Von den Farben und Künsten der Römer : Originaltext und Übersetzung

91쪽

ERACLIUS DE COLORIBUS ET ARTIBUS ROMANORUM.

purum et candidum. in genere vitri et obsidianus lapis ad numeratur. Est autem virens interdum, et niger, aliquando et translucidus crassiore Vi SU, et, in speculis parietum, pro

lapidem et in india, et in Italia, et ad Oceanum in Hispania

nasci tradunt.

V l. Quod quidam decapitatus fuit jussu imperatoris,

quia modum faciendi vitrum sexibile invenerat. I Fertur autem sub Tiberio Cesare quendam artificem excogitasse Vitri temperamentum ut flexibile esset et ductile. Qui, dum admissus esset ad Cesarem, porrexit fialam Cesari, quam ille indignatus in pavimento projecit, quae complica Verat Se tanqUam Vas aene Um. Artifex autem sustulit fialam de pavimento, deinde martulum de sinu protulit, et fialam correxit. Hoc facto, Cesar dixit artifici, numquid alius scit hanc condituram vitrorum S Postquam ille jurans negavit alium hoc scire , jussit illum Cesar

decollari, ne, dum hoc cognitum fieret, aurum et argentum pro luto haberentur, et omnium metallorum precia abstrahe rentur. Et revera quod si vasa vitrea non frangerentur, meliora

essent quam attrum et argent Um.

VII. Quomodo es icitur vitrum i album '' et etiam de diversis coloribust. - Vitrum efficitur de cineribus, id est, ' de filicis cinere,, et de faina, id est,'' de parvulis arboribus quae sunt vel crescunt in sylvis. Accipitur autem filix ante Festum S. Johannis Baptistoe, et optime siccatur, deinde ad ignem mittitur et sit cinis. Similiter et ita ina efficietur cinis per ignem. Accipies itaque duas partes de filice, et terciam partem de saina, et simul misces. Deinde facies furnum de petris argilla linitis mixta de stercore jumentorum. EUnda mentum ejus altitudine dimidii cubiti totum planum facies: profundum furni dimittes sine materia, id est, ' in medio turni nihil facies, quod in medio ejus ignis quando operatur Semperi aciendus est. Super fundamentum furni incipies iacere tresi Reddere P. Sic P. De artisce R. . Prorrexit P. 3 Alterum R. Et argenti m omittit R. . Ex Ρ. 7 Id est P.; Et R. ' Ciuere omittit R ' Id est P.; Aut R. 3' Id est P. Et R.

92쪽

Feuer angubringen ist. Oberhall, des Fundaments satage nunan, drei Zellen Zu machen, welche man Archae neniat, dat in sollen Eenstei 5fsnungen se in . Die mittiere Archa mache gross, in dei selben werden Z vel Fenster se in , e ins aus dieser, e ins alis jener Seite. In die se Archa stellen sie, inneia vor die Mundung, gwet wohlgebratante Tibi se, die sie mortariola M6rser) nennen, in diesen schmelgi man die Asche oder den Sand , wie es gelieissen vird und fertigi so das Glas. Ferner erri clite nocti ei ne Archagur Rechten jener mittieren, eine andere liniis, die gur Rech teni edoch kleiner ais die gur Linken. In der liniis angebracliten Archa schmelge die Asche Tag und Nachi, lasse sie aber so vel t

dieser Archa dei ne mortariola vollentis, aus dass si e sest se lentina hari genu g, una das hoc hende Glas avsguli alten, oh ne Zugerbrechen. wenn nun aber die gange Asche lange Zeit unda uise Trefflictis te geliochi ist, So schi pse si e mit ei nem ei sernen Offel aus den mortariolis una schmel Ze si e so lange, bis sieweiss xvird. Wilist ista aber, das s si e roth werde, so gebrauchenicht vGllig gebratante Asche in folgender V ei se . Ninam Hus fer- felle una hi enne sie Zu Pulver, gib sie in das mortariolum undes en iste hi das rothe Glas, welches xvir Galienum neniae n. Grunes aber bere ite so Gib vota dei selben gebraniaten Mupser- felle nach dei nem Ermessen in das mortariolum und ruli re es, es wird grun werden. Safranget bes Glas serner xvird so gemachi Ninam die rohe Asche, bringe sie ins moriariolum, schmel Zesie, Streue et vas Sand hinein una ein wenig von jenem Kupserin Pulveri orna, venia ich nichi irre, ruti re es Zusam men undes ergibi sicli e in gelbes Glas, das xvir Ceras in neniae n. Purpurnes una flet schsar benes Herden wieder an lers bere it et,aus der Asche des Buchen baumes, gebraniat wie die Heisse

Asche, in den Tops gegeben una solange gehochi, bis es

purpuriae Eant,ung anni innat. Withren d des Lochens ruli re esile issi g, glei chwie anderes Glas, Von dem oben die Rede war. Vie dii hemeri si, dass es ins Purpuriae libet Zugehen beginiae, soninam belle big vi et da vota una versalire danait, bis dii si elisi, dasses in cine andere Earbe sicli cindere, Helche man Membrun heissi. )

93쪽

ERACLIUS DE COLORlBUS ET ARTIBUS ROMANORUM.

mansiunculas, quae archae nominantur, in quibus erunt senest rellae. Mediam archam magnam facies, in qua duoe fenestrae erunt, Una ex parte Una, et alia ex parte altera. In istam archam intus ante OS archae duas ollas optime coctas ponunt, quas mortariola vocant, in quibus cinis sive in arena, ut dicetur, funditur, et vitrum efficitur. Alias autem archas facies unam a dextris meditae archae, et alteram a sinistris. Illam autem quod est a dextris minorem facies illa quae a sinistris est. In archa sinistrae partis una die et una nocte cinerem coques. In tantum vero coqui facies, ut simul sit agglutinatus. β in

firma sint et duriora ad vitrum sustinendum et coquendum, ne frangantur. uando autem cinis totus et diutissime et optime coctus fuerit, tunc mittes eum in mortariolis tuis cum coclea ferrea, et funde eum tam diu, donec efficiatur album. Si vero vis ut emiciatur rubeum, de cinere non7 bene cocto, sic sacies. Accipe limaturam cupri, et arde eam quousque pulvis Sit, et mitte illum in mortariolis, et erit vitrum rubetam, quem Galienum vocamus. Viride vero vitrum ita facies. De eodem pulvere cupri combusti' in mortariolo pones quantum tibi visum fuerit, et movebis, et erit' viride. Croceum quoque vitrum sic efficitur. Cinerem crudum accipies, et mittes inmortariolo, et fundes eum, projiciesque modicum sabuli intus cum eo, et parum, ni fallor, de pulvere cupri, et movebis simul, et ei ficietur croceum Vitrum, quod nos Ceras in vocamUS. Purpureum et Membranaceum ' aliter efficiuntur ' de cinere arboris sagi, et, sicut cinis albus, ita coquitur, et mittitur in olla, et tamdiu funditur bulliendo, quousque Vertatur in colorem P Urpureum. Dum bullit saepe movebis, sicut et aliud vitrum,

ut ' supra. docuimus. Quando videbis eum verti in purpureum colorem, illico tolle quantum vis, et fac opus quod volueris usque dum videris eum mutari in pallorem. 3 De colore pallido mutaturi in aliud quod membruia 'β vocatur.

'Ponunt omittit R. Seu P. Ouae est a sinistris R. 3 Similiter R. . Conglutinattis P. β Primitus P. I Tamen Cant. 8 Cupri combusti omittii R. ' Et erit R.; eritque P. ' Membrauum. Cant. ii Essicitur vel es iciuntur P. Stetit R. Videris R. i Ex R. i Membranum Cant.

94쪽

s ollen.

Vilist du aber Glastate in ahisbreiten, d. h. eben machen, So et hit Ze si e von Neuem im Osen und hi ei te sie in dem lite inen Fens ter aus, welches Explanaria genaniat Wird, ne benan gur L in kender Arche. Ist sie ausgebreitet, so git, si e wieder in ei nenkletnen, ghi diesem Rehu f gesertigien Osen una lasse si e bis Zumvolligen Erl alten dari n. Es mussen brennen de Koliten in dem Ofen sein, in welchem das Glas una so metir ausi liliit, ais das

mische thia mit diesem Pulver, doch so, dass gwei Thelle Diei, derarit te der Sand selen und bringe das in e in ii denes Geschirr. Versalire aber xvie oben fur die Glas bere it ung vorgeschri ebenist und stelle das ii de ne Gesass in den Osen, Horatis dii bestii n-

95쪽

ERACLIUS DE COLORIDUS ET ARTIBUS ROMANORUM.

Quando vero vasa Vel tabulas iacere volueris, habebis virgas ferreas intus cavatas longitudine unius cubiti, aut plus, vel minus ut videbis opportunum' i et in summitate virgae parvulum lignum intus cavum, habens' unum loramen parvissimum per quod sufflabis quando operari volueris aliquod vas; et quando de vitro operari incipies, accipies virgam Unam, et inmortariolo, si sit' bene purgatus vel fusus' fuerit cinis, aspicies. Tunc mittes virgam in mortariolo, attrahesque modicum vitri quasi parumper pastae, et circumduces manu tua in girum et

formabis quod tibi placuerit super marmorem ferri qui positus est juxta os furni. Nam ibi β facies obstaculum quoddam , maceriae, ne ab igne consumeris, in quo pones tabulam ferri quae

marmor Vocatur, Super quem formabis Vitrum quando operaberis, et iacies qualecunque vas placuerit tibi. Τ Facto autem vase vel ' cipho vel scutella vel fiala, mittes in archa quae est in sinistra parte furni ut ibi temperetur donec refrigescat. Tabulas autem vitri quando volueris extendere, id est, Planas facere, recalefacies in furnum, et extendes ' in senestra Par' a quae explanaria vocatur, quae est juxta sinistram partem archae. Explanata vero repones eam in parvum furnum ad hoc opus factum, et ibi dimittes donec Ommino sit frigida. Carbones autem vivi erunt in furno preparati, qui quanto magis extinguitur' ' tanto plus refrigescit hi vitrum.

VIII. Qi o modo efficitur vitrum de plumbo, et quomodo

coloratur. ψ- Accipe plumbum optimum et nitidum, et pone in ollam novam, et arde in ignem usque quod' pulvis sit. Deinde tolle eam ab igne ut refrigeretur. Postea sabulum Stime, et misce cum pulvere illo, ita tamen ut duae partes sint de plumbo, et tercia de sabulo, ponesque in testeo vase . Facies vero sicut supra 'β scriptum est ad vitrum faciendum, et illud Vas testeum pones in furnum, et semper movebis, Usque dum vitrum esticiatur. Si vero ut videatur ' viri deum facere cupis,

i Ex P. Coucauum habentem P. a Sit Inserit P. 3 Fondatus vel fouditus P. β Tibi P. β Ouadam R. 7 Qualecunque vas sicut placuerit in oculis tuis D. ' Id est D. s R. lacunam habet sic tendes. 3' Sic emendavit Merr. Quanto extinguitur R. Tanto magis extingueritur P. xl Nestigescet P. 'λ Sic P. Quomodo es icitur de plumbo R. 'δ Di Vitro, Cant.' Oilod omittit R. perius Cant. 'β Essicitur P.

97쪽

ERACLlUS DE COLORIBUS ET ARTIBUS ROMANORUM.

tibi visum fuerit pone. Deindeque I si aliquod vas facere gvolueris cum fistula ferrea facies. Postea ' vas illud cum vitro tolle et refrigerari sine. De isto 3 Vitro plumbeo poteris, si vis,

cum grossino β saphi reo miscere ad pingendum in Vitro, apposita tercia parte de scoria ferri. Et haec pictura in marmore ferreo est terenda. qIX. Quomodo inciditur vitrum T let alii lapides . - Cum

acri urtica ubera caprae Saraceni acriter urticant, ' et palmis

et in eo per Unam noctem, vitrum cum ferro ponitur ' cum quo

debet incidi temperabitur in ipso lacte ferrum, aut in lotio

parvae puellae rusae, quod excipitur ante ortum solis Mi. At vero lac, - cum necesse fuerit, recalefiat cum 'si eadem calitudine, qua fuit prius' i mulsum, et in eo semper vitrum calefiat idonec

molle fiati et sic incidatur. Sic et alii lapides. ' l Capra vero hedera pascatur. in X. Quomodo sculpuntur preciosi lapides, politi riturque, et splendiscantur. Sume hircum qui nunquam coierit, et pone in cuppa' per tres dies quosque totum digerat quod in ventre habet. Postea hederam da ei edere per iiij. dies . in Post-

haec purgabis dolium, ut urinam ejus accipias. Posthoc occides hircum et sanguinem ejus urinae commiscebis; - et sic lapidem impone per Unam noctem, et posthaec ' vel comprime in figuram vel sculpes si vis. Ut pulcrum facias, stac tibi tabulam plumbeam. et super hanc asperges album silicem contritum, ut piper, et lapidem desuper fricabis, quoadusque asperitatem lenies. ii Denique R. - Facere vas R. a Posthaec R. 3 Pisto, Cant. Gallino R. s Sic R.; in D. vero, de isto uitro plumbeo, illo scilicet qui caeruleus est, quae de duobus coloribus potest fieri. poteris, si vis, cum pulvere Saphirco miscere ad pingendum iu vitro. i Sic l'. in si omittit R. Ad uitrum incidendum C. ' Saraceni acriter urtica ut sic C. : urticantur R. . acriter urticantur P. ' Tenduntur P. R. i' In ea C. M Ex eis supplet P. 'χ Sic C. mulgetur in vas R. mulgatur in vas P. Ponatur l . R. ii Ex C.; alii omittunt. ih At vero lac C.; omittit P.; at vero R. ih Cum omittunt P. C. 37 PDimitus C. 3 Ex C. '' Aliae peti ae C. χ' Ex C. ' EX P.; quomodo sculpuntur lapides R. : ad cristallum comprimendum in s qui am C. pam P. R. Ex C. Vel incides supplent P. R. Miscebis P. R. si Posthoc Ρ. 7 Lenie is R. ; Liuieris P.

98쪽

die nen et Zung vertiere.

Zahia, sonderia aucti Gold, wo immer du es ange brachi hast. aus der Matier oder ana Hola oder aucti aus Pergament.

et vas si edet, lege das Zinn) in die Schale mit dem Russ und

99쪽

ERACLIUS DE COLORIBUS ET ARTIBUS ROMANORUM.

Postea liga de eodem silice contrito in laneo panno, et inde fricabis angulos quos prius' aptare nequisti ψ in lamina. Deinde, ut pristinam lucem recipiat, fac tibi oleum de nucibus, et inde

tricabis. Adhuc debes eum linire panno cerato, Ut Splendeat et sudore deficiat. XI. Quomodo incidatur cristallum. - Accipe cristallium, et involve in panno lineo intincto in sudore caprae, et cum ipso panno in fimo bovis involve, et sic cum cultro incide, ut volueris, et tamen caute. Postquam ' feceris, mitte in aquam trigidam. De hinc lica cum lamina plumbea, et farina vel furfure. 6XlI. Quomodo politur lapis let dens animalist. 7

Sume lapidem qui dicitur emantes, qui non sit nimis durus, neque venatus, Sed admodum planus, et clarissimus, et vade ad molam fabri, et ut volueris planum facies. Cum tibi visum tuerit satisfactum, inde super tegulam levius planabis; postea iterum, ut dulcius fiat, cum cote; deinde super tabulam plumbeam. ut poliatur. Hinc iterum super corium vaccae illa parte qu9e '' pilosum fuit, quod planissimum et mundissimum ' sit volo, super quod i iterum melius polies. Post hoc super lignum quod tremulum vel populus 'ς vocatur, optime et multum planatum, polies iterum. Dentem vero bestiarum poteris hoc modo polire; non tantum dentem, sed et aurum, quocunque postieri S , Sive in muro, seu in ligno, vel etiam in perchameno.

esticitur de vivo argento et stanno 7 ita ut tres partes sint de Vivo argento, et quatuor ' de stagno. Sume laminam Stagni, et Vernicia illam duabus vel tribus vicibus multum tenuiter, et dimitte Siccare. Postea accipe fuliginem et cervisiam, et misce simul. 'Postea inst cola. Deinde pones super carbones. Cumque aliquantulum bullierit, tunc in patella cum fuligine et cervi Sia mitte et cum videris satisfactum, abstrahe de hoc colore. ' et mitte in

Pritis omittunt P. R. a Nequiuisti C. Et si dare desinat C. Incidetur P. β Posteaquam R. 6 Cum farina vel sulfure P. I Ex P. eratusi'. ' Quae P.; vel qua R. Ouod. Cant. i' Mundum R. R. i et populus omittit R. Novum capitulum hic incipit R. '3 Siue in ligno sine in muro R. Pergameno P. 36 Ex P. t 7 Stagno R. Quarta R. i' militer R. ' Post P. Calore R.

100쪽

ia inam e in gan Z reines Tuch, tauche es in das Atramentum undi rottire clamit das Messing krasti g. Bringe es hieraus ans Eeuer bis es gang roth wurde. Nun hole es heratis, lasse es kalt wer-den. Du kaiansi es so vergo iden glei ch Gold oder Kupser.