장음표시 사용
231쪽
Duodecima. Lustrali sacro purgari, uel a caede ueIl crimine,
uel a suspicione criminis totum exercitum, & aliquando totum populum: quod uocant Hebraei secrum expiationis, nostri uero aspe sionem aquae benedicta'. Decimatertia Iex. De concilio castrensi, cuius aut has in castris militiaeque tanta esse solebat fiere, quanta senatori in in urbe, in negotiis praesertim mediocribus. Si qua uero ad summam rerum attinebant, ea deserri consecuerunt postea a duce aut senatum, populumq; Romanum , ut illi fierent autores. Decreta uero & impcrata a concilio castrensi, oportebat obseruari, alioqui poena erat uel ignominiae, uel perfidiae, uel capitis, transgrcta sori. Tt ad praeconis uocem conuenire solebant, ad consultandam uel audiendum.
Decimaquarta. Nocentium & reorum supplicia peragi,pa tim ut e medio tollantur sontes, publicaeq; honestatis & tranquillia ratis mimici: partim exempli gratia, ut suppliciis admoniti reliqui sceleroli, alieno periculo & exemplo malefacere cessent, uel salicinaliquid de improbitate sua remittant. Decim aquinta. Quanuis sint multi mali, maximaque s
gitia,tamen iure Romano, tanquam mitiore,barbaricam supplici rum immanitatem esse nonnihil moderandam, ne prorsum excedat humanum sensum.
Decimasexta. Novendiale sacrum nouem continuis diebus fieri,oblato aliquo prodigio uel ostento,quod oporteat expiari.
Atque haec fere sunt instituta legeri; . quae in uita Tulli Hostilii
obseruare conuenit. DE AN co Μ ARTIO III r. Rege Romanorum.
Mortuo Tullo res , De Anco Martio quarto rege Rom norum, qui medio ingenio inter pacem & bellum, regnauit annos uiginti quatuor. Res, id est regnum. Institutum, scilicet de interregno. Interregem, id est uicarium. Fuere autores,
id est approbarunt. Vt, id est cum. Auitae gloriae, scilicce Numae. Proximum: icilicet Tulli Hostilii. Ab una parte: scilicet a religionibus. Antiquissimum, id est honestistimu optimum. Regis,scilicet Numae. Relata, id est dei cripta Album, id est tabulam. Aui, scilicet Numae. Sacella, non in castris. Rati, scilicet Latini. Memor, scilicet Ancin.
232쪽
Se, set licet Ancum. Temporascilicet inquietiora. Aptiora, ideo se magis Tullum,quam Numam sequi oportere. Proderentur, id est instituerentur. Aequicolis, id est populo Italiae. Legatus. De formula & caeremonia re tendi rex nostiliter ablatas. Filo lanae, ex uncis filis contextum est, uel mentum id capitis. Fas, id est ius naturale. Legatus , id est missus. Testem facit, id est inuocat. Dedier, id est dari noxae. Carminis, id est sententiae prata
dictae, uel orationis praedictis,quae tametsi non continetur uersibus, ct metris poeticis,tamen suos numeros graues habet. sic enim ca men , quamlibet numerosam orationem, uel numerosum cantum uocant Latini.
Iurisiurandi, id est quod iiiramentum iam pronuntiet. D duntur, id est res & sontes. Quos: scilicet iniurios, noxios. Exposcit, scilicet ad poenas, ut sibi noxae dedantur. Tot enim solennes sunt. Induciae ieu feriae trigintatrium dierum, inter res repetitas & bellum indicendum. Audi Iupiter. Formula & caerimonia belli indicendi di eo sulendi lenatum Oopulumque de bello indicendo. Terrestres, id est heroes Testor, id est in testimonium adduco uel ad- uoco. Nuncius, id est legatus. Redit: scilicet post res re petitas, & nondum indicto bello. Rex, uel consul postea. His serme uerbis, id est ex tac formula scri ponis. Condixit, id est denuntiauit, ut condico tibi rerum : id est conuenio te propter res. Inquit, scilicet rex. Ei, scilicet si natori. Quid censes, scilicet de indicendo bello, & de iure adipiscendo.
ille, scilicet senator. Puro pio. duello, id est iusto bel- Io. Conciscois, id est decerno. andoque, id est decum. In eandem sententiam, scilicet de bello faciendo. Consensa, icilicet patrum &senatus. Sagmineam, idest sagminibus, hoc est sacris herbis circumligatam. Puberibus, scilicet supra quatuordecim annos.
Dicere , id est bellum indicens. Quod, id est eo quod. Consciuit, id est conclusit. Ego, scilicet tacialis leg
Dixisset: scilicet tacialis. In fines,id est trans. Hoc tum,
Epilogus caerimoniarum. Eum morem, caeremoniam utramq;. Ancus demandata cura, Septimum bellum,quod Romani sub Λnco contra Latinos gesiae, & uictores licti, recepcre uitios
233쪽
no in gratiam modo,uerum de in ciuitatem. Multitudinem; scilicet Latinorum expolitorio. Auentinum, id est quicq iid erat circa Auentinum montem
est generis neutri hoc loco. Tellenis Sc Ficana , scilicet oin pidulis Latii. Compulso, id est collecto. Marte incerto,
id est dubio eventu belli. Ad Murtiae cilicet templum. & est elliptica oratio, Graecisemum lapiens. Murtia autem cognominatur Venus, a Myrto, id est frutice sibi sacro. Ianiculum. Castellum in suburbio urbis Romanae,uocatum a
Iano Latii primo rege, qui illic sedem habuerat. Et e regione erat Saturnia, item castellum,in quo habitauerat Saturnus exul, a Iano susceptus,uide Ouid.in i .Fast.
Sublicio .i.ligato. Vocatur autem postea Sublicius qui contignatus est, & comparuis ex ligneis trabibus inter se connexis et ab antiquo uerbo licio, quod est implicare, connectere. Inde & Sublicas dixerunt ueteres illas magnas arbores & trabes, quae inuicem colligantur. Discrimine,id est iudieio: hoe est cum in tanto populo non liceret diiudicare, bene an male qui', ageret. Cadicer ad terrorem. Carcer a coercendis malis. Mare, scilicet
inserum. Ora, id est ostia ubi Tyberis influit in mare. Ho sua, id est Romanorum colonia. Cireasscilicet Hostiam. Anco regnante,Digressio paulo prolixior in descriptionem
personae, qua defcribit Tarquinium Priscum, qui Lucumo est cognominatus, quonam modo hic aduena perluam industriam& comitatum cxcrcuerit Romae, adeo ut primus in aula Martii, deinde tutor liberorum regis, denique rex quintus Romae sit fa
Lucumo uir impiger, Lucumo Hetruseo uocabulo, significat dominum uel dictator p. Tarquiniis, in oppidulo. Perearina, id est Graeca. Qui, scilicet Demaratus. Consedisset, id est domicilium suum posuisset & fixisset. Patri, scilicet Demarato. Filio, scilicet Amnes. Qui, stilicet pater. Ventrem ferre, id e1t grauidam esse. Nurum, id est uxorem filii Aruntis. Nepotis,scilicet Pota
In testando, id est faciendo testamento. Sortem, id in partem. Lucumoni contra, Deseriptio Tanaquilis, uxoris Tarquinii Prisci. Et quae haud, id est quae non facile pateretur se agere in humiliore conditione, uel mediocri et sed quae pot
234쪽
IN I. L Ι B. T. LIVII. appeteret maiorem & Endidiorem fortunam. IIII, scilicet Lucumoni. Hetruscis, stilicet Tarquiniis. Non potuit sei licet mulier. Oblita, quia assectus maior uincit minorem
Roma est. Occasio loci quo commigrandum esset, scilicet R omana, ubi noua peregrinaq; uirtus facile emergeret. Vio idonea esse. Futurumscilicet Romae.
Regnasse Tatium, ab exemplis. R Curibus, id est oppido Sabino. Matre Sabina,id est filia Numae. Vna imagine,kilicet Materna. Persuadet, stilicet Tanaquil Lucumoni suo. Vt,id est tanquam. SubIatis, id est comportatis. Ad Ianiculum, Augurium
Tarquinio oblatum, significans ei regnum obuenturum. MDnisterio, id est ad ministerium. Reponit , stilicet pileum. Accepisse, Expositio augurii. Prodigiorum, id est signorum. Ut uulgo Hetrusci, sunt apud quos superstitio diuinandi originem sumpsit authore
Tage quodam. Cuius Ouidius in i .Metamorph.meminit. & CNcero de Diuinatione.
Eam alitem, id est aquilam, regiam auem, S Ioui sacram. Eius dei, id est Ioui in cuius tutela sunt reges. Auspicium fecisse, id est signum ostendisse. Decus. i.pileum. Eidem. i.capiti. Diuinitus, quasi diuino signo & augurio, Redderet. i. reponeret. Has spes cogitationesin. de excelsa dignitate. Comparato domis cilio, id est cum Romae suarum rerum summam postallet S sta biliis let. Lucium,ab Hetrusto nomine Lucumonis. Tara quinium,ab oppido unde commigrarat. Priscum, ab aetate. Non est uerisimile illi inditum esse n naen statim in aduentu, sed demum sub Tarquinio Sexto , distam esse illum pristum, ad disserentiam Sexti. Romanis conspiscuum, Incrementa Tarquinii, quae ipse sua liberalitate & comtitate auxit. Conspicuum, id est nobilem.
. Nobilis es ille, quem nobilitant suae uicti. Adiuvabat, stilicet fortunam sua quia σειρος mores ortunam guntsui. Arist.
minor intia luis,eo maior fortuna.
Dextere, id est fideliter. Expertus, id est probatus, nunc non utamur palsitae. Regis,stilicet Anci. Regnauit Ancus annos, Instituta & leges sub Anco Mamtio
235쪽
tio sic sere possunt colligi dc obseruari ex hae Livii historia, ut inhoe Catalogo.
Prima. Sacra priuata prohiberi, ne quis sibi priuatim fingat caeremonias ritusq; pro sua superstitione, lud publico probatis, receptisq; ritibus utatur.
Secunda. Sacra publica fastis descripta obseruari debere. Sunt autem fasti libri in quibus describsitur seni dies,& feriae, & profesti dies atque fasti,de quibus supra in Catalogo Numae. sic extant Fast. Ouid. Tertia. Res repeti certa caerimonia, conceptisq; uerbis. Sic enim iustam causam bello fieri,si res ablatae per iniuriam repetentiabus non reddantur,uel si iniuriosi non dedantur noxae d est ad poenam exhibeantur.
Quarta.Senatum publicum urbis conlilium esse consulendum certa formula de Milo inferendo. Non enim priuata libidine, sed publico consilio & decreto debet inferri bellum, alioqui est lare cinium si priuatim insertur. Quinta. Bellum indici certa caerimonia & religiose inferri. Quia enim bellum est iuris tutamentum, de publica uindicta, depulsio'; iniuriae, ideoq; religiose & certo iure belli debet geri, quo ad uinclicatis iniuriis. quamlibet crudelibus modis paria uictoria, pax firma,tanquam belli fini eonstitui pol sit. Sexta.Sacra regia, & postea consularia, hoc est quae per ipsum
regem, ues consules peragi debent,'esse mandanda aliis in absentia regis uel consulum,ne quid publicae religionis omittatur. Septima.Exercitum militarem scribi certa semula iuramentidc ccciis conditionibus,de quibus apud Vegetium vide. Octaua.Carcerem esse domicilium facinorosorum, cuius m tu dc dolore punire oportet flagitiosos, propter Gemplum & pace publicam. Longe enim tolerabilius est unum atq; alterum dolere quam totum commune in sollicitudine damndue esse,ut supra dixit
in Tulli Catalogo. Nona. Aduenas fideles in officia & consilia quoq; publica admitti,si eorum fides satis sit perspecta uirtusq; probata, alioqui minus iuris est aduenae quam inquilino & populari. 'Decima. Testamentum. condi certa formula, & conditionibus,quo continetur & declaratur ultima uoluntas morituri, quae si iusta est,seruari debet.Sed de hoc constile iureconsi illos.
236쪽
IN I. LIB. T. L IV I Lundecima. Tutorem orphanorum de pupillorum, sine dolo malo curam gerere debere fideliter, qualem in suis rebus dieri restet. 5Duodecima. Orphanos & pupillos stam rem curare non Polle, uel propter imbecillitatem, i aetatem ideoq; ius&uoluntatem ipsorum transferri in tutores & curatores suos: qui uel test mento,uel iure cognationis, uel iussu magistratus eis dentur. C terum de iure tutelae iurisconsultos consule.
Atque haec duodecim instituta sim quae ex historia A nci Mar- quarti regis,possunt clici. 23sus T QVINIO PRISCO Rege Romanorum.
Iam filii. De Tarquinio Prisco, Romanorum rege quimxo, qui popularis rex admodum fuit, & mirae prudentiae in auoe clo regno, &primum de ambitione petitioneq; regni ad populum. Filii, scilicet Anci Martii regis mortui. Eo ma is, Icilicet ne filii pubertatem ingressi, regnum sibi praeriperent.... Annare, id est instabat. . Quibus, scilicci comitiis indictis. Venatum ablegauit, L are, in publico negotio: ab-
Cum se. Diuisio de obliqua allocutio, qua Liuius iustae orationas petitoriae primaria capita complectitur, cuius propositionaec cit, Se Tarquinium nihil nouum, neque indignum, uel ali num a iure petcre, quod regnum petat ipse peregrinus homo. Et hic eli status orationis,cuitas ratio haec est duplex, quod ipse Tarquinius antea priuatim publiceq; sit bene meritus de populo Romano, & quod inpe antea regnum sit delamin Romae ultro Deregrinis etiam. C Jcilicet diceret Tarquinius. Novam,sti licci nec iniquam. 1 atrum, Exemplum primum. Nuimam, Secumclum exemplum. Se ex quo, Argumentum tertium. Po tena lui,id est sui iuris,lui amitrii. Aetatis eius, sellicet uiri-
Tantina, id est perorantem. Regnare iussit, id est & pauci, Senatusqii popularis nomisiatiouis authoies fuere, tamque comp
237쪽
comprobamni. Ergo, De rebus gestis Tarquinii in regno. Caetera,id est in caeteris. Minorum gentium, id est patres uel senatores, tanquam de
minore genae,id est uniore ordine senatorio.Nam non minorem potestatein in Senatu habebant, quam ueteres.
In curiam, id est in dignitatem senatoriam. Instructius, id est apparatius. Circo , qui nunc dicitur maximus, id est in gna planicies campi publici, in quo exhiberentur ludi&specta Diuisa, talicet sunt in circo. Spectacula. id est loca spectandi. Fori,id est subsellia uel sedilia. Ludicrum, id est ii dus. Solennes, id est sestiui. Magni , scilicet Circe , dc
maximi,& Romani ludi. PrivatisJcilicet ciuibus. Porticus , id est deambulacra ad arcendum aestum,uel tempestatem constructa & tecta. Tabe nae,id est negotiatorum domunculae :& dicitur omne aedificium in quo aliquid uenditur. Cum Sabinum. Octauum bellum, quod Romani seliciter contra Sabinos gessere,non citra tamen sanguinem. Anienem cilicet fluuium. Centurias, scilicet equitum. Id,scilicet scribere centurias. Inauguratotid est obsiemato augurio probe. Mutari cilicet centuriam numerum. Aues, scilicet auspicatae. Negare Accius, obnuntiar est prohibere s1quid heri propter malum omen,& exitum. Addixissent,id est significassent
Ex eo. id est propter illam obnuntiationem,id est prohibiti nem auguris,propter signum non prosperum. Inquit, scilicet rex. Diuina, id est praedic. Inaugurato, stilicet cum tuo augurio:& est ironia. Inquit, scilicet Tarquinius. Atqui. id est certe. . Tum illum. Exemplum miraculi praestigiosi. Cotem serunt. Cos, generale uocabulum, quemlibet lapidem signi
Portendunt,id est indicant. Illum,stilicet Actium. Capite uelat lcilicet more augurum, qui tectis capitibus auspicia captabant. In comitio,idcst in loco comitiorum. Belli domicv. id est publice aut priuatim. Auspicato, id est auspicio & signo futuri euentus obseruato, unde diuinarent euentum Etenim diuinatio, est earum rerum, quae Brtuitae pu
238쪽
tantur,praedimo & praesensio. Uocati, scilicet ad consilium castrense, de quo supra in Catalogo Tullii. Consilium, significat conuentum,& consultum. CQnςilium semper significat conuentum solum. Summa rerum,
id est maxi ina negotia dc negotiorum momenta conatusque.
Admisissent, id est dedissent bona signa. Vide copiose apud. Ciceronem pro domo,& de respontis Aruspicum. Numero, scilicet priori. Modo, scilicet sub Tarquinio. Iisdem nominibus, id est trium centuriarum Romuli. Geminatae, id est duplicatae, ut bis mille & sexcentos equites, uel plures adeo, conti
Vim, id est multitudinem: & est effectus pro efficiente. Vbi enim multi sunt ibi maior est uis. Et quae non prosunt singula,iuncta iuuant. Subliciis, id est trabibus, quibus innitebatur pons Znienis. Sublica, a lacio. Insignem, id est celebrem. Cornibus, id est lateribus pedestris exercitus. Incurrisse, scilicet ad frontem. Cedentibus, id est peditibus. Tenuere, scilicet montes. Vulcano, id est deo ignis. Tumultuario, i. extemporali,& temere collecto. Collatia, id est oppidulum. Fratris, scilicet Arontis. Filius, scilicet Posthumus. Rex interrogauit, De formula uerborum, qua certis uerbis deditio fieri solita est per hostes uictos. in sua Potestate, Nam qui antea est alienae potestatis, ille se dedere nopotest alii. Dicionem, id est potestatem. Recipio, scilicet uos in si-dem de potestatena nostram. Inde priscis, di onum bellum repetitum contra priscos Latinos, quibus aliquot oppida sunt adempta. Prisci Latini, quia Romani erant noui Latini, & qui erant cxtra Romanum solum, dicebantur prues Latiiu. Fecit, id est intulit. Pax deinde facta est, Res a Tarquinio in pace gestae, qui muniuit & omauit urbem aedificiis,sicut & Ancus Martius. Mole, id est conatu. Forum, scilicet Boarium. Fastigio , scilicet inalmin. Haud facile evehebat, Nisi enim aqμα decliuem impetum habeant de motum, nullo modo possunt canalibus derivari.
Cloacis ἐ fastigio, Cloaca proprie significat meatum de
alueum,quo deducitur aqua & sordes. Siguificat item canales aut fistulas, quibus aqua ex imo in altum ducitur, teste Iureconsulto.
239쪽
1 ANN o T. IOA N. VEL CVR. Sic ergo indicat Liuius, per tubos&fistulas aquam extractam de humilioribus locis in Tyberim fluuium. Capitolio, iid est
Amplitudinem loci, scilicet Capitolii, quod postea summum urbis templum suit, ut infra in Tarquinio superbo scribit. Eo tempore, .Digressio in prodigii descriptionem, quod accidit circa Seruium Tullium, qui post hunc Tarquinium regnauit, quod regnum ei significauit hoc prodigium. Moueri, id est excitari. Scire licet, Expositio prodiagii. Materiam, id est puerum, qui futurus est causa. Lin rum. id est liberorum. Conferri, scilicet cum Seruio. Hie quacunque, Variatio historiae de natalibus genere Seruit. Corniculo , scilicet oppido Latinorum. Cognita esset,
Regi ira Romana, scilicet Tanaquile. Mulieres, scilicet
Tanaquilam & matrem Seruit. Hostium, scilicet Romanoru Venerit, scilicet captiva. Duodequadragesimo, O , casio inlidiarum & caedis Tarquinii Priici, qui immilsis percunsoribus a filiis Anci Martii regni, ut sibi uidebantur, haeredibus, occisus est Crescere, id est crescebat. Praeceps, id est cx inopin eo. Inde, scilicet ab aduena. Ad seruitium, id est ad Seruiu. Deo, scilicet Marte. Seruus, id est Servius Tullius. Se ua, id est matre. Locus communis seruitus, a quo sumitur ampluscatio indignitatis.
R omani nomi nis, id est imperii. Domus suae, id est
familiae Martii. Aduenis, ut Tarquinio. Consueti eranti id est in aula noti erant. Apparitores, id est aulicos & ministros. Conuertunt in se, id est in suum conspeltam. Appellarent, id est prouocarent ad regem. In uestibulo, id est arca,quae est pro po i ta uel ianua. Ferramenta, id est arma, & instrumenta ferrea, . iit sint ligones, rastri, iustinae, falces, secures. Penitus, id est
Obstrepere, scilicet conuitiis. Ex compotito, ad eliinsidi ose & ex parato dolo. Excepissent, scilicet e terra. Tanaquil inter, Prudentiae muliebris & praesentis animi exemplum in regina, quae callide & fortiter dissimulauit mortem, regis.& regnum Soruio Tullio clam asseruit & constabilivit. Sedulo, id est callide. ε . .
240쪽
IN L LIB. T. LIVII. 24- Spes, scilicet uitae regis. Seruio propere, Adhortatio
mulieris cordatae ad Serilium Tullium, qua admonens, clam a b neficiis in aula acceptis hortatur, & animat ad regnum capessendum,& in ultionem. Exanguem, id est mortuum. Tuum' est, propositio.
Vir es, id est sortis. Eorum, scilicet liberosii Anci. Ali nis manibus. stilicet priscorum. Erige te, Exhortatio a dira uino prodigio. Portenderunt, id est significauerunt. Circumfuso, scilicet crinibus tuis, quos lambebat ignis tibi dormienti. Clarum, scilicet regnum & regia corona. Et nos peregrini,
Secundum argumcntum ab exemplo. Vnde, scilicet a matre captiva.
Torpent, id cst sunt languida & meticulosa. Re subita, id est caede regis. Ad se rediisse, id in recreatum. Consi dere, scilicet te. Iubere, scilicet regem aegrotum. Dii ,
id est mandato. Munia. id est officia. Et hastinus quidem Liuius de rebus Tarquinii Prisci, optimi principis, scripsit: quomodo ille ha-
buerit ingenium, atque animum instructum, atque cxercitatum iuxta artibus belli S pacis, sueritque prudentissimus artifex d uinciendae retinendaeque plebis et ad quae non mediocrito eum adiuuerit uxoris Tanaquilis fere incredibilis prudentia de so-; Iertia. Ergo libet hic quoque, ut supra secimus in fine superiorum re gum, inire numerum S Catalogum institutorum legumque &morum, quae obseruari possunt cx hac historiae parte de Tarquinio. Non minus cnim refert scire incrementa iuris Romani deduciplinae, quam ac Siones aedificiorum,.populorum, & ditionii. Siquidem exempla iure ac ratione prodita, firmotaque magis prosunt in publicum,& priuatum,quam res gestae nudae
Prima. Iure Romano tutela exire pupillos, si fiant puberes,
hoc pst. maiorcs natu quatuordecim annis, ut postea sunt interpretati. Dantur autem eis deinde curatores, usque in decimum oti uiam, aut uicesimum primum annum, intra quod tempus uocantur adulti, sub cura: sicut pupilli, uocantur impuberes, lub t