장음표시 사용
261쪽
Octobris I 783, pag. & seq. , ubi assirmatur mancas esse Observationes meteorologicas quibus nihil statuitur circa electricitatem athmosphaerae. Revera nihil huc usque in hanc partem traditum fuit. Sed quis homo olim credidisset, dc quot adhuc dum dubitabunt , potentissimum debere agnosci naturae ministrum in hac singulari virtute cujus beneficio paleae attrahuntur ac repelluntur a succino seu ambra flava, resinis , aliisque corporibus plurimis 3 ministrum inquam naturae quo Valent corpora cuncta vivi sicari pariter ac destrui 3 & qui dum primitus Observabatur in succino spectabatur duntaxat tanquam virtus propria huic bitumini , ex cujus graeca denominatione deductum fuit elec
Sed quis inon 'mirabitur simul & non dolebit, egregium
illud instrumentum naturae tandiu ignotum fuisse seu fallem oblivioni adeo diuturnae traditum, irritis perquam lucidis notis quas de illo protulerat Ρlinius secundus, lib. a. cap. ue 3ὶ Ibi enim illud omnigenae doctrinae monstrum memoravit, juxta lib. I. annalium Laelii Pisonis Auctoris gravis, ut Ρnnius ipse ait ), quod Rex Porsenna & ante eum Numa Pompidus , noverit artem fulmina cogere ac impetrare; quodque imitatum parum rite Tullum Hostilium, fulmine ictum fuisse ac Urbem incendisse. Nonne his verbis Plinius incogitans aeque ac inscius desecripsit veram imaginem experimenti Leydenssis MLSchembroec-kiani 3 Nonne dc similiter ostendit olim fuisse usurpatos fulguris conductores, quorum artem utilitatemque primias inter Neotericos indicavit humanus aeque ac peritus Frankuntis 3 qui primus monstravit viam unde accederet salus Imperii
262쪽
Verum enim vero si ab ipsis Numae taculis adusque tempora nostra homines indesinenter & turmatim coluissent artem electri andi, quae tunc inter mysteriosas duntaxat operas reposita erat apud Populos Romanis seniores , simul & apud Roma norum quosdam Presbyteros initiatos qualem & quantum exinde fructum forsan collegi Tet ars medendit id ita conjicere licet ex emolumentis illis quae ab initio hujus taculi exinde facta stini, praesertimque sub jtidiciosis experimentis sagaci JJmi D. D. Manduys, Medici Parisiensis peritia mi. Felices vos, o inclyti Juvenes t quod amplam in hoc campo messem colligere in posterurn valeatis sicut & in aliis Physicae experimentalis miraculis. Sed seduli cavete ab omni fructu
immaturo neque unquam non estote attenti ingenioseque Prudentes in penitandis, testimandis ac praesertim usurpandis mediis illis, qlia: nunc urceatim fluunt ex innumeris Physicorum
ossicinis. In his initium sapientia dubium philosophicum.
MI A S Μ A IGNIS CALORIFICIA I cum pluribus Physicis Boerrhaavianis consideraverimus elementarem ignem tanquam principium caloris, fatebimur necesse quod corpora Viventia actu suscipiant naiasnaa quoddam quando illa actu calefiunt, & Vice VerSa Sed re attentius considerata, post chymica experimenta Neotericorum, alio modo se res habet, adeoque aliter censemus
cum Mac quero. Elementaris quidem ignis , purus dc liber , semper calidus est ; sed sicut calor ignis puri pendet a perpetuo motu partium ejus, ita & calor caeterorum corporum ς in quibus corporibus calori excestivo expolitis tandem contingit disi lutio di
263쪽
dissolutio , qua mediante quaedam eorum penitus Volatilitari videntur, alia vero comburuntur. Volatilis antur inquam corpora per dis lutionem omnimodam partium, beneficio motus calorifici excessivi : alia vero comburuntur & deflagrant, quando nempe corpora haec ope caloris sufficientis vapori sata, habent reconditum in seipsis ignem elementarem, qui ab aere ambiente tunc praeceps fit & sibi ipsi redditur ; sicut videtur probari ex substitutione aeris loco principii ignei corporei , tum in calcibus metallorum, tam in carbonibus
caeterorum corporum combustibilium.
Ad hoc ut quaestio elucescat, ignis spectari debet sub di
plici aspectu, sicut caetera elementa. 1'. QuatenUS ingreditur compositionem plurium corporum & fit eorum pars quaedam. 20. Quatenus ipse liber est & motu perpetuo actus, adeoque Capax actionem suam singularem exercere supra corpora omnia ;in qno ultimo statu , ignis nihil aliud est quam lumen ipsum, nec differt ab igne electrico, nisi quia in igne electrico datur aliqua ignis combinatio hactenus ignota, unde fit diversus
modus agendi. Quando ignis factus est pars elementaris corporum, tunc fruitur ibi variis duntaxat materiei proprietatibus comna Uni bus. Sed quando ignis liber est , considerandus tanquam Corpus peculiare cujus partes admodum subtiles sunt ac mobiles, nulliusque adhaesionis mutuae sensibilis capaces, sed motu Perpetuo ac validissimo donatae. Μediantibus praedictis proprietatibus , ignis capax sit in nobis excitare duplicem sensum, caloris videlicet Sc luminis, quorum, ope Vulgo judicatur de praesentia ejUS. Ex eo quod nullum corpus valde luminosum sit, quin corpora Vicina simul calefaciat : & ex eo quod nullum corpus
264쪽
si immopere calesnat, quin simul evadat luminosum : videretur lumen Sc calorem ab eadem stubstantia produci. Verum alio modo se res habet. Sunt enim corpora Valde calida quae nullatenus lucent, qualis est ex. gr. aqua fervida : & uini Corpora lucida quae nequaquam calefaciunt, qualis est splendor lunae, ut & quorumdam Phosphororum. Ex quibus phoenomenis apparet lumen & calorem non Produci ab una eademque subitantia, sed illa differre ab in
Lumen equidem est corpus fluidum ac singulare, per quod Omnia subiecta visibilia percipiuntur, sine quo illa percipi impossibile est. Quod corpus motu progressivo extraordinario fruitur si) : quod perfecte elasticum est : quod varias patitur
infractiones, transeundo ad media diversae densitatis quod co Pora duntaxat diaphana transgreditur & quod ingreditur compositionem plurium mixtorum tanquam parS eorum constituens,
a quibus mixtis separari se patitur, imo de ex his in alia mixta
Calor vero nihil aliud esse apparet, quam peculiaris illa marteriei modificatio cujus ope excitatur sensatio varii caloris, absque quod calor reipsa sit quaedam substantia corporea ad instar luminis, sed merum accidenS.Calor itaque producitur a simplici motu intestino partium insensibilium corporis cujuscumque; qui motu S excitatur ab omni vi allidente atque percutiente, quae magi S Vel minus commovet parteS corporum insensibiles ; adeo ut calor proportionatus sit gradui motus illius intestini. Unde facile est
ij excurrit enim 8o millia leucarum intra spatium unius secundae temporiS.
265쪽
explicare Varios omnes effectus coloris, sicut apparebit in phoe
nomenis sequentibus. a'. Cum calor consistat in motu intestino partium insenssibi lium corporum quorum is , nullum corpus fricatur atque percutitur, quin ideo calefiat pro Varia celeritate motus eXcitati per illam percrassionem, secundum elasticitatem qua fruitur corpu8 Percusstim , sicut evidenter demonstrat eXperientia.
et '. Corpora dilatantur ac eXpanduntur occasione caloris, interim proinde mutato situ partium eorum rei PectiVO, consequenter nutante quadamtenus earum contiguitate. 3'. Corpora calefacta nunquam experiuntur augmentum
graVitatis absolutae, quandoquidem nulla materies nova in illis introducta fuit. 40. Nullatenus calor potest fixus retineri in corporibus ;ille non est substantia quaedam quae alteri cuidam substantiae adjungi possit, sed peculiaris duntaxat modificatio Variarum substantiarum. Ubicumque adsuerit calor, ibi semper sequitur actualem intensitatem motus intestini partium insensibilium, . in poris corporeis mobilium. Et similiter cessat ubicumque calor, cessato illo motu . Unde frigus significat absentiam calidi , sensim declinantis ac tandem deficientiS.
3'. Calor nequaquam reflectitur sicut lumen. Sed calor communicatur inter corpora ambientia & contigua, illeque in eis, sese ad libellam componit 6'. Incidentia luminis vividi super corpora, illis corporibus concidat calorem suae intensitati relativum ; nam quamVi Sitamen libere pervadat poros corporum diaphanorum, nihil Ominias impenetrabile est respectu partium densarum corporum ipsorum diaphanorum ut & corporum caeterorum, & Con
sequenter illis partibus allidit , atque ab illis reflectitur. Unde es
266쪽
irrita ingenti subtilitate partium luminis, sed posita incredibili
celeritate earumdem, facile concipitur quod earum collisio sit enormiter intensa; nec amplius stupenda apparebit actio ra diorum luminis, collectorum in fociS lentium Vitrearum, quarum ope creatur calor Omnium intensissimus atque celerrimus.7'. Corpora quaevis calefacta Per collisiones aliorum cor porum aut per collisiones luminis , tandem ipsa luminosa evadunt ; quando scilicet partes eorum insensibiles sat fortiter moventur, ut lumen Vicinum Vi Vide percutiant, illudque consequenter vibrent undequaque, & ideo ipsa corpora tandem Iuminosa evadant pro intensitate caloris eorum. Ex ultimis duobus plaoenomenis apparet quomodo lumen dccalor sese invicem faciant capacia serire sensus nostros, etiamsi solum lumen sit substantia corporea, calor Vero mera modi sicatio accidentalis materierum diversarum. At vero sequitur ex tota allata theoria caloris, quod corpora clostra, quatenus sunt subdita propriis suis mutationibus variisque statibus coeli, debeant mox magis calere mox minuS ,& quidem duplici de causa ; inquam magis calere quotieSin illis adaugetur calorificus motus per adauctos propriOS motuSeorum. 2'. QuotieS athmosphaera minus recedit ab eorum calore , rariusque circa illa mutatur , atque ideo minorem caloris copiam ab illis detrahit. Minus Vero calere corpora. I '. Quoties desectu motuum suorum , non fovent necessariam motus calorifici regenerationem. 2'. Quoties calor athmosphaerae magis recedit ab eorum calore, aut quoties tapius athmos Phaera eorum mutatur, sicut accidit Occasione Ventorum.
Porro facile concipere est quantum mutari possit physica
conditio corporum humanorum, prout ea afficiuntur calore minori congruove aut nimis activo. Nam caloris efficacia
267쪽
mi istum valet in proritandis functionibus vitalibus ac vege taciVis, quatenuS nempe consert ad humorum animalium mixtionem , fluiditatem depurationemque & persectiones : sive calor ille congruus creetur Propria energia corporum Viventium , sive foveatur ab athmosphaera ambiente. Unde quoque intelligere datur quantum diversitas caloris athmosphaerici valeat ad mutandas qualitates alimoniarum nostrarum vegetabilium , ut & animalium escarum. Quibus omnibus pensitatis, licet demum Varia proponere dogmata medic pathologica huc referenda, quae multum faciunt ad cognitionem constitutionum hominum , tempestatum,
10. Regiones tempestates calidae siccaeque, simul & luci diores , similesque habitationes in locis elatioribus earum Plagarum, in quibus moderatiores Venti aquilonares praedominium tenent, Optimae corporum constitutioni favent. Hac ratione, ubi datur praedicta athmosphaerae constitutio, ibidem morbi inflammatorii accidentales facilius adveniunt quam
biliosi ac putridi; ibidemque epidemici morbi, si qui forte
adVenerint, praesertim vergunt ad inflammationem ; sed raris , simi omnino pituitosi morbi, aut ab obs ructionibus Oriundi ibidem observantur , nisi isti generenrur efficacia ingluviei summaeque corporis segnitiei. Ad haec notandum venit salia hriorem escte omnigenam alimoniam in tali athmosphaerae coni
2'. Regiones & tempestates frigidiores & humidae, simul dc minus lucidae, tum similes habitationes, in locis praesertim depressis , uliginosis, ac expositis vento australi potius quam boreali, favent laxitati corporum. Talia ideo generare solent morbos pituitosos & ab obstructionibus oriundos ; unde illa
268쪽
praeseretim nocua sunt senibus, infantibus & debilibus hominibus , ut & segnem Vitam agentibus. Praeterea alimoniae minus divites formantur in iis circumstantiis. 30. Regiones humidiores simul & calidae, tum smiles tempestates atque habitationes, praesertim ad paludum vicini. talem ac Versus austrum , favent constitutioni biliosae, adeoque dc plurimas procreant febres ab hac constitutione oriundas. Proptereaque in his circumstantiis praesertim assici solent ho mines mediae aetatis , dum mulieres debiles infantesque magis resistunt regnanti constitutioni. Cibi oler ei talium locorum copiosiores quidem sunt, sed miniis salubres. q. Regiones dc tempestates siccae ac frigidae, satis de caetero lucidae, similesque habitiones, in locis boreali vento praesertim expositis, favent quidem soliditati fibrarum ac viscerum, sed dc
nimietate sua accersunt constitiuionem atrabiliarem, deindeque inflammatoriam. Ideoque talia potissimum infensa sunt aetati ivltra virili, nec non dc senibus. Fruges omnigenae in talibus. circumstantiis minori maturitate gaudentes, miniis tamen inibi Docent quam nocerent in regione ac tempestate hLimida simul dc frigida. Circa praedicta quatuor dogmata , conferantur aph. secl. 3. ab II. ad I S. inclusivae Ex his omnibus de calore dc lumine propositis facile resol Vithar quod in genere regiones thin tempestateS anni temperatae, serenitateque lucidiori simul insignes & ventis borealibus frequenter perflatae, sint magis aptae iustentandiS OmnibuS emo umentis vitae humanae, tam phy sicae quam moralis; idcirco iustoricos lia id temere scripssisse, tales soli positiones scientiis arti buique bonis excolendis utiliores fujsse ubique terrarum, apud homines civilis atOS. In his namque circumstantiis fovetur congruus calor animalis
269쪽
Illeqtie servatur multo aequabilior ; praeterea constans sit mira bilis iniussusceptio luminis, continuo necessaria ad bonam cons titutionem corporum viVentium, sicut abunde probatur OX mortali pallore illo quo perfunduntur homines loca obscura habitantes. Ita & norunt ipsi Olitores, quod robustiores ii tamet plantae cito pallescant, gracilescant atque saporem stium cum sua constitutione immutent , si modo lumine Orbentur aliquandiu. IV. 2 1 1 A s Μ Λ Λ EREU M MULTI PLEX. JU1CUMQUE non ignoraverit athmosphaeram aeream in qua respiramus esse dona positam ex quadruplici specie fluidi aerei , cujus proportio mille de causis varia fit ; hic minime mirabitur varietates athmosphaerae Plurimum conferre ad fovendam laedendamVe Vitam pro Varia qualitate aeris in illa praedomi
Athmosphaera inquam nostra praeter varias materies peregrinas quas variis temporibus continet, puta aquam, lumen, ignem electricum, &c.), constat 1'. aere puro, seu vitali dicto vel dephlogisticato; a'. aere phlogisticato; 3'. aere fixo, seu Potius acido Vel cretaceo, 4'. aere inflammabili: quae omnia sub proportione admodum variabili mixta ibi reperiuntur; eaque mas a aeris eo minus minuitur in contractu aeris nitrosi, quo magis impura, seu quo illa minus respirabilis est dc minus capax
1'. Aer dephlogisticatus, seu vitalis dictus, verus est elementaris aer purus. Qualitates ejus sunt sequentes. 1'. Ponderosior est aere communi. 2'. Multo magis minuitur ab aere niti Oso, quam aer communis. 3'. Animal in eo inclusus longe diutius
vivit quam in alio quolibet aere '. Multum adauget candelae
270쪽
sarriniam, ipsique splendorem incredibilem conciliat. s'. Candela nuper extincta, iterum in hoc aere flammam concipit, si modo ipsi superierit ignis scintilla levissima. Talis aer aeque inimicus vegetantibus est: ac amicus animantum , quae absque illo vivere nequeunt ue tum quia hujus aeris portio absorbetur in sanguinem inter respirandiam, tum eo quod, dum respiratur, educat e corpore auram subtilissimam phlogisticam, ex putamonibus exhalantem quam sibi adjungit: tunc constituendo ae rem phlogisticatum qui mephiticam vim possidet sicut aer fixus, cujus etiam portio aliqua educitur ex corpore animantum beneficio respirationis. 2'. Aer phlogisticatus dicitur quando principio igneo impraegnatus est, sic it fit per respirationem animantam simili & peractionem flammae, tum in multis aliis circumstantiis. Hae sunt hujus aeris qualitates. 1'. Ρaulo levior est aere communi. Nequaquam vel partim duntaxat ejus moles minuitur per comtactum aeris nitrosi. 3'. Animal in eo immersum brevi male foehabet & paulo post moritur. 4'. Non inflammatur per flammae approximationem, etiam quando miscetur clim aere respirabili imo flammam ipsam exstinguit. 30. Aer acidus seu fixus olim dictus, saliter cretaceus appellatus, quia nullibi copiosior quam in cretis reperitur), Onustus est principio quodam acido, quod aliorum fortean acidorum
princeps est & origo. Talis aer praesertim formatur de emanat eX aggregatis acta sermentescentibus tum ex effervescentibus cor poribus subterraneis, illeque non solum ex pulmonibus animantum emigrat cum aere exspirato, sed i ex corporis humani
habitu pes pirat, sicut probavit Cel. Comes de Milly, Ρarisiensis