Opuscula et carmina latina;

121쪽

PUBLICIS. 99ceri posse, sed noluit doceri, quae in capium aetatis illius

non caderent, quippe qui unus omnium optime calleret genium seculi sui. Sic instauratores bonarum literarum in Saxonia illa aetate , qua purior Evangelii lux his terris a nil it Luttierus, Melanchthon, Camerarius, lumen illud

Budissae nostrae Peucerus, aliique, quorum memoria, dum literis honos suus stabit, nunquam excidet, valde laborarunt, ut ubique ludi instaurarentur vel aperirentur literarii, in quibus literarum Sacrarum purior notitia et quicquid ad refutandos religionis emendatae adversarios facere videretur, mature traderetur iuvenibus. Huc tum humaniorum literarum praecepta, omniaque omnino, quae in Scholis illis nuper instauratis monstrarentur, referenda, ad hanc Theologiae normam omnia exigenda SSe Censuerunt

Viri illi, genium seculi sui probe intelligentes et de formandis bonis et pugnacibus Theologis, quibus cum maxime opus esset Protestantium coetui, unice solliciti. Mutatis deinceps temporibus et aliquot seculis interiectis,

Princeps Serenissimus et Proceres Saxoniae nostra aetate novas leges condendas esse viderunt rei scholasticae, id quod etiam factum est in Lusatia nostra, in qua ann seculi

nostri septuagesimo lex publica promulgata, ludi magistris

paganis et oppidanis scripta, ubi Scite Praemonstratur, qua ratione et via tenuiorum civium liberi et pubes rustica erudienda sit. Sed et domestica intra moenia urbis nostrae nata exempla non plane desunt. Constat enim aliquoties Senatum huius urbis mutatis temporibus et seculi moribus, novas leges, novam institutionis et disciplinae Scholasticae formulam constituisse, et, prout res et ingenium hominum ferebant, scripsisse apte et accommodate ad seculi genium. Cavendum autem est primo, ne qua in Scholis iradantur et magna cum molestia docentium discentiumque inculcentur iuvenibus, quae, quanquam maiorum aetate maximo in pretio et honore fuerunt fructusque tulerunt non contemnendos, hodie tamen, cum vita hominum multum desciverit a pristina illa consuetudine, arum utilia reperiuntur, et ab usu vitae alieniora. Vetus est caiitilena et

ad taedium usque decantata Vitae, non Scholae discimus Verum enimvero surdis auribus cantantur ista, , si

122쪽

100 DE CHOOS antiquitatis ni inium tenaces omnia ad illam tantum, tanquam ad amussim, exigamus, et quamquam hic dies aliam disciplinam, alium doctrinarum ambitum Postulat, vel la-ium digitum etiam in minimis ab illa vetere regula discedere, religioni ducamus. Tum Vero accidere Solet id de

quo nostra aetate multos stomachanies audias et cum iusta indignatione quadam conquerentes ut boni iuVenes, Or-

roborata iam aetate, quae in Scholis didicerunt ad usum 5 vitae expedituri, lane se plumbeos esse intelligant et rudes earum artium, quas a teneris imbibisse Salius erat.

Quid mirum igitur homines istos adulatores iam factos, quod tempus ieiuna ista disciplina et a genio seculi maxime discrepante in Soholis perdidisse et carbones, quod aiunt, pro thesauris ibi sese collegisse, sero intelligunt, essime

secum in iuventute actum esse clamitare Scholisque et magistris, quorum disciplinae olim traditi fuerunt, invidiam

hisce querelis conflare maximam Quod si igitur verum est id , quod in dubium vocare nemo ausit, vitae non Scholae discendum, apparet, scholarum disciplinam et institutio nem diligenter attemperandam esse vitae hominum et magnopere a Vendum, ne Scholarum alumni cum ex umbraculis scholasticis, tanquam e nidulo, in ampliores Vitae campos evolaverint, Stupore quasi defixi haereant, et in alium Ρlane orbem sese delatos eSSe utent. Deinde optandum est, ut Parentes quam plurina liberos suos Scholis ublicis et magistris ublica auctoritate constitutis tradant Parentes vero eo lubentius liberos suos in Scholas publicas bonis artibus fingendos erudiendosque daturos esse, Verisimile est, quo magis ersuasum illis erit, ea ibi doceri tenerisque liberorum mentibus mature instillari, quae ad ultiores facti ad vitam usumque Communem iransferre possint. Nequaquam autem quae ad propositum vitae cursum fructuosa utiliaque esse existimantur,

doceri poterunt in Scholis, nisi quid postulet genius seculi, diligenter observetur. Non nostrum hic est, ambitiosius laudare cliolas publicas, et quibus nominibus praeferendae sint institutioni sub uno magistro tantum intra Pri ato parietes arentum cohibendae, edisserere latius. Pulchro hoc iam ostendit artis oratoriae et omnis omnino

123쪽

PUBLICIS.

educationis naagister peritiscimus, Quinctilianus ). Et quis est, qui dubitet, lumen illud conventus honestissimi in Scholis publicis anteponendum esse tenebris et solitudini

domesticae, in quam nulla aemulati condiscipulorum laudis cupiditate mutuo sese instimulantium, nulla praeceptorum invicem sese excipientium et grata arietate delectantium vicissitudo, nil denique eorum cadit, quae Sene adhuc, in scholis utilicis instituti, ex illo cum iculo scholastic Iubenter narrare solent et cum laetitia recordari. Ve runtamen circumspicientibus nobis et anquirentibus in urbes, ubi Gymnasia florent et scholae publicae, ubique sere

occurrunt Parentes at multi, qui, quos civitas aperuit ludos literarios, alto supercili contemnunt, et priVaium ali quem non arVuli tantum, sed grandioribus etiam natu praeficiunt Praeceptorem Plures haud dubie contemtus huius Scholarum publicarum asserri possunt CRUSSae, Vel uti patrum in praeceptore rivato alendo Vana Sieniatio, matercularum filiolis male timentium stolida indulgentia, corruptelarum in Scholis publicis illecebrae, aliaque eiusdem generis, quae sigillatim percensere longum foret et putidum. Sed restat alia caussa eaque gravissima, qua Patre etiam prudentissimos impediri, quo minus filios suos Scholis et Praeceptoribus publicis committant, usu et experientia edο-cti cognovimus. Nimirum perspectum habent et exploratum boni patres , filios suos parum profectuum qui futuro Vitae generi prosint, capturos esse in ea Schola, in qua Praeceptores Vel antiquiorum legum vinculis adstricti, Vel molli desidia capti antiqua mordicus retinenda esse clami tant, contra Vero, quid nostra aetas et seculi nostri genius ΡοStulent, arum pensi habent. Quae cum ita sint etiam exinde satis liquet, accommodandas esse Seculi genio Scholas utilicas, ut arentes quod causentur tergiVersenturque in liberis Scholarum frequentiae denegandis, non

reperiant. Porro autem hoc quoque extra Omnem ostium Si 6

contrOVersiam, iuvenibus , quorum ingenia in Scholis publicis Perpoliuntur, magnum ad assiduitatem et industriam iu

124쪽

102 DE ECHOLIS sileri gnaviter addiscendis propositum esse incitamentum si intelligunt, quae in scholis sibi tradantur, Pleraque omniatulchre consentire cum moribus seculi, et ad usum vitae multum ibi profutura esse. Nam cum hoc Omnibus a natura insitum sit, ut quo quid propius nos contingat, eo maiorem in animis nostris movendis et percellendis vim habeat iuvenes autem vel inprimis iis rebus ducantur et capiantur, e quibus Vel statim, Vel certe aliquando magnam utilitatem ad se redundare posse, Certis argumenti Cogno- Scant manifestum est, nullum acrius telum ad incitanda Studia adolescentulorum, qui quidem sint erectioris indolis, excogitari posse, quam si intelligant, se quicquid didicerint et adhuc discant, ad rem praesentem et usum Vitae quotidianae deducere et posse et debere. Quod quidem qua ratione et arie effici queat, nisi a praeceptoribus et Omnibus Omnino, quibus cura Scholarum constituendarum de mandata est, diligenter notetur genius seculi, videre non

Supersunt alia argumenta iis, quae modo allaia Sunt, non inferiora ). Sed digitum intendisse sufficiat ad non nulla tantum, quae, cum in Proclivi esset augere et ampli scare quam maxime, noluimus tamen Plura addere, ne ipsi bonae caussae dissidere videremur. Hoc certe ex iis, quae modo disputavimus, liquido apparere arbitramur, magistratibus et Omnibus reliquis in civitate viris, Penes quos est arbitrium et ius scholarum administrandarum, Summa Ope elaborandum esse in eo, ut conditio ei instituta scholarum Seculi genio et moribus magis magisque respondeant. Verum enimvero hi quoque accurate Perpendendum Observandumque erit aureum illud et ad omnem vitam apprime utile dictum: Ne quiu nimis. agna enim in scholis seculi genio rite accommodandis circum Spectione, magna solertia et sagacitate, accurata OnSideratione, prudentissima cura et sollicit quodam timore Pus Sse, cum per se intelligitur et res ipsa clamat, tum exemΡlis,

' Sic, ut hoc saltem addamus, multum ponderis apud intelligentes habere debet argumentum illud, quod ex insigni doctrinarum, quae hodie iuvenibus iam a tenora actate scitu dignae iudicantur, augmento peti poteSt.

125쪽

PUBLICIS. , 103

quae nostra aetas protulit, doceri potest illustrissimis. urpissimam inertiam, rerumque, quae magno Sudore, multis vigiliis constant, contemtum gravissimum esseminatam mollitiem, Summamque, quae ex illa vitiorum foecundissima matre propullulare solet, impudentiam et proterviam

acerrime in nostrae aetatis hominibus notarunt et Perstrin-Xerunt omnes, qui seculi nostri mores adumbrare conati sunt. Diligentissime igitur cavendum erit, ne PerverSO quodam rerum OVarum studio XCOecati, egregie nos in scholis seculi inoribus attemperandis VerSatos esse arbitremur, Si detracta illa prisca severitate et laborum vigiliarumque assiduitate graia tantum et Suavia, apicularum in- Star, undique decerpamus, si alloquiorum blanditiis ac verborum illecebris iuvenum altimos deliniamus, et ne quid taedii obrepat mellitis filiolis, milia, quae seri discenda erant, inclusum iocumque convertamus. Profecto qui talia committit aut praeceptoribus iacienda esse Suadet, Verendum St, ne Omni nequitiae fenestram in scholis publicis aperuisse et essima seculi nostri labe bonarum artium et severioris disciplinae officinas contaminasse utetur. In doctrinis autem, quae in scholis tractantur, ad utilitatem seculi consormandis huc quoque diligenter intendenda menserit, ne iuvenes, Cum audiant, Se ea tantum discere, quae

olim sibi profutura sint, ad illiberalem illam, quae multo Trum iam animos pervasit, Opinionem delabantur, ut quicquid discant, anis lucrandi caussa tantum se discere et qui ulterius sapere Velint, Oleum illos et operam perdere arbitrentur. Qua quidem opinione nulla unquam capitalior Pestis afflavit adolescentulorum, bonis literis acantium, animos. Quid enim maius sordidi et pusilli animi esse otest indicium, quam si omnia e propria tantum utilitate metiaris, nil officii, nil ingenuae delectationis caussa facias,

nil laudis cupiditate incensus moliaris p Atqui pessum dedit

haec opinio et Pessumdat adhuc complures bonae indolis iu-Venes, maxim literarum et reipublicae a vilibus eiusmodi et mercenariis hominibus administrandae detriment et in

Reliquum est, ut quibusnam in rebus scholae publicae OStra quoque aetate Seculi genio rite accommodandae

126쪽

104 I,D SCHOLIS Silit, Palici demonstremus. UniVersam rem scholasticam inter Omnes constat contineri doctrina et disciplina. quitur ergo utramque ita conformandam esse Seculi genio, ut Omnia ulchre cohaereant et coalescant quasi cum vita

et usu hominum. Et doctrinam quidem recte et ad seculi genium accommodate in scholis publicis consiliui putamus bifariam. Primum ratio rei cuiuslibet tradendae eligatur optima et si qua compendiaria via ad illam rem penitus per

cipiendam nostra aetate reperta sit, insistatur. Deinde curandum est, ut facultas sit earum rerum discendarum, quibus maius hodie, quam apud maiores nostros Statuitur pretium, quibusque iuvenem iam in scholis imbutum esse decet, ne Cum ad maturiorem aetatem PerVenerit, ignorantiae et inscitiae poenas et gravissimas. Atque in earum T Tum CCI Sum, Si bene novimus, quae ad palatum seculi nostri faciunt, referenda sunt merito Physica stu lia, et Encyclopaedia diligens notatio huc pertinet historiae non

solum antiquioris, sed recentioris etiam, atque eius inprimis, quae Patriae nostrae casus et eVentu eXPlicat, CCuratior notitia, a maioribus nostris in scholastica institutione plus iusto neglecta huc vocanda est etiam linguarum recentiorum et inprimis Vernaculae scientia, non solum usu

quotidiano, sed arte etiam et stylo paria. Quod vero ad disciplinam attinet, quam alteram rei scholasticae partem

diximus, Observandum est Omnino, non ferre noSiram aetatem tantam asperitatem et morosam in poenis exigendis acerbitatem, quanta Si sint in coercenda contundendaque

iuVenuia ferocia maiores nostri. Respuit lagas liberalior seculi nostri educatio et leniore medicina ad corrigenda peccata et exstirpanda Vitia hodie Opus est. Ridentur et exploduntur Orbilii, nec perstrepunt amplius sacratissimae

Iusarum sedes ac domicilia nefandis Verberantium convitiis, Vapulantium eiulatibus. Quid multar uno ore Omnes consentiunt in eo, Verbis et adhortationibus, non verberibus et contumeliis continendos et in gyrum sanioris rationis redigendos esse iuvenes a teneris iam mitius et liberalius educatos. Atque hic quoque duo acerrima tela ad excitandos cohibendosve homines Spem et metum, remedia maXime praesentanea et efficacissima S Se usu edocii cog-

127쪽

PUBLICIS. 105 novimus Spe laudis et praemiorun aluntur et adiraeclara quaevis impelluntur ingenia excelsiora. eiu acriori censurae et notarum comprimuntur et a flagitiis dete rentur ingenia tractatu difficiliora. In qua re non POSSumus non commemorare duo institui Gymnasii nostri. Apud nos enim duo scholasticae disciplinae alumni, qui reliquis morum integritate et laborum assiduitate antecellere visi sunt, singulis annis in publico scholae ConSeSS Ornan tur praemiis, addita honorifica Virtutum, quibus hanc laudem sibi pepererint, commemoratione Bis ero quotan nis censurae ei aguntur religiosissime totius coetus schola Sstici, et qui limites eiulantius transilierint, ab iis, quibus hoc demandatum est Officium, ublica reprehenSione cor ripiuntur. Quae cum ita sint, optime profecto actum erit de schola illa, cui contigerint ephori et antistites, firmiterier-

SuaSi, ESSE E re Scholarum, ut accommodentur aulativa genio seculi, nec amplexantes tamen quae nOVitatis specie SeSe commendant, Omnia cui contigerint magistri, anil-quiorum institutionum ita tenaces, ut tamen recentia non

ideo, quod sint recentia, statim contemnant et exulare iubeant e scholis suis; cui contigerint discipuli, qui labe seculi et contagione vitiorum, latius in dies Serpentium, non

insecti antiquam severitatem et pudorem cum nostratium Venustate et elegantia, maiorum Probitatem et modestiam Cum recentiorum sagacitate et solertia, solidam et succi Plenam Veterum scientiam cum laudabili, quae hodie ser-Vet, Omnes linguas, Omnem multigenae doctrinae ambitum comprehendendi cupiditate, pulchro connubio coniungere et consociare mature discant. Enimvero homines aegre sibi evelli patiuntur et eripi persuasiones, quacinduerunt sibi in iuventute, quibus innutriti, quibuscum Senes facti sunt. Hinc fere accidere solet, ut magistri etiam scho

larum ingravescente aetate plane abhorreant ab omni, quantulacunque tandem ea sit, cum doctrinae, tum disci plinae in scholis suis immutatione, et in quo curriculo On- Senuerint, ab e Vix unquam, ac ne vix quidem deflectant.

Magna igitur ad scholam aliquam ex eo redundare poterit utilitas, si senibus illis naturali rerum vicissitudine die suo

128쪽

106 DE SCHOI.IS PUBLICIS. defunctis succedant vel succenturientur quasi iuniores, eo alacrius ad Optima quaeque, Seu OV illa Sint, Sive anti qua SeSe Comparantes, quo minu Praeconcepti et inveteratis opinionibus obduruerunt et obfirmarunt sese ad alia omnia Praefracte reiicienda. Atque hanc utilitatem faustitatemque nostro quoque Gymnasi solemni hac Volorum occasione polliceri non dubitamus. DecesSit nuper omnibusque, qui indefessum studium et alacritatem viri in munere Obeundo, etiam in e

trema aetate vix unquam elangueScentem admirarentur, qui senilem eius facundiam, et miram, quo Sermone Suos condire solebat, urbanitatem XOscularentur, magni sui

desiderium reliquit M. Christophorus Hieremias Ro-Stius, qui Grinnasium nostrum, ab aliquot inde seculis

cum magistrorum exquisita doctrina incirium, tum fama Summorum Virorum qui ex eo prodierunt celeberrimum, id

igitur G ymnasium triginta et quod excedit annos, quae

rara sane felicitas est, et gnaviter diserteque docendo et accurate fideliterque regendo illustravit. Atque in locum huius viri et Rectoris meritissimi, cuius mortem luget mnasium Praeceptore et quasi patre suo Orbatum, Iugent collegae, lugent discipuli partim in amplissimis iam

ecclesiae et reipublicae muneribus versantes, partim et Olim iis admovendi, Vir Praeclarissimus et Doctissimus Carolus

Augustus Noettiger, Artium et Philosophiae Magister,

Lycei Gubenensis antea Recior, unanimi suffragio a nobis electus et ultro ad capessendum hoc munus invitatus est. Cum vero et ossicii ratio, et mos a maioribus traditus postulare videatur, ui auspicat precibusque pia mente Onceptis - velit, iubeat Deus Optimus Maximus artum te ctum conservari diuque et doctorum et discipulorum studiis

florentissimum esse hoc Verae sapientiae et bonarum artium gymnasium novus Rector ad provinciam susceptam nostra auctoritate communitus accedat, noluimus et illi et nobismet ipsi deesse, et hanc Occasionem praetermittere silentio. Indicamus igitur huius novi Rectoris solemni ritu inaugurandi Panegyrin a. d. VIII. m. Iunii hora matutina non in atri curiae nostrae habendam, ac omnes omnis ruinis et Loci Viros, quibus Sentibus, iraesentibus res Scholastica

129쪽

nudissensis curae cordique est, ut praesentia Sua huic SO lennitati splendore in conciliare Velint, eaque re faVOrem nobis Signiticare Suuna, ea qua decet humanitate rogamuS.

PLUTARCHI IN VITA CAT. MAI.

p. 347 sqq. PROLUSIO ). Evolventi mihi ritas Plutarchi, quas in deliciis olim 3

habuisse diuque et multum lectitasse neminem unquam Poenitebit, saepe scrupulum iniecit magni historici iudicium de diversa, quae apud Graecos et Latinos obtinuit, uerorum educatione, a nobilissimis Olim legum latoribus sancita et instituta Graviter, si Plutarchum audias, Peccavit uina, quod parentum arbitrio omnem liberorum institutionem permisit, divine contra rem suam administravit Lycurgus, qui civium liberos in unum Coetum Congregando et magistratuum peculiarium ratδονόstων Cura alendos instituendosque esse censuit ) mirum vero, potuisse di 4' Prodiit udissae a. 1790.

'' Locus est in fine umae p. 77. D. E. edit. Francos. qua semper in hac commentatione me usum esse monendum duxi. Sermo fuerat de locandis in matrimonium filiabus, in qua re diversos a se abire, Optim tamen consilio, utrumque legumlatorem ObservaVerat. Iam vero pergit αλλα μὴ ἐν hanc enim voculam supplendam esse bene vidit Leopoldus, nuperus harum vitarum editor . 352. ἐπιστασίαις τε παίδων καὶ συναγελασμοις καὶ παιδαγωγίως καὶ κοινωνίαις - ουδέν τι του προστυ ζόντος νομοθετου βελτίονα τον μυμα ἡ Λυκουργος ἀποδείκνυσιν ἐπὶ ταῖς των πατέρων ποιησώμενον ἐπιθυμίαις - χρείαις τας των νέων γωγας . . . Ceterum, ut hoc addam, invidiosis fere laudibus hanc Spartanorum educationem cumularunt etiam Xenophon et lato. Loea e Meursio, Cragio aliisque compilata dabit Migelius in dissertatione de Lycurgi legibus, quas Lacedaemone de merorum ducatione tulit Lips. 726. . Sed vixdum mihi persuaderi patiar, Xenophontem et latonem has laudos bona fide et serio contulisse in Lacedaemonios. Quida si idem illis consilium in his propositum fuisse dicamus, quo a- citus incultos Germanorum mores laudavisse putatur Germanos XtOllendo tacite vellicavit offeminatos seculi sui mores gravissimus historicus. Duriore partanorum educatione in medium proposita castigavere Atheniensium, adolescentulis initum indulgentium. vide, quae scite in hanc

130쪽

108 DD LOCO PLUTARCHIligentissimum Scriptorem, et Graecae Romanaeque Virtutis aestimatorem aequissimum, iam cupide, ne dicam Perverse Sententiam dare secundum Graecum hominem et gentilem Suum. Sed Si rem accuratius perpendas, facile apparebit, composuisse Plutarchum res, quae tot genere inter se disiarent, et cum liberorum educandorum ratio apud utrumque Populum Pulchre cohaereret cum reliquis civitatis institutis, quae per Se Spectanda eSSent, Perperam inter

Sapienter haud dubie fecit Lycurgus, qui in illa civi

tate, quam legibus OnStituendam et constabiliendam sibi sum Serat, Puerorum educationem publicam esse iussit. Sed prudentis etiam legislatoris officio functus est Numa, qui omnem illam curam et educationem plane liberam esse voluit, nullisque legum vinculis adstrictam Lycurgus nempe in tota illa civitatis suae constitutione id egit, ut in summa omnium aequalitate cives haberet quam pugnacissimos. Huc spectant fundi aequaliter inter omnes divisi, huc Publica puerorum, sive obscuro sive illustri loco nati es-Sent, educatio Exigua civitas arctisque admodum limiti

bus circumscripta fuit Spartanorum. De finibus imperii sui proferendis, aliisque regionibus ditioni suae adiiciendis non valde laborandum illis erat, id quod Lycurgus ipse legibus

suis diligenter caverat. In tali igitur civitate summa civium exstitit aequalitas, qua factum est, ut omnes etiam civium liberi, omnis νεολαια ), ublici impensis promiscue alerentur et instituerentur ) Romani Vero ab ipsis paene u

rom observavio Meiners Geschichte des Luxus der Athenienser, p. 4350. se l. delicias Xenophon et lato.' Sic Lacedaemone et in Doricis civitatibus pubes et iuniorum turbἴProprie appellabatur, v. c. apud Theocrit. XVIII, 2 . vid. 0rvili ac Charit p. 211. d. Lips et Alberi ad Hesych. S. V. Magnum ex hac educatione publica utilitatis fructum ad civitatem Spartanorum talem, qualem descripsimus, redundasse, negari nor potest. Pulchre hoc docuerunt post Viros eruditos, qui de quaestion ab academia inscriptionum arisiensi anno 1768 de legibus Lycurgi prο- posita iniser se disceptarunt vid. Meuselii biblioth historica Vol. III P. II. p. 316. celeberrimus de auis in Necherches Iphilosophique suales Grecs, T. II. p. 324 seqq. et cuius lectione nunquam expleri nec satiari possis Barthelem Ioyage ducietine Anarcharsis en Grece integri capite XLVII. Vol. IV. p. 180. seqq. Adderem Summuni eynium, continentationes eius republica iacedaemonioruni in Societate ob