Von den Farben und Künsten der Römer : Originaltext und Übersetzung

101쪽

ERACLIUS DE COLORIBUS ET ARTIBUS ROMANORUM .

scutella plena aqua frigida,' et tunc tibi non videbitur bonum. POStea, cum eum tuleris, velut aurum eum ' videbis. XIV. Deauratura quomodo si. - De argento vivo vii. partes,' et Unam de auro accipies, et misces simul. Deinde in scutella vel in ' cipho vel in bacino mitte, et de aqua ablue et deaura quod volueris si vero diu multumque servare volueris), per pannum nitidum' argentum vivum projicies foras

et remanebit aurum, et in Vase pones. Sicque SerVare poteris. Quando vero deaurare Volueris, iterum cum argento vivo misceS, et ablue S. XV. Quomodo deauratur OUS, Vel auricalcum, vel

accipiesque glaream ovi et dis temperabis. Deinde linies aurum, vel argentum, vel cuprum, vel ali Ud quod volueris deaurare, et ibi ubi Volueris interim deaurare illam distemperaturam

deaurabis ubi non fuerit positum, et quando deauratum fuerit ablues distemperaturam. et bili nieS. XVI. Quomodo deauratur auricalctim.' - De atramento treS partes, et salis unam partem accipies, et cum aceto 'fortiter teres, deinde argentum Vivum cum eis misces, et insimul iterum teres . Postea accipe pannum nitidum, et intinges in atramentum, et auri calcum sortiter fricabis. Deinde mitte in ignem quosque totum rubeum fiat. Postea retrahe ' ab igne, et sine refigerari. Tunc poteris deaurare Sicut aurum vel cuprum. XVII. Quomodo ferrum deauratur. η - Eris pulvis vel, limatura teritur 3 cum aceto in mortario aereo, i- et cum sale et alumine, usque ad mellis spissitudinem. Aliqui pro aceto aqua utuntur. Deinde ferrum bene purgatum, ii et levitercalefactum, hac mixtura inungitur ', et isticatur, donec colorem

J Et plena aqua frigida in scutella mitte R. Eum omittit R. Partes omittit R. 3 In omittit R. Ex P. 6 Accidum R. I Quomodo deauratur vel aurum vel argentum R. 8 Aunones R. ' Oricalcum R. ' Ex P., R. habet eis misces et insimiliter te cium te es. i Trahe P. yr Sic P.R.; inauratio ferri C. In C. partem alterius facit. C. Teratri Ρ. R. i In eneo mortario C., in heres mortario C. i' Et omittit C. N Sic C. Deinde ferrum multum purgatum P. R. Denique bene purgatum ferrum C. 'Inungatur P.

102쪽

ei sernen Instrument.

XVIII. Aus andere inelse. - Ninam runden Alauia undjenes Salg, welches sal gemmae genaniat wird, Calcanthus undverrei be das init dem scharisten Essig in ei nem MJrser. Hi emit xvird das geret ni gle Eisen mit ei ner Ruthe oder sonsi ei nemlei cliten Span e ingerie ben, und sobald es die Farbe des Erges liat aberinals geri eben una vergoldet, dania, Henia das uecksilberverdam; tu ist, in Wasser gekdhit, una bis es glangend wird, mit ei nem selir ebenen und glatteia Eisen poliri.

103쪽

ERACLIUS DE COLORIBUS ET ARTIBUS ROMANORUM .

aeris' accipiat. Post haec δ abluitur aqua, et tergitur, 3 et sicut

argento, Sic Ut mos e St,' Ut splendorem accipiat, ferro defricatUr. XVIII. Aliter.' - Alumen rotundum, et sal, quod gemma Vocatur, ' et calcanthum, hi ex aceto acerrimo teruntur

in aereo mortario. Ex g his ferrum purgatum, cum ferula, vel alia qualibet levi hastula, 3 defricatur, et, cum areris habuerit colorem, J- detergitur, ' et deauratur; deinde, ii ex sumigato vivo argento, aqua refrigeratur, J' et ' usque ad splendorem, ferro valde plano et limpido, defricatur. XIX. Quomodo dirigitur et ornatur ebur. Quod si volueris ebur dirigere et ornare, ψ in hac supra dicta confectione mittatur tribus diebus et tribus ' noctibus. Hoc facto,

cavabis lignum quali modo volueris; deinde, posito ebore in cavatura, 3 diriges illud, et plicabis ad placitum. β Tabula cupri quod decem pollices habet in latitudine, et totidem in longitudine, denario auri deaurari ' potest. XX. Quomodo recuperatur deauratura. - Si aliquod vas habueris deauratum, et per negligentiam deauraturam perdiderit, accipe atramentum, et sal cum eo bene tritum, et lini illud vas. Postea pone ad ignem seccare, et iterum linies, et ad ignem pones. Hoc facies tribus vel λ quatuor vicibus, et recta perabit colorem pristinum. XXI. Quomodo vernicietur aurum He perdat colorem. - Si aurum super gypsum positum verniciare volueris, noni Eis P., Heris C. ; eris C. Post hoc P.; posthac R. tunc C. Abluta aqua R., aqua abiti itur C. 3 Teritur C. Atirum et R.; es vel C.: omittit P. h Deauratum P. I Recedendo R. Et supplet P. 'Sic P. R. C. In C. partem facit capituli cxlvj. 'EX C. Gumen rotu udum et salvandum, quod Sal Gemma vocatur P. R. alumen rottindum et salvandum, quod salis gemma vocatur C. D) Calcantum C. HEx omittit C. N Ferti a C. Hattula R.; astula P. Cum eraminis colonem habuerit C. cum heris colorem habuerit Cis Extengitur C. retergitur; NAc deinde C. '' Argento vivo C. '' Nefrige ratum C. δ' Et omittit C. Sic P. omittit R., qui septem prima verba capituli rubricavit. De ebore C. Vel caruare C. nibus omittit C. 3 inuitura R. P. Quod sequitur omittit C. si Decorari R. 7 Et R. P istiuum colorem quem perdiderat R. 8

104쪽

liillien Dannst. Nimm 3 Thelle vom Messing und 3 vom Zinia, lasse sie in einer Schale aus dem Ee uer Zerschmel Zen undhebe es in Pulveri orna in einer Aut te aut . Dania ni mira 3 Thelle

Paramentum und brenne es wie Atramentum uber dona Eeuerin ei nem ir lenen Gefass. Νinam SalZ und trocline es gut uber oliten. Dania ver malile Paramentum und Sal Z Zusam men mit

105쪽

ERACLIUS DE COLORI RES ET ARTIBUS ROMANORUM

de' puro Vernicio, sed de illo colore qui efficitur ad auri

petram' faciendum, mixto tamen δ cum oleo modico vernicio, ne nimis sit spissum,3 vernicietur' super aurum. Ideo si ali

quid' gypsei coloris apparuerit, y hoc colore operiri poterit.

Imagines vero et alios colores de puro vernicio, vel de crasso oleo, poteris Verniciare. XXII. Quomodo poteris solidare aurum vel argentum uel cuprum, vel auricaseum. - Accipe tres partes de auri calco, et tres partes de stagno, et funde '' simul in conca ad ignem, pulveremque facias, et in bullam ' recondes. Postea accipe paramentum tres partes ' et quasi atramentum in testeo vase arde in igne. Accipiesque sal, et Super carbones optime siccabis. Deinde paramentum et sal ' macerabis simul cum vino. Cum vero auri calcum Vel cuprum solidare Volueris, pone S Super aurical cum vel cuprum de ista confectione, et de sale, et tem peramento facta ubi volueris solidare. Statimque de pulvere supradicta pones, et ad ignem calefacies, et firmiter soli dabitur.

XXIII. De probatione auri et argenti. 3 - Omne . aurum purum, cujus libet ponderis, Omni argento similiter puro, ejus dem ' tamen ponderis, densius est parte sui vicesimo ii quod ita probari potest. Si purissimi auri libra cum equo purii' argenti simili pondere ' sub aqua conferatur in Statura , xii denariis, i id est vicesima ' sui parte, aurum graViUS argento,

vel argentum levius auro invenietur. Quapropter si inveneris opus aliquod 3 auro formatum, cui argentum permixtum esse βVideatur, scireque ' Volueris quantum auri quantumque y in eo

argenti contineatur, sume argentum si Ve aurum, et examinato

supradicti operis ' pondere, nec ' minus pensantem massam dei Circumde Dondo R. r Aurum Det tim R. Uude R. 3 Ne sit spissum nimis P. β Verniceten R. 6 Aliqui R. 7 Apparuerunt R. ' Vel cuprum omittit R. 'Fonde D. 'Luscam P. ii Tres partes paramentum P. Sal et paramentum P. i prascripta P. Sic R. ; de auri pondere C. ih Omuem Cant. ih Eidem Cant. 37 Parte sui xxiiij. et insuper ccxl. C. Eque C. i' Puri omittit Cant. γ' Ex. Cant. χ' xj. denariis C. Et R. λδ xxiiij. et ccxl. C. Opus aliquod inueneris C. Per commixtionemiuesse C. β Oile omittit R. Quantum ire. C. Examinato inspectione C. 29 Non C.

106쪽

Kraute rei bst, welches asperella genaniat wird. 'Venia ober der Stos des Holges e in sol cher ware, das s dii die Unebenti ei tendes selben nichi abglei chen k6nntest oder anderer Ursachen halber nicht woli test, ferner aucti init Leder Oder Litanen es nichi liberet te hen wolitest, so malile Blei eiss aus ei nem trochenen Stet ne, docti nicht so vi et, ais wenia dia danait malen Wolli est, Dania lasse V aclis in ei nem Gefass am Ee uer Zerge lien, ni nam dania Ziegel melit, das vortier gemali lene Elei eiss, mische Alles Zusam men, WObei du mit ei nem kletnen Stabe ruiti si und so lasse es

107쪽

ERACIMUS DE COLORIBUS ET ARTIBUS ROMANORUM

staterae lancibus imponito, 3 aquisque immergito. Si argentea fuerit imassa quam fecisti, opus reponderabit; si aurea fuerit 'lalleviato' opere, aurum inclinabitur. Hoc tamen ita fiet, ut quot

partibus inclinatur aurum, totidem partibus sublevatur 7 argentum; quia ' quicquid in ipso opere fuerit sub aquis praeter

solitum pondus,' ad aurum, propter densitatem, pertinet; quicquid autem levitatis, ad argentum, Propter raritatem, conferendum est. ' Et, ut hoc y' facilius possit adverti, considerare debes, tam in gravitate auri, quam in levitate argenti, X denariosi

significare libram, sicut in '' prima lectionis hujus fronte praefixum eSt.

XXIV. Qiιomodo aptetur lignum aritequam pingatur. - Quicunque pliquod lignum ornare diversis coloribus Satagis, audi quae dico. Imprimis ipsum lignum multum rade equalem, et planissimum radendo, et ad ultimum fricando cum illa herba quae dicitur asperella. Quod si ligni materies talis fuerit, ut non

possis equare ejus asperitates, 3 Vel non Velis, propter aliquas Occasiones, nec tamen 'β cum corio illud ' velis cooperire, ii vel panno i' album plumbum teres super petram siccum, sed non tantum ' quantum si inde pingere ' velis. Deinde ceram in vase supra ignem ς' liquefacies, tegulamque tritam subtiliter albumque plumbum, quodante trivisti, * Simul commisces, Saepius movendoctam parvo ligno, et sic sine refrigerari. Postea aliquod ferrum fac calidum, et, cum ipso, ceram funde in ipsas cavernulas donec equales sint, et sic cum cultello desuper abrade ea qu usunt scabrosa. Si autem album I plumbum miscere cum cera dubitas, scito quod quantum plus miscueris, tanto durius erit.

Et, sicut dixi, jam equali facto, habundantius plumbum, valde

subtilissime tritum cum oleo lini, - desuper. per totum ubicun-

Utrius R. Utrumque opus scilicet et C. Stantem C. Imposito R. k Ex N. 6 Allevato C. 7 Sulleuetur C. Quod R. ' Ponderis C. 'Est referendum R. M Hoc omittit R. ir Denarios xj. C. In omittit C. i Asperitatem P. t. Id supplet P. is Illud omittit P. i Operine R. ' Quod Sequitur novum capitulum facit P., cum titulo , Ut omodo ligni cavernaculas seu fossulas implebis . Tantum omittit P. 'Inpinge P. zi Super igne R. Trivisses P. Ipsam supplet D. 73Album omittit R. 2 Lini omittit R.

108쪽

Falis dia es aber marmoriren wolitest, aut ei nem Earben grunde, bratan oder SchwarZ, oder forast welcher Earbe, so kaniast dues nacti dem Troclinen marmor ire n. Hieraus fit nisse es ander Sonne.

hi ingen milist, so richte sie also her. - Ninam Pergament oder

ans Eeuer, lasse es si eden. wie oben beschri eben stetit, tauche

die Lein vanis hine in , χiehe sie aliso gleicii heratis, bre ite sie aus ter Tasel volt vota dem Wasser atis, lasse si e so troclinen Und

109쪽

ERACLIUS DE COLORIBUS ET ARTIBUS ROMANORUM. 73que pingere Vis, tenuissime extendendo' cum pincello asinino ' sic aptato; deinde ad solem exsiccari bene permitte. At post, ' cum siccatus fuerit color, iterum Superpone, sicut prius fecisti, de eodem, et spissiorem pones; sed non ita spissiorem,

ut abundantius' colorem superponas, sed ut oleum minus habeat. Nam et in hoc multum cavendum est ut nunquam cra Ssiorem colorem superponas; quod si feceris et abunde posueris, cum exiccari coeperit, rugae desuper erunt. Nunc autem ut ea quae supersunt ' simul omnia dicam, superius qUaeso me redire permitte, ubi de ligni nuditate locutus sum si' illud corio vel panno operire volueris . uod si lignum, quod pingere Volueris,

non ' fuerit equale, corio equino vel perchamene operi illud. XXV. Quomodo pro paratur columna ad pingendum. - Si vis aliquam columnam vel laminam de petra pingere, inprimis optime ad solem vel ad' ignem siccare permittes.' Deinde '' album accipies, 3 et cum oleo super marmorem clarissime teres. ψ Postea illam columnam jam bene sine aliqua fossula planam et politam, de illo albo cum lato pincello superlinies duabas vel ' tribus vicibus. Postea imprimes cum manu vel brussa de albo spisso, et ita dimittes paululum. Cum Vero modicum siccatum fuerit, 3 cum manu tua album νὴ planando fortiter retrahes. Hoc tam diu facies donec planum sit quasi vitrum. Tunc vero poteris desuper ' de omnibus coloribus licum oleo distemperatis pingere. Si vero marbrire volueris, Super unum ' colorem, vel bi unum, vel nigrum, vel alium colorem, cum siccata fuerit' ' mari, rire poteris. Postea vernicia ' ad Solem.

XXVI. Si vis pingere lini pannum, et aurum in ipsoporiere, SiC pro para. - Accipe pergamenum Vel minutias pergamenorum, et mitte in ollam cum aqua, et pone ad ignem , et fac bullire sicut supra scriptum est, et mitte in ea Pann Um, Statimque extrahe, et desuper tabulam in aquam extende, et ita dimittes siccare, et tunc cum petra vitrea burni es, seu lissabis,

i tendo P. Exterende Cani. - ornio vel Mortuo P. RPOst omittit R. 3 Abunda iciorem R. Superius R. si Ex Ρ. ; omittit R. 7 Volueris, non P.; vis R. 'Ad omittit P. 'Permittas P. i' Dein R. UAccipe P. i-Tere P. λδ Vel omittit R. Fuerit album siccatum P. V Album omittit P. ' 'Desuper poteris D. ii Et supplet P. Unum omittit R. i' Fuerunt R. 20 Verutra P.

110쪽

XXIX. Von dem Oete, mie es qui Tempera der Farbendient. - Gib et vas Kalli in das Oel und koche es, wobei duden Schatim abninamst. Gib dem Quantum des Oels ent- sprecheiad Bleiweiss hinein und stelle es, hau fig umruli reiad, einen Monat oder langer an die Soniae. Wisse, dasS es Umsobesser wird, je langer es an der Sonne stand. Sethe es dania, hebe es aus unis mische danait die Farben. XXX. Wie Alauii iur Tempera bereitet merderi muSS. Malile Alauia mit Gummi und wasser aut dem Marmor, lassees trochnen unis mische, wenia dii danait si bellen wilist, Eiklare