ditabatq; uiri mendiaris uiscera Tullum Lustrater scilicet quo expiaret exercitum caede, quasi coni
Excivere, id est conuocauerunt. Circumdatur: scilicet Albanis. Centurionibus, id est,prafactis centuriarum. Insit,id. eit loqui incipit. Romani si . Propositio. Maior ac periculosior. quia facilius est cauere apertum hostem, quam clandestinum 5c insidiosum. Auerteretur . scilicet
228쪽
hietu. Circiimueniri: scilicet Albanis. Nec ea culpa. Translatio culpae ab Albanis in Metium. Documentum, id est exemplum. Quod bonum. Antiqua bene precandi formula plebi. Duos populos 2 scilicet Lauinienses & Albanos , ut supra de Ascanio dixi. Septa, id est.
circumdata. Si ipse discere. No a sententiosum contra Metium deploratae perfidiae hominem.
Ingensum, scilicet perfidum. Supplicio: scilicet exemplo tuo. Ea: scilicet fidem & foedera. Saneta , id est non uiolanda. Ancipitem, id est dubium. Erinde. Virgilius octauo Aeneidos hoc spectaculum foedum se describit:
Haudprocul inde eri Metium in diuersa quadriga Distulerant. cae tu dictis se ibane maneres.' Taptabatq: inri mendacis uiscera Tullus Perfluam, p. sis rorabant sanguine vepres.
Concitati: scilicet sunt. Legum humanarum, Quia
foeditas supplicii huius nimium excedit humanum sensuin, & i modice est immane. Aliis: scilicet fontibus. Mitiores: scialicet quam R omanis. Inter haec, De excidio Albae potentis uetustaeque urbis, deque transmigratione Albanorum ciuium in urbem Romanam. Est autem haec descriptio egregia & mirifice affectibus suis condita, dccxemplum ethopoeiae. Ariete, id est machina bellica,qua concutiuntur muri. V t uerd. Descriptio amoris erga patriam: qualis est apud Ouidium quoq; lib.iaristium, Elegia tortia. Pulvis : stilicet ex ruinis. Mutua miseratione. Quia mala conciliant homines remm Aa compassio. Augusta , id est sacra. Romanus: scilicet exercitus. Adaequat solo, id est destruit funditus. Temperatum, id est parcitum. Roma interim. Incrementum & accessio magnae urbis Romae ex A lbanis in ciuitatem reccptis. CeteIius mons. Habuit enim urbs Roma septem montes, uel colles intra muros: unde de septicollis Roma est cognominata. i
Mitiset facta est rerum pulcherrima Roma. Septemq: unasbi muro circundedit arces.
Id est colles, quorum nomina haec sunt, Capitolinus, qui & Tam peius, Quirinalis, Exquilinus. Hi tres in uno latere: in altero u
229쪽
latere quatuor, scilicet Palatinus, Caelius, Viminalis, Auentl- ..enus. Duo uero extra muros in suburbio suere montes, scilicet Ia niculus & Vaticanus. Curiam, id est, domum, quo conuenirent senatores, adcuram .
conlibaq; obeunda pro Repub. Hac fiducia, sextum bellum, quod Romani eum Sabinis feliciter gesserunt. Secundum , id est proxime post. Nequicquam, id est stustra. Feroniae, quam deam herbis , arboribus & plantis praeficiebant: sic dicta a serendis frugibus & floribus. . ' . Lucum, id est Asylum. Inde, id est ex Veientibus. Beblorum, scilicet superiorum. Verces, id est stipendium. Publico, scilicet Veientium. Veientes , scilicet maxime instabi
Auctor scilicet ex Albanis. Devictis Sabinis. Prodigium expiatum novendiali sacro , quod primum Tullius peregit. In conspectu i scilicet mittarum. Uisi, id est arbitrati sunt. Obir ti, id est ualde irati. Deum , id est deorum: scilicet a quibus essent deserti & non adiuti. Novendiale: scilicet quo
Prodigium expiaretur nouem diebus. Aruspicu, Aruspices ab aris inspiciendis. Feroces spiritus, id est irreligiosus animus. Sic enim fieri solet, ut qui non magni secerint ante religionem, demum aliquo graui casu icti, multo magis 1 fiant superstitiosi,quam alii ulli, quasi neglectam religionem uelint
Iovi Elicio, de quo supra dictum, quod sit uocatus Elicius ab
elicienda, id est exploranda uoluntate deorum si ficata per prodigia. Initum , id est incoeptum. Curatum , id est per .ctum. Valerius lib. .cap. de neglecta religione. Coelestium, rerum. Cum domo et scilicet & liberis. Vt 1upra ad finem Romuli & Numae enumerauimus aliquot imstituta & leges utriusq;: ita nunc Catalogum facere libet eorum,quae instituit Tullus Hostilius tanquam leges.
Prima lex. Prius quam inseratur bellum res repetere oportet certa forma,propter quas ablatas & non redditas,iusta sit belli cauta de hac formula iam infra dicetur, in Anco Martio. Secunda. Bellumlite certaq; sermula indicere oportet rde qua item infit,in Martio. Nisi enim prius indicitur bellum,nou publica vindicta, sed latrocinium potius appellatur.
230쪽
Tertia. Foedus iciendum esse certa sorma, quam & Liuius supra,& Homerus in tertii Iliad. principio, & Virgilius in duodecimo describit. Quarta. Singulare certamen inter bInos plures ue, aequo iure fieri debere, ita ut neutra pars suum certatorem adiuuet, neq; aduc sarium impediat: sed ociose & quiete spectet ad finem usq; certamianis, de hoc uide Homer.in tertio Iliaci. Quinta. Conditiones secutam foedus lactas, utrinq; obseruari oportet, ita ut uicti pareant uictoribus. Sexta. Duumviri capitales ferant sententiam capitalem de reo acculato,& conuicto criminis capitalis. Septima. Perduellionis crimen capitale esto capite tuo p niatur. & perduellis est, qui uel seditionem excitat & facit,uel in testatem magistratus imminuit &laedit, uel securitatem Reipub. sollicitat. Octaua. Rigor & nimia seueritas legum iudiciorumq; est aliquando temperanda per aequitatem,quae est benigna interpres ii ris lumini. Est autem ius summum, iniuria summa :& pendet haec aequitas non in cuiusq; arbitri sed lautum inuoluntate magistratus legitimi, qui est uiua lex,sicut ipsa lex est mutus magistratus. & de aequitate uide Aristot.lib. .Ethici Nona. A' 1ententia de capite ciuis Romani lata per duumviros licet appellare S prouocare ad populum. Hoc enim ius prouocationis primum concessit Tullus Hostilius,quod intcrceptum postea primi consules reddidere, ut non nisi sententia & Qffragiis totius populi Romani , ullus ciuis Romanus capitis damnaretur :&priusquam capite pimiretur, uirgis & flagris uapularet . alioqui . non licere ciuem Romanum flagris uerberare. De hoc uide in Verrina Ciceride suppliciis. Verum haec prouocatio postea ad . Caesares, tanquam monarchas, est transata: quia populus omnem suum consensum & potestatem in principem monarcham trans
Decima. De minore uictoria, ouationem fieri: sicut triumphum de maiori. Vide Valerilib. I .cap.de iure triumphandi: de s pia quoq; dixi de utroque. Undecima. Piaculare sacrum fieri propter caedem. Est autem piacularc sacru, quod fit satisfactionis uice pro crimine, quod ali qui non punitur capite: sed condonatur,cum iure deberet capite re pendi . Inde piaculare crimen uel peccatum dicitur, quod expiatur uel luitur poena uel sacrificio.