장음표시 사용
261쪽
IN L I B. I. T. L I v II . Σε scet se Tarquinium. Inde, id est ex absentia suo sentis: scilicet Tarquinii. Spem, id est Turnii. Non dubitare: scilicet
Ad eum. s Turnum. Abditi, id est occultati. Indicta, id est non defensa. Caput, id est fontem. Reuocatis deinde. Hoc Tarquinii insidiosum factum αexitiabilem dolum contra Tumu,uidentur Latin1 historici a Graecis mutuati esse, ut est apud Tragicos de V lysiis dolo contra Pal medem, cuius meminit Ouid. in oratione Aiacis,in i 3.Et Vergil in oratione Sinoni in z.Aeneid.
Posse quidem. Subdola oratio Tarquinii ad Latinos, & fiat dulentum foedus cum eis initum. Participes,id est socii. Patre suo.sPrisco Tarquinio. Capita, id est principes. Secretum, id est separatum. Manipulos , id est ordines militares. Ex binis, tu est ex dimidio Latino, & dimidio Romano manipulo. Singulos,id est in unum manipulum mixtum. Einos, id est duos dimidiatos manipulos. Geminatis , id est, duplicatis.ut tantundem militum accesserit ex Latinis,quantum prius erat conscriptum ex Romanis, sic tamen, ut unusquisque manipulus contineret quinquaginta militos Romanos.& quinquaginta Latinos. Centuriones, id est praesectos manipuloria. Manipulus autem multitudo est militum, continens centum circiter milites,quanquam uariauit hic numerus tape.uisse infra in lib.3. Nec ut iniustus. De bellis a Tarquinio gestis. Et describit hieundocimum bellum a Romanis feliciter gestum contra Gabinos,& pulchrum uaframulum stratagemaq; Tarquinii filii, quo decepit Gabinos: quale exemplum fraudis scribit etiam Herodotus in et .sb. editum a Sopyro duce contra Babylonios.
Ea arte: scilicet militari. Degeneratum: scilicet id quod erat factum inhoneste & tyrannice. Decori huic: scilicet militari. In ducentos: scilicet duraturum:quia Romani perpetuum quasi bellum postea sub Constitibus & Υribunis gessere,ut describitur in sextum usq; librum. Recepisset, id est confecisset. Rege deum, id est Ioue. Pecuniam captivam , id est manubias. Lentius, id est tardius. Nequicquam, id est frustra Minime arte Romana, Quia Romanoru cst aperta ui sine insidiis agere. Sed dolus an uirilis sit, quis in hoste requirat Ex compositor scilicet dolo. Patris in se. Quercu fraudulentae Sexti filii contra patrem,quibus impoluit Gabinis.
262쪽
Vertisse. i.Lucium patre. Eum: scilicet Lucium. In suos, id est domesticos. Ser stilicet Sextum. Quod si apud. Peroratio. Tegere, id est defendere. Ardoris , id est incendii. Infensus, id est commotus Sextus. Porro, id est aliorsum. Uetant. OGabini Sextum. Esset: scilicet Lucius. Saeviturum .s Lucium. Gratum aduentum esset stilicet dicebant. Illo .c sexto. Adhiberi. i.adhibebatur. Veteribus id est iunioribus. Notiores: stilicet propter c perientiam diuturnam. Identidem. i.subinde. Assumere,id est assumebant. Ciuibus: scilicet Romanis. Obert. i.filii. Accresceret. apud Gabinos. Tum, id estriinc. Esse, id est erat. Videbat: stilicet Sextus. Dixerit. spater. Quae uiderit. c a patre. Ambagibus id est signis obscurissecretis. Primores. stanquam summa capiara ciuitatis. Sua inuidia, quia ipsis alioqui in debat υMinus speciosa: stilicet uel propter innocentiam,vel prora potentiam. Iuxta, id est pariter. Divisa.i.adiudicata. Fiscor scilicet aerario publico. Adimi, id est adimebatur. Orba, id est spoliata. Romano, id est Lucio. Inde ad negotia. De Capitolio in Iouis honorem constrocho, quod templum habet nomen a capite humano ibidem inue to,dum iacerentur fundamenta. Fuit autem templum cum arce co iunctu in monte Tarpeio,qui cognominatus est inde Cari Minus.' Patrem: stilicet Pristum. Filium isti licer Lucium. Arx: stilicet Tarpeiae Exaugurare, id est religione liberare & cx re Inaugurata, id est religioni addicta. Numen, id est potestatem suain ostendisse & uoluntatem. Aues: scilicci auspic tae. Non addiκere, id est non dedere bonum lignum. Acc pium , id est intellectum. Unum deorum, id est solum ex omnibus diis. Portendere, quia terminus significat finem & limite stabilem. Perpetuitatis, id est perpotui imperii. Portenderas. iuugnificans. Aperientibus.i. dientibus. Quae species. i. pitis. Haud per ambages, id est manifeste. Arcem sciliaret capitolinam. Caput rerum. i. sedem regni S imperii sum mam. Cecinere, id est praedixere. Augebatur, id est, liberalior fiebat. Manubiae. i. pecuniae rediatic ex praeda. Pictori. i.historico. Suppeditavere. i. suffecere. Talentae scilicet auri & argenti. Quadraginta talenta,id est uiginti quatuor millia coronatorum. Nam laictuin ualet
263쪽
ualet sexcentis coronatis. Quadraginta millia pondo argenti.i.quater centena millia coronatorum Pondo argenti est mina,& mina ualet decem coronatis.
Magnificentiae, quia nunc aedificant sumptuosissime. Piblica pecunia, id est ex publico tributo collecta. Foros .i.luditia. Duobus operibus, id est soris & cloaeae. Noua, id est nostrae aetatis sumptuositas. MuItitudinem, scilicet ociosam. Colonis mittendis,scilicet in oppida deuista. Circeiosus, Quia Circei oppidum situm est ad mare, ubi fabulantur poetae olim habitasse Circem, in maritima ora Italiae.
Haec agenti. De prodigio, quod oblatum Tarquinio, portendit ei mutationem rerum suarum.Et de oraculo Apollinis,quod Bruto successionem imperii significauit. Estq; hie, ad finem libriusque,optimum narrationis copiosae & facilis exemplum:cui co ser eam narrationem, quae est in secundo Fastorum Ouid. breuior
aliquanto, de familiarior, unde uidebis aperte discrimen medii & randis generis orationis quanquam hic Liuius nonnihil se a graniloquentia submittit. Agenti scilicet Tarquinio. Fecisset, id est excitasset.Nam facere fugam, ambiguum eae significat enim fugere & fugare.
Publica prodigia, scilicet interpretanda. Sortium, id
est oraculi Apollinis. Nam olim oracula dabantur per sortes. 1 motas, scilicet Italis. In Graeciam, scilicet ad Delphos, quod oppidum erat Phocensium supra Achaiam. Comes his, Deserietio personae L. Bruti,qui se, alioqui callidus, stultum simi lauit eue, ut ita tutius ageret inter Tarquinios. Cuius, scilicet stulti. Primores, scilicet interfectos. Avunculo, scilicet Tarquinio. Fortuna.t.bonis suis. Parum praesidii .sapud tyrannum. Indusria. i.dolo. Bruti.cquod significat ratione carentem & bestialem quasi. Obtentu,id est specie. Liberator. s. prudentissimus & fortissimus, qui liberaret urbem a ty
EMoem. id est signum uel *mbolum. Sicut enim nobile a rum sub baculo ligneo inclusuin tegebatur, ita sub moribus Bruti sultis & simulatis, latebat ingenium eius callidum, prudensq; an, mus. Spem,scilicci unde reddebantur oracula. Brutus alio. Expositio oraculi callida per Brutum. Pythicam uocem.i.Apollinis oraculum,qui cognomina r
264쪽
Pythius a Pythone serpente occiso,teste Ouid.in I. Metamorsu , Omnium mater, scilicet quae ex terra & 1uper terram n scuntur. Reditum, De obsidione Ardeae urbis Rutulorum, Mia contentione iuuenum nobilium super castitate uxorum, deq; Lucretia casti Eim uide Ouid.in L .Fast.Cingitur Sce.
Magnificentia, id est sumptu regio. Fabrorum , F ber est, quicunque laborat malleo. Statiuis , id est ociosis c stris. C ommeatus, id est ius abeundi & redeundi,aequit cum est. Accenso stilicet per ebrietatem. Quin, id est inquit,cur
Praesentes, scilicet nos. Nostrarum, scilicet uxorum Speetatissimum. i. maxime credibile. Tenebris. fn ctis. Collatiam, sedem Collatini prope urbem. Lanae.ia,nificio. Lucubrantes.i.ad lucernam laborantes. Laus p nes,id est Lucretia iudicata est optima. Adueniens uir.sCollatinus. Adueniens. s in domum Lucretiae. Ibi Sextum Tarquinium, De impio de incesto amore Sexti Tarquinii in Lucretiam, & de mulieris eius castitate. Ibi, id est in conuiuio. Ignaris. s. Lucretia & eius familia. Circa, Est hoc loco adverbium loci. Fateri, id est fatebatur. Obstinatum,id est constantem. Inclinari.Lad turpia
Sordido adulterio. Vetere enim iure Romano proximi quique sanguine uel affinitate. priuatim poenas sumendi indicta
causa a mulieribus in adulterio deprehensis, potestatem habebant. Sic ergo Tarquinius comminatur se uelle per uim eripere Lucretiae primo castitatem, deinde & uitam,deniq; & bonam famam: quia uelit seruum occitum in lectum Lucretiae ponere proxime cam, ut iure uideatur & dicatur muliercula occila propter adulterium, a cognato Sexto Collatini mariti.
Qv o terrore scilicet dedecori. Expugnato , id est propter expugnatum. Patrem .l Lucretium. Utrum. l Collatinum. Singulis amicis. i.ut quisq; adducat unum fi dolem amicum. P. Valerio. s Publicola. Lucretiam sedentem, Querelae Lucretiae, quibus ad uindictam suos incitat. Satin sinuae.fres essent.Substanti in omissum est. Uiolatum. s. per vim. Insons .i .non consentiens libidini. Teuisa.innoce tiae. Sihi Φ. l.Ipli. Viri .i.ultores&uindices. Gaudium. i.libidine. Omnes. scilicet quatuor. Coacta. ucretia. Authorem. LSextum. Ment
265쪽
I N I. L I B. T. L I V II. 26 y Mentem, id est quae uelit & consentiat peccato. Consis
IIum. i. uoluntas & consensus. Conclamat uir. Coniuratio contra Tarquinios 3c animositas Bruti, qui hic demum animum hactenus dissimulatum aperuit. Manantem, id est fluentem. Ante regiam iniuriam. i. anae uim Sexti. Coniuge. sua. Exadiurum. i. peti ecut rum. Regnare, id est regem esse. Praeceptum, stiliceta Bruto,id est iurant in uerba Bruti. Regnum, scilicet Tarquinii Vocantem. i. conuocantem citius. Elatum prope, funebre uerbum, ab effero. Elatum domo, Tumultus contra Tarquinium excitatus instipatore Bruto. DOmo .i .ex arce Collatini. In forum. L Collatiae. Per se. i. suis uiribus. Mosnet. s. hoininos. Quod. c sumere arma. Hostilia ausos.i. Tarquinios uiolento Pari, id est sufficiente. Praesidio, id est custodia. Primores, Ut Lucretium, Publicorum, Collatianum. Quo simul,id est statim iit.. Tribunum Celerum. i.ad magistrum equitum. Ibi ora tio habita, Enumeratio iniuriarum Tarquinii, quibus instigat
Populum Romanum Brutus, ad pellendos urbe regnoq; Tarquinios. Devi,primum. De stupro.secundum.
Et miserabili tertium. De orbitate, quartum. Tricipitini .iLucretii patris. Addita superbia,quintum. Miseriae extum. Labores,septimum. Demersae.i.suppreilae. Circa.i. in uicini Indigna,octauum. Et inuecta, nonum. Filia. suxor Tarquinii. Inuocatius, decimum. Ultores. i qui inisca tur impietatem & parricidia libororum. His atrocioribustu, De regno abrogato Tarquinius, quos unanimi contensu populus Romanus priuatos & exules esse iustis. Vtrum uero hoc iure secerint Romani, an non, huius loci non est disputare. His,scilicet criminibus. Scriptoribus. cilicet mihi Livio. Relatu,id est ut reseratur. Facilia,id est quia non est tutum. Quae Praesens rerum. Obscurum Noema est, quo Liuius perstringit immodicam potentiam & licentiam Caesarum, ut A gusti & Tyberii, qui aetate Livii parem quasi Tarquiniis tyrannidem de libidinem exercebant Romae lublatis e messio optimis quibusque in bello ciuili,& destructa libertate Romanorum. Memoratis i.a Bruto recitatis. Ipse.sBrutus.
Nomina dabant cilicet in militiam. Exercitum,scilicet qui
266쪽
qui obsidebat Ardeam. Furias, id est ultrices dea , quae ulciscuntur parricidia aliaq; flagitia. Per furias enim poetae significat
flagitiosae conscientiae cruciatus.
Rex.sL.Tarquinius. Comprimendos, id est sedandos. Ohuius, scilicet adhuc uiribus impar regi. Tarquinio clausae,Fuga L.Tarquinii regis& liberorum eius. Exaciti, id est expulsi. Cetere, stilicet oppidum. Sex. T quinius.
Exemplum punitae impietatis Sexti contra Lucretiam, & proditionis contra Gabios,& tyrannidis
Liberatam.sper Brutum. Inde,scilicet post regem S in locum regum. Centuriatis, id est magnis. A praefectio urbis. licet Spurio Lucretio. Ita quidem in hoc primo Livii libro describitur pueritia qiuss& prima aetas imperii Romani, acta sub regibus septem, qui M
narchiam tenuere annos plus quam ducentos quadraginta, intra quod temporis spatium pueriles & imbecillos adhuc Romanorum uires fuere, paruo spatio circa Romanorum agrum contentae, pauis eisque coloniis. Sic enim a minimis initiis paulatim ad mediocria, inde ad magna, postea ad maiora, denique ad maxima constendunt uires regnorum, urbium , & populorum. Caeterum nobis hie restat septimus Catalogus legum & institutorum, quae obse uari possunt ex uita Tarquinii Superbi, in cundem, quem supra diximus usum, nempe ad inquirendos fontes & origines publici priuatiq; Romani iuris: atque ut horum Catalogorum exemplo ii uenes plura oblenient & cxcerpant ex historicorum lectione dilia genti, qui tametsi non numerant leges, sed res gestas factaq; deseria sunt, tamen exempla proponunt morum & legum priuatarum iuxta& publicarum, aut contra eorum, quae male aduersus mores tueri; hunt.
L. Tarquinii Superbi. Ergo primum institutum sub Tarquinio est.Regem & Tyrannum praecipue uti ministerio praesidioq; satellitum armatorum
contra uim.superiores tamen reges cum dulicorum comitatu inermi soliti erant incedere, utpote mitiores, & propyer clamentiam suam charitatemq; tuorum tutiores.
Secundum. Cognitiones de iudicia criminum capitalium, antea communia Senatui cum rege,iam sub Tarquinio ad Qtum rogem transtita sunt. Verum mox noui consules denuo transtulere cap
267쪽
capitalia ludicia adtotius populi suffragia & consensum. ut infra,riseeundo de Valerio Publicola dicctur, uide&supra in catalogo Tullii Hostilii.
Tertium. Senatum consuli a rege, etiamsi monarcha sit rex, musq; si intina rerum potiatur. sed hoc institutum tantum ualuit apud moderationem & aequabilitatem ueterum regum, non apud Tarquinium aliosq; superbos principes. Boni enim tuos hodie habent consiliarios quos plerunq; audiunt dc sequuntur.
Quartum. Ius hospitale publicum priuatumq; apud ueteres sacrosanctum & honestissumum fuit, & prope in proximo gradu
amicitiae locatum cuius umbra quaedam hodieq; inter principes &nobiles saniores perdurat,cum frugalitate & reuerentia aliqua. Non autem hoc ius i ntelligas esse in uulgaribus hospitiis, ut nune appellamus tabernas,cauponas,& diuersoria.
Quintum .R omano iure non datur actio filio contra patrem, ne qui 2em ciuilis,nedum criminalis, nisi in crimine maiestatis: imo inter patrem & filium uix ulla datur actio, nisi grauissimis ex causis. Sic uetus ius obseruantiam erga parentes a liberis requirit,ut pater sit constitutus quasi iudex de dominus suorum liberorum, in quos habuerit olim potestatem uitae & necis. ut supra in Catalogo
Romuli dixi. Sextum. E medio tollendos esse qui uelint res nouarer quia
conantur conuellere statum ueterem Reipublicae, & mutationem publicorum morum/c legum faccre,cum Omnis mutatio sit exiti
bilis in Repub.Nouatores ergo isti,pro seditiosis habendi sunt. Septimum. supplices olim recipi solebant,qui bona fide confugerent ad aliquem principem uel populum,etiam criminosi unde a Mose quoque ςonstitutae sunt ciuitates refugii, quo confugerent illi,qui propter fortuitum aliquod crimen, alioqui in patria uia parum tuti essentiunde hodieq, perdurant priuilegia & immunitates eorum locorum, ex quibus non licet quenqi iam rapere profugum: qualia sunt Ca miterra,Templa,& domus peculiari immunitati donatae,quae Asyla pollunt appellari. Octauum. Inaugurare & exaugurare fana,id est noua religione imbuere & ueteri exuere,ad pontifices pertinet. Nonum. Sine commeatu,non licere abesse a militia Significat autem hic commeatus facultatem abeundi S redeundi in militiam suo tempore,datam a duce. Decimum. Deprehensam mulierem in adulterio, etiam priuatapotestate a proximo cognato uci affinc, nedum marito occidi licere,
268쪽
Στα ANNO T. I O Α N. VEL CVR. licere,uel in publicum accinri de adulterio, & repudio separati amarito uel supplicio affici. . Vndecimum. In factis& delictis non casum, neque emtum, neque uim spectari, sed uoluntatrem & malitiai quia crimina sunt uoluntaria,non fortuita aut uiolenta. Est enim in libero arbitrio hominis bene aut male agere politicemnde & uirtus & uitiunt uocatur habitus uoluntarius. Quae uero casu fortuito, aut ui fiunt, ea iure non possunt puniri. Contra uero etiam uoluntas Sc conatus malitiosus line effectu, iure punitur, propter excmplam de utilit tem publicam.Sed haec ex Ethica plialosophia sunt petenda. Duodecimum. Tribuno scelerum,Hest magistro equitum,& aliis magistratibus honoratis licuit solum uocare populum ad concionem,& conuentum publicum, alioqui nemini,ut supra dixi, ius est facere conuenticulum.Pro seditiosis enim habentur,qui coiseuenticula faciunt sine iure aut potestate publica. Decimumtertium. Post exactos Tarquinios adeo exosi fuit nome regiu tedum potestas regia, ut leui suspicione astoc ii regni aspersos,priuati quoq; homines ponierint occidere,ut insta de Spu.Melio Ciuio, de Manlio Capitolino, dc alibi de Gracchis aliisq; popularibus regni assectatoribus legitur.Veruntamen Iulius sir & Octauius A ugustus,contra ius & libortatem,sibi regnum& monarchiam uendicauere,quod inde per omnes Caesares inq; in pontifices Romanos durauit. Decimumquartum. Exilio damnatus terra sua patriaq; a cetur,ut non liceat ei impune eo Nesre,neque habeatur in numero
Decimumquintum.Dicitur Tarquinius Superbus primum
Romae excogitasse,& instituisse uincula, tormenta,carceres,& alias coercitiones ad reprimendos malos, i ctiam innocuos: tamen i
cile apparet ex superioribus, longe antiquiora haec misse, etiam in urbe Romana. Atque hic est catalogus sere institutorum & letum, quae in uita Tarquinii obseruari possunt. Et in hunc modum hunc primum Livii Librum satis perspicue de copiose exposilarum esse iudico.
269쪽
URBE CONDITA LIBRUM secundum Annotationes.
RIMAM aetatem Romani imperii,tanqua pus ritiam , dixi actam esse siri regibus annis ducentis quadragintasex circiter, quam inde sequitur aetas secunda, tanquam iuuentus imperii, sub annuis binis consulibus aut consulari potcstate, qua exercuerunt aristocratiam: hoc est,imperium penes optimates fuit, annis circiter quadringentis sexaginta, a Iunio Bruto Valerioque Publicola primis comuli biis,m Iuliivn Caesarem Dictatorem usque : qui monarchiam, id est regnum sibi, suisque & successoribus uendicauit, extincta libertate & aristocratia. Itaque secundus hic liber conti- . net res gestas circiter initia imperii consularis, & multa egregia exempla morum priuatorum dc publicorum, item legum & instrututorum complectitur, S historiam annorum non amplius quadraginta,cuius simanram Florus in secunda epitome describit. Ut autem melius intelligantur,quae statim i principio huius secundi libri tradit Liuius, praemittere libet catalogum legum & institutorii, nouorum quidem, sub primo anno consularis imperii, consulibus Iunio Bruto, & Valerio Publicola, quae postea per omne fere aetatem secundam sub consulibus actam ualuere.
anni Consularis sub Iunio Bruto,& Valerio Publicola Cos S. Primum igitur institutum consulis Bruti cum populi con sensi hoc est,binos consules cum summa regia potestate in sing los annos creari, qui optima quaeque ciuitati suae consulant, & Senatui populoque praesint bona fide, publica magis commoda,quam priuata quaerentes,utque nemo potestatem & impcrium eorum detrecte neque iis in iudicio publico, aut priuata actione negotium - Ss iacessat
270쪽
facessat aut resistat, quoad in annuo consulatu agant, suumque an num expleant. Tametsi statim eodem hoc anno regiam cons tum potestatem aliquantum imminuit Publicola, ut uidebimus do
prouocatione. Secundum. Consules non solum omnia Iura regia tenere,
sed&insignia gestare, de quibus sepra in catalogo Romuli dicia Tertium. Consules alternis fasces habere debere duodecim
in urbe, tametsi hoc postea mutatum est, praesertim, ut conta extra urbem in militia aut prouincia agens, pariter duodecim in te neret,ut ille alter qui in urbe esset. Erant autem fasces ms, inligne metuendum ex uirgis & fustibus sec ari colligatis: quod lymbolum indicaret, consulem habere ius exequendae & sumendae mulctae &poenae capitalis quoque,nedum mitioris. Postea fascium minor m. men numerus communicatus est etiam praetoribus urbanis&pr uincialibus, item proconsulibu aucto imperio x iurudictione Romana:& ita parem quidem porestatem, ut pares Luces uterque coimsul habebat. Licet quandoque praerogatiua aetatis, nobilitaris, impientiae meritor .potentiae esset aliqua alterutri. . . Quartum. Nemini licere Regem agere RomΡIta corum liente & iurante populo: unde postea semper pro capitali habitum est,affectare regnum,ut de Spurio Cassio Melio, de Manlio Capitolino de Gracchis,aliisque pMςx ..... Quintum. Senatum Brutus su leuat a Tarquinio duram tum, adiectis patribus coi scriptis, & allectis ex equestri ordine, ut essent trecenti senatores. Sextum. Consides Quoque sacrorum agere curam, licui r ne & uidere ne quid de religione minuatur aut mutetur.Ideoq; regem sacrificulum Brutus creauit, qui absentibus consulibus curaretiacm,debita antea regi,nunc autem considibus. Septimum. Libertatem& nouum imperii statum ita in niendum csse magnis paruisque momentis, ne qua occasio detur
relabendi ad pristina uitia. . Octauum. Charitas Reipub. uincere debet charitatem pri- natam,& in genere quilibet affectus,quodlibet ius & uinculum publicum & erga Remp. superare & uincere de t priuatos a steGus, priuata iura,priuataq; uincula. Privata enim nihil praestribere, neq;
dimere postulat publico ipsi iuri. Exemplum huius hic proponitur Bruto, qui charitatem reipublicae praetulit charitati & amicitiae, qu* sibi priuatim erat cum Tarquinio. Et hanc legem probat ius