De magnanimitate deq. heroica virtute dialogismi don Petri Corsetti

31쪽

rio distinctam arbitraberis,curam dem in uno quo sque seruari posse satis, superq. compertum sit: atque in primis in Temperantia, quam habitum,

tum viri contemplantis, tum ciuilis dicere valebis; ea etenim, quamuis ad fines distinctos relata, diuersam exquirat moderationem ,haud equidem illam propterea specie disserre affirmaueris, cum perpetuo geometricum, peculiaris vitae generi accomodatum, coniectet medium. His itaque , heroicam virtutem ab alijs specie minime distingui,

sed solum rationis termino seiungi, unde cogruens desumatur analogia, apte inferre valebis. Idq. Omne,rursus argumentatione hac satis dilucida eo probare poteris: Viros naque heroes, aut alia fortitudinis, magnanimitatis, siue iustitiae forma,dici,qua ea qua ciuiles homines studiosi habentur,diudica. bis, una etenim,eadeq.& heroes,& studioses viros, constituit. Audistin 'quibus armis te munit si, qui . bu .machinis te instructu reddes,sive una,siue altera,tutandam suscepe ris sententia, tuae sit optimni,quam malueris amplexari,consultius tamen efficies, neutri si te addices:poteris namque lite, hac prae habita distinctione , ad cociliationem reducere: aliquid nempe,specie distinctum dici dupliciter posse,aut per interna principia, ad rei essentia pertinentia, ut leonem distinguis ab equo; aut per externa,atque per accidentia materiam ipsam respitientia,

32쪽

tientia,ut aethiope, a Scytha,Marem,a femina. Rursus & aliud praemiseris, heroicam scilicet virtute, duplici modo usi irpari posse, vel pro habitu diuinitus infuso,inspiratoq. vel pro studioseru actionsi

splendore, humanarumq. virtutum fulgore. His iactis principijs, haec tria inferre poteris,primum, ut si diuinos,& desuper insulos habitus heroicae vi tutis appellatione,comprehendi tibi placuerit, utique errore haud quidem duci videberis, si heroica, a ceteris virtutibus moralibus specie disiuncta, affirmaueris: cospicuum id sane,cum definitio, nanciscendi ratio, atque finis proximus, penitus distincti censeantur.Secundo ut si heroicam virtute, pro humanaru habitu u splendore assupseris, tunc eadem ab alijs,per externa tamen ,ac accidentia,dis .

tinctam reputaueris,coditiones attamen, affectio. nes,earumq.accidetia,utrisque ascripseris. Tertio, ut quatenus moralis,& heroica virtus ad eumdem fine, siue ad plures distinctos subordinatos conspirant,tuc specie intrinsecus,atque peresseriam, eas

haud dili uctas dijudicabis, id tame per magis, aut

minus,clarius,vel obscurius: subordinati naque fines ratione unius obtinet, cu ad unu tande postre- v, atque ultimu quiescant scopum. Hac ratione inter contrarias opiniones ictum sidus conspexeris, simulq. ad rem nostram in serre valueris, herois nostri habitum essentia,a virtute morali haud

dici

33쪽

diu seiunctum,sed per externa potius quaedam, at que accidentia, quatenus illustrius, obscuriusve, ad ultimum finem, hoc est summum bonum a Pe ripateticis cognitum perducit, ac dirigit utriusque habitus ; proindeq. heroicamivirtutem pro humanorum habituum splendore usurpaveris. Si itaque heroicam a virtute morali haud distingui specie firmaueris,eamdem,substantijs separatis iuxta Peripateticorum doctrinam minime tribueris. G. l,Pol, id quidem experior, ita esse ut praedicas,ast prius quam ulterius progrediaris, rationum pugnantium conciliationem abs te audire percupe-Tem: rogo atque oro, si commodum est, da mihi paululum operae. O. Vel multum, operae non parcam meae : imperabis imperator, quod potero, quod voles. G. Loquere , aures meas prosecto dedo in diti

nem tuam.

o. Ad rem me accinctu praebeo. Virtutes specie distingui,finium inter se djstinctorum ratione ce sto,qui si ad unum,eumdemq., siue ad plures,Vni- tamen subalternatos dirigantur, secus arbitror . Cum itaque heroicam virtutem, pro habitu ad eumdem finem, vel ad plures, uni tantum se leternatos contendente, hic usurpandam censuecimus, ad quem & moralis, ad summum bonum

34쪽

, scilicet, variatis, per magis, & minus solum accidentibus, iure, ac merito, argumentationem de si,nium differentia, haud quidem nostrae ratiocina. tioni officere conspicies, nimirum heroicam virtutem a morali minime distin sui; scrupum etenim contrarij penitus euitabis, si heroicam virtutem

sine, ab reliquis habitibus haud seiungi dijudica.

ueris , Una namque & ceteri ad summum ciuile bonum anhelant, augustius, atque splendidius tamen illa,quam reliquae morales virtutes: eodemq. fundamento alijs argumentationibus factum satis iri, videbis: cum etenim seiunctos hos habitus dicebant, ut puta quia distincto vitae generi cogruere deducebatur: ijs occurras, distinctionem illam,

circa conditiones, atque gradus reponendam e sie,

eumdem nihilominus finem,scilicet summum bonum ciuile omnes coniectare, affirmandum . Insuper quod de magnanimitate, & magnificentia ex Aristotele arguebatur, nimiru seiunctos hosce habitus esse,id prosecto haud ab essetia, sed potius ab accidentibus prouenire,arbitraberis: quod maxime comprobare poteris, si omnem magnificum liberalem dixeris, ut ipsemet fatetur Philosophus, hoc tamen consilio habitus seorsim explicans, ut populari captui ciuiles sermones adequati censerentur: quemadmodum in heroicae virtutis tra- Li ctatione

35쪽

ctatione obseruatum iri conspicis Philosophus

namque, ab alijs morum habitibus, de ea segregatam habuit commentationem . . Demum argu mentum viiij, & feritatis naturae disparis euitabis, si cum Philosopho prorsus aliam maiorem distinctionem vitio,quam virtuti conuenire reputaueris: vitium namque infinitum, virtus finita, illius enim aberratio multiplex, huius rectitudo circa unum, medium scilicet: & licet seritas rationem penitus explodere videatur, vitium eamdem solum peruertere, illud tamen commune Vtrique, nimirum rectam rationem obruere, atque deturpare . Haec satis arbitror.

G. Impleuisti expectationem meam, eri'. deinceps mihi, & propter facilitatem tuam charior, S propter doctrinam venerabilior. O. Habes usque huc, heroicam virtutem, a mo ratibus habitibus specie minime distinctam, proindeq. indecens, atque indecorum censendum in substantijs separatis eamdem reperiri: enim uero, quemadmodum ceteros morum habitus penes eas esse haud dixeris, ita de heroica profitendum esse censueris : hos namque hisce rationibus praecipue, eis non competere dijudicabis. Primam astrues. Circa iustitiam, magnificentiam, siue for- titudinem versantes operationes, humanae sunt, Vt pote

36쪽

pote qui iuxta res,ad homines pertinentes circumducantur i at si ita , nemo, horum habituum

perationes , extra conditionem humanam dixerit. Rursus: virtutes ipsas, earumdemq. actiones plerasque , ex corporum compactione , atque temperamento promanare experimur, cum

pro corporum dissimili constitutione , alii, ad iustitiam , alij, ad temperantiam , alij, ad magnificentiam , alij, ad sortitudinem , propensiores, atque procliuiores reddantur. Sic ita prorsus m rates habitus, a separatis substant ijs remouebis, quippe qui corporis temperamento, ac humOrum conuenientia penitus careant. Hinc Platonicorum Princeps Plotinus lib. 2. Ennea, prim. de virtutibus, dum disputationem illam exorditur , quo pacto, nimirum rios similes Deo fieri per virtutes dicamur, ait, Sane probabile est nos hic viventes, huic scilicet , Deo similes fieti forte vero primo ambiguum est, num huic omnes adsint, hoc est virtutes, veluti temperatum, ac fortem esse, cui nihil terribile est, nihil enim ab externis accidit, neque accedit, iucundum quicquam , cuius cupiditas lacessat, absente illo, ad hoc ut habeat, vel apprehendat, si autem, &ipse, intelligibilia sic appetit, ut & animae nostrae: patet nobis quoque inde decus virtute'. co- D tingere.

37쪽

tingere. Nunquid & ipse has habet ' sorte nota

probabile est, virtutes ciuiles habere, videlicet prudentiam circa vim consultandi: & fortitudinem circa iracundiae impetum : temperamentum vero in consensione quadam, & concordia naturae concupiscentis ad rationem : iustitiam prsterea propriam uniuscususque horum actionem , in eo quod est: ducere, atque duci, consentientem. Haec

Plotinus. Demum morales habitus magnam cum perturbationibus cognatione habere dignoscuntur, cum illis in sedandis, atque moderandis munus absoluant proprium , teste Philosopho lib. I o. Et hic cap. g. at perturbationes animo instas, humanas reputaueris, Iimulq. humanae, ex animo,&corpore conssatae naturi , non diuinae congruere, dijudicaueria: passionta etenim animales, 't irae, timores, & id genus, ab ipsa anima mouente incomposito,& ab ea determinate agete fiunt. Si minplic. in primo de anima contex. I 4. atque cum commutatione,& alteratione facti corpores sunt,& ex corporis dispositione pendent, Arist. lib. I. cap. I. de anima ait. V identur autem , & omnes allectus animae cum corpore esse, ira, mansuetudo, timor , misericordia , confidentia, gaudium , denique amor: nam una cum his, ipsum corpus

aliquid patitur, idq. ratione comprobat Philoso'. ' phus

38쪽

Iphus inquiens. Quod quidem ita esse ex eo patet:

interdum enim. non irascuntur, neque timens, e ctiam si vehementes ipsiis manifestaeue calle in os

ferant: interdum a paruis quibusdam mouentur, atque exiguis, si feruet, concitaturq. corpus, &perinde se habet, atque cum afficitur ira. Hoc magis tibi manifestum fiet, cum non nulli nullare penitus accidente, quae quidem possit terrere, nulloq. imminente periculo , ut ij, qui metuunt, perturbantur,ac afficiuntur timore,quq si ita sunt, patet affectus rationes esse materiales: quare &difinitiones ipsorum tales sunt: Passiones etenim in composito versantur, quod ex cortore, & ansema coalescie, quinimo perturbationes instrumenis

ta virtutum dixeris.

G. Perturbationes ne dixerim virtutum instruis menta ': eae potius prauae, & vitiosae ex falso, deprauatoq. iudicio ortum habentes , videntur: aliquando etenim me lectitasse in 'Pnilebo Platonis memini, perturbationes omnes, cum voluptate, & dolore permixtas esse, voluptatem nimirum,& dolorem, quos amentes,& insipientes consiliarios idem Philosophus in primo de legib. appellat, a quibus vir sapiens animum auertere curat. Perturbationes, inquam,ad virtutes instrumenta rquas motiones ve sementes, aegritudines animi D L aduerin

39쪽

ad uersas rationi, calcaria ad vitia Philosophi di

O. Stoici , addas: illorum namque serum haec quae tu promis,redolent, propterea parumper Paettere, me obloqui, & paullo altius rem omnem exordiri . De perturbationibus illum habeas conceptum, ut omnino eas, ne dum instrumenta, verum etiam necessarias ad virtutes reputaueris, easdem-

q. separatis substantijs haud competere posse. Virtus secundum Aristotelem L. morat. ad Nicomachum est habitus praeeligendi in mediocritate co- sistens,ad nos relata,rectaq. prudentiae ratione definita. Piccolomineus philosophi definitionem his verbis i Mem reddidit, grad. 4. cap. 4. Virtus motatuemiabitus appetitionis sensuum, natus praeeligere, in ea mediocritate, quae ad nos resertulli quaeq. a prudentiae habitu definitur, collocatus, comparatus more,ut selicitate ciuili fruamur. Vides moralem virtutem,ad appetitione sensuum pertinere,ut a sapientia,& scientia, ceteri . me tis habitibus , distreta censeretur, quae et fi praeelectionis habitus praedicetur, ad mentis appetitum prosecto spectans , id tamen affirmandum, quia a praeeletione sensitiuus appetitus dirigatur , atque perficiatur , prosequaturq. id , quod ratio, vel probauerit, vel reprobauerit. Hinc dixit Arbstoteles

40쪽

stoteles 8. lib. morat. ad Nicomach. cap. 1 3. pr cipuum virtutis,& moris in pr electione positum censeri: media siquidem virtus est inter exuperantiam, & desectionem perturbationum, vitia in altero extremo ; virtus perturbationes moderatur, cuius formam merito esse habitum ea praeeligendi, quae, a recta ratione decernuntur: materiem , perturbationes ; principium efficiens m rem, S assuetudinem; finem. actionem probam , S summum bonum, ex ea prodiens affirmaueris. Aristoteles 2. morat. ad Nicomach. aiebat, Habitus morales esse, quibus probe, vel male, in perturbationibus afficimur: veluti sit irascimur, si nimium, vel parum male , si mediocriter probe circa irascibilem, versamur : Itemq. in ceteris idipsum, si principia,quibus coalescit in nobis virtus perpenderimus: fit namque moralis habitus more , & assuetudine ; mos in perturbationum , ad appetitum sensuum pertinentium moderatione versari conspicitur et homo etenim fit temperatus , cum ad medium cupidiuis affectiones coercet e temperantiae namque habitus

ad concupiscendi appetitum refertur : sortitudinis ad irascendi; & quemadmodum sanitas in humorum conuenientia, pulchritudo in recta partium dispo